Część 1 - PODSTAWOWE CELE I KIERUNKI POLITYKI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ. - Narodowy plan społeczno-gospodarczy na lata 1986-1990.
Dz.U.1986.45.224
Akt utracił mocCZĘŚĆ I
PODSTAWOWE CELE I KIERUNKI POLITYKI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ.
PODSTAWOWE CELE I KIERUNKI POLITYKI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ.
Uwarunkowania rozwoju.
Uwarunkowania rozwoju.
Strukturę tego przyrostu cechuje wysoki udział ludności w młodszych grupach wieku (18-44 lat), a więc o najwyższym poziomie aktywności zawodowej, i spadek liczby ludności w starszych grupach wieku produkcyjnego.
Jednocześnie nastąpi bardzo szybki wzrost liczby młodzieży w wieku 7-18 lat (o ok. 820 tys.) oraz ludności w wieku nieprodukcyjnym (o ok. 700 tys.). Pogorszy się więc relacja pomiędzy liczbą ludności w wieku przed- i poprodukcyjnym a ludnością w wieku produkcyjnym. Jeżeli w 1985 r. na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadało ok. 715 osób w wieku nieprodukcyjnym, to w 1990 r. wielkość ta wyniesie ok. 740 osób.
Ogólny przychód surowców i materiałów ze źródeł krajowych, które stanowią obecnie ok. 80% dysponowanych przez gospodarkę krajową podstawowych zasobów, może być w 1990 r. o ok. 6,4% większy niż w 1985 r. Przyrost ten będzie jednak silnie zróżnicowany w poszczególnych grupach surowców i materiałów.
Biorąc pod uwagę niezbędny do funkcjonowania gospodarki poziom importu, jak też konieczność przeznaczenia części przyrostu produkcji na eksport - podaż podstawowych surowców, materiałów i paliw na zaopatrzenie kraju może w skali 5-lecia wzrosnąć w granicach 9%, w tym dostawy paliw o ok. 9%.
Wysoki stopień zużycia i starzenie się majątku trwałego wpływa na wzrost kosztów działalności gospodarczej, utrzymywanie się wysokiej energo- i materiałochłonności produkcji oraz utrudnia wzrost wydajności pracy, co w sumie utrudnia poprawę efektywności gospodarowania. Według stanu na koniec 1985 r. stopień zużycia (określony miarą finansową) produkcyjnych środków trwałych w grupie maszyn i urządzeń technicznych był szacowany na 64%, a dla środków transportu 53%. W niektórych gałęziach stopień ten był szczególnie wysoki. I tak np. w przemyśle tworzyw sztucznych sięgał 77%, w środkach informatyki 74,5%, w przemyśle optycznym 72%, w przemyśle obrabiarek 71%, w przemyśle lekkim 70%.
Zaangażowanie inwestycyjne związane z kontynuowanym programem budownictwa inwestycyjnego w istotny sposób ogranicza swobodę wyboru przedsięwzięć rozwojowych w najbliższym 5-leciu. Rachunek ekonomiczny wymaga, by skoncentrować wysiłki na możliwie szybkim i sprawnym ukończeniu kontynuowanego programu po to, by uzyskać efekty z poniesionych już nakładów. Zmniejszy to oczywiście elastyczność działania w sferze inwestycji, zwłaszcza w pierwszych latach 5-latki, ponieważ oznacza konieczność ograniczenia rozpoczynania nowych inwestycji.
Dla zakończenia rozpoczętego przed 1986 r. i kontynuowanego budownictwa inwestycyjnego w gospodarce uspołecznionej jest niezbędna kwota ok. 4,2 bln zł (w tym nakłady do poniesienia do 1990 r. wyniosą ok. 3,1 bln zł).
Z coraz większą ostrością stają problemy ochrony środowiska. Na znacznym obszarze kraju występują zagrożenia ekologiczne, powodowane nadmiernym zanieczyszczeniem wód, emisją gazowych zanieczyszczeń powietrza, złym stanem sanitarnym lasów. Na niektórych obszarach, zwłaszcza w obrębie wielkich aglomeracji, uwarunkowania ekologiczne stanowią barierę dalszego rozwoju działalności gospodarczej. Zahamowanie procesów pogarszania stanu środowiska wymaga znacznego zwiększenia nakładów na jego ochronę.
Innym elementem uwarunkowań rozwojowych jest stosunkowo wysokie zadłużenie zagraniczne Polski. W krajach socjalistycznych osiągnęło ono na koniec 1985 r. ponad 5 mld rubli, w krajach kapitalistycznych zaś ponad 29 mld dolarów. Wielkość ta jest sumą zaciągniętych kredytów, jak i wynika ze zmian kursu dolara w relacji do innych walut. W stosunkach z ZSRR przewiduje się wyrównanie bieżących obrotów handlowych w skali pięciolecia 1986-1990, co oznacza konieczność przejścia z ujemnego ich salda w pierwszej połowie pięciolecia do dodatniego w drugiej.
Konieczność wygospodarowania dodatniego salda obrotów towarowych w obu obszarach płatniczych będzie wpływać na pomniejszenie dochodu narodowego do podziału w stosunku do dochodu wytworzonego.
W stosunkach z krajami kapitalistycznymi osiągnięta nadwyżka eksportu nad importem pomimo dużego wysiłku gospodarki nie pokrywa potrzeb obsługi zadłużenia, co powoduje dalsze jego narastanie.
Nasilające się w krajach kapitalistycznych tendencje protekcjonistyczne, a także podyktowane względami politycznymi ograniczenia wymiany towarów i stosunków finansowych z zagranicą, utrudniają normalizację stosunków finansowych i wzrost wzajemnych obrotów towarowych, a tym samym obniżają zdolność naszego kraju do obsługi zadłużenia. Na możliwości rozwoju PRL nie pozostanie również bez wpływu utrzymujące się napięcie w stosunkach międzynarodowych i nakręcanie spirali zbrojeń przez USA.
W rezultacie stosunki Polski z tymi krajami są nacechowane dużym stopniem niepewności, pomimo konsekwentnego podejmowania przez nasz kraj wysiłków w kierunku ich pełnej normalizacji.
Istotnym czynnikiem zewnętrznym, umacniającym tendencje rozwojowe w naszej gospodarce, będzie coraz intensywniej rozwijająca się wszechstronna współpraca gospodarcza z ZSRR i pozostałymi krajami wspólnoty socjalistycznej.
Pomimo osłabienia potencjał gospodarczo-społeczny Polski stwarza przesłanki realizacji założonych na pięciolatkę celów. Duże możliwości rozwojowe kryją się w lepszym wykorzystaniu posiadanych czynników produkcji, poprawie dyscypliny i organizacji pracy, zwiększeniu stopnia wykorzystania majątku produkcyjnego, efektywniejszym wykorzystaniu surowców i materiałów, poprawie jakości produkcji.
Wielkie szanse tkwią w zmniejszeniu strat czasu pracy, spowodowanych niedomogami w organizacji i niedostateczną dyscypliną pracy. Szacuje się je obecnie na 15-20% nominalnego czasu pracy. Sprawniejsza organizacja obsługi stanowisk pracy oraz poprawa dyscypliny może przynieść istotne zwiększenie czasu efektywnie przepracowanego.
Poprawa rzeczywista wskaźnika zmianowości w przemyśle, który spadł z 1,38 w 1975 r. i 1,18 w 1980 r. do 1,01 w 1985 r., może przynieść znaczny przyrost produkcji i obniżkę jej kosztów. Przeprowadzenie powszechnego przeglądu funkcjonowania struktur organizacyjnych w gospodarce przyczyni się do unowocześnienia i usprawnienia zarządzania, racjonalizacji poziomu i struktury zatrudnienia oraz ograniczenia zjawisk biurokratycznych.
Zjawiskiem korzystnym dla procesów gospodarczych będzie dalszy wzrost przeciętnego poziomu wykształcenia społeczeństwa, poprawiający strukturę kwalifikacyjną pracowników. Dopływ ponad 1,8 mln absolwentów, legitymujących się wykształceniem ponadpodstawowym, jest czynnikiem, który - pod warunkiem racjonalnego i efektywnego wykorzystania tego potencjału - należy traktować jako istotny czynnik rozwoju kraju.
Wyeliminowanie choćby części strat z tytułu niewłaściwej jakości produkcji przyczyniłoby się nie tylko do poprawy zaopatrzenia, ale także do obniżki kosztów i złagodzenia napięć materiałowych, a w efekcie do wzrostu produkcji.
Skutki braków w zaopatrzeniu materiałowym mogą być osłabione przez większą aktywność w zagospodarowywaniu surowców wtórnych i odpadowych. Dla przykładu według aktualnych szacunków jest możliwe zwiększenie zagospodarowania: złomu o ok. 200 tys. ton, makulatury o ok. 130 tys. ton, wtórnych surowców włókienniczych o ok. 50 tys. ton, stłuczki szklanej o ok. 70 tys. ton, tłuszczów technicznych o ok. 10 tys. ton i zwiększenie ilości bieżnikowanych opon o ok. 0,5 mln szt.
Wymienione uwarunkowania w znacznej mierze mają charakter obiektywny. Jednakże na procesy gospodarowania wpływają także warunki subiektywne, mające swoje źródło w postawach jednostek, kolektywów, instytucji i organizacji.
Obok ciężkiego wysiłku fizycznego, twórczej i odpowiedzialnej pracy umysłowej, sumiennego stosunku do pracy i majątku narodowego występują przejawy niedbałości i niegospodarności, złej organizacji i braku dyscypliny, marnotrawstwa oraz niskich wymagań w stosunku do siebie i innych. Poprawa sytuacji w tych dziedzinach, zależna tylko od postaw społecznych, sprawnej organizacji i zarządzania, może być źródłem lepszego wykorzystania zasobów kraju, zwiększonego tempa wzrostu produkcji, podniesienia jej efektywności i jakości, a w rezultacie przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego. Temu celowi będzie służyć umocnienie społecznej samorządności i systemu planowania na wszystkich szczeblach, zwiększenie udziału ludzi pracy w organizacji i zarządzaniu produkcją, umacnianie praw obywatelskich i pogłębienie dyscypliny społecznej, ulepszenie pracy administracji państwowej, podnoszenie poziomu kultury politycznej i prawnej, urzeczywistnienie idei porozumienia narodowego.
Podstawowe założenia npsg.
Podstawowe założenia npsg.
Realizacja tak określonego celu wymaga przede wszystkim:
1) przywrócenia w możliwie najkrótszym czasie ogólnej równowagi ekonomicznej, w szczególności na rynku dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych, oraz równowagi finansowej państwa. Jest to niezbędny warunek powszechnego stosowania przymusu ekonomicznego jako przesłanki dążenia podmiotów gospodarczych do poprawy efektywności swoich działań;
2) przyspieszenia modernizacji majątku produkcyjnego, przede wszystkim przez zmianę struktury nakładów inwestycyjnych;
3) przyspieszenia postępu naukowego, technicznego, organizacyjnego, a zwłaszcza zastosowań jego efektów w praktyce, przez ściślejsze powiązanie kierunków badań i wdrożeń z potrzebami gospodarki oraz zapewnienie odpowiednich środków na te cele, tak aby zwiększyć zasilanie gospodarki w nowoczesne technologie, konstrukcje, materiały i wyroby;
4) zwiększenia zdolności eksportowej gospodarki, pogłębienia integracji ekonomicznej z krajami RWPG, umożliwiających wzrost udziału naszego kraju w międzynarodowym podziale pracy;
5) przyspieszenia zmian strukturalnych w gospodarce, głównie poprzez selektywną modernizację aparatu wytwórczego, wdrażanie osiągnięć postępu naukowo-technicznego, wzrost wymiany towarowej z zagranicą, zwiększenie udziału przetwórstwa w produkcji przemysłowej;
6) pełniejszego wykorzystania zasobów pracy, zasobów energetyczno-surowcowych, maszyn i urządzeń oraz eliminowania marnotrawstwa z powodu złej jakości wyrobów;
7) unowocześnienia i usprawnienia systemu kierowania gospodarką narodową.
Jako podstawowe cele społeczne na lata 1986-1990 przyjmuje się:
1) dalszą poprawę zaopatrzenia rynku w żywność i artykuły przemysłowe,
2) osiągnięcie postępu w rozwiązywaniu problemów mieszkaniowych,
3) skuteczne ograniczanie inflacji,
4) postęp w rozwoju opieki zdrowotnej oraz zahamowanie degradacji środowiska naturalnego,
5) rozbudowę bazy materialnej oświaty, szkolnictwa wszystkich szczebli i kultury,
6) realizację polityki kształtowania dochodów pieniężnych ludności w oparciu o zasadę socjalistycznej sprawiedliwości społecznej.
Prognoza tworzenia i podziału dochodu narodowego.
Prognoza tworzenia i podziału dochodu narodowego.
Z przeprowadzonych analiz obejmujących zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania rozwoju kraju istniejące w latach 1986-1988 i przewidywane na lata 1989 i 1990 wynika, że wzrost dochodu narodowego wytworzonego może wynieść w całym okresie 1986-1990 około 20-21%. Odpowiada to średniorocznemu wzrostowi około 3,7-3,9%.
Osiągnięcie takiego tempa będzie uzależnione od wzrostu produkcji oraz poprawy efektywności gospodarowania. Przy założeniu, że wartość produkcji sprzedanej przemysłu uspołecznionego wzrośnie o ok. 21,5%, produkcja czysta w tym dziale gospodarki narodowej musiałaby zwiększyć się o ok. 25-27% w ciągu całego 5-lecia, tj. ok. 4,5-4,7% średniorocznie.
Z prognoz wynika, że produkcja czysta rolnictwa zwiększy się średniorocznie o około 0,5-0,7%, a więc wolniej niż produkcja globalna. Wynika to ze spadku produkcji globalnej i produkcji czystej w 1987 r. oraz z konieczności zwiększenia nakładów materialnych, umożliwiających intensyfikację i wzrost produkcji rolniczej w latach następnych.
W rezultacie zmianom ulegnie struktura wytwarzania dochodu narodowego. Udział przemysłu w dochodzie narodowym wytworzonym zwiększy się do ok. 50-51% w 1990 r. wobec 48,6% w 1985 r., a udział rolnictwa zmniejszy się w tym czasie z 14,4% w 1985 r. do ok. 12% w 1990 r.
2. Podział dochodu narodowego.
Ocenia się, że wzrost dochodu narodowego do podziału wyniesie w latach 1986-1990 21-22%, tzn. 3,9-4,1% średniorocznie.
Wyższy nieco wzrost dochodu narodowego do podziału niż dochodu narodowego wytworzonego wynika z przewidywanego szybszego tempa wzrostu importu niż eksportu, licząc w cenach stałych.
Udział funduszu spożycia w dochodzie narodowym podzielonym w 1990 r. może wynieść około 80%. Szacuje się, że fundusz spożycia ogółem wzrośnie w tym samym tempie co dochód narodowy podzielony, a więc w wysokości 21-22% przy średniorocznym tempie 3,9-4,1%. Natomiast wzrost spożycia ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca powinien wynieść ok. 18-19%. Szacuje się, że udział inwestycji netto w dochodzie narodowym do podziału wyniesie ok. 14% w 1990 r. wobec ok. 12% w 1985 r.
3. Efektywnościowe wymogi osiągnięcia wzrostu dochodu narodowego
Założony przyrost produkcji i dochodu narodowego w warunkach spodziewanego wzrostu podaży paliw o 9%, energii elektrycznej o 16,8%, a surowców i materiałów ogółem z produkcji krajowej i importu o ok. 7,5% do roku 1990 wskazuje, że może on zostać osiągnięty tylko przy istotnym obniżeniu jednostkowej energochłonności i materiałochłonności. Aby osiągnąć zakładane na 5-latkę wskaźniki rozwojowe, niezbędne jest zmniejszenie (biorąc pod uwagę tylko surowce i materiały bilansowane centralnie) materiałochłonności dochodu narodowego o ok. 6,0 do 8,2%, produkcji przemysłowej o 7,5 do 9,5%, produkcji budowlano-montażowej o 9,5 do 12,0%. Energochłonność dochodu narodowego powinna zmniejszyć się o 9,0 do 11,0%. Uzyskanie tej skali oszczędności paliw, energii, metali, surowców i materiałów jest zadaniem szczególnie trudnym. Jednakże nie ma alternatywy uzyskania założonego przyrostu dochodu narodowego. Stąd też doceniając powagę tego problemu przygotowany został "Program działań na rzecz podniesienia wykorzystania zasobów materiałowych i paliwowo-energetycznych na lata 1986-1990".
Zakłada się, że ok. 2/3 końcowych efektów będzie osiągnięte przez działania racjonalizujące i oszczędnościowe podejmowane w przedsiębiorstwach. Pozostałe efekty powinny być osiągnięte w rezultacie podjęcia przedsięwzięć, imiennie wymienionych w Programie.
Realizacja przyjętych zadań dotyczących wzrostu dochodu narodowego, jego podziału, a w ślad za tym poszczególnych elementów tworzonego i dzielonego dochodu narodowego (produkcja przemysłowa, rolnictwo, transport, budownictwo, spożycie, dostawy na rynek, inwestycje itd.), obarczona jest znacznym stopniem niepewności. Wynika to z trudności trafnego przewidzenia kształtowania się wielu uwarunkowań, w jakich będą przebiegać realne procesy gospodarcze. Dotyczy to m.in. koniunktury i cen na rynku światowym, warunków klimatycznych, dostosowania się przedsiębiorstw do wymogów dyktowanych przez reformę gospodarczą. Szczególnie duży wpływ na osiągnięcie celów społeczno-gospodarczych będą miały zachowania społeczne. Wzrost zaangażowania społecznego w układach lokalnych i w przedsiębiorstwach, zdolność i gotowość do zaakceptowania podejmowanych na różnych szczeblach decyzji podyktowanych racjami ekonomicznymi będą czynnikami sprzyjającymi osiąganiu zamierzonych celów.
Bierność, brak zrozumienia i akceptacji dla skutków stosowania przymusu ekonomicznego mogą stać się przyczyną niewykorzystania potencjalnych możliwości i nieosiągnięcia zakładanego wzrostu gospodarczego i poprawy warunków życia.
Inne, niż to jest obecnie przyjmowane, kształtowanie się obiektywnych i subiektywnych warunków gospodarowania będzie w odpowiedni sposób oddziaływało na osiąganie założonych celów społecznych i gospodarczych. Mniej korzystny splot rzeczywistych uwarunkowań będzie działał ograniczająco na realizowane cele, a korzystniejszy będzie sprzyjał ich pełnemu osiąganiu lub nawet przekraczaniu.
Plan w obecnych warunkach funkcjonowania gospodarki nie stwarza żadnych ograniczeń dla przyspieszenia wzrostu dochodu narodowego, a w ślad za tym jego poszczególnych składników, na drodze uzyskania wyższej, niż to obecnie jest przyjmowane, efektywności gospodarowania lub też w przypadku wystąpienia bardziej sprzyjających uwarunkowań zewnętrznych.
Kierunki zmian strukturalnych.
Kierunki zmian strukturalnych.
Polityka zmian strukturalnych w gospodarce narodowej będzie nastawiona przede wszystkim na przyspieszenie procesów poprawy efektywności gospodarowania. Osiąganiu tego celu podporządkowana będzie polityka rozwoju poszczególnych działów, gałęzi i branż, polityka inwestycyjna, polityka naukowo-techniczna, jak również rozwiązania systemu ekonomiczno-finansowego. W celu unowocześnienia struktury gospodarki niezbędne jest tworzenie warunków dla rozwoju stosunków rynkowych, zapewnienie równoprawności wszystkich sektorów, usuwanie ograniczeń w podejmowaniu działalności produkcyjnej, popieranie wzrostu opłacalnego eksportu, większe wdrażanie postępu naukowo-technicznego. Realizacja zmian strukturalnych w gospodarce pozwoli na przyspieszenie rozwoju dziedzin bezpośrednio wpływających na warunki życia ludności: rolnictwa i gospodarki żywnościowej, budownictwa mieszkaniowego, ochrony środowiska naturalnego.
Zmiany w strukturze gospodarki będą polegać przede wszystkim na:
1) przyspieszonym rozwoju tych gałęzi i branż, które charakteryzują się wytwarzaniem dóbr wysoce uszlachetnionych, niskim zużyciem paliw, energii i materiałów na jednostkę produkcji. Dotyczy to w szczególności takich branż, jak elektrotechnika i elektronika, aparatura kontrolno-pomiarowa, farmaceutyka, chemia małotonażowa, wysokojakościowe przetwórstwo artykułów rolno-spożywczych. Wzrost udziału takich gałęzi i branż w całości produkcji będzie powodował ogólne obniżenie materiało- i energochłonności tworzenia dochodu narodowego,
2) poszerzeniu zastosowań już istniejących oraz wdrożeniu nowych materiało- i energooszczędnych technologii, materiałów i konstrukcji. Wymagać to będzie odpowiedniego zwiększenia krajowej produkcji, a także importu. Rezultatem tego kierunku działań będzie podwyższenie efektywności u wszystkich odbiorców nowych rozwiązań. Ich wdrożenie będzie się dokonywało w ramach inwestycji odtworzeniowo-modernizacyjnych,
3) zwiększeniu udziału eksportu w produkcji przemysłu przetwórczego głównie poprzez pogłębienie specjalizacji produkcji, co z punktu widzenia poprawy efektywności powinno przynieść obniżenie kosztów wytwarzania w wyniku zwiększenia skali produkcji, a także w wyniku stworzenia możliwości rezygnacji z wytwarzania w kraju produktów niezbędnych gospodarce, lecz charakteryzujących się w naszych warunkach niską efektywnością,
4) pełniejszym wykorzystaniu krajowych surowców poprzez pogłębienie ich przetwórstwa i zmniejszenie strat. Dotyczy to w głównej mierze lepszego zagospodarowania surowców rolnych, przetwórstwa produktów koksochemii, szerszego wykorzystania surowców lokalnych oraz surowców wtórnych i odpadowych.
Zmiany strukturalne w gospodarce będą dokonywać się w wyniku odpowiednich działań centralnych, jak też samodzielnych decyzji przedsiębiorstw.
Centrum będzie oddziaływać przy pomocy instrumentów ekonomicznych na realizację wybranych przedsięwzięć z zakresu nauki i techniki, drogą uruchamiania produkcji nowoczesnych materiałów i podzespołów, obejmując je zamówieniami rządowymi, pomocy finansowej z funduszu wspomagania wdrożeń, w dostępie do kredytów inwestycyjnych, a także rozwiązań systemu ekonomiczno-finansowego.
Obowiązkiem przedsiębiorstw jest wykorzystanie własnego potencjału kadrowego, potencjału zaplecza naukowo-badawczego, a także własnych zasobów finansowych dla podejmowania przedsięwzięć zmierzających do obniżenia energo- i materiałochłonności produkcji i zwiększenia wydajności pracy.
2. Przemysł
Z oceny podaży czynników produkcji oraz skutków działań efektywnościowych wynika, że produkcja przemysłu uspołecznionego powinna wzrosnąć w 5-leciu o ponad 21,5%. W przekroju gałęziowo-branżowym wzrost ten będzie znacznie zróżnicowany. Najszybsze tempo rozwoju osiągną następujące gałęzie i branże: przemysł precyzyjny, elektrotechniczny i elektroniczny, maszynowy, chemiczny. Szczególny nacisk należy położyć na rozwój produkcji materiałów budowlanych.
Produkcja przemysłu elektromaszynowego wzrośnie o ok. 39%. Szczególnie szybko będzie wzrastać produkcja przemysłu precyzyjnego (ok. 76%) oraz elektrotechnicznego i elektronicznego (ok. 52%). W ramach przemysłu elektromaszynowego zwiększy się produkcja ciągników i maszyn rolniczych, samochodów dostawczych oraz części zamiennych. Rozwijana będzie produkcja elementów kooperacyjnych, zwłaszcza nowoczesnych podzespołów, co wpłynie na poprawę jakości i unowocześnienie produkcji finalnej. Szczególnie wysokie tempo osiągnie produkcja materiałów i podzespołów elektronicznych (wzrost 2-krotny) oraz środków elektronizacji (wzrost o ok. 75%). Stworzy to warunki do upowszechnienia technik elektronicznych, stosowania nowoczesnych technologii oraz automatyzacji procesów wytwórczych. Wpłynie to na oszczędności w zużyciu materiałów i nośników energii, obniżenie kosztów wytwarzania, poprawę jakości oraz wzrost wydajności pracy. Wpłynie również na podniesienie konkurencyjności produkowanych wyrobów, a tym samym na wzrost eksportu. Podjęta zostanie modernizacja samochodów osobowych oraz samochodów dostawczych w kierunku obniżenia ich materiałochłonności oraz zmniejszenia zużycia paliwa. Produkcja przemysłu maszynowego wzrośnie o 40%, w tym głównie wysokowydajnych maszyn i urządzeń, jak: nowych generacji obrabiarek, robotów i manipulatorów, maszyn górniczych oraz wybranych maszyn budowlanych. Rozwijana będzie produkcja zaopatrzeniowo-kooperacyjna, głównie łożysk, silników elektrycznych, elementów automatyki i narzędzi. Ustabilizowana lub ograniczona produkcja będzie dotyczyć przemysłu: okrętowego, konstrukcji metalowych, wysokomateriałochłonnych maszyn i urządzeń hutniczych i odlewniczych.
W ramach przemysłu elektromaszynowego produkcja maszyn powinna wzrosnąć o około 28%. Szczególnie szybko wzrośnie produkcja wysokowydajnych maszyn i urządzeń (nowe generacje obrabiarek, robotów i manipulatorów, elastycznych systemów obróbczych, maszyn górniczych itp.). Podjęta zostanie modernizacja samochodów osobowych i dostawczych w kierunku obniżenia ich materiałochłonności oraz zmniejszenia zużycia paliwa. Zwiększy się ilość produkowanych ciągników i maszyn rolniczych, działać się będzie w kierunku rozwiązania problemu produkcji i dostaw części zamiennych. Rozwijana będzie produkcja zaopatrzeniowo-kooperacyjna (m.in. łożyska, silniki elektryczne, elementy pneumatyki i hydrauliki).
Wzrost produkcji przemysłu chemicznego powinien wynieść ok. 27,4%. W przemyśle tym pierwszeństwo uzyskają branże pracujące na rzecz poprawy ochrony zdrowia, zaopatrzenia rolnictwa i wzrostu eksportu oraz przedsięwzięcia ukierunkowane na rozwój bazy półproduktów. Preferowane będą przedsięwzięcia sprzyjające zmianom struktury produkcji na korzyść chemikaliów i wyrobów wysoko przetworzonych.
Zostanie zwiększona produkcja i dostawy środków produkcji dla rolnictwa, w pierwszym rzędzie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin przy znacznym rozszerzeniu ich asortymentu. Wzrośnie o 81% produkcja wyrobów farmaceutycznych. Rozwiązany zostanie problem zwiększenia produkcji i dostaw środków higieny i czystości. Zostaną utrzymane zdolności wydobywcze i eksport siarki. Uruchomiona zostanie produkcja nowego tworzywa konstrukcyjnego - politrioksanu. Rozwój produkcji surowców do wyrobów lakierowych, chemizacja tłuszczów technicznych, pełniejsze wykorzystanie smoły koksowniczej - spowodują zmniejszenie potrzeb importowych, a także stworzą możliwości eksportu wyrobów produkowanych na bazie surowców krajowych.
Produkcja przemysłu mineralnego wzrośnie o ok. 18%. W związku z potrzebami budownictwa mieszkaniowego przewiduje się wyższą dynamikę rozwoju przemysłu materiałów budowlanych. Znaczne tempo wzrostu produkcji przemysłu ceramiki szlachetnej wynika z potrzeb dostaw wyrobów dla budownictwa, na zaopatrzenie ludności i na eksport. Podjęte zostaną niezbędne środki zmierzające do zwiększenia produkcji i dostaw dla rolnictwa nawozów wapniowych, zwłaszcza wapniowo-magnezowych.
W przemyśle mineralnym będą podjęte szerokie działania zmierzające do obniżenia jego energo- i materiałochłonności.
W wyniku modernizacji przemysłu cementowego będzie stopniowo eliminowana metoda mokra w produkcji klinkieru. Rozszerzenie skali produkcji m.in.: betonów komórkowych, wełny mineralnej, spoiw budowlanych (gips, wapno, cement), płyt gipsowych, osłonowych płyt cementowo-drzewnych pozwoli na zwiększenie dostaw dla budownictwa uspołecznionego i ludności materiałów ściennych i izolacyjnych, poprawi zaopatrzenie w materiały wiążące. Będzie także wpływać na zmiany w technologiach budownictwa na rzecz technologii mniej materiało- i energochłonnych.
Wzrost produkcji przemysłu lekkiego przewiduje się o ok. 26%. Wzrost ten uzależniony będzie przede wszystkim od możliwości importu podstawowych surowców dla tego przemysłu, modernizacji niektórych zakładów, jak również zwiększenia zmianowości.
W wyniku kontynuacji programów modernizacyjnych i wzrostu zdolności produkcyjnych nastąpi m.in. zwiększenie produkcji skór miękkich, przędzy bawełnianej i wełnianej, dzięki czemu poprawi się zaopatrzenie produkcyjne zakładów w pozostałych branżach przemysłu lekkiego. Będą kontynuowane przedsięwzięcia w zakresie modernizacji parku maszynowego, mające na celu zwiększenie wydajności pracy i rekompensowania tą drogą spadku zatrudnienia, jaki miał miejsce w przemyśle lekkim. Zostaną stworzone lepsze warunki dla produkcji wyrobów z lnu i konopi, zwiększy się udział tkanin lnianych wykończonych o wysokim stopniu uszlachetnienia. Istotnie będzie rozszerzona małoseryjna produkcja wyrobów atrakcyjnych na rynek krajowy i eksport.
Produkcja przemysłu drzewno-papierniczego powinna wzrosnąć o ok. 25%. W przemyśle tym nastąpi znaczne zwiększenie produkcji w podstawowej branży produkującej na potrzeby rynku i eksportu, tj. w przemyśle meblarskim. Wobec ograniczonych możliwości pozyskania tarcicy iglastej będzie to wymagać rozwoju przemysłu płytowego. Wzrost produkcji płyt wiórowych, które stanowią podstawowy substytut tarcicy, będzie wyprzedzać dynamikę produkcji mebli.
W wyniku przeprowadzonych modernizacji i uruchomienia produkcji z inwestycji kontynuowanych znacznie wzrośnie produkcja niektórych asortymentów papieru i tektury. Wzrośnie produkcja papieru toaletowego oraz kartonów do wytwarzania specjalistycznych opakowań do żywności. Umiarkowany będzie wzrost produkcji tektury falistej, worków i kartonaży. Dokonywana będzie modernizacja celulozowni, m.in. w trosce o ochronę środowiska.
Rozwój przemysłu paliwowo-energetycznego będzie pod względem tempa bardzo zróżnicowany. Przy zakładanym dla całej grupy gałęzi wskaźniku wzrostu o ok. 8% najbardziej, bo ok. 17%, wzrośnie produkcja przemysłu energetycznego.
W latach 1986-1990 będzie realizowany długookresowy zwrot w polityce rozwoju bazy paliwowo-energetycznej, polegający na wydatnym zwiększeniu udziału węgla brunatnego w bilansie paliwowo-energetycznym, a następnie wprowadzeniu energetyki jądrowej. Począwszy od przełomu lat 80 i 90-tych przyrosty mocy energetycznej będą związane w coraz większym stopniu z budową elektrowni jądrowych.
Stabilizacja wydobycia węgla kamiennego dyktuje konieczność bardzo oszczędnego gospodarowania tym paliwem.
Zwiększenie wykorzystania węgla brunatnego poza energetyką zawodową będzie realizowane przez preferowanie budowy sortowni oraz uruchamianie produkcji urządzeń do spalania węgla brunatnego i gorszych gatunków węgla kamiennego.
Produkcja przemysłu metalurgicznego zwiększy się w latach 1986-1990 o ok. 3%, przy czym w przemyśle hutnictwa żelaza wzrost wyniesie ok. 0,5%, a w przemyśle metali nieżelaznych ok. 6%.
W przemyśle hutnictwa żelaza i stali zostanie rozpoczęty proces modernizacji technik wytwarzania w kierunku poprawy struktury produkcji, poprawy parametrów jakościowych produkowanych stali, lepszego dostosowania wytwarzanych asortymentów do potrzeb odbiorców, rozwoju technologii energo- i materiałooszczędnych, poprawy warunków pracy i ochrony środowiska.
Zostanie podjęta rekonstrukcja i modernizacja Huty im. Lenina oraz zwiększy się produkcja w nowoczesnych jednostkach Huty "Katowice". Działania te umożliwią dalszą, stopniową likwidację przestarzałych i kosztownych w eksploatacji wydziałów w hutnictwie żelaza i stali.
W przemyśle metali nieżelaznych stopniowo będą likwidowane dysproporcje pomiędzy zdolnościami produkcyjnymi hutnictwa a możliwościami górnictwa rud miedzi, cynku i ołowiu. Nastąpi poprawa warunków pracy i ochrony środowiska. Przewiduje się m.in. dalszą rozbudowę kopalni miedzi "Lubin" i "Sieroszowice", poprawę technicznego wyposażenia zakładów hutniczych i przetwórczych cynku i ołowiu, rozpoczęcie modernizacji przemysłu aluminiowego.
Przyjmując średnioroczne tempo wzrostu przemysłu uspołecznionego w latach 1986-1990 za 100, wskaźniki wyprzedzenia lub opóźnienia rozwoju poszczególnych grup gałęzi w stosunku do całego przemysłu będą kształtować się następująco:
1) elektromaszynowy 170
w tym:
- precyzyjny 300
- elektrotechniczny i elektroniczny 217
- maszynowy 170
2) chemiczny 125
3) mineralny 85
w tym: materiałów budowlanych 100
4) drzewno-papierniczy 112
5) lekki 117
w tym: skórzany 132
6) spożywczy 83
w tym:
- olejarski 194
- mięsny 100
7) paliwowo-energetyczny 38
8) metalurgiczny 12
3. Gospodarka żywnościowa
Zmiany strukturalne w gospodarce żywnościowej będą podporządkowane głównemu celowi, jakim jest poprawa wyżywienia społeczeństwa. Będzie ona osiągana w warunkach samowystarczalności wyżywieniowej, realizowanej przy możliwie najwyższym poziomie obrotów artykułami żywnościowymi w handlu zagranicznym. W tym celu będzie utrzymany priorytet dla rozwoju gospodarki żywnościowej. Znajdzie to odzwierciedlenie w strukturze nakładów inwestycyjnych, w bieżącym zasilaniu rzeczowym i finansowym oraz w rozwiązaniach ekonomiczno-finansowych. Będą tworzone warunki zapewniające wzrost nakładów inwestycyjnych na gospodarkę żywnościową w tempie, jakie przewiduje się w całej gospodarce narodowej, a na przemysł spożywczy w tempie wyższym niż w sferze produkcji materialnej.
W roku 1990 globalna produkcja rolnicza wzrośnie o ok. 8% w stosunku do 1985 r., w tym produkcja roślinna o ok. 11%, a zwierzęca o ok. 5%. Produkcja przedsiębiorstw przemysłu spożywczego wzrośnie o ponad 12%. Wydatnie zwiększy się eksport artykułów rolno-spożywczych.
Będzie to wymagać osiągnięcia w 1990 r. zbiorów zbóż w wysokości 27,5 mln ton, buraków cukrowych ok. 15 mln ton, ziemniaków ok. 35 mln ton, produkcji żywca na poziomie 4,3 mln ton, a mleka około 15,3 mld litrów.
Osiąganiu celów i zadań rozwojowych kompleksu żywnościowego służyć będzie doskonalenie struktur i powiązań wewnętrznych w ramach kompleksu, szersze wykorzystanie intensywnych czynników wzrostu, doskonalenie systemu zarządzania oraz dalszy postęp w rozwiązywaniu spraw socjalno-bytowych zatrudnionych w gospodarce żywnościowej.
W nakładach inwestycyjnych preferencje otrzymają dziedziny o największym znaczeniu dla intensyfikacji produkcji żywności, a mianowicie: przemysł chemiczny pracujący dla gospodarki żywnościowej, produkcja wapna nawozowego, melioracje oraz zaopatrzenie wsi i rolnictwa w wodę, reelektryfikacja, przemysł rolno-spożywczy, rybołówstwo śródlądowe. Nakłady na przemysł spożywczy i paszowy w latach 1986-1990 zwiększą się o ok. 72% (łącznie z przemysłem spożywczym w dziale "Handel") w porównaniu z okresem 1981-1985, a nakłady na przemysł chemiczny pracujący na rzecz gospodarki żywnościowej o ok. 45%.
W przemysłach pracujących na rzecz rolnictwa zostanie m.in. zakończona budowa kompleksu nawozowego w Policach (polifoska, mocznik), wspierane będą inwestycje mające na celu poprawę zaopatrzenia rolnictwa w nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe. Niezależnie od tych przedsięwzięć trzeba zapewnić pełne wykorzystanie lokalnych zasobów wapna i wapieni odpadowych, m.in. organizując w tym celu terenowe jednostki ich utylizacji.
Kontynuowana będzie rozbudowa kompleksu ciągnikowego "Ursus", wydatnie zwiększy się produkcję maszyn i narzędzi rolniczych.
W odniesieniu do rolnictwa w latach 1986-1990 przewiduje się m.in.:
- zmeliorowanie co najmniej 700 tys. ha użytków rolnych, tj. o około 56% więcej niż w latach 1981-1985,
- rozbudowę sieci wodociągowej na wsi, limitującej poprawę warunków pracy i życia ludzi na wsi, oraz zwiększenie koncentracji i specjalizacji produkcji zwierzęcej. Nakłady inwestycyjne na zaopatrzenie wsi i rolnictwa w wodę zostaną zwiększone z 62 mld zł w latach 1981-1985 do 95 mld zł w latach 1986-1990,
- zwiększenie poziomu nawożenia mineralnego z 175 kg NPK na 1 ha w 1985 r. do 212 kg NPK w 1990 r., przy zwiększeniu udziału nawozów azotowych, nawozów skoncentrowanych i wieloskładnikowych oraz granulowanych,
- rozwiązanie problemu nawozów wapniowych poprzez zwiększenie ich dostaw z 2,82 mln ton w 1985 r. do 3,8-4,0 mln ton w 1990 r. Dostawy nawozów wapniowo-magnezowych ulegną przy tym co najmniej podwojeniu,
- zwiększenie dostaw środków ochrony roślin z 12,4 tys. ton w 1985 r. do około 25,0 tys. ton w 1990 r., przy poprawie ich jakości: powierzchnia robocza zabiegów zwiększy się z 14,4 mln ha w 1985 r. do 26 mln ha w 1990 r., tj. o 80,5%,
- zwiększenie dostaw pasz treściwych z zasobów państwowych z 4,9 mln ton w 1985 r. do 5,3 mln ton w 1990 r., w tym koncentratów wysokobiałkowych odpowiednio z 0,9 do 1,9 mln ton przy zmniejszeniu w 1990 r. importu zbóż do 2,2 mln ton oraz zwiększeniu importu pasz wysokobiałkowych do 2,0 mln ton,
- zwiększenie dostaw ciągników i sprzętu rolniczego ze 120 mld zł w 1985 r. do co najmniej 136 mld zł w 1990 r. (w cenach 1984 r.), przy wydatnej poprawie ich jakości, oraz rozwiązanie problemu części zamiennych,
- dokonanie znacznego postępu w reelektryfikacji wsi poprzez zwiększenie nakładów na ten cel z 14,0 mld zł w latach 1981-1985 do 25,0 mld w latach 1986-1990.
Konsekwentna realizacja tych zamierzeń stworzy materialne podstawy dla osiągnięcia założonego wzrostu produkcji rolniczej.
Wydatnie zwiększy się też rola czynników efektywnościowych związanych z postępem naukowo-technicznym, zmianami strukturalnymi, tworzeniem infrastruktury technicznej i społecznej oraz z postępem naukowo-technicznym, w tym zwłaszcza przez wykorzystanie środków postępu biologicznego.
W produkcji roślinnej zwiększony zostanie areał uprawy bardziej wydajnych gatunków zbóż, tj. pszenicy, jęczmienia i pszenżyta, kosztem zmniejszenia areału uprawy owsa, żyta i ziemniaków. Rozszerzy się do 3,6 mln ha w 1990 r. stosowanie kompleksowych systemów upraw zbóż, rzepaku i innych roślin. Zostaną podjęte intensywne prace umożliwiające w przyszłości masowe wdrożenie biotechnologii przez zastosowanie bakterii i mikroorganizmów do nawożenia azotem i biologicznej ochrony roślin.
W produkcji zwierzęcej zapewni się warunki dla wzrostu chowu trzody chlewnej i powstrzymania spadku pogłowia bydła, zwłaszcza krów, oraz przywrócenia tendencji rozwojowych w chowie owiec. Podejmowane będą dalsze wszechstronne działania zmierzające do zwiększenia intensywności chowu zwierząt gospodarskich, wzrostu wydajności jednostkowej, w tym zwłaszcza mleczności krów oraz poprawy efektywności pasz, m.in. przez zwiększenie udziału w nich pasz białkowych.
Dla zwiększenia produkcji rolniczej, a zwłaszcza poprawy jej efektywności, przewiduje się szersze wykorzystanie nauki rolniczej, doradztwa i oświaty rolniczej. Działania w tym kierunku znajdą odbicie w centralnych i resortowych programach badawczo-rozwojowych, zamówieniach rządowych z zakresu nauki i techniki oraz w doskonaleniu systemu doradztwa rolniczego.
Wzrostowi produkcji rolniczej i poprawie jej efektywności sprzyjać także będą:
- zmiany struktury agrarnej, co powinno umożliwić postęp w racjonalnym wykorzystaniu czynników produkcji,
- rozwiązania ekonomiczne i system zasilania rzeczowego.
Intensyfikacja produkcji rolniczej w gospodarstwach drobnych, w tym w gospodarstwach chłopo-robotników, osiągana będzie zwłaszcza poprzez rozwój upraw intensywnych. Sprzyjać temu będzie zapewnienie usług mechanizacyjnych oraz kooperacja produkcyjna z gospodarstwami uspołecznionymi.
Poprawi się stan infrastruktury technicznej i społecznej wsi, co polepszy warunki życia i pracy oraz będzie mieć również istotne znaczenie dla rozwoju produkcji rolniczej.
Lepszemu wykorzystaniu płodów rolnych, w tym także obniżeniu strat w skupie, transporcie, przechowalnictwie i przetwórstwie, sprzyjać będzie rozbudowa i modernizacja zdolności przerobowych przemysłu rolno-spożywczego. Znaczne zwiększenie nakładów inwestycyjnych na rozwój tego przemysłu koncentrowane będzie przede wszystkim na rozbudowie potencjału przetwórczego w takich branżach, jak: mleczarska, olejarska, zbożowo-młynarska, piekarnicza, ziemniaczana, owocowo-warzywna i chłodnicza. W pozostałych branżach główny nacisk zostanie położony na modernizację aparatu wytwórczego. Wpłynie to również na unowocześnienie technologii produkcji, rozszerzenie asortymentu i poprawę jakości produkowanych wyrobów, w tym półfabrykatów i produktów gotowych, ułatwiających prowadzenie gospodarstw domowych.
W polityce lokalizacyjnej będzie się dążyć do poprawy przestrzennego rozmieszczenia zakładów przetwórczych w stosunku do rozmieszczenia bazy surowcowej. Prowadzona będzie ochrona użytków rolnych i leśnych przed przeznaczeniem na inne cele.
Planowany na lata 1986-1990 przyrost produkcji przemysłu spożywczego zostanie osiągnięty głównie przez wzrost wydajności pracy. Nastąpi wzmożenie działań na rzecz unowocześnienia procesów technologicznych (m.in. wykorzystanie biotechnologii) w celu poprawy jakości żywności, ograniczenia zużycia energii i materiałów na jednostkę wyrobu. Ocenia się, że 20% przyrostu produkcji przemysłu spożywczego uzyska się w drodze szeroko rozumianej racjonalizacji gospodarowania, w tym pełniejszego zagospodarowania odpadów produkcyjnych.
Będzie przestrzegana zasada trwałej opłacalności produkcji rolniczej oraz parytetu dochodów. Doskonalone będą systemy cen, kredytów, podatków, subwencji oraz system wynagrodzeń i inne systemy motywacyjne. Likwidowane będą bariery i ograniczenia w skupie, przetwórstwie i obrocie poprzez likwidację monopolu w tym zakresie.
4. Gospodarka leśna
W gospodarce leśnej będą podejmowane dalsze działania w kierunku organizowania intensywnego gospodarstwa leśnego, zdolnego do zaspokajania rosnących potrzeb gospodarki narodowej na produkty leśne i drzewne oraz do spełniania rosnących funkcji ekologicznych i społecznych. Polegać one będą głównie na dalszym porządkowaniu stanu sanitarnego lasów, wzmożeniu zabiegów pielęgnacyjnych i ochronnych, powiększeniu i pełniejszym zagospodarowaniu powierzchni leśnej na terenach poklęskowych i zdegradowanych przez emisje przemysłowe, a także zwiększeniu odporności lasów poprzez ich przebudowę oraz na racjonalnym pozyskaniu surowca drzewnego.
W celu odbudowy zasobności drzewostanów i ich struktury ograniczać się będzie rozmiary pozyskania drewna w lasach państwowych do wielkości wynikających z możliwości bazy surowcowej; pozyskanie drewna ogółem będzie w 1990 r. mniejsze niż w 1985 r.
Nastąpi wzrost (o ok. 5%) zalesień i odnowień oraz prac pielęgnacyjnych w lasach państwowych, zmierzających do zwiększenia lesistości i potencjału produkcyjnego lasów.
5. Budownictwo
Wartość produkcji budownictwa powinna zwiększyć się o ok. 18%. Podstawowymi zadaniami budownictwa są:
- zapewnienie sprawnej realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych poprzez skrócenie cykli realizacji inwestycji,
- obniżenie kosztów inwestowania przez wdrożenie nowoczesnych materiało- i energooszczędnych rozwiązań projektowych, zarówno w budownictwie ogólnym, jak i przemysłowym.
Zmiany strukturalne w budownictwie obejmą potencjał wykonawczy, technologie wznoszenia obiektów i organizację jednostek wykonawczych.
Zmiany strukturalne potencjału wykonawczego przedsiębiorstw budowlano-montażowych będą polegały na znacznym przyspieszeniu wzrostu mocy wykonawczych terenowych przedsiębiorstw budownictwa ogólnego oraz przedsiębiorstw budownictwa specjalistycznego, tzn. instalacyjnych, inżynieryjnych oraz robót wykończeniowych.
Zmiany w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstw budowlanych polegać będą na zwiększeniu udziału małych przedsiębiorstw budowlanych - państwowych, spółdzielczych i rzemieślniczych.
Zmiany w stosowanych technologiach wznoszenia obiektów będą dokonywane równolegle ze zmianami w strukturze wytwarzanych materiałów budowlanych i wdrażaniem postępu technicznego w budownictwie. Działania te powinny przynieść w efekcie zmniejszenie energochłonności, materiałochłonności i pracochłonności oraz podniesienie jakości budownictwa.
W wielorodzinnym budownictwie mieszkaniowym nadal będą dominowały technologie prefabrykowane, z tym że zakłada się spadek udziału "wielkiego bloku", natomiast podwojeniu ulegnie udział technologii wykonywanych na budowie, zwłaszcza technologii monolitycznej, które charakteryzują się niższą energochłonnością i możliwością szerokiego stosowania w różnych warunkach realizacji.
W budownictwie jednorodzinnym obniży się udział systemu tradycyjnego, natomiast wydatnie wzrośnie udział systemu technologicznego z użyciem elementów prefabrykowanych i drewnopochodnych.
W wyniku projektowanych zmian w budownictwie będą stworzone warunki dla systematycznego wzrostu liczby przekazywanych do użytku mieszkań.
6. Transport
Podstawowym kierunkiem działania w transporcie w latach 1986-1990 będzie zwiększanie wykorzystania posiadanych zasobów i środków, poprawa efektywności pracy oraz racjonalizacja przewozów.
Następować będzie stopniowe unowocześnianie transportu. Zakłada się, że w miarę postępu w procesie zmian strukturalnych gospodarki obniżać się będzie transportochłonność.
W rozwoju transportu priorytet uzyska transport kolejowy, w którym do najważniejszych zadań będzie należeć: modernizacja i rozbudowa kolejowych stacji rozrządowych, rozbudowa zdolności remontowej zaplecza eksploatacyjnego, zwiększenie zakresu kapitalnych remontów nawierzchni oraz zwiększenie stanu środków trakcyjnych i wagonów. Postępować będzie dalsze unowocześnienie systemu trakcyjnego kolei poprzez elektryfikację linii, co powinno zapewnić obniżenie energochłonności oraz oszczędności w zużyciu węgla i oleju napędowego.
Zwiększone będą zdolności kolei do wywozu towarów z portów morskich, głównie przez zastosowanie wagonów spełniających wymogi nowoczesnej techniki przeładunkowej i stosowną modernizację urządzeń kolejowych w rejonach portów.
W transporcie samochodowym nastąpi przede wszystkim zwiększenie zdolności przewozowych wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, co pozwoli na bardziej racjonalne zaspokajanie potrzeb przewozowych gospodarki narodowej i lepsze wykorzystanie środków transportu. Poprawi się wyposażenie zaplecza technicznego. Zwiększony zostanie udział samochodów wyposażonych w silniki wysokoprężne.
W zakresie konteneryzacji w latach 1986-1990 będą podejmowane przedsięwzięcia zmierzające do usprawnienia obsługi transportowej ładunków handlu zagranicznego. Organy założycielskie jednostek, które uczestniczą w Kontenerowym Systemie Transportowym, spowodują wzajemne skoordynowanie rozwoju konteneryzacji w tych latach.
W drogownictwie głównym zadaniem jest utrzymanie istniejącej sieci dróg w należytym stanie technicznym, do czego przyczyni się intensyfikacja kapitalnych remontów.
W transporcie lotniczym dokonana zostanie wymiana znacznej części taboru latającego na nowocześniejszy i bardziej ekonomiczny w eksploatacji. Prowadzona będzie modernizacja lotnisk.
W transporcie wodnym śródlądowym, w szczególności na Odrze, podstawowym zadaniem jest powstrzymanie dalszej dekapitalizacji urządzeń i taboru dla sprostania potrzebom przewozowym krajowym i tranzytowym.
7. Łączność
W telekomunikacji nastąpi przyłączenie ok. 750 tys. nowych abonentów telefonicznych (tj. ponad 40% więcej niż w latach 1981-1985) oraz kontynuowana będzie automatyzacja systemów łączności dalekosiężnej. Przyspieszona zostanie telefonizacja wsi. Modernizacji istniejących towarzyszyć będzie oddanie do użytku ok. 200 nowych placówek pocztowo-telekomunikacyjnych.
Podjęte zostaną działania dla poprawy warunków odbioru programów telewizyjnych oraz radiofonicznych na falach średnich i UKF.
Rozszerzone zostaną działania usprawniające działalność usługową poczty i telekomunikacji, przede wszystkim przez modernizację i uzupełnienie wyposażenia technicznego węzłów pocztowych i modernizację central telefonicznych.
W bezpośredniej obsłudze ludności, oprócz planowego rozwoju sieci placówek pocztowych i telekomunikacyjnych, wprowadzane będą odpowiednie, nowoczesne urządzenia i środki techniczne zmniejszające pracochłonność i usprawniające czynności związane z obsługą klientów poczty i telekomunikacji.
Niezbędną poprawę jakości usług poczty i telekomunikacji powinien przynieść dalszy rozwój kształcenia i dokształcania kadr na wyższym niż obecnie poziomie w zawodach i specjalnościach związanych z tym działem. Odpowiednie usprawnienie systemu organizacji i obrotu przesyłkami, zwiększanie odpowiedzialności pracowników za terminowe doręczanie zmierzać będą do skrócenia okresów ich doręczania adresatom.
8. Gospodarka morska
Podstawowym zadaniem w gospodarce morskiej w latach 1986-1990 będzie umacnianie materialnej bazy jej rozwoju oraz kształtowanie racjonalnych powiązań wewnętrznych i zewnętrznych, co pozwoli na zwiększenie efektywności posiadanego potencjału produkcyjno-usługowego.
We flocie handlowej, przy niezmiennym poziomie ogólnej zdolności przewozowej całej floty, nastąpi przekształcenie struktury floty liniowej w kierunku zwiększenia liczby i tonażu nowoczesnych statków do przewozu ładunków zjednostkowanych.
W portach morskich zostanie przyspieszona modernizacja obiektów infrastruktury technicznej. Będzie kontynuowana rozbudowa zdolności portów do obsługi ładunków drobnicowych oraz zdolności składowej dla ładunków masowych.
W gospodarce rybnej zostaną podjęte działania na rzecz unowocześnienia floty rybackiej oraz zaplecza lądowego, co umożliwi wyższe wykorzystanie zdolności połowowych, w tym również na Bałtyku, i bardziej racjonalne zagospodarowanie ryb na cele spożywcze, m.in. przez zwiększanie udziału innych, poza przedsiębiorstwem przemysłowo-handlowym "Centrala Rybna", przedsiębiorstw handlowych, a także przedsiębiorstw przetwórczych w handlu rybami i przetworami rybnymi.
W przemyśle okrętowym podjęte działania restrukturyzacyjne powinny zapewnić lepsze wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych. Nastąpi rozwój zdolności remontowych stoczni z myślą o potrzebach floty, jak i wzroście eksportu efektywnych usług remontowych.
9. Drobna wytwórczość
Aktywizowany będzie nadal rozwój drobnej wytwórczości, spółdzielczości pracy (zwłaszcza spółdzielni inwalidów oraz spółdzielni rękodzieła ludowego i artystycznego), państwowego przemysłu terenowego i innych form drobnej wytwórczości, w tym także sektora nie uspołecznionego.
Rady narodowe powinny sprzyjać powstawaniu drobnych przedsiębiorstw usługowo-produkcyjnych w miastach i na wsi, w szczególności celem lepszego wykorzystania surowców rolnych, pełniejszego spożytkowania surowców miejscowych w produkcji materiałów budowlanych. Popierana będzie działalność innowacyjna, polegająca na wprowadzaniu nowych technologii w powiązaniu z działalnością dużych zakładów przemysłowych oraz w powiązaniu z przedsiębiorstwami zagranicznymi.
Rady narodowe rozwijając w swych planach założenia npsg powinny tworzyć warunki i zachęty do lokalizowania nowo tworzonych jednostek drobnej wytwórczości w szczególności w rejonach, miastach i osiedlach posiadających nie wykorzystane zasoby siły roboczej.
Drobna wytwórczość powinna odegrać rolę aktywizującą zatrudnienie, z korzyścią dla ogólnego bilansu siły roboczej w kraju.
Przewiduje się więc, że na tle ogólnego wzrostu produkcji materialnej rozwój działalności gospodarczej drobnej wytwórczości będzie stosunkowo szybszy. Przyrost wartości produkcji sprzedanej powinien wynieść minimum 25% w pięcioleciu.
Wzrost produkcji powinien nastąpić głównie drogą podniesienia wydajności pracy. Przewiduje się uzyskanie stosunkowo szybkiego powiększenia zatrudnienia w pracy nakładczej.
W rozwoju drobnej wytwórczości rzemieślniczej będą preferowane usługi, zwłaszcza budowlane, oraz produkcja materiałów budowlanych. Przewiduje się, że produkcja rzemieślnicza wzrośnie w ciągu pięciolecia o ok. 50-60%.
Rada Ministrów opracuje kompleksowy program rozwoju usług jako ważnej dziedziny dla osiągnięcia równowagi rynkowej.
Nauka i technika.
Nauka i technika.
Postęp naukowo-techniczny uznaje się za jeden z głównych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Będą tworzone warunki do pełniejszego włączenia potencjału naukowo-badawczego w rozwiązywanie najważniejszych problemów rozwoju gospodarki w dłuższym horyzoncie czasowym i do podniesienia efektywności działalności badawczej i rozwojowej zgodnie z uchwałą X Zjazdu PZPR i postulatami III Kongresu Nauki Polskiej. Podjęte zostaną działania dla rozwoju potencjału kadrowego i materialnego w celu osiągnięcia stanu umożliwiającego prowadzenie badań zgodnie z potrzebami społeczno-gospodarczymi kraju. W tym celu zakłada się znaczne zwiększenie nakładów na prace badawcze i rozwojowe. W latach 1986-1990 będą podejmowane działania w kierunku sprawniejszego wdrażania do praktyki osiągnięć naukowo-technicznych, a także w kierunku upowszechnienia efektywnych form technicznego wychowania społeczeństwa i kształtowania świadomości społecznej, odpowiednio do potrzeb, jakie narzuca rozwój współczesnej cywilizacji technicznej.
Kierunki rozwoju nauki i techniki będą przede wszystkim podporządkowane rozwiązywaniu zasadniczych perspektywicznych i bieżących problemów społeczno-gospodarczych, a zwłaszcza poprawie efektywności wykorzystania zasobów materiałowych i paliwowo-energetycznych, szybszemu wdrożeniu nowych technologii i kompleksowych metod produkcji, zwiększeniu zdolności eksportowych gospodarki i związanym z tym zmianom strukturalnym oraz poprawie stanu środowiska naturalnego. Kierunki badań naukowych będą ściśle skorelowane z zadaniami wynikającymi z porozumień o współpracy naukowo-technicznej z ZSRR i innymi państwami RWPG. Szczególną rolę odgrywać będą wspólne przedsięwzięcia realizowane w ramach Kompleksowego Programu Postępu Naukowo-Technicznego krajów członkowskich RWPG do 2000 r. oraz Długofalowego Polsko-Radzieckiego Kompleksowego Programu Postępu Naukowo-Technicznego.
Polityka naukowa i techniczna państwa realizowana będzie poprzez krajowy system sterowania rozwojem nauki i techniki, na który składają się programy centralne, programy resortowe, badawczo-rozwojowa działalność jednostek, przedsiębiorstw i organizacji naukowo-badawczych oraz zmodyfikowane formy finansowania rozwoju nauki i techniki. System ten powinien zapewnić zasadnicze zwiększenie efektywności realizacji zadań oraz koncentrację środków finansowych na najważniejszych przedsięwzięciach realizowanych w pełnym cyklu - od badań począwszy, na wdrożeniach kończąc.
W centralnych programach badań podstawowych i centralnych programach badawczo-rozwojowych uwzględnione są również zadania, które wymagają prac wybiegających poza 1990 r. Centralne programy badawczo-rozwojowe są formułowane pod kątem osiągnięcia ściśle określonych celów użytkowych.
Zamówienia rządowe z zakresu rozwoju nauki i techniki, uzupełniane corocznie w kolejnych centralnych planach rocznych, będące nowym elementem systemu, ułatwią proces wdrażania nowych rozwiązań naukowo-technicznych. Ich głównym celem jest sprawne przekazywanie do praktyki gospodarczej wyników uzyskanych w trakcie realizacji centralnych programów badawczo-rozwojowych. Sprzyjać temu będzie specjalny Fundusz Wspomagania Wdrożeń.
Szczególna uwaga będzie poświęcona tworzeniu warunków prawno-ekonomicznych, sprzyjających zwiększeniu zainteresowania jednostek gospodarczych tworzeniem i wdrażaniem nowej techniki. Dotyczy to zwłaszcza oddziaływania na kadrę kierowniczą przedsiębiorstw oraz działań na rzecz rozbudowy zakładowego lub międzyzakładowego zaplecza rozwojowego. Zakłada się, że istotną rolę we wdrażaniu nowych rozwiązań naukowo-technicznych odgrywać będą przedsiębiorstwa innowacyjne, tworzone i funkcjonujące na korzystnych warunkach formalnoprawnych.
2. Obszary koncentracji prac badawczych, badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych
Program rozwoju nauki i techniki na lata 1986-1990 jest integralną częścią działań na rzecz poprawy efektywności gospodarowania, przyspieszania procesów modernizacji gospodarki, w tym zwłaszcza przemysłu, rozwoju produkcji i zastosowań nowych materiałów oraz materiałooszczędnych i energooszczędnych technologii.
Określa się następujące obszary koncentracji centralnych zadań z zakresu nauki i techniki, wokół których powinno się prowadzić działania badawcze, badawczo-rozwojowe i wdrożeniowe:
1) Elektronizacja gospodarki narodowej.
Prace badawcze i rozwojowe w dziedzinie elektroniki powinny zapewnić:
- wzrost zastosowań nowoczesnych układów i systemów elektronicznych w przemyśle maszynowym, energetyce, górnictwie, w transporcie i łączności, w rolnictwie oraz w powszechnie dostępnych wyrobach rynkowych,
- upowszechnienie informatyki w gospodarce narodowej, zwłaszcza w zakresie zarządzania, w pracach projektowych i w automatyzacji procesów technologicznych.
Dla realizacji tych celów zakłada się intensyfikację prac badawczych w zakresie bazy elektronicznej, rozwój produkcji materiałów, podzespołów mikroelektronicznych i urządzeń technologicznych odpowiadających aktualnym standardom światowym. Zakłada się również zorganizowanie systemu kształcenia, który umożliwiłby powszechne korzystanie z systemów informatycznych.
2) Mechanizacja, automatyzacja i robotyzacja, w tym zwłaszcza:
- mechanizacja prac ciężkich i niebezpiecznych,
- mechanizacja prac w rolnictwie oraz robót wykończeniowych w budownictwie,
- automatyzacja prac spawalniczych, obróbki cieplnej metali i nakładania powłok ochronnych,
- automatyzacja obróbki plastycznej, obróbki skrawaniem oraz prac montażowych,
- środki automatyzacji w energetyce, górnictwie, transporcie,
- rozwój zastosowań i produkcji robotów przemysłowych jako podstawy elastycznych systemów automatyzacji,
- rozwój produkcji urządzeń technologicznych i narzędzi do bezpośredniej współpracy z robotami, w tym silników i układów napędowych, hydrauliki i pneumatyki, urządzeń spawalniczych i zgrzewalniczych, obrabiarek, środków pomiarowych.
3) Rozwój energetyki, zastosowań energii i techniki jądrowej. Realizacja zadań pozwoli uzyskać między innymi:
- nowe technologie spalania węgli zasiarczonych i niskokalorycznych, spełniające wymagania ochrony środowiska,
- rozwój specjalizacji w zakresie produkcji urządzeń dla energetyki jądrowej w ramach kooperacji z krajami RWPG,
- rozwój urządzeń opartych na zasadach techniki jądrowej dla lecznictwa, przemysłu, ochrony środowiska, geologii itp.,
- rozwój urządzeń energotechnologicznych, służących racjonalizacji użytkowania paliw i energii,
- rozwój produkcji urządzeń dla małej energetyki.
4) Nowe materiały i technologie, a zwłaszcza:
- rozwój produkcji uszlachetnionych materiałów ze stali i stopów metali kolorowych,
- rozwój produkcji materiałów polimerowych wielko- i małotonażowych, rozwój zastosowań kompozytów polimerowych opartych na wykorzystaniu włókien szklanych, węglowych itp.,
- rozwój produkcji małotonażowych produktów chemicznych, zwłaszcza wszelkiego rodzaju dodatków uszlachetniających,
- rozwój materiałów ceramicznych, konstrukcyjnych, narzędziowych, elektrotechnicznych i elektronicznych.
5) Rozwój zastosowań biotechnologii, szczególnie dla potrzeb lecznictwa, rolnictwa, przemysłu spożywczego, ochrony środowiska, a także rozwój inżynierii genetycznej i bioinżynierii procesowej.
6) Nowe technologie pozyskiwania i przetwórstwa surowców, a zwłaszcza:
- zwiększenie wykorzystania krajowych zasobów surowców mineralnych,
- rozwój efektywnych technologii wydobywczych,
- rozwój technologii umożliwiających kompleksowe wykorzystanie kopalin i surowców towarzyszących,
- rozwój technologii mało- i bezodpadowych w przemyśle, rolnictwie itp.
7) Rozwój nowoczesnych środków i systemów transportowych. Znaczący postęp przewiduje się uzyskać poprzez:
- unowocześnienie taboru kolejowego i samochodowego oraz rozwój techniki okrętowej i lotniczej,
- zwiększenie przepustowości szlaków kolejowych poprzez automatyzację systemów rozrządu i sterowania ruchem,
- rozwój technicznych i ekonomicznych systemów gospodarki morskiej.
8) Unowocześnienie gospodarki żywnościowej, zwłaszcza poprzez:
- udoskonalenie materiału genetycznego i metod produkcji rolniczej,
- rozwój maszyn rolniczych i urządzeń dla przemysłu spożywczego,
- przyspieszenie rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego i poprawę jakości jego produktów,
- ograniczenie strat drogą rozwoju urządzeń przechowalniczych i chłodniczych.
9) Ochrona zdrowia, warunków pracy i środowiska naturalnego. Prace w tej dziedzinie będą się koncentrować na:
- zwalczaniu najniebezpieczniejszych zagrożeń: chorób nowotworowych, układu krążenia, ochronie zdrowia dzieci i matek, zwalczaniu alkoholizmu i narkomanii,
- produkcji nowych leków, rozwoju aparatury i informatyki medycznej,
- ochronie człowieka w środowisku pracy, dalszego rozwoju medycyny pracy,
- rozwoju nowoczesnych technologii ochrony powietrza i wód oraz zastosowaniach nowych urządzeń oczyszczających.
3. Działania na rzecz poprawy jakości oraz kierunki prac normalizacyjnych i metrologicznych
Liczba wyrobów poddanych państwowej obowiązkowej kwalifikacji jakości wzrośnie z ok. 120 tys. w latach 1981-1985 do ok. 150 tys. w okresie 1986-1990. Kontynuowane będą prace nad rozszerzeniem kryteriów kwalifikacji jakości wyrobów. Przewiduje się opracowanie około 100 nowych i znowelizowanych kryteriów grupowych.
Państwowa obowiązkowa kwalifikacja jakości koncentrować się będzie w pierwszym rzędzie na wyrobach rynkowych o podstawowym znaczeniu dla życia rodzin oraz na grupie wyrobów katalogowych, stanowiących przedmiot powszechnego zaopatrzenia materiałowo-technologicznego.
Niezbędne jest zaostrzenie wymagań jakościowych wobec wyrobów stanowiących lub mogących stanowić przedmiot eksportu.
Kwalifikacji obowiązkowej do znaku bezpieczeństwa powinny podlegać w dalszym ciągu wyroby mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia czy życia użytkownika bądź dla środowiska naturalnego.
Będzie kontynuowane również (na zasadach dobrowolności zgłoszeń) oznaczanie wyrobów państwowymi znakami jakości.
Zakłada się opracowanie około 3.000 nowych norm państwowych, co w stosunku do okresu 1981-1985 stanowi wzrost o ok. 27%. Równocześnie około 3.600 norm ulegnie nowelizacji. Zostanie przeprowadzony kompleksowy przegląd aktualności zbioru polskich norm.
Normy planowane i przewidziane do nowelizacji będą uwzględniać ustalenia około 3.000 norm międzynarodowych, w tym norm ISO, RWPG oraz norm IEC, harmonizujących ustalenia normalizacyjne między krajami członkowskimi RWPG oraz w przekroju międzynarodowym.
Działalność metrologiczna będzie się koncentrować na zapewnieniu poprawności i wymaganej dokładności wyników pomiarów, rzetelności i odpowiedniej jakości narzędzi pomiarowych.
4. Kierunki polityki patentowej i licencyjnej, rozwój wynalazczości i racjonalizacji
Przewiduje się zaktywizowanie twórczości wynalazczej i racjonalizatorskiej we wszystkich jednostkach gospodarki uspołecznionej oraz ukierunkowanie tej twórczości na realizację zadań wynikających z aktualnych potrzeb gospodarki narodowej i bieżących potrzeb jednostek gospodarki uspołecznionej. Sprzyjać temu powinny nowe systemowe rozwiązania prawno-ekonomiczne, motywujące działalność racjonalizatorską i wynalazczą załóg pracowniczych.
Przewiduje się rozszerzenie działań w zakresie ochrony własności przemysłowej i obrotu licencyjnego. W szczególności niezbędne jest zapewnienie ochrony prawnej tym opracowaniom, na podstawie których ma być uruchamiana lub modernizowana produkcja przemysłowa, przeznaczona na eksport.
Równolegle należy usprawnić działalność akwizycyjną w celu rozszerzenia eksportu polskich osiągnięć naukowo-technicznych.
Rozwijany będzie import licencji, zgodnie z najpilniejszymi potrzebami gospodarki. Nabywane licencje powinny umożliwić:
- zwiększenie eksportu i poprawę jego konkurencyjności,
- wdrożenie technologii i konstrukcji oszczędzających energię, paliwa i materiały oraz racjonalne wykorzystanie krajowych zasobów,
- poprawę jakości produkcji.
5. Nakłady na rozwój nauki i techniki
Udział nakładów na prace badawcze i rozwojowe w dochodzie narodowym podzielonym będzie wzrastał z 1,7% w roku 1985 do co najmniej 3% w 1990 r., co będzie oznaczać ponad dwukrotny wzrost tych nakładów w okresie pięciolecia.
Nie wyklucza się możliwości zwiększenia nakładów w przypadku pojawienia się realnych szans opracowania i wdrożenia szczególnie efektywnych rozwiązań o istotnym znaczeniu dla społecznego i gospodarczego rozwoju kraju.
Import z państw zaliczonych do II obszaru płatniczego na realizację centralnych i resortowych programów oraz zakupy literatury naukowej będzie finansowany z centralnego funduszu dewizowego, określanego corocznie w centralnych planach rocznych.
W centralnych planach rocznych ustalana będzie również kwota centralnego funduszu wspomagania wdrożeń z przeznaczeniem na pomoc zwrotną lub bezzwrotną jednostkom gospodarki uspołecznionej, przy wdrażaniu przede wszystkim zadań realizowanych w trybie zamówień rządowych z zakresu rozwoju nauki i techniki.
Obok środków z funduszów centralnych postęp naukowo-techniczny będzie finansowany tak jak dotychczas z odpisów na fundusz postępu naukowo-technicznego, pozostających w dyspozycji przedsiębiorstw.
Polityka zatrudnienia.
Polityka zatrudnienia.
Najważniejszym zadaniem polityki zatrudnienia w ramach ustrojowej zasady utrzymania pełnego zatrudnienia jest zwiększenie efektywności jego wykorzystania. Służyć temu powinno przyspieszenie postępu technicznego, unowocześnienie organizacji pracy, ścisłe wiązanie płacy z jakością pracy, poprawa dyscypliny pracy, lepsze dostosowanie kształcenia i dokształcania pracowników do zapotrzebowania gospodarki narodowej na kadry kwalifikowane.
W tym celu organizacje gospodarcze powinny tworzyć warunki pełnego i racjonalnego wykorzystania kwalifikacji pracowniczych przez stosowanie zachęt ekonomicznych dla zwiększenia zainteresowania absolwentów szkół podejmowaniem pracy w miejscowych zakładach pracy, dbać o właściwą adaptację zawodową i społeczną absolwentów przystępujących do pracy, a także zapewnienie im pracy zgodnie z zawodem wyuczonym lub pokrewnym. Przedsiębiorstwa powinny zapewnić zachowanie właściwej struktury zatrudnienia w relacji: inżynierowie - średni personel techniczny - robotnicy wykwalifikowani oraz - niewykwalifikowani, jako podstawowego warunku racjonalnego wykorzystania kwalifikacji kadr.
2. Aktywizacja zawodowa ludności
W celu zwiększenia stopnia aktywizacji zawodowej ludności będą tworzone ułatwienia i zachęty do podejmowania pracy zarobkowej przez osoby trwale lub czasowo bierne zawodowo. W szczególności stwarzane będą szersze możliwości pracy osobom, które przeszły na emeryturę lub rentę, między innymi przez podnoszenie dla nich progów zarobków nie powodujących zawieszenia świadczeń emerytalno-rentowych. Wprowadzane będą silniejsze zachęty ekonomiczne i ułatwienia formalnoprawne skłaniające zakłady pracy do zatrudniania w większym stopniu inwalidów oraz osób o ograniczonej zdolności do pracy. Tworzone będą nowe stanowiska i oddziały pracy chronionej w zakładach pracy poza spółdzielczością inwalidzką.
Dla zwiększenia aktywności zawodowej kobiet czasowo biernych zawodowo przedsiębiorstwa, zwłaszcza w sferze handlu i usług, będą tworzyć warunki do podejmowania pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, szczególnie przez kobiety przebywające na urlopach wychowawczych. Przyczyniać się do tego będzie m.in. rozwijanie zatrudnienia w systemie pracy nakładczej, a także w niepełnym wymiarze czasu pracy w szeroko rozumianej sferze usług.
Przedsiębiorstwa będą miały możliwość zawierania z pracownikami dodatkowych umów o pracę w macierzystym zakładzie pracy (poza normalnymi godzinami pracy) na wykonywanie innej pracy niż określona w umowie podstawowej, a także zawierania z pracownikami - indywidualnie lub grupowo - umów zlecenia i umów o dzieło na wykonywanie czynności dodatkowych.
3. Zwiększenie efektywności gospodarowania czynnikiem ludzkim w zakładach pracy
W polityce zatrudnienia w latach 1986-1990 przeciwdziałać się będzie takim negatywnym zjawiskom, jak: nadmierna fluktuacja, nieuzasadniona faktycznymi przyczynami absencja chorobowa, niskie wykorzystanie czasu pracy, co powinno doprowadzić do koncentracji wysiłków na wzroście indywidualnej wydajności pracy.
Wzrostowi wydajności pracy będą sprzyjały również działania zmierzające do poprawy organizacji pracy poprzez:
1) systematyczne przeprowadzanie przeglądów i atestacji stanowisk pracy w przedsiębiorstwach i w sferze poza produkcją materialną,
2) upowszechnianie metody wartościowania pracy,
3) upowszechnianie zakładowych systemów wynagradzania jako formy zakładowej polityki płac,
4) upowszechnianie nowych form organizacji pracy - takich jak: brygadowe systemy, grupy partnerskie, zespoły zadaniowe,
5) zmiany w przepisach prawa pracy, uwzględniające wymagania reformy gospodarczej.
Ważnym zadaniem polityki zatrudnienia jest działanie na rzecz przywrócenia społecznego uznania dobrej pracy. Dla realizacji tego celu niezbędne jest nadanie właściwego znaczenia sprawie humanizacji pracy oraz problemom adaptacji społeczno-zawodowej, w szczególności młodzieży podejmującej pracę po raz pierwszy. W rozwiązywaniu tych zadań powinny aktywnie uczestniczyć, oprócz kierownictw zakładów, organizacje społeczno-polityczne, samorządy pracownicze oraz same załogi.
Ograniczeniu fluktuacji służyć będą środki motywujące stabilizację załóg, m.in. przez uzależnienie wysokości niektórych uprawnień i świadczeń od stażu pracy w jednym zakładzie.
4. Prognoza podziału przyrostu zasobów siły roboczej
Szacuje się, że w latach 1986-1990 łączny przyrost zasobów siły roboczej w gospodarce narodowej z tytułu przyrostu ludności w wieku produkcyjnym oraz zmian w aktywności zawodowej może wynieść ok. 640 tys. osób.
Potrzeby restrukturyzacji gospodarki narodowej oraz tworzone zasady kształtowania równości poszczególnych sektorów gospodarki narodowej powodować będą, że przeważająca część przyrostu zasobów siły roboczej podejmie pracę poza gospodarką uspołecznioną (ok. 560 tys. osób).
W gospodarce uspołecznionej przyrost zatrudnienia wyniesie ok. 80 tys. osób przy zróżnicowanych zmianach poziomu zatrudnienia w poszczególnych działach i gałęziach gospodarki narodowej. W sferze produkcji materialnej przyrost zatrudnienia powinien być skoncentrowany przede wszystkim w transporcie, handlu, gospodarce komunalnej i łączności (czyli w dziedzinach, gdzie istnieją ograniczone możliwości rekompensowania przyrostu zatrudnienia wzrostem wydajności), a także w przemyśle wydobywczym. W przemyśle oraz przedsiębiorstwach budowlano-montażowych kluczową sprawą jest natomiast przyspieszenie tempa wzrostu wydajności pracy.
Na wzrost zatrudnienia w sferze poza produkcją materialną oddziałują przede wszystkim, z uwagi na uwarunkowania demograficzne, potrzeby działów: ochrona zdrowia i opieka społeczna oraz oświata i wychowanie.
5. Gospodarowanie siłą roboczą na lokalnych rynkach pracy
Podejmowane będą działania na rzecz stworzenia prawidłowo funkcjonujących lokalnych rynków pracy. Chodzi z jednej strony o przełamanie bariery braku siły roboczej, a z drugiej o lepsze wykorzystanie istniejących zasobów pracy przez zwolnienie zbędnych i nieefektywnie wykorzystywanych zasobów na rzecz zakładów, które mogą je lepiej wykorzystać. Osiągnięciu tych celów będą służyć:
- zmiany w przepisach prawa pracy zapewniających większą swobodę podejmowania przez pracowników dodatkowego zatrudnienia, zwiększenie uprawnień zakładów pracy do elastycznego kształtowania warunków umowy o pracę oraz nawiązywania i rozwiązywania stosunków pracy,
- eliminowanie dotychczasowej praktyki różnicowania uprawnień stron stosunku pracy w zależności od zatrudnienia w jednostce gospodarki uspołecznionej i nie uspołecznionej i tworzenie jednolitych zasad postępowania w odniesieniu do wszystkich podmiotów gospodarujących,
- rozszerzenie zakresu tworzenia i wykorzystywania środków Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej w celu zapewnienia okresowego bezpieczeństwa socjalnego osobom tracącym pracę, finansowania przekwalifikowania osób, które będą musiały zmienić zawód, tworzenia nowych miejsc pracy oraz wspomagania różnorodnych działań mających na celu zwiększenie mobilności siły roboczej. Powinno to przyczyniać się do wspomagania restrukturyzacji gospodarki narodowej procesami efektywnych przemieszczeń zatrudnienia.
Największe napięcia na rynku pracy wystąpią w dużych aglomeracjach miejsko-przemysłowych, gdzie rozwój naturalny ludności nie zapewni nawet prostej reprodukcji siły roboczej. Dlatego też rady narodowe będą podejmować i organizować przedsięwzięcia sprzyjające złagodzeniu deficytu siły roboczej, a w szczególności:
- wprowadzać zakaz rozbudowy miejsc pracy nie związanych z poprawą infrastruktury miejskiej i sytuacją bytową mieszkańców,
- kierować przyrost zasobów siły roboczej do pracy w zakładach o najbardziej nowoczesnej technice wytwarzania, będących nośnikami postępu dla poszczególnych gałęzi i branż gospodarki narodowej,
- wprowadzać elementy deglomeracji czynnej dla tej produkcji, która w tych aglomeracjach nie znajduje uzasadnienia ekonomicznego ani społecznego i jest uciążliwa dla środowiska,
- wyprowadzać część produkcji zakładów pracy do małych miast i wsi, gdzie istnieją możliwości aktywizacji zawodowej ludności, co pozwoli na uzyskanie dodatkowego zatrudnienia bez konieczności zapewnienia mieszkań pracownikom,
- dokonywać przemieszczeń siły roboczej między zakładami pracy w obrębie danej miejscowości, co eliminuje barierę braku mieszkań dla pracowników.
Polityka inwestycyjna.
Polityka inwestycyjna.
Polityka inwestycyjna w latach 1986-1990 będzie podporządkowana podstawowemu celowi planu, jakim jest tworzenie i utrwalanie zdolności gospodarki do zrównoważonego i efektywnego rozwoju. W związku z tym jako generalne zadanie działalności inwestycyjnej przyjmuje się:
1) zwiększenie ogólnego poziomu inwestowania i zwiększenie udziału inwestycji odtworzeniowo-modernizacyjnych, a także inwestycji w sferze produkcji materialnej w całości nakładów i tworzenie tym samym warunków dla przyspieszonego rozwoju gospodarki narodowej w ostatniej dekadzie XX wieku,
2) realizację przedsięwzięć inicjujących zmiany strukturalne w gospodarce, ukierunkowanych na poprawę efektywności gospodarowania, w szczególności zużycia materiałów i energii,
3) polepszenie struktury rodzajowej nakładów inwestycyjnych poprzez zwiększenie udziału nakładów na maszyny i urządzenia,
4) poprawę sprawności procesów inwestycyjnych, a w szczególności skrócenie cykli ich realizacji oraz koncentrację nakładów, co powinno sprzyjać zmniejszaniu zamrożenia i zaangażowania w budownictwie inwestycyjnym,
5) usprawnienie eksploatacji środków trwałych w gospodarce narodowej,
6) systemowe sterowanie poziomem i rozdziałem środków na inwestycje pod kątem efektywnego wykorzystania tych środków, głównie w kierunku proeksportowej restrukturyzacji i rozwoju przemysłów wysokiego przetwarzania, pracujących w oparciu o surowce krajowe, z jednoczesnym ograniczeniem nakładów inwestycyjnych w przemysłach surowcowym i ciężkim do wysokości nakładów niezbędnych na restrukturyzację branż: hutnictwa, chemii oraz energetyki.
Rady narodowe poprzez odpowiednie kształtowanie własnych planów inwestycyjnych powinny wspierać przyjęte założenia generalne polityki inwestycyjnej.
2. Szacunek nakładów inwestycyjnych i ich struktura
Biorąc pod uwagę zakładane tempo wzrostu dochodu narodowego wytworzonego, założenia dotyczące jego podziału, a także rzeczowe ograniczenia wzrostu poziomu inwestowania, przyjmuje się, że nakłady inwestycyjne w gospodarce narodowej w latach 1986-1990 wyniosą najwyżej 10,0-10,5 biliona zł.
Ze względu na zaangażowanie nakładów na inwestycje kontynuowane w działalności inwestycyjnej w latach 1986-1990 wyróżnia się dwa okresy. W latach 1986-1988 decydująca część nakładów w gospodarce uspołecznionej na budownictwo inwestycyjne zostanie przeznaczona na dokończenie inwestycji kontynuowanych. W latach następnych istotnie wzrosną nakłady na inwestycje nowo rozpoczynane, w tym zwłaszcza związane z polityką zmian strukturalnych poprawą wyżywienia narodu, budownictwa mieszkaniowego i ochrony środowiska oraz programem działań na rzecz podniesienia efektywności wykorzystania zasobów materiałowych i paliwowo-energetycznych.
Utrzyma się rosnący udział nakładów na sferę produkcji materialnej oraz przemysł; udział ten w latach 1986-1990 dla sfery produkcji materialnej wzrośnie z 66,5% do 68,5%, a dla przemysłu odpowiednio z 29% do 31,5%. W połączeniu z ogólnym zwiększeniem poziomu inwestowania w latach 1986-1990 w stosunku do okresu 1981-1985 stworzy to warunki do zahamowania procesu dekapitalizacji w skali gospodarki, jak i gałęzi przemysłu. Nie oznacza to jednakowego tempa odtwarzania majątku trwałego w poszczególnych działach, gałęziach i branżach gospodarki narodowej. Zróżnicowanie tempa przeciwdziałania dekapitalizacji będzie jednym ze środków realizacji procesów zmian strukturalnych w gospodarce narodowej.
Nakłady inwestycyjne, jakie zostaną poniesione w latach 1986-1990, pozwolą na przyrost majątku trwałego brutto w gospodarce narodowej o ponad 15%, w tym w przemyśle o ponad 21%.
W wyniku reorientacji nakładów inwestycyjnych na modernizację i odtworzenie aparatu wytwórczego oraz w miarę kończenia inwestycji o długich cyklach realizacji powinno nastąpić zmniejszenie udziału robót budowlano-montażowych w całości nakładów z ok. 64% w 1985 r. do ok. 61% w r. 1990. W sferze produkcji materialnej udział robót budowlano-montażowych obniży się z 52% do 49%, a w przemyśle z 51% do 46%. W latach 1986-1990 wzrastać będzie likwidacja zużytych maszyn i urządzeń. Jednocześnie ze względu na rosnący udział luźnych zakupów w nakładach inwestycyjnych ogółem w tym okresie nastąpi przyspieszone instalowanie nowego parku maszynowego. Udział maszyn i urządzeń w wartości brutto środków trwałych produkcyjnych w 1990 r. nie ulegnie istotnym zmianom w stosunku do 1985 r. i wyniesie ok. 33%. Materiały uzyskane dzięki zmniejszeniu udziału robót budowlano-montażowych w inwestycjach produkcyjnych będą kierowane na rzecz budownictwa mieszkaniowego i remontów mieszkań.
Realizacja zadań polityki inwestycyjnej w latach 1986-1990 wymaga zmian w strukturze źródeł finansowania. Generalnie będą one polegały na zmniejszeniu udziału dotacji z budżetu oraz kredytu. Przewiduje się, że udział dotacji w skali pięciolecia wyniesie około 19%, a kredytu bankowego ok. 30%.
W strukturze inwestycji według szczebla podejmowania decyzji zaznaczą się w ciągu pięciolecia korzystne zmiany, polegające na zwiększeniu do około 47% udziału inwestycji przedsiębiorstw i zmniejszeniu z 11% do około 7% udziału inwestycji centralnych. Udziały inwestycji władz terenowych i spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego ukształtują się na tym samym poziomie po około 10%. Udział inwestycji gospodarki nie uspołecznionej wyniesie około 17%.
3. Podstawowe instrumenty realizacji polityki inwestycyjnej
Mając na względzie strukturę źródeł finansowania inwestycji, decydującymi czynnikami kształtowania poziomu i kierunków inwestowania będą środki własne przedsiębiorstw i kredyt. O wielkości środków własnych przedsiębiorstw zadecyduje efektywność ich gospodarowania. Powinno to zapewnić większe uzależnienie możliwości rozwojowych od efektów działania przedsiębiorstw, a dla tych, które osiągają wysoką efektywność, pewność zasilania w środki na rozwój. Wprowadzane uregulowania prawne dotyczące przekazywania środków pomiędzy przedsiębiorstwami i emitowania obligacji stwarzają możliwości koncentrowania środków na większe przedsięwzięcia, a także zmianę międzybranżowej i międzygałęziowej struktury przeznaczania środków inwestycyjnych względem miejsc ich powstawania. Powinno to sprzyjać dokonywaniu zmian strukturalnych.
Kredyt bankowy wykorzystany zostanie jako ważny instrument selekcji projektów inwestycyjnych z punktu widzenia kierunków inwestowania i efektywności podejmowanych przedsięwzięć. Pierwszeństwo w dostępie do kredytu będą mieć przedsięwzięcia sprzyjające zmianom strukturalnym, a więc służące pobudzeniu eksportu, wdrożeniu osiągnięć postępu naukowo-technicznego, przyspieszeniu rozwoju wybranych branż przemysłu elektromaszynowego, chemicznego, spożywczego i drobnej wytwórczości, oraz inwestycje służące obniżeniu energo- i materiałochłonności produkcji i charakteryzujące się krótkimi cyklami realizacji.
Poprawie stanu eksploatacji środków trwałych w gospodarce narodowej sprzyjać będzie racjonalizacja struktury nakładów inwestycyjnych oraz odpowiednie zmiany w instrumentach realizacji polityki inwestycyjnej. Eksploatacja majątku trwałego musi być zatem brana pod uwagę jako istotny czynnik przy kształtowaniu i realizacji polityki inwestycyjnej. Zostanie opracowany i wdrożony krajowy system eksploatacji majątku trwałego. Nastąpi uporządkowanie przepisów regulujących zagadnienia dotyczące eksploatacji środków trwałych.
Polityka współpracy gospodarczej z zagranicą.
Polityka współpracy gospodarczej z zagranicą.
W szczególności chodzi o:
1) zapewnienie dopływu do gospodarki krajowej innowacji technicznych i technologicznych umożliwiających unowocześnienie potencjału gospodarczego PRL,
2) zapewnienie zaopatrzenia kraju w podstawowe surowce i paliwa z importu,
3) uzyskanie środków dewizowych na obsługę zadłużenia zagranicznego na warunkach umożliwiających utrzymanie w latach 1986-1990 tendencji wzrostowych w gospodarce narodowej,
4) wzrost produkcji krajowej i obniżenie jej kosztów własnych poprzez korzyści wynikające z międzynarodowego podziału pracy, przy tym zwłaszcza w wyniku wydłużenia serii produkcyjnych,
5) poprawę nowoczesności i jakości produkowanych towarów zgodnie z wymogami rynków zagranicznych, ze skutkiem pozytywnym zarówno dla potrzeb eksportu, jak i rynku krajowego,
6) wzrost w pięcioleciu eksportu o około 32% i importu o około 38%.
1. Kraje socjalistyczne
W latach 1986-1990 nastąpi zwiększenie udziału naszego kraju w międzynarodowym socjalistycznym podziale pracy. Polska będzie w latach 1986-1990 aktywnie działać na rzecz umacniania socjalistycznej integracji gospodarczej, zmniejszania zależności naukowo-technicznej i technologicznej od krajów kapitalistycznych, zgodnie z ustaleniami przyjętymi na naradzie gospodarczej krajów RWPG na najwyższym szczeblu w czerwcu 1984 r. w Moskwie oraz XLI sesji RWPG.
Podstawowym instrumentem kształtowania współpracy gospodarczej z państwami RWPG w latach 1986-1990 jest koordynacja pięcioletnich planów społeczno-gospodarczych, będąca procesem ciągłym.
W wyniku przeprowadzonych konsultacji koordynacyjnych nad planami pięcioletnimi na lata 1986-1990 uzyskano korzystną dla Polski makrostrukturę obrotów, tzn. szybszy od ogólnego tempa wymiany wzrost eksportu maszyn i urządzeń oraz wysokie, dodatnie dla PRL saldo obrotów w tej grupie towarowej, pozwalające równoważyć ujemne saldo w grupie paliw, surowców i materiałów. Zapewniono utrzymanie dostaw podstawowych paliw, surowców i materiałów na poziomie końcowych lat ubiegłej pięciolatki. Uzgodniono nowe formy współpracy prowadzące do pogłębienia integracji gospodarczej, polegającej m.in. na powoływaniu wspólnych przedsiębiorstw oraz podejmowaniu wieloletniej bezpośredniej współpracy między przedsiębiorstwami oraz jednostkami naukowo-badawczymi i konstrukcyjnymi.
W pracach koordynacyjnych stworzono przesłanki dalszego istotnego pogłębienia i poszerzenia powiązań ekonomicznych z głównym partnerem PRL - Związkiem Radzieckim.
Uzgodnienia dokonane w toku koordynacji planów, obok umacniania socjalistycznej integracji ekonomicznej, prowadzą do umacniania potencjału gospodarczego Polski, a tym samym również do ułatwienia procesu normalizacji stosunków ekonomicznych z wysoko rozwiniętymi krajami kapitalistycznymi.
Długofalowe kierunki rozwijania współpracy ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami socjalistycznymi są określone w podpisanych przez Polskę z większością krajów wspólnoty socjalistycznej programach kształtowania współpracy naukowej, technicznej, produkcyjnej i przemysłowej do 2000 roku.
2. Kraje kapitalistyczne
We współpracy gospodarczej z krajami kapitalistycznymi dążyć się będzie do normalizacji stosunków na zasadach równouprawnienia i wzajemnych korzyści. Zakłada się stopniowe umacnianie zdolności gospodarki PRL do obsługi zadłużenia na warunkach umożliwiających wzrost gospodarczy kraju i niezbędny po temu import inwestycyjny i zaopatrzeniowy.
W stosunkach z rozwiniętymi krajami kapitalistycznymi w latach 1986-1990 będzie się dążyć do pełnej normalizacji współpracy finansowo-kredytowej. Będą podejmowane działania zmierzające do odbudowania i rozwinięcia przedsięwzięć kooperacyjnych z partnerami przemysłowymi. Nastąpi zintensyfikowanie przedsięwzięć handlowych i przemysłowych zmierzających do oparcia współpracy na zasadach kontraktów i porozumień wieloletnich. Zakłada się dalsze możliwości aktywizowania stosunków z firmami państw kapitalistycznych w wyniku wprowadzenia przepisów prawnych, umożliwiających tworzenie na terenie PRL przedsiębiorstw mieszanych z udziałem kapitału zagranicznego.
W stosunkach z krajami rozwijającymi się głównym celem będzie rozszerzanie zakresu i form współpracy, zwiększanie na warunkach handlowych udziału PRL w ich procesach rozwojowych, z uwzględnieniem postępujących procesów industrializacji tych krajów. Będzie się dążyć do rozszerzenia możliwości współpracy w zwiększaniu produkcji ich przemysłów wydobywczych oraz w rozwijaniu przetwórstwa surowców i materiałów, w powiązaniu z naszym udziałem inwestycyjnym (również kapitałowym), głównie w postaci dostaw maszyn, urządzeń i wyposażenia, know-how, dokumentacji projektowej, jak również świadczenia usług budowlano-montażowych.
Polityka finansowa.
Polityka finansowa.
- zwiększeniu skuteczności oddziaływania finansów na efektywność gospodarki,
- przywracaniu globalnej równowagi gospodarczej,
- poprawie równowagi zewnętrznej,
- stymulowaniu założonych zmian w strukturze gospodarki, przede wszystkim zaś na stworzeniu warunków umożliwiających przyspieszenie rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej, budownictwa mieszkaniowego oraz ochrony środowiska naturalnego.
2. Fundamentalnej przebudowie w latach 1989 i 1990 ulegnie system finansowy przedsiębiorstw państwowych. Przedsiębiorstwa będą przekształcane w spółki z udziałem Skarbu Państwa. Nastąpi zmiana funduszy przedsiębiorstw poprzez przekształcenie dotychczasowych funduszy w fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa. Fundusz założycielski odpowiadać będzie wkładowi Skarbu Państwa w majątek przedsiębiorstw. Z tego tytułu przedsiębiorstwa będą zobowiązane do opłacania dywidendy na rzecz Skarbu Państwa. Zniesione zostaną fundusze tworzone w ciężar kosztów działalności, z wyjątkiem funduszy: szkód górniczych i rekultywacji oraz socjalnego i mieszkaniowego.
Środki na finansowanie inwestycji przedsiębiorstw będą mogły pochodzić z: funduszy przedsiębiorstw, środków pieniężnych uzyskanych w drodze emisji obligacji lub przez zaciągnięcie bankowego kredytu inwestycyjnego, a także w uzasadnionych przypadkach z funduszu założycielskiego lub należnych Skarbowi Państwa dywidend. Dotacje z budżetu na finansowanie inwestycji będą zwiększały fundusz założycielski.
W ten sposób ujednolicony zostanie system finansowy wszystkich podmiotów gospodarczych posiadających osobowość prawną.
3. Zmiany w zasadach opodatkowania działalności gospodarczej będą również zmierzać do praktycznej realizacji zasady równorzędnych i stabilnych warunków funkcjonowania i rozwoju wszystkich podmiotów gospodarczych. W pierwszym etapie ujednolicony zostanie system opodatkowania jednostek gospodarczych posiadających osobowość prawną. W tym zakresie podstawowe znaczenie będą mieć regulacje dotyczące podatku dochodowego. Przedmiotem opodatkowania tym podatkiem będzie różnica między sumą osiągniętych w danym roku przychodów a poniesionymi wydatkami, z wyjątkiem tych, które zostaną ustawowo określone jako nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów. Podstawę obliczenia podatku stanowić będzie dochód osiągnięty w roku podatkowym po odliczeniu od niego:
- połowy wydatków na budowę, rozbudowę i modernizację budynków i budowli oraz na zakup maszyn i urządzeń związanych z preferowanymi dziedzinami rozwoju gospodarki,
- wydatków na modernizację technik wytwarzania przynoszących zmniejszenie zużycia energii,
- wydatków na zakup osiągnięć naukowych i technicznych, a także na zakup maszyn i urządzeń służących wdrażaniu tych osiągnięć,
- wydatków na zakup i montaż urządzeń służących ochronie środowiska,
- darowizn na cele społecznie użyteczne (w wysokości nie przekraczającej 10% dochodów).
Podatek dochodowy wynosić będzie maksymalnie 40% podstawy opodatkowania.
Ujednolicony zostanie podatek obrotowy poprzez znaczne ograniczenie liczby obowiązujących stawek tego podatku i uwzględnienie w tych nowych stawkach wpłat na Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego. Przewiduje się różne stawki podatku obrotowego dla działalności produkcyjnej i usługowej.
Ujednolicone zostaną zasady poboru innych, wliczanych w ciężar kosztów, podatków i opłat od osób prawnych, tj. podatku od płac, podatku od nieruchomości, opłat skarbowych oraz świadczeń na fundusz gminny i fundusz miejski.
W latach 1989 i 1990 zlikwidowany zostanie podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń, natomiast wypłaty wynagrodzeń zaliczanych w ciężar kosztów, przekraczających dopuszczalny próg wzrostu, będą powiększać podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym.
4. Podstawowym celem polityki budżetowej będzie dążenie do zminimalizowania stanu nierównowagi budżetu państwa, co będzie wspomagać procesy wyhamowania tempa inflacji oraz umacniania pieniądza. Budżet nabierze charakteru faktycznie aktywnego instrumentu polityki finansowej państwa, co powinno wyrażać się w dostosowywaniu strony rzeczowej realizacji planu do wydolności budżetu.
Ograniczeniu ulegnie redystrybucyjna funkcja budżetu, przede wszystkim w wyniku:
- zahamowania wzrostu dotacji, m.in. przez rozszerzenie stosowania jednolitych przedmiotowych stawek dotacji,
- wprowadzenia zasady, że ponadstandardowy poziom świadczeń powinien być w większym stopniu opłacany przez korzystających z usług,
- zmniejszenia udziału budżetu w finansowaniu inwestycji centralnych.
Reforma systemu budżetowego powinna:
- zwiększyć samodzielność dysponentów kredytów budżetowych i ułatwić funkcjonowanie sfery usług niematerialnych,
- umożliwić przejście jednostek budżetowych, realizujących dochody własne, na samofinansowanie w formie zakładów budżetowych,
- zwiększyć swobodę jednostek w zakresie podejmowania odpłatnej działalności gospodarczej,
- zwiększyć samodzielność rad narodowych przez podział budżetu państwa na odrębne budżety komunalne oraz budżety terenowe i budżet centralny.
Ograniczeniu ulegnie liczba funduszy pozabudżetowych, których decydującym źródłem zasilania są dotacje z budżetu. Fundusze powinny przejmować wydatki budżetowe, jeśli ich charakter odpowiada ustawowemu przeznaczeniu funduszu.
5. Sprawą kluczową jest racjonalne kształtowanie podaży pieniądza, tak aby nie dopuścić do nadmiernej emisji, ponieważ trudny dostęp do pieniądza dla wszystkich podmiotów kreujących popyt jest warunkiem powodzenia urynkowienia gospodarki bez niszczącej ją inflacji. W tym celu przyjęta zostanie zasada, że dynamika podaży pieniądza kreowanego przez system bankowy będzie niższa od tempa wzrostu dochodu narodowego podzielonego w cenach bieżących.
Polityka pieniężno-kredytowa będzie ukierunkowana na poprawę efektywności poprzez stosowanie jednolitych zasad polityki kredytowej wobec wszystkich podmiotów gospodarczych. W polityce kredytowej banki będą się kierować głównie kryterium efektywności gospodarowania poprzez:
- stosowanie, przy ocenie zdolności kredytowej, kryterium płynności finansowej. Podmioty gospodarcze, które nie wywiązują się terminowo ze swych zobowiązań pieniężnych wobec wierzycieli, oraz podmioty, w których występuje trwałe zamrożenie środków w przeterminowanych należnościach, nie będą traktowane jako wiarygodni kredytobiorcy;
- udzielanie kredytów w pierwszej kolejności na realizację zadań gwarantujących osiągnięcie w krótkim czasie efektów ekonomicznych i w rezultacie szybką spłatę kredytu.
Banki będą prowadzić działania w kierunku urealniania oprocentowania lokat i kredytów, stosując zmienną stopę procentową, uwzględniającą ruch cen. Oprocentowanie środków gromadzonych w bankach będzie zróżnicowane w zależności od czasu, na jaki jest wkład wnoszony, przy czym oprocentowanie środków płatnych na każde żądanie będzie niższe od oprocentowania wkładów terminowych, co powinno skłaniać podmioty gospodarcze i ludność do racjonalnej, oszczędnej gospodarki posiadanymi zasobami pieniężnymi.
Tworzone będą warunki do konkurencji między bankami depozytowo-kredytowymi. Zniesione zostaną ograniczenia administracyjne i podziały przedmiotowo-podmiotowe oraz terytorialne w działalności banków. Finansowanie przedsięwzięć przekraczających zdolność kredytową poszczególnych banków będzie prowadzone poprzez zawieranie przez banki porozumień w formie konsorcjum.
6. Jednym z głównych problemów i ograniczeń rozwoju gospodarczego Polski jest zadłużenie zagraniczne, a ściślej koszty obsługi tego zadłużenia. Jego skala jest tak wielka, że przezwyciężanie problemów z nim związanych wymaga działań długofalowych. Niezbędne jest wypracowanie określonych zasad współdziałania z wierzycielami w celu ukształtowania odpowiednich, zewnętrznych warunków dla obsługi zadłużenia. Jednym z zasadniczych czynników przezwyciężania ograniczeń wynikających z zadłużenia jest dynamizacja eksportu. Istnieje konieczność wypracowania zwiększającej się nadwyżki bilansu handlowego stanowiącego podstawowe źródło finansowania kosztów obsługi zadłużenia. Niezbędne jest także poszukiwanie nowych źródeł dochodów dewizowych poprzez aktywizację form przyciągania kapitału zagranicznego do kraju. Problem obsługi zadłużenia, oprócz strony dewizowej, to kwestia znalezienia wewnętrznych źródeł pokrycia wydatków na ten cel. Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego będzie finansowany z dochodów budżetu państwa.
Polityka przestrzennego zagospodarowania kraju i rozwoju regionalnego.
Polityka przestrzennego zagospodarowania kraju i rozwoju regionalnego.
Pierwszoplanowym zadaniem polityki przestrzennej państwa w latach 1986-1990 jest osiągnięcie poprawy funkcjonowania gospodarki i warunków życia ludności na obszarach największej koncentracji sił wytwórczych, tj. w aglomeracjach miejskich i okręgach wydobywczo-przetwórczych, gdzie występują obecnie największe dysproporcje, przejawiające się generalnie w niedorozwoju infrastruktury technicznej i społecznej w stosunku do produkcyjnych elementów zagospodarowania. Efektywność przedsięwzięć zmierzających do stopniowego niwelowania tych dysproporcji, w tym efektywność inwestycji rozpoczętych w poprzednich latach, będzie zależeć jednak od równoczesnego zwolnienia tempa wzrostu miejsc pracy i liczby mieszkańców w tych aglomeracjach. W związku z tym w aglomeracjach gdańskiej, katowickiej, krakowskiej, łódzkiej i warszawskiej będą utrzymane ograniczenia możliwości budowy nowych i rozbudowy istniejących zakładów przemysłowych, powodujących istotniejszy wzrost zatrudnienia.
W aglomeracji łódzkiej i warszawskiej, gdzie występować będzie szczególnie ostry deficyt siły roboczej, zakłada się możliwość zastosowania dodatkowych narzędzi ekonomicznych dla poprawy efektywności wykorzystania tych zasobów i szerszej substytucji pracy żywej przez wysokowydajne maszyny i urządzenia.
Ochrona użytków rolnych o najwyższych wskaźnikach bonitacji gleb przejawiać się będzie m.in. w ograniczeniach rozwoju przestrzennego oraz funkcji nie związanych z obsługą rolnictwa i ludności wiejskiej w miastach, położonych na kompleksach gleb dobrych i najlepszych.
W celu poprawy funkcjonowania gospodarki oraz warunków życia ludności na terenie woj. katowickiego prowadzone będą inwestycje centralne służące zmniejszeniu występującej tam luki infrastrukturalnej, zwłaszcza dotyczącej ochrony środowiska.
W celu stworzenia alternatywy wobec dalszej koncentracji sił wytwórczych w największych aglomeracjach wprowadzone zostaną w planie przestrzennego zagospodarowania kraju preferencje dla lokalizacji nowych i rozbudowy istniejących zakładów produkcyjnych w wybranych miastach średniej wielkości o dogodnych warunkach rozwoju, położonych przede wszystkim w północnej i we wschodniej części kraju, przy spełnieniu wszystkich wymagań związanych z zagwarantowaniem ochrony unikalnych walorów środowiska.
Wprowadza się preferencje dla miast małych, położonych poza zasięgiem oddziaływania aglomeracji, w zakresie rozwoju usług i drobnej wytwórczości związanych przede wszystkim z obsługą rolnictwa i ludności wiejskiej.
Dla złagodzenia międzyregionalnych dysproporcji w poziomie i warunkach życia ludności zostanie przyspieszony rozwój niektórych regionów kraju. Wyrazem polityki wyrównywania rozpiętości regionalnych w sferze infrastruktury technicznej i społecznej będą preferencje w zakresie dotacji z budżetu centralnego na inwestycje rad narodowych dla województw północno-wschodniej i środkowo-wschodniej części kraju, a także dla województw: jeleniogórskiego i wałbrzyskiego, gdzie proces dekapitalizacji majątku trwałego jest najbardziej zaawansowany.
W polityce lokalizacji będą stosowane preferencje i ograniczenia związane z cechami układu przyrodniczego kraju. Zakłady wodochłonne będą lokalizowane przede wszystkim w rejonach dolnych odcinków Wisły, Odry i Warty. Będzie utrzymany zakaz lokalizowania zakładów o wysokiej uciążliwości w rejonach koncentracji ludności, przede wszystkim zaś - na obszarach ekologicznego zagrożenia. Obszary składające się na potencjalny pasmowy system osłony ekologicznej kraju będą chronione przed takimi formami zagospodarowania, które powodowałyby degradację ich walorów przyrodniczych.
Cele społeczne i sposoby ich realizacji.
Cele społeczne i sposoby ich realizacji.
Przewiduje się, że w latach 1986-1990 średnioroczny wzrost spożycia przez ludność dóbr materialnych i usług niematerialnych wyniesie 3,4% (licząc na mieszkańca).
W ciągu pięciolecia nastąpią zmiany w poziomie i strukturze wyżywienia, polegające na zwiększeniu ilości i asortymentu oferowanej żywności oraz poprawie funkcjonowania rynku. Ocenia się, że spożycie mięsa i podrobów w 1990 r. ukształtuje się w granicach 67 kg (licząc na mieszkańca) wobec 60,2 kg w 1985 r. W pozostałych grupach artykułów żywnościowych poziom produkcji i dostaw będzie lepiej dostosowany do potrzeb rynku zarówno przez wzrost podaży, jak i jakości wyrobów. Obok zwiększenia podaży podstawowych grup towarowych nastąpi wzbogacenie oferty asortymentowej, zwłaszcza w zakresie przetwórstwa rolno-spożywczego, koncentratów, przypraw i używek oraz napojów bezalkoholowych.
Osiągnięcie zamierzonej poprawy wyżywienia powinno następować wraz z procesami wdrażania reformy systemu ekonomiczno-finansowego gospodarki żywnościowej, stwarzającej warunki rozwoju przedsiębiorczości i konkurencji w obrocie i przetwórstwie, a tym samym wzrost podaży, przy jednoczesnym wykorzystaniu aktywnej polityki cen.
Przewiduje się, że w globalnym spożyciu wzrośnie udział wydatków na towary nieżywnościowe i usługi. Dostawy rynkowe wielu artykułów będą wyższe od przeciętnego wzrostu spożycia z dochodów osobistych ludności. Do tej grupy artykułów należy zaliczyć wyroby przemysłu lekkiego, takie jak okrycia i ubiory, bielizna osobista, obuwie, oraz wyroby przemysłu elektromaszynowego będące nośnikami najnowszej techniki (osprzęt elektroniczny, audiowizualny itd.).
Ocenia się, że podaż towarów na zaopatrzenie rynku wzrośnie w granicach 26%, w tym towarów nieżywnościowych o 31%.
Zakłada się przyspieszenie rozwoju usług dla ludności. Szacuje się, że w latach 1986-1990 średnie tempo wzrostu kształtować się będzie w granicach ok. 6%, z czego w gospodarce uspołecznionej ok. 5% i w sektorze nie uspołecznionym ok. 8%. Przewiduje się, że liczba placówek usługowych powiększy się o ok. 5 tysięcy obiektów, a zatrudnienie w usługach wzrośnie o blisko 26 tysięcy pracowników. Wolnej nieco będą wzrastać usługi bytowe (ok. 4% średniorocznie).
Będą tworzone warunki ekonomiczne i rzeczowe dla osiągnięcia wyższej dynamiki wzrostu usług. Duża rola przypada tu inicjatywie i przedsiębiorczości władz lokalnych i terenowych struktur organizacyjnych. Będą preferowane usługi związane z zaspokojeniem potrzeb remontowo-budowlanych, napraw sprzętu domowego, higienicznosanitarnego itp.
Podejmowane będą działania dla poprawy funkcjonowania handlu, głównie poprzez rozwiązania systemowe. Będą one skłaniać samodzielne jednostki obrotu towarowego do usprawnienia obsługi klientów, w tym drogą rozwoju bazy technicznej handlu, obejmujące w szczególności rozwój agencji.
Będzie także rozszerzony profil działalności jednostek handlu zarówno terytorialnie, jak i branżowo, co powinno osłabiać istniejące jeszcze struktury o charakterze monopolistycznym.
Wszystko to razem powinno spowodować umocnienie pozycji konsumenta na rynku oraz odczuwalną poprawę warunków życia rodzin przez zmniejszenie codziennych trudności rynkowych.
2. Polityka kształtowania dochodów
Głównymi celami polityki kształtowania dochodów ludności w latach 1986-1990 będą:
- utrzymanie założonej w planie relacji przychodów pieniężnych i dostaw rynkowych,
- zapewnienie motywacyjnej funkcji dochodów pracowniczych, prowadzącej do stymulowania wzrostu produkcji i usług w drodze zwiększenia wydajności pracy, ściślejszego powiązania wynagrodzeń z efektami pracy i wynikami pracy przedsiębiorstwa oraz niwelowania nieuzasadnionych dysproporcji płacowych poprzez zobiektywizowane metody oceny i wartościowania pracy,
- stymulowanie produkcji żywności oraz wybranych usług preferowanych zgodnie z potrzebami społecznymi poprzez odpowiednią politykę dochodową w odniesieniu do rolnictwa indywidualnego i rzemiosła,
- ochrona grup ekonomicznie najsłabszych, nie mogących pracą poprawić warunków życia.
Zakłada się, że realne dochody pieniężne ludności na osobę w 1990 r. będą o blisko 5% wyższe w stosunku do roku 1985. Wzrosną zasoby pieniężne ludności o 13,4%. Systematycznie ulegać będzie poprawie relacja przeciętnej emerytury i renty do przeciętnego wynagrodzenia.
Kształtowanie się płac realnych poszczególnych grup pracowniczych będzie zależeć od wyników działalności przedsiębiorstw. Zakłada się, że przeciętna płaca realna nie ulegnie obniżeniu.
Podstawowymi celami centralnej polityki płac jest stymulowanie wzrostu wydajności pracy i efektywności wykorzystania czynników wytwórczych. Polityka ta będzie realizowana przy zachowaniu samodzielności przedsiębiorstw w kształtowaniu zakładowych systemów wynagradzania oraz pełnej ich odpowiedzialności za efektywność gospodarowania.
Urzeczywistnienie centralnej polityki płac, jak i polityki płac w przedsiębiorstwach, wymagać będzie konsekwentnego przestrzegania następujących zasad:
- podziału według pracy, co oznacza równość miar i ocen, zarówno dla wszystkich podmiotów gospodarczych, jak i poszczególnych pracowników,
- stabilizacji i wydłużenia horyzontu czasowego polityki płac, co stworzy warunki dla długofalowej racjonalizacji decyzji płacowych przedsiębiorstw.
W celu racjonalizacji polityki płac przewiduje się:
- zmianę zasady kształtowania najniższego wynagrodzenia i wprowadzenie jego indeksacji,
- uchylenie obowiązujących obecnie zróżnicowanych mechanizmów waloryzacji wynagrodzeń w jednostkach sfery budżetowej i zastąpienie ich jednolitym systemem kształtowania środków na wynagrodzenia,
- nierozszerzanie wymiaru i zakresu stosowania deputatów i innych świadczeń branżowych oraz ekwiwalentów pieniężnych za deputaty i świadczenia,
- nieuwzględnianie we wskaźniku kosztów utrzymania, będącym podstawą kształtowania płac i dochodów realnych, wzrostu cen napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych.
W jednostkach sfery budżetowej wynagrodzenia będą kształtowane w odpowiedniej relacji do wynagrodzeń w sferze produkcji materialnej.
Zakłada się przebudowę zasad wynagradzania kadry kierowniczej przedsiębiorstw z myślą o zwiększeniu jej zainteresowania wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa.
W rolnictwie indywidualnym, podobnie jak w gospodarce uspołecznionej, wzrost realnych dochodów będzie konsekwencją wzrostu produkcji rolniczej i jej towarowości. Polityka dochodowa w odniesieniu do rolnictwa indywidualnego opierać się będzie o zasadę opłacalności produkcji rolniczej oraz parytet dochodów w warunkach efektywności produkcji.
Generalny kierunek polityki świadczeń społecznych będzie wyznaczać zasada koncentrowania pomocy i środków dla tych grup ludności, które z tytułu specyficznych uwarunkowań demograficznych i zdrowotnych znajdują się w szczególnie niekorzystnej sytuacji materialnej.
Szczególnej ochronie podlegać będą przede wszystkim emerytury i renty. Wzrost wypłat emerytur i rent w okresie 1986-1990 będzie wyznaczony przez następujące czynniki:
- waloryzację świadczeń emerytalno-rentowych, która zgodnie z ustawą weszła w życie z dniem 1 marca 1986 r.,
- zakładane na lata 1986-1989 dodatkowe, etapowe podwyżki emerytur i rent przyznanych do końca 1983 r.,
- stały wzrost liczby świadczeniobiorców.
Elementem uzupełniającym dochody emerytów i rencistów będzie dalsza możliwość uzyskiwania dochodów z pracy.
Rozszerzane będą systematycznie możliwości uzyskania dodatkowych dochodów przez kobiety korzystające z zasiłków wychowawczych, bez zawieszania uprawnień do zasiłku.
Propozycje generalnego uporządkowania systemu świadczeń z ubezpieczenia społecznego Rada Ministrów przedstawi - po konsultacji społecznej - do rozpatrzenia na Krajowej Konferencji Delegatów PZPR.
Polityka dochodowa wobec nie uspołecznionej gospodarki nierolniczej zmierzać będzie do zapewnienia dalszej poprawy warunków jej rozwoju, a zarazem przeciwdziałania - nie uzasadnionemu wkładem pracy - wzrostowi dochodów.
Realizacja wyżej wymienionych celów polityki kształtowania dochodów ludności będzie wymagać dokonania modyfikacji istniejących ustaw i aktów wykonawczych do ustaw.
3. Polityka cen
Polityka cen w latach 1986-1990 będzie zmierzać do:
- ograniczenia inflacji,
- tworzenia warunków dla obiektywizacji rachunku ekonomicznego zarówno w skali gospodarki narodowej, jak i w skali przedsiębiorstwa poprzez odpowiednie zmiany poziomu i relacji cen,
- likwidowania istniejącej i niedopuszczenia do powstawania w przyszłości luki inflacyjnej oraz osiągnięcia równowagi przede wszystkim na rynku konsumpcyjnym oraz dóbr i usług inwestycyjnych. Polityka cen w tym zakresie będzie uzupełniana odpowiednimi przedsięwzięciami w zakresie stymulowania podaży oraz sterowania wielkością dochodu przedsiębiorstw, ludności i budżetu.
Dla osiągnięcia tych celów podejmowane będą następujące działania:
1) ceny podstawowych surowców i materiałów będących przedmiotem obrotu towarowego z zagranicą będą ustalane według cen transakcyjnych,
2) ceny produktów poza surowcami i materiałami będzie się ustalać w zasadzie na poziomie cen równowagi, wykorzystując do osiągnięcia tego celu instrument podatku obrotowego. W pierwszej kolejności dążyć się będzie do ustalenia cen równowagi na dobra ponadstandardowe,
3) doskonalony będzie system udzielania dotacji poprzez wprowadzanie jednolitych dotacji kwotowych w miejsce dotacji procentowych. Ograniczeniu ulegnie zakres udzielanych dotacji podmiotowych,
4) dotacje utrzymane zostaną jedynie w stosunku do dóbr i usług o ważnym społecznym znaczeniu, w odniesieniu do których kształtowany poziom cen nie zapewni producentom środków na samofinansowanie.
4. Polityka mieszkaniowa
Rozwiązywaniu problemu mieszkaniowego w latach 1986-1990 służyć będą wielokierunkowe działania. Koncentrować się one będą na:
1) ochronie i lepszym wykorzystaniu istniejącej substancji mieszkaniowej,
2) zwiększeniu nowego budownictwa oraz podejmowaniu przedsięwzięć zapewniających zmniejszenie kosztów budowy i eksploatacji,
3) tworzeniu warunków dla istotnego zwiększenia programu budownictwa mieszkaniowego po 1990 r.
W celu powstrzymania procesu dekapitalizacji istniejącej substancji mieszkaniowej, a także poprawy jej standardu, zakłada się objęcie remontami około 1.400 tys. mieszkań, tj. o ponad 130% więcej niż w ubiegłym 5-leciu. Na modernizację i remonty zostaną zapewnione niezbędne środki materiałowe oraz środki budżetowe i kredyty dla ludności.
Odpowiednie zadania i środki na te cele powinny być ujęte w planach terytorialnych wszystkich szczebli.
Lepsze wykorzystanie substancji mieszkaniowej będzie możliwe także dzięki usprawnieniu trybu zamiany mieszkań. Służyć temu będzie, obok uproszczenia procedury formalnej, także odpowiednie kształtowanie opłat za użytkowanie mieszkań.
Przewiduje się zwiększenie rozmiarów nowego budownictwa w skali umożliwiającej wybudowanie w ciągu 5-lecia 1.000-1.050 tys. mieszkań. Realizacja tego zamierzenia w decydującym stopniu będzie zależeć od zmniejszenia kosztów budownictwa. Z oceny środków rzeczowych i finansowych, którymi będzie mogło dysponować budownictwo mieszkaniowe, wynika, że wybudowanie 1.050 tys. mieszkań będzie wymagać zmniejszenia jednostkowego zużycia materiałów o ok. 2% średniorocznie. Każdy dalszy postęp w obniżaniu kosztów pozwoli na odpowiednie powiększanie programu budownictwa mieszkaniowego.
Niezbędnym warunkiem dla osiągnięcia pożądanej obniżki kosztów jest zwiększenie zainteresowania spółdzielni mieszkaniowych i przyszłych użytkowników mieszkań poprawą pracy przedsiębiorstw budowlanych.
Powinna zostać zachowana równoległość budownictwa mieszkaniowego oraz towarzyszącego: obiektów handlowych, usługowych, placówek służby zdrowia, szkół, przedszkoli i żłobków.
Rady narodowe powinny pełniej korzystać z uprawnień gospodarza terenu w koordynowaniu planów inwestorów i użytkowników budowanych obiektów.
W efekcie realizacji powyższych zadań zasoby mieszkaniowe kraju wzrosną o ok. 10%, a powierzchnia użytkowa mieszkań o ok. 12-13%. Doprowadzi to jednocześnie do zmniejszenia deficytu mieszkań w stosunku do liczby gospodarstw domowych z obecnie szacowanego na ok. 1,4 mln mieszkań do ok. 1,1 mln w 1990 r.
Będą tworzone warunki dla wzrostu efektywności budownictwa przede wszystkim przez modernizację i rozbudowę przemysłu wytwarzającego materiały i wyroby dla budownictwa, pozyskiwanie i zbrojenie terenów pod budownictwo mieszkaniowe oraz powiększanie mocy wykonawczych w budownictwie.
W miarę osiągania szybszego tempa wzrostu dochodu narodowego Rada Ministrów i rady narodowe powinny zapewnić powiększenie nakładów oraz osiągniecie wyższego poziomu efektów rzeczowych budownictwa mieszkaniowego, a także infrastruktury komunalnej.
Równolegle do realizacji powyższych zadań Rada Ministrów powinna stworzyć nowe instytucjonalne warunki dla gromadzenia środków ludności i środków z innych źródeł pozabudżetowych przeznaczonych na gospodarkę mieszkaniową. Środki te powiększyłyby nakłady na kompleks gospodarki mieszkaniowej, a ich wykorzystanie powinno się znajdować pod społeczną kontrolą.
W celu złagodzenia deficytu materiałów budowlanych, a także zdolności wykonawczych, będą tworzone warunki dla rozwoju przedsiębiorstw uspołecznionych i nie uspołecznionych. Preferowane będą zwłaszcza przedsiębiorstwa wykorzystujące lokalne zasoby surowców, a także przedsiębiorstwa remontowo-budowlane. W większym niż dotąd zakresie zakłady pracy powinny uczestniczyć w rozwiązywaniu problemów mieszkaniowych swoich pracowników.
W celu poprawy jakości budowanych mieszkań będą doskonalone technologie i systemy realizacji budowy, między innymi będą eliminowane technologie materiało- i energochłonne. Istotnym źródłem zmniejszenia zużycia materiałów powinny być również działania rad narodowych i spółdzielczości budownictwa mieszkaniowego w kierunku ograniczenia powierzchni projektowanych osiedli, skrócenia ich odległości od istniejącej infrastruktury komunalnej (źródła wody, ciepła itp.) oraz zwiększenia stopnia wykorzystania powierzchni na terenach już zabudowanych.
Rozwiązywanie problemu mieszkaniowego jest ściśle uzależnione od wprowadzenia nowych rozwiązań organizacyjnych i finansowych zwiększających udział środków ludności i zakładów pracy w finansowaniu budowy i eksploatacji mieszkań. Zakłada się modyfikację obecnego systemu finansowania i kredytowania budownictwa mieszkaniowego, zapewniającą przede wszystkim wzrost udziału środków własnych ludności w kosztach budowy, między innymi poprzez podwyższenie wkładów własnych na mieszkania spółdzielcze (lokatorskie i własnościowe) i budownictwo jednorodzinne, skrócenie okresu spłaty kredytów udzielanych na budowę.
Dążyć się będzie również do stopniowego wprowadzania zasady upodmiotowienia pomocy państwa na cele mieszkaniowe w formie kredytu bankowego. Zróżnicowanie warunków udzielania tej pomocy będzie uzależnione od sytuacji materialnej i rodzinnej osób starających się o mieszkanie.
Wprowadzone też będą dalsze zmiany w systemie opłat za użytkowanie mieszkań, które zapewnią ograniczenie i docelowo likwidację dotacji budżetowych udzielanych na pokrycie kosztów eksploatacji budynków mieszkalnych. Jednocześnie zostanie rozszerzona pomoc finansowa dla użytkowników mieszkań, mających bardzo niskie dochody. Pomoc ta nie będzie udzielana na opłacanie powierzchni ponadnormatywnej.
Realizacja założeń planu wymagać będzie aktywnej współpracy ze strony związków zawodowych, organizacji młodzieżowych, politycznych i społecznych oraz stowarzyszeń naukowo-technicznych i twórczych.
5. Polityka rozwoju gospodarki komunalnej
Podstawowym zadaniem gospodarki komunalnej w latach 1986-1990 jest przygotowanie terenów uzbrojonych pod budownictwo mieszkaniowe, ze szczególnym uwzględnieniem jego przyspieszenia w latach 90-tych, i zaopatrzenie go w niezbędne usługi komunalne. Zwiększy się ogólny poziom usług świadczonych przez gospodarkę komunalną.
Ocenia się, że przyrost zdolności produkcyjnych wodociągów wyniesie około 2 mln m3 na dobę, a przepustowość komunalnych oczyszczalni ścieków zwiększy się o 1,2 mln m3 na dobę. Przewiduje się, że ścieki odprowadzane do kanalizacji miejskiej w 1990 r. zwiększą się o około 6% w porównaniu z rokiem 1985, a ścieki oczyszczane o około 24%. W rezultacie odsetek ludności miejskiej korzystającej z wodociągów zwiększy się z 88,8% w 1985 r. do 90,4% w 1990 r., a z kanalizacji miejskiej z 79,7% w 1985 r. do 81,7% w 1990 r.
W efekcie realizacji w pięcioleciu 1986-1990 dużych systemów wodociągowych przewiduje się uzyskanie poprawy zaopatrzenia w wodę na obszarze aglomeracji katowickiej, m.st. Warszawy, m. Krakowa, Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego oraz w województwie wałbrzyskim.
Realizacji inwestycji związanych z zaopatrzeniem w wodę największych aglomeracji miejskich i innych obszarów deficytowych towarzyszyć będzie współzależny proces budowy komunalnych oczyszczalni ścieków, z których największe kontynuowane będą jako inwestycje centralne.
Ze względów ekonomicznych i wymogów ochrony środowiska rozwój ciepłownictwa w miastach oparty będzie na dużych systemach sieci cieplnych, zasilanych przez elektrociepłownie zawodowe i centralne ciepłownie miejskie. Ilość energii cieplnej dostarczanej na cele komunalno-bytowe wzrośnie o 12,9%. W latach 1986-1990 w energetyce zawodowej może być rozpoczęta budowa 8 nowych elektrociepłowni w: Gdańsku, Kielcach, Bydgoszczy, Bielsku-Białej, Szczecinie, Zielonej Górze, Krakowie i Chorzowie.
Rozwój komunikacji miejskiej w dużych miastach i aglomeracjach będzie oparty głównie na różnych formach trakcji elektrycznej. W miastach mniejszych podstawowym środkiem komunikacji pozostaną autobusy. Z ważniejszych inwestycji komunikacyjnych w latach 1986-1990 będzie budowana I linia metra w Warszawie oraz Drogowa Trasa Średnicowa Katowice-Gliwice. Będą prowadzone prace z myślą o usprawnieniu regionalnego kolejowego ruchu pasażerskiego w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym.
6. Polityka rozwoju oświaty i wychowania
Rozwój oświaty i wychowania traktowany jest priorytetowo w polityce społeczno-gospodarczej lat 1986-1990. Dotyczy to zarówno procesu dydaktyczno-wychowawczego, jak i zwiększenia oraz doskonalenia kadr dla oświaty, a także rozwoju bazy materialnej. Priorytety te uzasadnia wysoka dynamika wzrostu liczby dzieci i młodzieży w wieku szkolnym do 1990 r. Oczekuje się, że w realizacji zadań związanych z rozwojem oświaty i wychowania aktywnie będzie uczestniczyć całe społeczeństwo, zwłaszcza poprzez Narodowy Czyn Pomocy Szkole.
Za podstawowe cele planu przyjmuje się podniesienie poziomu wiedzy i świadomości obywatelskiej dzieci i młodzieży, zapewnienie wyższego stopnia przygotowania młodzieży do pracy zawodowej, rozwój sieci obiektów szkolnych i przedszkolnych oraz poprawę zaopatrzenia uczniów w podręczniki i pomoce dydaktyczne, doskonalenie i rozszerzenie opieki socjalnej poprzez modyfikację systemu stypendialnego, rozwój świetlic szkolnych, zmodernizowanie stołówek i rozszerzenie zakresu żywienia dzieci i młodzieży w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
Realizacja tych zadań wymagać będzie m.in. umocnienia funkcji wychowawczej szkół, wdrożenia reformy programowej do szkół ponadpodstawowych oraz opracowania długofalowych kierunków rozwoju systemu edukacji narodowej. Zakłada się również opracowanie i wdrożenie koncepcji wychowania do pracy poprzez pracę, osiągnięcie dalszych postępów w wyrównywaniu szans oświatowych dzieci i młodzieży z różnych środowisk. Rozwijany będzie system kształcenia nauczycieli w celu pełniejszego zaspokojenia potrzeb kadrowych oświaty oraz lepszego przygotowania nauczycieli do zadań wychowawczych. Doskonalone także będą warunki pracy i zasady wynagradzania nauczycieli.
Dzięki wybudowaniu 112 tys. nowych miejsc w przedszkolach i pozyskaniu blisko 28 tys. miejsc w wyniku działań pozainwestycyjnych, nastąpi przyspieszenie procesu upowszechniania wychowania przedszkolnego. Udział dzieci objętych tym wychowaniem zwiększy się, mimo wyżu demograficznego, z 50,2% w 1985 r. do 58,5% w roku 1990. Będzie utrzymana zasada powszechności obejmowania wychowaniem przedszkolnym dzieci 6-letnich w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych przy szkołach podstawowych.
Głównym zadaniem w szkolnictwie podstawowym będzie zahamowanie procesu pogarszania się warunków pracy szkół i nauczania, co jest zadaniem trudnym, zważywszy zwiększenie się liczby uczniów tylko w tych szkołach o około 515 tys. Budowa co najmniej 15,9 tys. nowych pomieszczeń do nauki oraz pozyskanie ok. 2 tys. takich pomieszczeń ze źródeł pozainwestycyjnych pozwoli jednak poprawić tzw. współczynnik zmianowości z 1,18 w 1985 r. do 1,16 w 1990 r. Uzyskanie planowanych efektów inwestycyjnych będzie wymagać wydatnego skracania cykli inwestycyjnych obiektów oświatowych, zwiększenia dyscypliny w zakresie terminowej realizacji budownictwa oświatowego oraz powstrzymania wzrostu kosztów tego budownictwa.
W roku szkolnym 1986/1987 rozpocznie się proces wdrażania reformy programowej w szkolnictwie ponadpodstawowym. Ulegać będzie m.in. zmianom struktura kształcenia w tych szkołach, w coraz większym stopniu absolwenci szkół podstawowych będą podejmować naukę w pełnych szkołach średnich. Liczba uczniów w szkołach ponadpodstawowych zwiększy się o około 350 tys., a liczba pomieszczeń do nauki o ok. 1,5 tys. W szkolnictwie zawodowym wprowadzone będą szersze profile kształcenia, zwiększające skalę możliwości zatrudnienia i zdobywania nowych specjalności.
W latach 1986-1990 będzie doskonalony system zaopatrywania uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych oraz studentów w podręczniki i książki szkolne w ramach planowanych priorytetów dla zwiększonych nakładów podręczników szkolnych i akademickich oraz poprawy ich jakości.
Zostanie nadana szczególna ranga problemowi kształcenia nauczycieli.
Poprawa efektywności kształcenia i wychowania będzie głównym problemem szkolnictwa wyższego w nadchodzących latach. Działalność uczelni koncentrować się będzie na przemianach jakościowych w kształceniu studentów i kadr naukowych, dyscyplinowaniu procesów nauczania, modernizacji programów, planów studiów, umacnianiu funkcji wychowawczych szkół wyższych, ściślejszym sprzężeniu działalności naukowo-badawczej z praktyką społeczno-gospodarczą kraju.
Ilościowy rozwój szkolnictwa wyższego wyrazi się we wzroście rekrutacji na I rok studiów z 65,4 tys. osób w 1985 r. do 76,6 tys. w 1990 r. (w tym 18 tys. na studia dla pracujących, w których największy udział będą miały kierunki nauczycielskie) oraz we wzroście liczby studentów z 331,5 tys. w 1985 r. do 348,6 tys. w 1990 r. W wyniku działalności inwestycyjnej zostaną oddane do użytku pomieszczenia dydaktyczne o kubaturze ok. 900 tys. m3. O 12,5 tys. wzrośnie liczba miejsc w internatach oraz o 6,5 tys. liczba miejsc w domach akademickich.
W ramach znowelizowanego programu poprawy startu życiowego i zawodowego młodzieży będą kontynuowane działania w zakresie poprawy opieki nad dzieckiem oraz pomocy materialnej dla młodzieży szkolnej i studenckiej. Zostanie zapewniona realna wartość pomocy materialnej do 1990 r. Stopniowej poprawie będą ulegać warunki opieki zdrowotnej i badań profilaktycznych, a także warunki żywienia i dożywiania rosnącej liczby dzieci i młodzieży w szkołach.
7. Polityka ochrony zdrowia
Przyjmuje się, że głównymi kierunkami rozwoju opieki zdrowotnej będą:
- usprawnienie podstawowej opieki zdrowotnej w miejscu zamieszkania i pracy, a także opieki nad matką i dzieckiem,
- zapobieganie i zwalczanie chorób cywilizacyjnych (choroby układu krążenia, nowotwory, wypadki, urazy i zatrucia),
- zapobieganie i zwalczanie głównych zagrożeń zdrowotnych, takich jak uzależnienie od alkoholu i środków odurzających oraz palenia tytoniu.
Zostaną wybudowane i oddane do użytku nowe szpitale na co najmniej 16 tys. łóżek. W rezultacie liczba łóżek szpitalnych wyniesie w 1990 r. 221 tys., co stanowi na 10 tys. mieszkańców 57,7 łóżek w porównaniu z 56,4 w 1985 r. Wzrośnie o ok. 370 liczba przychodni i ośrodków zdrowia, a liczba miejsc w żłobkach zwiększy się do 1990 r. o ok. 8 tys.
Poprawa stanu bazy materialnej w dużym stopniu będzie zależeć od terminowego oddania do użytku obiektów służby zdrowia, w szczególności szpitali, a także innych obiektów finansowanych zarówno z budżetu, jak i Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia. W nadchodzących latach zrealizowanych zostanie szereg przedsięwzięć organizacyjnych i innych mających na celu usprawnienie dostępności świadczeń służby zdrowia, poprawę efektywności pracy personelu medycznego i wykorzystania bazy materialnej. Zwiększone zostaną środki materialne na cele związane z podnoszeniem poziomu kultury zdrowotnej ludności. Doskonalić się będzie funkcjonowanie opieki zdrowotnej w miejscu zamieszkania, m.in. poprzez rozszerzanie systemu wolnego wyboru lekarza.
Zapobieganiu i zwalczaniu chorób cywilizacyjnych służyć będzie intensyfikacja i rozwój działań służby zdrowia w zakresie wczesnego ich wykrywania. Rozwijana będzie rehabilitacja lecznicza, umożliwiająca przywracanie ludziom utraconej sprawności, a tym samym ich powrót do aktywności zawodowej i społecznej.
W latach 1986-1990 liczba lekarzy medycyny wzrośnie z 73,2 tys. do 84,4 tys., lekarzy dentystów z 17,4 tys. do 18,4 tys., pielęgniarek ze 179,7 tys. do 212 tys.
Rozszerzenie świadczeń opieki środowiskowej i rzeczowej pomocy socjalnej oraz zwiększenie liczby miejsc w domach opieki społecznej - to główne kierunki rozwoju pomocy społecznej w stosunku do powiększającej się liczby osób starszych, zwłaszcza samotnych i niepełnosprawnych.
Liczba miejsc w domach pomocy społecznej zwiększy się w 5-leciu co najmniej o ok. 4,5 tys., a liczba pracowników socjalnych zatrudnionych w terenowych jednostkach opieki społecznej osiągnie ok. 15 tys. osób. Należy wydatnie zwiększyć liczbę miejsc w domach dla przewlekle chorych.
Istotnej poprawie ulegnie stan zaopatrzenia służby zdrowia. Znacznie wzrosną dostawy wyrobów farmaceutycznych z produkcji krajowej oraz aparatury i sprzętu medycznego. Zwiększony będzie import leków oraz sprzętu i aparatury nie produkowanej w kraju, jak również surowców i komponentów do produkcji krajowych wyrobów farmaceutycznych. Poprawie stanu sanitarnego kraju służyć będzie zapewnienie odpowiedniej produkcji i dostaw na rynek środków czystości oraz środków dezynfekcyjnych i technicznych, a także wzmocnienie działalności służb sanitarno-epidemiologicznych i stacji diagnostycznych w zakresie badania skażeń wody, żywności, powietrza itp.
8. Bezpieczeństwo i higiena pracy
W okresie 1986-1990 r. podejmowane będą działania na rzecz dalszej poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, zmniejszenia liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ograniczenia o co najmniej 10% liczby osób zatrudnionych w warunkach szkodliwych dla zdrowia.
W tym celu konieczne jest:
- likwidowanie zagrożeń wypadkami przy pracy, zmniejszenie narażenia pracowników na czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy oraz ograniczenie prac szczególnie uciążliwych przez stosowanie właściwych środków technicznych i organizacyjnych,
- rozwijanie produkcji urządzeń niezbędnych dla zapewnienia właściwych warunków pracy, jak urządzenia wentylacyjne, klimatyzacyjne, odpylające, oświetleniowe, urządzenia transportu wewnętrznego i przeładunkowe,
- mechanizowanie i automatyzowanie prac na stanowiskach pracy o najwyższym zagrożeniu zdrowia, a w miarę postępu technicznego wykonywanie prac najbardziej szkodliwych przy stosowaniu robotów mechanicznych,
- rozszerzanie badań i pomiarów zagrożeń występujących w zakładach i na stanowiskach pracy,
- rozszerzanie wykazu maszyn i urządzeń produkcyjnych objętych obowiązkiem oznaczania znakiem bezpieczeństwa oraz ujawnianie przypadków kwalifikujących się do stosowania sankcji za wprowadzanie do obrotu maszyn i urządzeń podlegających oznaczeniu znakami bezpieczeństwa, a nie posiadających takiego oznakowania,
- egzekwowanie stosowania norm bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu obiektów, maszyn i urządzeń produkcyjnych,
- zdyscyplinowanie przeprowadzania okresowych badań stanu zdrowia pracowników, szczególnie zatrudnionych na stanowiskach zagrożonych czynnikami szkodliwymi dla zdrowia,
- zapewnienie pełnego wyposażenia pracowników w środki ochrony osobistej oraz poprawa ich jakości i funkcjonalności,
- poprawa gospodarki ochronami osobistymi i odzieżą roboczą w zakładach pracy,
- wzmożenie i rozszerzenie zakresu kontroli warunków bhp oraz szkolenia pracowników i osób kierujących zespołami pracowniczymi w dziedzinie przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zaostrzenie sankcji wobec kierownictw zakładów pracy nie zapewniających załogom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, pomimo istnienia takich możliwości oraz w stosunku do pracowników nie przestrzegających przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
W celu zapewnienia należytego zaopatrzenia załóg w odzież ochronną, roboczą i sprzęt ochrony osobistej utrzymane będą zamówienia rządowe na te wyroby.
Prowadzona będzie działalność naukowo-badawcza dotycząca bezpieczeństwa, higieny i ochrony pracy oraz ergonomii w ramach centralnych programów badawczo-rozwojowych oraz zamówień rządowych.
Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych poprawiających warunki bezpieczeństwa i higieny pracy finansowana będzie ze środków własnych przedsiębiorstw oraz kredytu bankowego przyznawanego na warunkach preferencyjnych, tj. przy wyższym udziale kredytu w finansowaniu przedsięwzięcia, wydłużonym okresie jego spłaty i niskim oprocentowaniu.
W celu wspierania realizacji inwestycji służących poprawie warunków pracy:
- zastosowane zostaną zwolnienia z wpłat amortyzacji do budżetu centralnego lub na scentralizowane rachunki amortyzacji przedsiębiorstw o szczególnym zagrożeniu zawodowym, określonych w wykazie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych,
- utrzymane zostaną zwolnienia inwestycji służących poprawie warunków pracy z obowiązku uiszczania kaucji.
W sytuacji szczególnego zagrożenia życia i zdrowia pracowników inwestycje służące likwidacji tych zagrożeń mogą być na podstawie odrębnych, indywidualnych decyzji wspierane dotacją z budżetu centralnego lub z scentralizowanych rachunków amortyzacji przedsiębiorstw.
Stosowane będą także ulgi w podatku dochodowym, polegające w szczególności na refundacji kosztów inwestycji poprawiających warunki pracy, oraz:
- z tytułu zastosowania krajowych wynalazków i wyników prac badawczo-rozwojowych, które zmierzają do poprawy warunków pracy,
- z tytułu przyrostu produkcji urządzeń, aparatury i ochron indywidualnych, niezbędnych do ochrony pracy.
Ulgi w podatku dochodowym, przeznaczone na refundację kosztów inwestycji służących poprawie warunków pracy, przyznawane będą dla przedsięwzięć realizowanych nie dłużej niż w cyklu 5-letnim i będą przysługiwać również w tym przypadku, gdy suma ulg w podatku dochodowym przysługujących przedsiębiorstwu w roku podatkowym przekroczy 20%.
Podwyższone zostaną ulgi w podatku dochodowym z tytułu zastosowania krajowych wynalazków oraz takich projektów wynalazczych i wyników prac badawczo-rozwojowych, które zmierzają do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Realizacja tych przedsięwzięć, wsparta zaangażowanym działaniem związków zawodowych, społecznej inspekcji pracy i ogółu zatrudnionych, powinna spowodować odczuwalną przez załogi poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w okresie do 1990 r.
9. Polityka rozwoju kultury
Za główne cele rozwoju kultury w latach 1986-1990 uznaje się tworzenie warunków dla powszechnego uczestnictwa w kulturze, rozwoju twórczości artystycznej, przezwyciężania dysproporcji w zaspokojeniu potrzeb kulturalnych pomiędzy środowiskami i regionami oraz ochronę dziedzictwa kulturalnego. Rozwój działalności kulturalno-oświatowej i ideowo-wychowawczej jednostek kultury powinien sprzyjać kształtowaniu i umacnianiu socjalistycznych stosunków i norm współżycia społecznego, zwiększaniu wpływu nauki, oświaty, kultury i sztuki na kształtowanie racjonalnych postaw społeczeństwa oraz etyki zawodowej i stosunku do pracy. Efektem tej działalności powinno być podniesienie ogólnej kultury społeczeństwa i ograniczanie zasięgu negatywnych zjawisk społecznych.
Materialne warunki upowszechniania i rozwoju kultury oparte będą na intensyfikacji wykorzystania istniejącej bazy materialnej oraz wzroście produkcji artykułów użytku kulturalnego. Będą wspierane pozainwestycyjne sposoby rozwijania sieci placówek kultury, zwłaszcza w szkołach i osiedlach mieszkaniowych.
Jednocześnie ustala się priorytet dla inwestycji kulturalno-oświatowych (domy kultury, kluby, biblioteki) w zakresie zaopatrzenia w nowoczesny sprzęt wideofoniczny, magnetowidy i zestawy wideokaset.
Liczba bibliotek publicznych i ich filii wzrośnie o około 685 jednostek, a liczba domów i ośrodków kultury zwiększy się do poziomu około 3.300 placówek.
Za podstawowe zadanie uznaje się rozwój bazy poligraficznej. Będzie on polegał na modernizacji i rozbudowie istniejących drukarń, wspieranych inwestycjami odtworzeniowymi. Dążyć się będzie do systematycznego wzrostu nakładów książek i broszur.
Ważnym zadaniem jest rekonstrukcja i modernizacja przestarzałej obecnie i nie odpowiadającej zadaniom rozwoju twórczości filmowej bazy produkcyjnej kinematografii tak w zakresie produkcji filmów fabularnych, jak dokumentalnych i oświatowych.
Niezbędne jest rozpoczęcie produkcji płyt do odtwarzania przy pomocy systemu "compact" i wykorzystanie innych najnowszych rozwiązań technologicznych związanych z rozwojem elektroniki. Rozwój produkcji sprzętu magnetowidowego i kaset wideo sprzyjać będzie realizacji programu edukacji kulturalnej całego społeczeństwa. Stopniowo będzie modernizowana baza materialno-techniczna radia i telewizji, między innymi w celu poprawy słyszalności programów na obszarach o słabych warunkach odbioru. W ramach współpracy państw socjalistycznych tworzone będą warunki dla uruchomienia emisji i odbioru programu telewizyjnego w oparciu o technikę satelitarną.
W trybie inwestycji centralnych imiennie wymienionych będzie kontynuowana budowa pomieszczeń dla Biblioteki Narodowej w Warszawie. Ponadto w trosce o zachowanie dóbr kultury tworzone będą warunki dla rozwoju państwowej i społecznej opieki nad zabytkami narodowego dziedzictwa cywilizacyjnego i kulturalnego. Kontynuowane będą prace rewaloryzacyjne w Krakowie i innych miastach, wzmożone będą działania na rzecz ochrony zabytków przed niszczeniem, opracowywane będą plany renowacji zabytkowych zespołów architektonicznych.
Ważnym czynnikiem oddziaływania na upowszechnienie kultury będzie Fundusz Rozwoju Kultury. Środki gromadzone na tym funduszu, zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami, będą systematycznie wzrastały (przeznacza się na Fundusz Rozwoju Kultury następujące stawki odpisów z podatku od płac w gospodarce uspołecznionej: 1987 - 14,0%, 1988 i 1989 - 14,5%, 1990 - 15,0%). Powinny być one możliwie najlepiej wykorzystywane nie tylko na cele bieżące, ale także na modernizację i rozwój placówek kultury. Aktywizacja działalności związków zawodowych, organizacji społecznych i stowarzyszeń kulturalnych powinna sprzyjać upowszechnianiu wartości kultury w zakładach pracy w mieście i na wsi.
10. Polityka rozwoju kultury fizycznej, turystyki i wypoczynku
Podstawowym celem w zakresie rozwoju kultury fizycznej, turystyki i wypoczynku będzie tworzenie warunków dla dalszego wzrostu uczestnictwa społeczeństwa w korzystaniu z usług oraz bazy turystycznej i sportowej, przy zwróceniu szczególnej uwagi na zwiększanie aktywności ruchowej młodzieży szkolnej i osób w wieku produkcyjnym.
Tworzenie warunków do upowszechniania kultury fizycznej, turystyki i wypoczynku będzie polegało przede wszystkim na bardziej efektywnym wykorzystaniu bazy materialnej oraz realizacji rozpoczętych obiektów i urządzeń: stadionów, boisk do gier, sal gimnastyczno-sportowych, pływalni, campingów oraz innych obiektów turystyczno-wypoczynkowych i rekreacyjnych. Zakres inwestycji nowo rozpoczynanych będzie niewielki, wspomagany między innymi udziałem środków Centralnego Funduszu Turystyki i Wypoczynku oraz Centralnego Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej. Zakłada się, że ogólny stan bazy kultury fizycznej do 1990 r. powiększy się między innymi o 432 sale gimnastyczne, 48 hal sportowych oraz 80 pływalni krytych i otwartych. Zwrócona zostanie szczególna uwaga na rozwój działalności remontowej, związanej z przeciwdziałaniem procesom dekapitalizacji bazy turystycznej i sportowej, oraz na jej modernizację i poprawę jakości usług.
Zwiększeniu ulegnie produkcja podstawowych artykułów sportowych i turystycznych, w tym zwłaszcza sprzętu, ubiorów i obuwia dla młodzieży.
Zapewnione zostaną warunki sprzyjające dalszemu rozwojowi turystyki zagranicznej oraz zwiększeniu wpływów dewizowych z tytułu sprzedaży usług turystycznych, hotelarskich i campingowych.
11. Polityka ochrony i kształtowania środowiska, gospodarka wodna
1) Ochrona i kształtowanie środowiska
Przyjmuje się trzy podstawowe i równorzędne cele ochrony środowiska. Celami tymi są: tworzenie warunków dla stopniowej poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych, zmniejszanie tempa wzrostu zanieczyszczenia środowiska, w tym zwłaszcza dalsze ograniczenie emisji pyłów, a także wdrożenie technologii odsiarczania paliw i spalin dla tworzenia warunków do ograniczania po 1990 r. emisji związków siarki, ze szczególnym uwzględnieniem działań na obszarach ekologicznego zagrożenia oraz na obszarach o specjalnych wartościach przyrodniczych.
W latach 1986-1990 będzie kontynuowana budowa oczyszczalni ścieków objętych planem centralnym oraz planami terytorialnymi przedsiębiorstw. W ramach planu centralnego będą budowane oczyszczalnie ścieków dla Warszawy, Łodzi. Chorzowa, Siemianowic, Sosnowca, Lublina, Gdyni i Elbląga. Zostanie położony nacisk na usprawnienie procesów wykonawczych na tych budowach. W zakładach przemysłowych będą preferowane przedsięwzięcia zmniejszające ilość nie oczyszczonych ścieków. Szacuje się, że poza inwestycjami centralnymi będzie prowadzona budowa, rozbudowa i modernizacja 920 urządzeń do oczyszczania ścieków miejskich lub przemysłowych.
Działania zmierzające do: zmniejszenia emisji pyłów i gazów, zrzutu nie oczyszczonych ścieków oraz utylizacji i neutralizacji odpadów przemysłowych i komunalnych, będą koncentrowane na obszarach szczególnego zagrożenia środowiska. Podjęte zostaną przedsięwzięcia pilotujące, umożliwiające redukcję emisji związków siarki (głębokie wzbogacanie węgla energetycznego, instalacje kotłów fluidalnych, instalacje dla odsiarczania spalin).
W stosunku do obszarów szczególnie zagrożonych, jak również obszarów o wyjątkowo cennych wartościach przyrodniczych, będą obowiązywać zakazy budowy i rozbudowy zakładów pogarszających stan środowiska.
Przy pomocy środków ekonomicznych będą preferowane rozwiązania techniczne i technologiczne, zmniejszające uciążliwość działalności produkcyjnej dla środowiska, oraz rozwój produkcji odpowiednich urządzeń.
Ocenia się, że łączne nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska wyniosą w pięcioleciu 330 mld zł, a średnioroczne tempo ich wzrostu wynosić będzie 12,7%. W strukturze rzeczowej dominować będą nakłady na ochronę wód (bez nakładów na retencję i zaopatrzenie w wodę) - 200 mld zł. Najwyższe tempo wzrostu nakładów przewiduje się natomiast w sferze ochrony powierzchni ziemi - 17,1% średniorocznie oraz odpowiednio ochrony powietrza - 15,4%.
Przewiduje się, iż średnioroczny wzrost nakładów na inwestycje przedsiębiorstw związanych z ochroną środowiska w latach 1986-1990 wyniesie 14,5%. Podobnie znaczna dynamika inwestowania w tym zakresie, wynosząca średniorocznie 12,3%, dotyczyć będzie inwestycji realizowanych w ramach planów terytorialnych. Ocenia się, iż udział nakładów na inwestycje ochrony środowiska w nakładach ogółem władz terenowych w pięcioleciu osiągnie w skali kraju około 9%.
W rezultacie udział nakładów na ochronę środowiska w nakładach inwestycyjnych w gospodarce uspołecznionej powinien wzrosnąć z 2,8% w 1985 r. do 4% w 1990 r., a w nakładach na inwestycje przedsiębiorstw - odpowiednio z 3,1% do 5,0%.
2) Gospodarka wodna
Działania inwestycyjne w gospodarce wodnej będą skoncentrowane na zakończeniu i uruchomieniu obecnie kontynuowanych obiektów umożliwiających ograniczenie najbardziej dotkliwych deficytów wody. W latach 1986-1990 zostanie zakończona budowa m.in. następujących zbiorników wodnych: Dobczyce na rz. Rabie, Klimkówka na rz. Ropie, Jeziorsko na rz. Warcie, Mietków na rz. Bystrzycy, Bukówka na rz. Bóbr, Dobromierz na rz. Strzegomce, Łąka na rz. Pszczynce. Wraz z innymi zbiornikami zwiększy to stopień zretencjonowania zasobów wodnych o 1% średniego odpływu rocznego, czyli pojemność zbiorników retencyjnych wzrośnie o 666 mln m3, tj. o ok. 23%. Będzie kontynuowana ponadto budowa zespołu zbiorników wodnych Czorsztyn-Nidzica-Sromowce Wyżne na rz. Dunajec.
Na całym obszarze kraju przewiduje się osiągnięcie wyraźnej poprawy efektywności gospodarowania zasobami wodnymi i ich ochrony poprzez sukcesywne wprowadzanie zintegrowanej gospodarki w zlewniowych obszarach wodnogospodarczych. Pozwoli to na postęp w zakresie oszczędności i wielokrotności zużycia, poprawy eksploatacji i konserwacji urządzeń, modernizacji i rozbudowy obiektów w miarę wzrostu potrzeb i przestrzegania prawa wodnego. Ze względu na tkwiące w tym układzie rezerwy w szeregu zlewni spowoduje to poprawę zaopatrzenia w wodę i ochronę jej jakości.
W okresie pięciolecia 1986-1990 zostanie zakończona, realizowana jako inwestycja centralna, budowa I etapu "Wodociągu Północnego" dla m.st. Warszawy, a także - realizowanych w planach terytorialnych: systemu "Wielka Woda" dla Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego oraz I etapu wodociągu "Sudety" w województwie wałbrzyskim. Podjęta będzie budowa zbiornika wodnego "Świnna Poręba" na rz. Skawie, związanego także z zaopatrzeniem w wodę Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, a w miarę powstających możliwości inwestycyjnych, zbiornika "Rzymówka" na rz. Kaczawie oraz II etapu "Wodociągu Północnego" dla m.st. Warszawy. Ponadto w ramach planowanych nakładów na inwestycje jednostek budżetowych resortu ochrony środowiska i zasobów naturalnych przewiduje się rozpoczęcie budowy zbiorników: "Sosnówka" na rzece Czerwonce, "Wióry" na rzece Świślinie, "Oleśniki" na rzece Wieprz oraz zbiorników kojarzonych z eksploatacją kruszywa: "Kozielno", "Kamieniec Ząbkowicki", "Topola" na rzece Nysie Kłodzkiej oraz "Racibórz" na Odrze, a także stopnia wodnego "Malczyce" na Odrze.
Ocenia się, ze łączne nakłady na inwestycje gospodarki wodnej (bez nakładów na ochronę wód) wyniosą 430 mld zł, a średnioroczne tempo ich wzrostu osiągnie 9,8%.
W strukturze rzeczowej dominować będą nakłady na budowę i rozbudowę ujęć i doprowadzeń wody.
- zmieniony przez uchwałę z dnia 31 stycznia 1989 r. (Dz.U.89.5.30) zmieniającą nin. uchwałę z dniem 14 lutego 1989 r.
- zmieniony przez uchwałę z dnia 23 lutego 1990 r. (Dz.U.90.13.83) zmieniającą nin. uchwałę z dniem 1 stycznia 1990 r.