Rozdział 1 - Uwarunkowania rozwoju. - Narodowy plan społeczno-gospodarczy na lata 1986-1990.
Dz.U.1986.45.224
Akt utracił mocRozdział I 1
Uwarunkowania rozwoju.
Uwarunkowania rozwoju.
Strukturę tego przyrostu cechuje wysoki udział ludności w młodszych grupach wieku (18-44 lat), a więc o najwyższym poziomie aktywności zawodowej, i spadek liczby ludności w starszych grupach wieku produkcyjnego.
Jednocześnie nastąpi bardzo szybki wzrost liczby młodzieży w wieku 7-18 lat (o ok. 820 tys.) oraz ludności w wieku nieprodukcyjnym (o ok. 700 tys.). Pogorszy się więc relacja pomiędzy liczbą ludności w wieku przed- i poprodukcyjnym a ludnością w wieku produkcyjnym. Jeżeli w 1985 r. na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadało ok. 715 osób w wieku nieprodukcyjnym, to w 1990 r. wielkość ta wyniesie ok. 740 osób.
Ogólny przychód surowców i materiałów ze źródeł krajowych, które stanowią obecnie ok. 80% dysponowanych przez gospodarkę krajową podstawowych zasobów, może być w 1990 r. o ok. 6,4% większy niż w 1985 r. Przyrost ten będzie jednak silnie zróżnicowany w poszczególnych grupach surowców i materiałów.
Biorąc pod uwagę niezbędny do funkcjonowania gospodarki poziom importu, jak też konieczność przeznaczenia części przyrostu produkcji na eksport - podaż podstawowych surowców, materiałów i paliw na zaopatrzenie kraju może w skali 5-lecia wzrosnąć w granicach 9%, w tym dostawy paliw o ok. 9%.
Wysoki stopień zużycia i starzenie się majątku trwałego wpływa na wzrost kosztów działalności gospodarczej, utrzymywanie się wysokiej energo- i materiałochłonności produkcji oraz utrudnia wzrost wydajności pracy, co w sumie utrudnia poprawę efektywności gospodarowania. Według stanu na koniec 1985 r. stopień zużycia (określony miarą finansową) produkcyjnych środków trwałych w grupie maszyn i urządzeń technicznych był szacowany na 64%, a dla środków transportu 53%. W niektórych gałęziach stopień ten był szczególnie wysoki. I tak np. w przemyśle tworzyw sztucznych sięgał 77%, w środkach informatyki 74,5%, w przemyśle optycznym 72%, w przemyśle obrabiarek 71%, w przemyśle lekkim 70%.
Zaangażowanie inwestycyjne związane z kontynuowanym programem budownictwa inwestycyjnego w istotny sposób ogranicza swobodę wyboru przedsięwzięć rozwojowych w najbliższym 5-leciu. Rachunek ekonomiczny wymaga, by skoncentrować wysiłki na możliwie szybkim i sprawnym ukończeniu kontynuowanego programu po to, by uzyskać efekty z poniesionych już nakładów. Zmniejszy to oczywiście elastyczność działania w sferze inwestycji, zwłaszcza w pierwszych latach 5-latki, ponieważ oznacza konieczność ograniczenia rozpoczynania nowych inwestycji.
Dla zakończenia rozpoczętego przed 1986 r. i kontynuowanego budownictwa inwestycyjnego w gospodarce uspołecznionej jest niezbędna kwota ok. 4,2 bln zł (w tym nakłady do poniesienia do 1990 r. wyniosą ok. 3,1 bln zł).
Z coraz większą ostrością stają problemy ochrony środowiska. Na znacznym obszarze kraju występują zagrożenia ekologiczne, powodowane nadmiernym zanieczyszczeniem wód, emisją gazowych zanieczyszczeń powietrza, złym stanem sanitarnym lasów. Na niektórych obszarach, zwłaszcza w obrębie wielkich aglomeracji, uwarunkowania ekologiczne stanowią barierę dalszego rozwoju działalności gospodarczej. Zahamowanie procesów pogarszania stanu środowiska wymaga znacznego zwiększenia nakładów na jego ochronę.
Innym elementem uwarunkowań rozwojowych jest stosunkowo wysokie zadłużenie zagraniczne Polski. W krajach socjalistycznych osiągnęło ono na koniec 1985 r. ponad 5 mld rubli, w krajach kapitalistycznych zaś ponad 29 mld dolarów. Wielkość ta jest sumą zaciągniętych kredytów, jak i wynika ze zmian kursu dolara w relacji do innych walut. W stosunkach z ZSRR przewiduje się wyrównanie bieżących obrotów handlowych w skali pięciolecia 1986-1990, co oznacza konieczność przejścia z ujemnego ich salda w pierwszej połowie pięciolecia do dodatniego w drugiej.
Konieczność wygospodarowania dodatniego salda obrotów towarowych w obu obszarach płatniczych będzie wpływać na pomniejszenie dochodu narodowego do podziału w stosunku do dochodu wytworzonego.
W stosunkach z krajami kapitalistycznymi osiągnięta nadwyżka eksportu nad importem pomimo dużego wysiłku gospodarki nie pokrywa potrzeb obsługi zadłużenia, co powoduje dalsze jego narastanie.
Nasilające się w krajach kapitalistycznych tendencje protekcjonistyczne, a także podyktowane względami politycznymi ograniczenia wymiany towarów i stosunków finansowych z zagranicą, utrudniają normalizację stosunków finansowych i wzrost wzajemnych obrotów towarowych, a tym samym obniżają zdolność naszego kraju do obsługi zadłużenia. Na możliwości rozwoju PRL nie pozostanie również bez wpływu utrzymujące się napięcie w stosunkach międzynarodowych i nakręcanie spirali zbrojeń przez USA.
W rezultacie stosunki Polski z tymi krajami są nacechowane dużym stopniem niepewności, pomimo konsekwentnego podejmowania przez nasz kraj wysiłków w kierunku ich pełnej normalizacji.
Istotnym czynnikiem zewnętrznym, umacniającym tendencje rozwojowe w naszej gospodarce, będzie coraz intensywniej rozwijająca się wszechstronna współpraca gospodarcza z ZSRR i pozostałymi krajami wspólnoty socjalistycznej.
Pomimo osłabienia potencjał gospodarczo-społeczny Polski stwarza przesłanki realizacji założonych na pięciolatkę celów. Duże możliwości rozwojowe kryją się w lepszym wykorzystaniu posiadanych czynników produkcji, poprawie dyscypliny i organizacji pracy, zwiększeniu stopnia wykorzystania majątku produkcyjnego, efektywniejszym wykorzystaniu surowców i materiałów, poprawie jakości produkcji.
Wielkie szanse tkwią w zmniejszeniu strat czasu pracy, spowodowanych niedomogami w organizacji i niedostateczną dyscypliną pracy. Szacuje się je obecnie na 15-20% nominalnego czasu pracy. Sprawniejsza organizacja obsługi stanowisk pracy oraz poprawa dyscypliny może przynieść istotne zwiększenie czasu efektywnie przepracowanego.
Poprawa rzeczywista wskaźnika zmianowości w przemyśle, który spadł z 1,38 w 1975 r. i 1,18 w 1980 r. do 1,01 w 1985 r., może przynieść znaczny przyrost produkcji i obniżkę jej kosztów. Przeprowadzenie powszechnego przeglądu funkcjonowania struktur organizacyjnych w gospodarce przyczyni się do unowocześnienia i usprawnienia zarządzania, racjonalizacji poziomu i struktury zatrudnienia oraz ograniczenia zjawisk biurokratycznych.
Zjawiskiem korzystnym dla procesów gospodarczych będzie dalszy wzrost przeciętnego poziomu wykształcenia społeczeństwa, poprawiający strukturę kwalifikacyjną pracowników. Dopływ ponad 1,8 mln absolwentów, legitymujących się wykształceniem ponadpodstawowym, jest czynnikiem, który - pod warunkiem racjonalnego i efektywnego wykorzystania tego potencjału - należy traktować jako istotny czynnik rozwoju kraju.
Wyeliminowanie choćby części strat z tytułu niewłaściwej jakości produkcji przyczyniłoby się nie tylko do poprawy zaopatrzenia, ale także do obniżki kosztów i złagodzenia napięć materiałowych, a w efekcie do wzrostu produkcji.
Skutki braków w zaopatrzeniu materiałowym mogą być osłabione przez większą aktywność w zagospodarowywaniu surowców wtórnych i odpadowych. Dla przykładu według aktualnych szacunków jest możliwe zwiększenie zagospodarowania: złomu o ok. 200 tys. ton, makulatury o ok. 130 tys. ton, wtórnych surowców włókienniczych o ok. 50 tys. ton, stłuczki szklanej o ok. 70 tys. ton, tłuszczów technicznych o ok. 10 tys. ton i zwiększenie ilości bieżnikowanych opon o ok. 0,5 mln szt.
Wymienione uwarunkowania w znacznej mierze mają charakter obiektywny. Jednakże na procesy gospodarowania wpływają także warunki subiektywne, mające swoje źródło w postawach jednostek, kolektywów, instytucji i organizacji.
Obok ciężkiego wysiłku fizycznego, twórczej i odpowiedzialnej pracy umysłowej, sumiennego stosunku do pracy i majątku narodowego występują przejawy niedbałości i niegospodarności, złej organizacji i braku dyscypliny, marnotrawstwa oraz niskich wymagań w stosunku do siebie i innych. Poprawa sytuacji w tych dziedzinach, zależna tylko od postaw społecznych, sprawnej organizacji i zarządzania, może być źródłem lepszego wykorzystania zasobów kraju, zwiększonego tempa wzrostu produkcji, podniesienia jej efektywności i jakości, a w rezultacie przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego. Temu celowi będzie służyć umocnienie społecznej samorządności i systemu planowania na wszystkich szczeblach, zwiększenie udziału ludzi pracy w organizacji i zarządzaniu produkcją, umacnianie praw obywatelskich i pogłębienie dyscypliny społecznej, ulepszenie pracy administracji państwowej, podnoszenie poziomu kultury politycznej i prawnej, urzeczywistnienie idei porozumienia narodowego.