Rozdział 3 - Przewietrzanie oraz ochrona przed wybuchem gazów lub pyłu węglowego. - Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz bezpieczeństwo pożarowe w podziemnych zakładach górniczych.

Dziennik Ustaw

Dz.U.1969.24.176

Akt utracił moc

Wersja od: 27 listopada 1992 r.

Rozdział  3.

Przewietrzanie oraz ochrona przed wybuchem gazów lub pyłu węglowego.

1. 

Jakość, ilość i prędkość powietrza.

§ 72.

1. Wszystkie dostępne wyrobiska górnicze i pomieszczenia należy stale tak przewietrzać, aby zawartość tlenu w powietrzu nie była mniejsza niż 19% (objętościowo), a zawartość szkodliwych lub niebezpiecznych gazów nie przekraczała dopuszczalnych ilości.

2. Zawartość następujących gazów w powietrzu nie powinna przekraczać niżej podanych wartości:

objętościowo

%

1) dwutlenku węgla (CO₂) 1,-

2) tlenku węgla (CO) 0,002

3) dwutlenku azotu (NO₂) 0,00025

4) dwutlenku siarki (SO₂) 0,0007

5) siarkowodoru (H₂S) 0,0007

§ 73. Wyrobiska podziemne nie przewietrzane należy otamować lub zlikwidować, a do czasu ich otamowania lub zlikwidowania należy zamknąć do nich dostęp.

§  74.

1. W razie stwierdzenia, że skład powietrza nie odpowiada wymaganiom określonym w § 72, należy niezwłocznie wycofać ludzi do prądu świeżego powietrza, a dostęp do zagrożonego wyrobiska zagrodzić. W miejscach takich mogą być wykonywane tylko prace z zakresu ratownictwa górniczego i przeciwpożarowe.

2. 1 (skreślony).

§  75.

1. Temperatura powietrza w miejscu pracy nie powinna przekraczać 28°C przy pomiarze termometrem suchym, a intensywność chłodzenia nie powinna być mniejsza od 11 katastopni wilgotnych.

2. Jeżeli temperatura powietrza mierzona termometrem suchym w miejscu pracy wynosi od 28°C do 33°C lub intensywność chłodzenia jest mniejsza od 11 katastopni wilgotnych, czas pracy załogi w takich warunkach nie powinien przekraczać 6 godzin w ciągu zmiany łącznie ze zjazdem i wyjazdem.

3. Jeżeli temperatura powietrza mierzona termometrem suchym przekracza 33°C, można zatrudniać ludzi tylko w akcji ratowniczej lub przeciwpożarowej.

§ 76. Całkowita ilość powietrza doprowadzona do wszystkich podziemnych wyrobisk zakładu górniczego powinna być taka, aby zapewnione było utrzymanie wymaganego składu powietrza oraz jego temperatury; ilość powietrza w przeliczeniu na jednostkę najliczniejszej zmiany nie powinna być mniejsza niż 6 m³/min.

§  77.

1. Prędkość prądu powietrza w polach metanowych nie powinna być mniejsza od 0,3 m/sek, a w wyrobiskach z elektryczną trakcją przewodową w polach metanowych - nie mniejsza niż 1 m/sek.

2. Prędkość prądu powietrza w wyrobiskach, w których przebywają ludzie, nie powinna przekraczać:

1) 5 m/sek - w ścianach i zabierkach,

2) 8 m/sek - w wyrobiskach korytarzowych.

3. Prędkość prądu powietrza w szybach i szybikach zjazdowych nie powinna przekraczać 12 m/sek.

4. W razie wykonywania w szybie lub szybiku robót remontowych lub przechodzenia ludzi w przedziale drabinowym, prędkość powietrza nie powinna przekraczać 10 m/sek.

2. 

Rozprowadzanie powietrza i kontrola przewietrzania.

§ 78.

1. Podziemne wyrobiska zakładu górniczego należy przewietrzać przepływającymi przez nie prądami powietrza.

2. Przepływ powietrza w wyrobiskach podziemnych należy zapewnić przez zastosowanie głównych wentylatorów zainstalowanych na powierzchni.

3. W zakładzie górniczym eksploatującym kopaliny palne należy stosować przewietrzanie ssące.

§  79.

1. Przy każdym szybie wentylacyjnym oprócz czynnego wentylatora lub zespołu wentylatorów należy zainstalować wentylator rezerwowy o tych samych parametrach co wentylator czynny lub największy wentylator zespołu. Wentylator rezerwowy powinien być zdatny do uruchomienia najpóźniej w ciągu 10 minut.

2. Zamiast wentylatora rezerwowego można za zgodą okręgowego urzędu górniczego stosować silnik zapasowy do wentylatora wraz z częściami zapasowymi przekładni, jeżeli zakład górniczy jest niemetanowy, nie posiada pokładów skłonnych do samozapalenia lub jest wprawdzie metanowy, ale eksploatuje pokłady, w których ilość wydzielającego się metanu nie przekracza 5 m³/t dobowego wydobycia.

3. W metanowym zakładzie górniczym lub eksploatującym pokłady skłonne do samozapalenia główne wentylatory powinny mieć zapewnioną dostawę energii z dwóch niezależnych źródeł zasilających zakład górniczy.

§  80.

1. Wentylatory główne powinny być zaopatrzone w urządzenia do regulacji wydajności i depresji oraz właściwe przyrządy kontrolne.

2. 2 (skreślony).

§ 81. Zmiana warunków pracy wentylatora głównego lub jego unieruchomienie może nastąpić jedynie na zarządzenie kierownika ruchu zakładu górniczego lub kierownika akcji ratowniczej.

§ 82. W razie awaryjnego zatrzymania ruchu wentylatora głównego:

1) w zakładach górniczych niemetanowych oraz metanowych z podkładami lub polami zaliczonymi do najniższej kategorii zagrożenia metanowego zabrania się wykonywania robót strzałowych materiałami wybuchowymi, a inne roboty mogą być prowadzone nadal pod warunkiem, że wentylacja naturalna zapewnia utrzymanie składu powietrza wymaganego w § 72, a zatrzymanie ruchu wentylatora głównego nie trwa dłużej niż 2 godziny,

2) w zakładach górniczych metanowych, z wyjątkiem określonych w pkt 1, zabrania się wykonywania robót strzałowych, a jeżeli przerwa w pracy głównego wentylatora trwa dłużej niż 15 minut, należy niezwłocznie wyprowadzić załogę do prądu świeżego powietrza, a kierownik ruchu zakładu górniczego powinien podjąć decyzję co do wyłączenia energii elektrycznej oraz wyjazdu załogi na powierzchnię.

§  83.

1. Doprowadzanie pod ziemię powietrza świeżego i odprowadzanie powietrza zużytego tym samym wyrobiskiem dozwolone jest tylko w okresie prowadzenia robót mających na celu uzyskanie połączenia między dwoma wyjściami na powierzchnię.

2. Prowadzenie powietrza przez stare nieczynne wyrobiska jest zabronione, z wyjątkiem likwidacji wyrobisk.

3. Połączenie wentylacyjne sąsiednich zakładów górniczych może nastąpić tylko za zgodą okręgowego urzędu górniczego.

§ 84. Wyrobiska, którymi doprowadza się lub odprowadza powietrze, powinny mieć taki przekrój w świetle obudowy, aby przy nieprzekraczaniu dopuszczalnej prędkości mogły doprowadzać lub odprowadzać potrzebną ilość powietrza oraz aby zapewniały możliwość przejścia załogi.

§  85.

1. Wyrobiska podziemne zakładu górniczego należy przewietrzać jak największą ilością niezależnych prądów powietrza.

2. Jednym prądem wolno przewietrzać grupę przodków pod warunkiem, że zawartość metanu w powietrzu doprowadzanym do każdego przodka nie przekracza 0,5%, a w razie stosowania zabezpieczeń metanometrycznych - 1%.

3. Komory materiałów wybuchowych, pomp, akumulatorów oraz składy smarów, olejów i innych materiałów łatwo zapalnych należy przewietrzać niezależnymi prądami powietrza.

4. Przepis ust. 3 nie dotyczy składów oddziałowych.

§  86.

1. Świeże powietrze należy doprowadzać możliwie najkrótszą drogą do każdego poziomu wydobywczego, skąd prądami wznoszącymi się powinno płynąć w kierunku szybu wydechowego.

2. Powietrza świeżego ani zużytego nie wolno prowadzić na upad, z wyjątkiem przypadków, w których:

1) upad nie przekracza 5°,

2) upad wynosi od 5° do 10°, a prędkość przepływu powietrza jest większa niż 0,5 m/sek,

3) odprowadza się powietrze w polach zagrożonych wyrzutami dwutlenku węgla lub przy drążeniu nadsięwłomów i dowierzchni.

3. 3 Na odstępstwa od postanowień ust. 1 i 2 udziela zezwoleń okręgowy urząd górniczy.

§  87.

1. Regulację przewietrzania należy przeprowadzać przy pomocy tam regulacyjnych umieszczanych na początku prądów rejonowych.

2. Stosowanie do regulacji przewietrzania wentylatorów pomocniczych albo tam regulacyjnych umieszczonych na końcu prądów rejonowych lub w prądach grupowych wymaga zezwolenia okręgowego urzędu górniczego.

§ 88. Zmiany w rozprowadzaniu powietrza i regulacji przewietrzania można wprowadzać tylko za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego lub upoważnionej przez niego osoby.

§ 89. Wyrobiska i miejsca pracy, dla których nie można zapewnić przewietrzania przepływającym prądem powietrza lub przez dyfuzję, należy przewietrzać przy pomocy lutniociągów.

§  90.

1. Wentylatory lutniowe w polach metanowych powinny pracować bez przerwy (całą dobę); w razie przerwy awaryjnej w pracy wentylatora należy roboty wstrzymać, załogę wycofać, a przodek zagrodzić.

2. Obłożenie przodka po uruchomieniu wentylatorów może nastąpić po przeprowadzeniu przez osobę dozoru ruchu badania powietrza na zawartość metanu.

§ 91. Właściwi ministrowie określą:

1) w jakich przypadkach i pod jakimi warunkami wolno stosować przewietrzanie naturalne oraz przewietrzanie przez dyfuzję.

2) zasady i warunki stosowania przewietrzania przy pomocy lutniociągów, ze szczególnym uwzględnieniem warunków przewietrzania w polach metanowych.

§  92.

1. Zakład górniczy powinien posiadać zorganizowaną służbę wentylacyjną, wyposażoną w przyrządy kontrolno-pomiarowe.

2. Stan urządzeń wentylacyjnych oraz skuteczność przewietrzania należy systematycznie kontrolować, a wyniki kontroli wpisywać do odpowiednich książek i tablic kontrolnych.

§  93.

1. Zakład górniczy powinien posiadać mapy wentylacyjne i schematy sieci wentylacyjnej przedstawiające aktualny stan przewietrzania oraz prowadzić odpowiednie książki przewietrzania.

2. Sztygar oddziałowy obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić kierownika wentylacji o wszelkich zmianach w rozmieszczeniu i stanie urządzeń wentylacyjnych oraz o zmianach w kierunkach prądów powietrza. Zmiany te kierownik wentylacji powinien nanieść na mapy i schematy wentylacyjne w ciągu jednej doby.

§ 94. 4 (skreślony).

3. 

Ochrona przed wybuchem metanu oraz wyrzutami gazów i skał.

§ 95.

1. Zakłady górnicze ze względu na naturalne wydzielanie się metanu do wyrobisk górniczych dzieli się na niemetanowe i metanowe.

2. Niemetanowym zakładem górniczym jest taki zakład, w którym w żadnym z wyrobisk górniczych, nawet przy zaprzestaniu przewietrzania, koncentracja metanu w powietrzu nie przekracza 0,1%.

3. Metanowym zakładem górniczym jest taki zakład, w którym chociażby w jednym z wyrobisk górniczych stwierdzono w powietrzu występowanie metanu o koncentracji przekraczającej 0,1%.

§  96.

1. Każde udostępnione złoże kopaliny (pokłady, żyły, gniazda, wysady) lub jego część, w których stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego, należy zaliczyć do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego.

2. W uzasadnionych przypadkach można w obrębie jednego złoża dla poszczególnych jego części ustalać różne kategorie zagrożenia metanowego lub też wydzielać część złoża jako niemetanową.

§  97.

1. Zakład górniczy, w którym stwierdzono choćby jeden nagły wyrzut gazów i skał lub nagły wypływ gazów, zalicza się do zakładów zagrożonych nagłymi wyrzutami gazów i skał.

2. Do zakładów górniczych zagrożonych nagłymi wyrzutami gazów i skał może być również zaliczony zakład, w którym wprawdzie nie stwierdzono nagłego wyrzutu gazów i skał lub nagłego wypływu gazów, ale zachodzi możliwość wystąpienia takich zjawisk.

3. W zakładach górniczych zaliczonych do zagrożonych nagłymi wyrzutami gazów i skał należy poszczególne pokłady i ich części zbadać i sklasyfikować pod względem stopnia zagrożenia.

§  98.

1. Wyrobiska górnicze, w których stwierdzono występowanie metanu, łącznie z drogami odprowadzającymi powietrze z tych wyrobisk stanowią pola metanowe.

2. Wszystkie dojścia do pól metanowych należy oznaczyć tablicami z odpowiednimi napisami ostrzegawczymi.

3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio w razie zagrożenia nagłymi wyrzutami gazów i skał lub nagłymi wypływami gazów (§ 97).

§ 99. Okręgowy urząd górniczy dokonuje:

1) zaliczenia zakładów górniczych do metanowych lub niemetanowych albo do zagrożonych nagłymi wyrzutami gazów i skał,

2) zaliczenia poszczególnych złóż kopalin lub ich części do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego albo do zagrożenia nagłymi wyrzutami gazów i skał,

3) ustalenia granic pól metanowych oraz pól zagrożonych nagłymi wyrzutami gazów i skał.

§  100.

1. Zawartość metanu w powietrzu nie powinna przekraczać:

1) w rejonowych prądach powietrza zużytego - 1%,

2) w szybie wydechowym - 0,75%.

2. W razie stosowania metanometrii automatycznej zawartość metanu w powietrzu w rejonowych prądach powietrza zużytego może wynosić 1,5%.

3. W zakładach górniczych, w których nie można zapewnić rozrzedzenia metanu do wartości podanych w ust. 1 i 2, należy stosować odmetanowanie złóż.

§ 101. W razie stwierdzenia pod stropem wyrobiska zawartości metanu:

1) do 1% - można prowadzić w tym wyrobisku wszystkie roboty, z tym że przy wykonywaniu robót strzałowych wolno stosować materiały wybuchowe powietrzne,

2) od 1% do 1,5% - można prowadzić w tym wyrobisku wszystkie roboty, z tym że przy wykonywaniu robót strzałowych wolno stosować tylko materiały wybuchowe powietrzne specjalne,

3) od 1,5% do 2% - można prowadzić wszystkie roboty, z wyjątkiem robót strzałowych materiałami wybuchowymi,

4) powyżej 2% - należy niezwłocznie wycofać załogę z zagrożonych wyrobisk, wyłączyć prąd elektryczny, unieruchomić urządzenia mechaniczne, a dostęp do tych wyrobisk zagrodzić i zawiadomić o tym najbliższą osobę dozoru ruchu. Obowiązek wyłączania urządzeń elektrycznych nie dotyczy tych urządzeń, które zostały dopuszczone do pracy w atmosferze zawierającej powyżej 2% metanu.

§  102.

1. W polach metanowych należy systematycznie badać zawartość metanu w powietrzu.

2. Badania zawartości metanu w powietrzu obowiązani są wykonywać:

1) przodowi - przed rozpoczęciem pracy na każdej zmianie oraz w czasie pracy co dwie godziny,

2) strzałowi - przed załadowaniem otworów strzałowych, przed każdym strzelaniem i po strzelaniu,

3) metaniarze - w miejscach wyznaczonych przez osoby dozoru ruchu oraz w razie gdy przerwa w obłożeniu przodka jest dłuższa niż 4 godziny,

4) osoby dozoru ruchu - przy każdorazowej kontroli miejsca pracy.

3. Osoby obowiązane do badania zawartości metanu w powietrzu powinny być pouczone i przeszkolone w posługiwaniu się metanomierzami, benzynowymi lampami wskaźnikowymi lub innymi indykatorami, dopuszczonymi do użytku w polach metanowych.

4. W polach metanowych zaliczonych do najwyższej kategorii zagrożenia metanowego należy stosować automatyczne zabezpieczenia metanometryczne, jeżeli roboty prowadzi się przy użyciu maszyn i urządzeń elektrycznych.

§  103.

1. W zależności od stopnia zagrożenia niebezpieczeństwem wybuchu, wyrobiska i pomieszczenia w polach metanowych dzieli się na pomieszczenia:

1) ze stopniem "a" niebezpieczeństwa wybuchu, tj. takie, w których nagromadzenie się metanu w powietrzu powyżej 0,5% jest wykluczone,

2) ze stopniem "b" niebezpieczeństwa wybuchu, tj. takie, w których w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 1% jest wykluczone,

3) ze stopniem "c" niebezpieczeństwa wybuchu, tj. takie, w których nawet w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1%.

2. Zaliczenia pomieszczeń do poszczególnych stopni niebezpieczeństwa wybuchu dokonuje okręgowy urząd górniczy.

§ 104. W pomieszczeniach ze stopniem "b" lub "c" niebezpieczeństwa wybuchu wolno stosować tylko takie urządzenia elektryczne, których typ został dopuszczony do użytku w takich pomieszczeniach przez Wyższy Urząd Górniczy oraz które zostały zaopatrzone w odpowiednią cechę dopuszczenia.

§  105.

1. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego w porozumieniu z właściwymi ministrami ustali:

1) kategorie zagrożenia metanowego złóż kopalin lub ich części (§ 96 ust. 1) oraz zasady i sposób zaliczania tych złóż lub ich części do odpowiedniej kategorii zagrożenia;

2) kategorie zagrożenia złóż kopalin lub ich części wyrzutami gazów i skład oraz kryteria zaliczania tych złóż lub ich części do odpowiedniej kategorii zagrożenia;

3) sposób ustalania granic pól metanowych oraz pól zagrożonych wyrzutami gazów i skał.

2. Właściwi ministrowie ustalą - w zakresie nie unormowanym rozporządzeniem - szczegółowe przepisy w sprawie bezpiecznego prowadzenia ruchu zakładu górniczego w odpowiednich kategoriach zagrożenia metanowego oraz zagrożenia wyrzutami gazów i skał.

4. 

Ochrona przed wybuchem pyłu węglowego.

§ 106. W zakładach górniczych wydobywających węgiel należy stosować środki zapobiegające powstawaniu pyłu węglowego, a gromadzący się w poszczególnych miejscach pył węglowy systematycznie usuwać po uprzednim jego zwilżeniu lub w inny sposób zapewniający bezpieczeństwo.

§  107.

1. W każdym zakładzie górniczym wydobywającym węgiel wszystkie pokłady węgla lub ich części powinny być badane pod względem zagrożenia wybuchem pyłu węglowego.

2. Pokłady zagrożone wybuchem pyłu węglowego zalicza się w zależności od stopnia zagrożenia wybuchem do odpowiedniej klasy zagrożenia pyłowego.

3. Zaliczenia pokładów węgla do odpowiedniej klasy zagrożenia pyłowego dokonuje okręgowy urząd górniczy.

§  108.

1. W pokładach węgla zaliczonych do zagrożonych wybuchem pyłu węglowego należy dla ochrony przed niebezpieczeństwem wybuchu oraz przed niebezpieczeństwem przenoszenia się wybuchu stosować opylanie wyrobisk przy pomocy pyłu kamiennego, zraszanie wodą, zapory pyłowe lub wodne albo inne skuteczne środki ochrony.

2. Należy systematycznie kontrolować skuteczność stosowanych w zakładzie górniczym środków ochrony przed niebezpieczeństwem wybuchu pyłu węglowego.

§  109.

1. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego w porozumieniu z Ministrem Górnictwa i Energetyki określi kryteria oceny zagrożeń wybuchem pyłu węglowego, klasy tego zagrożenia oraz zasady i sposób zaliczania złóż lub ich części do poszczególnych klas zagrożenia.

2. Minister Górnictwa i Energetyki określi:

1) zakres i warunki stosowania opylania lub zraszania wyrobisk albo stosowania innych środków dla ochrony przed powstaniem i przenoszeniem się wybuchu pyłu węglowego,

2) zasady budowy i rozmieszczania zapór pyłowych i wodnych,

3) rodzaj i zakres zabezpieczeń przed przeniesieniem się wybuchu pyłu węglowego w czasie zamykania pola pożarowego,

4) sposób i termin przeprowadzania w zakładach górniczych kontroli skuteczności stosowanych środków ochrony przed niebezpieczeństwem wybuchu pyłu węglowego.

¹ § 74 ust. 2 skreślony przez § 3 pkt 1 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 1989 r. zmieniającego niektóre rozporządzenia wykonawcze do dekretu - Prawo górnicze (Dz.U.89.2.7) z dniem 30 stycznia 1989 r.

² § 80 ust. 2 skreślony przez § 3 pkt 1 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 1989 r. zmieniającego niektóre rozporządzenia wykonawcze do dekretu - Prawo górnicze (Dz.U.89.2.7) z dniem 30 stycznia 1989 r.

³ § 86 ust. 3 zmieniony przez § 1 rozporządzenia z dnia 4 lipca 1973 r. (Dz.U.73.29.165) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 16 lipca 1973 r.

⁴ § 94 skreślony przez § 3 pkt 1 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 1989 r. zmieniającego niektóre rozporządzenia wykonawcze do dekretu - Prawo górnicze (Dz.U.89.2.7) z dniem 30 stycznia 1989 r.