Część 4 - INFORMACJE I PROGNOZY - Narodowy plan społeczno-gospodarczy na lata 1986-1990.
Dz.U.1986.45.224
Akt utracił mocCZĘŚĆ IV
INFORMACJE I PROGNOZY
INFORMACJE I PROGNOZY
Rozwój demograficzny kraju.
Rozwój demograficzny kraju.
W strukturze wieku ludności zajdą następujące zmiany. Nastąpi spadek liczby dzieci w wieku żłobkowym (0-2 lata) o ok. 290 tys. (z 2.060 tys. do 1.767 tys., tj. o 14,2%) oraz liczby dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) o 140 tys. (z 2.693 tys. do 2.556 tys., tj. o 5,1%). Liczba młodzieży w wieku szkoły podstawowej (7-14 lat) wzrośnie o ok. 470 tys. (z 4.806 tys. do 5.279 tys., tj. o 9,8%). Nastąpi również dynamiczny wzrost liczby młodzieży w wieku szkoły ponadpodstawowej (15-18 lat) o 350 tys. (z 2.015 tys. do 2.361 tys., tj. o 17,2%).
Szczególnie niska dynamika wzrostu charakteryzować będzie ludność w wieku produkcyjnym (18-59 lat kobiety, 18-64 lata mężczyźni). Wynika to z wchodzenia w wiek zdolności do pracy roczników niżu urodzeń z przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych oraz wychodzenia z wieku produkcyjnego obfitych roczników wyżu demograficznego po I Wojnie Światowej. Ludność tej grupy wieku wzrośnie tylko o 280 tys., tj. o 1,3%, z 21.772 tys. w 1985 r. do 22.050 tys. w 1990 r. Determinuje to najniższy w okresie powojennym przyrost zasobów pracy.
Liczba ludności w wieku największego natężenia zawierania związków małżeńskich (20-29 lat) zmniejszy się o 800 tys. (z 5.961 tys. do 5.165 tys., tj. o 13,4%), co spowoduje spadek liczby zawieranych małżeństw.
Stosunkowo wysoka dynamika wzrostu wystąpi w grupie ludności w wieku poprodukcyjnym (60 lat i więcej kobiety, 65 lat i więcej mężczyźni). Liczba ludności w tym wieku wzrośnie z ok. 4.486 tys. w 1985 r. do ok. 4.874 tys. w 1990 r., tj. o ok. 390 tys. osób (8,6%). W związku z tym nastąpi dalsze zaawansowanie procesu starzenia się ludności kraju. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności wzrośnie z 12,0% w 1985 r. do ok. 12,7% w 1990 r.
Struktura ludności kraju w podziale na ludność w miastach i ludność na wsi kształtuje się jak niżej:
| Wyszczególnienie | 1985 | 1990 | Wskaźnik 1990 ------ 1985 | ||
| tys. osób | % | tys. osób | % | ||
| ogółem | 37.341 | 100,0 | 38.325 | 100,0 | 102,6 |
| miasta | 22.486 | 60,2 | 23.611 | 61,6 | 105,0 |
| wieś | 14.855 | 39,8 | 14.714 | 38,4 | 99,1 |
Z prognozy tej wynika, że miasta zdyskontują cały przyrost ludności kraju i zwiększą liczbę swej ludności również kosztem zmniejszenia stanu ludności wsi. Dodatnie saldo migracji ze wsi do miast wyniesie w latach 1986-1990 ok. 680 tys. osób i będzie zbliżone do skali migracji w ubiegłym pięcioleciu. W wyniku tych procesów postępować będzie dalszy stopniowy proces urbanizacji kraju.
Syntetyczny bilans podstawowych paliw, surowców i materiałów.
Syntetyczny bilans podstawowych paliw, surowców i materiałów.
Z bilansów materiałowych wynika, że podaż podstawowych paliw, surowców i materiałów na zaopatrzenie kraju może w skali całego 5-lecia zwiększyć się o 8,9%. Plan zakłada, że szybsze powinno być tempo dostaw na zaopatrzenie rynku (18,2%) niż na cele produkcyjne (5,9%).
Eksport paliw, surowców i materiałów obniży się o 8,5%.
Z bilansów przemysłu paliwowo-energetycznego wynika, że dostawy paliwa umownego na zaopatrzenie kraju mogą wzrosnąć o 9% w ciągu 5-lecia.
Przy wzroście wydobycia węgla kamiennego do poziomu 192 mln ton w 1990 roku oraz eksporcie w granicach 24 mln ton w skali roku, jego dostawy dla potrzeb gospodarki narodowej mogą zwiększyć się jedynie o 5,3%. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera wzrost wydobycia węgla brunatnego do 76 mln ton w 1990 roku, czyli o 31,7%.
Dostawy gazu ziemnego ze Związku Radzieckiego wzrosną o 2,3 mld m3, co pozwoli zwiększyć jego krajowe zużycie o 21,0-24,3%. Zmniejszą się natomiast dostawy paliw benzynowych oraz oleju opałowego, co powodować będzie napiętą sytuację w bilansach paliw płynnych.
Produkcja energii elektrycznej, która wyniesie 154 mld kWh w 1990 roku, oraz jej import z ZSRR umożliwią zwiększenie zaopatrzenia kraju o 16,8%.
Zaopatrzenie kraju w wyroby przemysłu metalurgicznego w skali 5-lecia zwiększy się o ok. 3,5%.
W zakresie dostaw wyrobów przemysłu chemicznego głęboki deficyt utrzyma się w zaopatrzeniu w tworzywa sztuczne, z wyjątkiem polichlorku winylu.
Zaopatrzenie kraju w cement wzrośnie w latach planu o ok. 21%, głównie dzięki wzrostowi produkcji krajowej o 3,2 mln ton oraz ograniczeniu eksportu.
Dostawy na użytek krajowy produktów przemysłu drzewno-papierniczego kształtować się będą odpowiednio: tarcica iglasta - spadek o 9,5%, papier i płyty wiórowe - wzrost odpowiednio o 4,0% oraz o 16,1%.
Na skutek wzrostu produkcji zwiększy się podaż na potrzeby krajowe masy mięsno-tłuszczowej (15,3%), masła (8,1%) i cukru (8,0%).
Zmiany warunków popytu i podaży oraz cen na rynkach zagranicznych.
Zmiany warunków popytu i podaży oraz cen na rynkach zagranicznych.
Należy liczyć się z trudnościami w dostępie do źródeł zaopatrzenia w podstawowe czynniki produkcji, w szczególności w dostępie do nowoczesnych technologii, urządzeń inwestycyjnych i paliw. Trudności te przejawiają się w niekorzystnych dla eksporterów surowców zmianach relacji cenowych, monopolizacji rynków zaopatrzenia, restrykcjach, dyskryminacji, nierównym traktowaniu partnerów na rynkach towarowych, finansowych itp.
Należy liczyć się z dalszą obniżką cen towarów żywnościowych, ropy naftowej, węgla, drewna i celulozy. Przewiduje się stabilizację lub niewielkie obniżenie cen żelaza i stali, a także rud ferromagnetyków, przy niewielkim wzroście cen metali nieżelaznych oraz surowców włókienniczych. Z uwagi na przewidywany wzrost zapasów będą ulegać obniżce ceny używek, o ile nie nastąpi klęska nieurodzaju w poszczególnych regionach upraw. Istnieje prawdopodobieństwo obniżki cen pszenicy.
Należy liczyć się ze zmniejszoną dynamiką popytu na światowych rynkach zbytu. Zapotrzebowanie importowe w handlu międzynarodowym będzie wzrastać, jak się oczekuje, w tempie ok. 5% średniorocznie. Zmniejszenie popytu może dotyczyć również mięsa i jego przetworów na rynku europejskim.
Prognoza zatrudnienia w gospodarce uspołecznionej.
Prognoza zatrudnienia w gospodarce uspołecznionej.
Zatrudnienie w sferze produkcji materialnej zmniejszy się o 155 tys. osób, tj. o 1,7% i może w 1990 r. wynieść 8.896 tys. osób, a w sferze poza produkcją materialną wzrośnie o 235 tys. osób, tj. o 8,9%, i może osiągnąć poziom 2.876 tys. osób.
W rezultacie struktura zatrudnienia według sfer zmieniłaby się następująco:
| 1985 | 1990 | |
| Zatrudnienie ogółem | 100,0 | 100,0 |
| - sfera produkcji materialnej | 77,4 | 75,6 |
| - sfera poza produkcją materialną | 22,6 | 24,4 |
W sferze produkcji materialnej wzrost zatrudnienia nastąpi w łączności, handlu i gospodarce komunalnej, przy spadku zatrudnienia w pozostałych działach, łącznie z przemysłem. W sferze poza produkcją materialną największe przyrosty zatrudnienia wystąpią w ochronie zdrowia i opiece społecznej oraz w oświacie i wychowaniu, a bezwzględne zmniejszenie zatrudnienia w dziale "administracja państwowa i wymiar sprawiedliwości".
Zróżnicowane przyrosty lub zmniejszenie poziomu zatrudnienia spowoduje następujące zmiany w jego strukturze:
| 1985 | 1990 | |
| Zatrudnienie ogółem | 100,0 | 100,0 |
| przemysł | 36,5 | 35,4 |
| budownictwo | 9,5 | 9,2 |
| rolnictwo | 6,9 | 6,7 |
| leśnictwo | 1,3 | 1,3 |
| transport | 7,5 | 6,9 |
| łączność | 1,4 | 1,5 |
| handel | 10,7 | 10,8 |
| 1985 | 1990 | |
| gospodarka komunalna | 2,9 | 2,9 |
| pozostałe gałęzie produkcji materialnej | 0,7 | 0,9 |
| gospodarka mieszkaniowa oraz niematerialne usługi komunalne | 1,8 | 2,0 |
| nauka i rozwój techniki | 0,9 | 1,0 |
| oświata i wychowanie | 7,7 | 8,1 |
| kultura i sztuka | 0,7 | 0,8 |
| ochrona zdrowia i opieka społeczna | 6,3 | 6,9 |
| kultura fizyczna, turystyka i wypoczynek | 0,9 | 1,0 |
| administracja państwowa i wymiar sprawiedliwości | 2,0 | 1,9 |
| finanse i ubezpieczenia | 1,1 | 1,1 |
| pozostałe branże usług niematerialnych i organizacje społeczno-polityczne | 1,2 | 1,6 |
Jeżeli chodzi o prognozę zatrudnienia w podziale terytorialnym, to szczególnie trudna sytuacja wystąpi w wielkich aglomeracjach miejsko-przemysłowych, w których możliwy przyrost zatrudnienia nie zaspokoi wszystkich niezbędnych potrzeb.
Prawdopodobne zagrożenia realizacji planu oraz kierunki działania w przypadku ich wystąpienia.
Prawdopodobne zagrożenia realizacji planu oraz kierunki działania w przypadku ich wystąpienia.
Potencjalne zmniejszenie zakładanego w planie wzrostu dochodu narodowego oraz konieczność zmian w strukturze jego podziału mogą wynikać przede wszystkim z następujących podstawowych przyczyn:
- niespełnienia zadań w zakresie poprawy efektywności gospodarowania, a zwłaszcza obniżenia energo- i materiałochłonności produkcji,
- mniej korzystnego, niż obecnie jest przyjmowane, ukształtowania się warunków wymiany z krajami kapitalistycznymi, w tym w szczególności nieosiągnięcia wpływów z eksportu,
- niesprzyjających warunków klimatycznych dla rolnictwa,
- dalszego pogorszenia się sytuacji międzynarodowej.
Takie niekorzystne zdarzenia i zjawiska mogą potencjalnie wystąpić w jednym roku lub trwać dłużej, zwłaszcza że istnieje pomiędzy niektórymi z nich wzajemny związek. I tak np. niespełnienie zadań poprawy efektywności zmniejsza, przy pozostałych warunkach nie zmienionych, zdolności eksportowe kraju. Nieurodzaj w rolnictwie i wynikające stąd ewentualne zwiększenie importu zbóż grozi redukcją importu na inne cele. Tego, czy zdarzenia te wystąpią, w jakiej skali i kiedy - nie sposób przewidzieć. Dlatego niemożliwe jest ustalenie z góry szczegółowych scenariuszy postępowania na każdy możliwy przypadek. Możliwe jest natomiast sformułowanie zasad postępowania w okolicznościach zaistnienia zagrożeń.
Uzyskanie znaczącej poprawy efektywności gospodarowania jest warunkiem wykonania założeń planu w zakresie wzrostu produkcji przemysłowej i dochodu narodowego nie tylko ze względu na konieczność obniżenia kosztów rozwoju, ale głównie z powodu fizycznego braku surowców i materiałów, zarówno pozyskiwanych i produkowanych w kraju, jak i pochodzących z importu.
Bez poprawy efektywności wykorzystania materiałów wzrost dochodu narodowego w pięcioleciu mógłby wynieść co najwyżej ok. 9% (1,7% średniorocznie), gdyż o tyle tylko wzrośnie podaż materiałów w skali gospodarki narodowej. Sytuacja będzie przy tym zróżnicowana w zakresie poszczególnych surowców i materiałów. Nieefektywne wykorzystanie i spowodowane nim braki energii lub niektórych surowców i materiałów mogą być przyczyną ograniczenia produkcji nawet wówczas, gdy pozostałe czynniki występują w dostatecznej ilości.
Konsekwencją niższego tempa wzrostu wytworzonego dochodu narodowego byłby niższy dochód narodowy do podziału, a więc mniejsze możliwości konsumpcyjne, eksportowe i inwestycyjne.
W zależności od przyczyn powodujących nieosiąganie koniecznej poprawy efektywności, niezbędne będą odpowiednie działania dotyczące rozwiązań systemowych i rzeczowych aspektów procesów gospodarczych. Ewentualne zmiany w rozwiązaniach systemowych - ceny, kursy walut, system opodatkowania przedsiębiorstw - muszą iść w kierunku zaostrzenia przymusu i obiektywizacji parametrów rachunku ekonomicznego. W przypadku poważnego naruszenia równowagi, zwłaszcza rynkowej, powinny być użyte takie instrumenty, jak np. zamrożenie płac.
W warunkach niezrealizowania założonego poziomu dochodu narodowego i wynikającej stąd pośrednio konieczności zmian w strukturze jego podziału należy chronić przede wszystkim przedsięwzięcia, które służą tworzeniu materialnych warunków dla poprawy efektywności. Dotyczy to zwłaszcza wdrożeń postępu naukowo-technicznego, objętych programami zmian strukturalnych, oraz oszczędności paliw i surowców, a także przedsięwzięć na rzecz powiększenia zdolności eksportowych. W sferze spożycia ochronie będzie podlegać produkcja żywności i podstawowych dóbr codziennego użytku. W sferze inwestycji nieprodukcyjnych realizowane będą w pełni zadania w zakresie budownictwa dla oświaty i ochrony zdrowia.
Realizacja pozostałych zamierzeń i celów musiałaby w tych warunkach ulec ograniczeniu.
Niezwykle dotkliwe skutki dla zakładanych w planie celów może przynieść niższe w stosunku do planowanego tempo wzrostu eksportu na rynek krajów kapitalistycznych. Niepewność co do wielkości wpływów z eksportu wynika z kształtowania się ogólnej koniunktury w krajach kapitalistycznych, a więc możliwości lokowania naszych towarów na tym rynku, kształtowania relacji cen towarów importowanych i eksportowanych (terms of trade), a także polityki, jaką w stosunku do naszego kraju będą realizować kraje kapitalistyczne. W przypadku niekorzystnego ukształtowania się tych podstawowych czynników i nieosiągnięcia planowanych wpływów z eksportu, będą podjęte działania zmierzające z jednej strony do zwiększenia wolumenu eksportu towarów, które dadzą się ulokować na rynku krajów kapitalistycznych, kosztem zaspokojenia potrzeb wewnętrznych. Trudno w tej chwili z góry określić, jakie to mogą być towary i usługi. Działanie to będzie miało na celu maksymalne zbliżenie się do planowanych wielkości wpływów z eksportu.
Z drugiej strony nastąpi zmniejszenie planowanego importu. Zmniejszenie to nie może być równomierne. Maksymalnej ochronie będzie podlegał import dla produkcji eksportowej oraz import inwestycyjny dla przedsięwzięć o priorytetowym charakterze (zmiany strukturalne, oszczędności paliw, energii i materiałów). Jeżeli chodzi o import zaspokajający bezpośrednio potrzeby społeczeństwa, to chroniony będzie import leków i komponentów do ich produkcji w kraju.
Niemożliwy do przewidzenia przebieg wydarzeń może wywrzeć istotny wpływ na kształtowanie się sytuacji w rolnictwie. Naturalnym zjawiskiem mogą być wahania plonów i zbiorów w skali 5-10%, a w przypadku szczególnie niekorzystnego układu warunków spadek produkcji rolnej może być większy. W rezultacie może to prowadzić do obniżenia zakładanego poziomu produkcji przemysłu rolno-spożywczego, zwolnienia procesu uzyskiwania samowystarczalności żywnościowej i pogorszenia zaopatrzenia ludności. Celem przeciwdziałania skutkom takiego rozwoju sytuacji utrzyma się centralnie finansowany import podstawowych surowców i materiałów dla gospodarki żywnościowej.
Potencjalnym, a niezależnym od nas zagrożeniem o charakterze zewnętrznym może być zaostrzenie międzynarodowej sytuacji politycznej, którego następstwem byłoby m.in. dalsze pogorszenie warunków przepływu kapitału i wiedzy technicznej oraz usztywnienie warunków refinansowania, a także konieczność zwiększenia wydatków na obronę narodową.
Dla zmniejszenia ujemnych skutków ewentualnego zaostrzenia restrykcyjnej polityki niezbędne będzie przyspieszenie rozwoju rodzimego zaplecza naukowego, a także dalsza intensyfikacja współpracy naukowo-technicznej z krajami RWPG. Potencjalne zwiększenie wydatków na obronę musiałoby się dokonać kosztem spożycia i inwestycji w sferze usług nieprodukcyjnych.
Pomyślna realizacja celów nakreślonych w npsg na lata 1986-1990 pozwoli przekroczyć poziom spożycia na 1 mieszkańca sprzed okresu załamania gospodarki, a także stworzy warunki rozwoju gospodarczego w następnych latach. W przypadku wystąpienia zagrożeń w realizacji planu, nadrzędną sprawą będzie realizacja przedsięwzięć gospodarczych zapewniających długookresową poprawę efektywności, zmniejszenie luki technologicznej, wzrost potencjału eksportowego, nawet kosztem pewnych doraźnych wyrzeczeń w zakresie konsumpcji. Jest to warunkiem odzyskania przez Polskę właściwej pozycji wśród rozwiniętych krajów świata, uczestnictwa w międzynarodowym podziale pracy i korzyści wynikających z postępu technicznego, a w rezultacie jest to warunkiem postępu cywilizacyjnego i społecznego.