Rozdział 1 - PRZEPISY OGÓLNE - Rozporządzenie 2024/1449 w sprawie ustanowienia Instrumentu Wsparcia Reform i Wzrostu Gospodarczego na Bałkanach Zachodnich

Dzienniki UE

Dz.U.UE.L.2024.1449

Akt obowiązujący

Wersja od: 24 maja 2024 r.

ROZDZIAŁ  I

PRZEPISY OGÓLNE

Artykuł  1

Przedmiot

1. Niniejsze rozporządzenie ustanawia Instrument Wsparcia Reform i Wzrostu Gospodarczego na Bałkanach Zachodnich ("Instrument").

Określa ono cele Instrumentu, jego finansowanie i budżet na okres od 2024 do 2027 r., formy finansowania unijnego w jego ramach oraz zasady dotyczące przyznawania takiego finansowania.

2. Instrument uzupełnia rozporządzenie (UE) 2021/1529, jeśli chodzi o pomoc dla Bałkanów Zachodnich w przeprowadzeniu reform związanych z UE, w szczególności zgodnych z wartościami unijnymi inkluzywnych i zrównoważonych reform społeczno-gospodarczych oraz reform związanych z kwestiami podstawowymi dotyczącymi procesu rozszerzenia, a także inwestycji służących realizacji ich programów reform, jak określono w rozdziale III.

Artykuł  2

Definicje

Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:

1) "beneficjent" oznacza którekolwiek z następujących państw: Albania, Bośnia i Hercegowina, Kosowo, Czarnogóra, Macedonia Północna lub Serbia.

2) "ramy polityki rozszerzenia" oznaczają ogólne ramy polityki służące wdrażaniu niniejszego rozporządzenia określone przez Radę Europejską i Radę, które obejmują zmienioną metodykę rozszerzenia, umowy ustanawiające wiążące prawnie stosunki z beneficjentami, w stosownych przypadkach ramy negocjacyjne regulujące negocjacje akcesyjne z kandydatami, a także rezolucje Parlamentu Europejskiego, odpowiednie komunikaty Komisji - w tym, w stosownych przypadkach, komunikaty dotyczące praworządności - oraz wspólne komunikaty Komisji i Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa.

3) "umowa dotycząca Instrumentu" oznacza porozumienie zawarte między Komisją a beneficjentem określające zasady współpracy finansowej między beneficjentem a Komisją na podstawie niniejszego rozporządzenia; porozumienie to stanowi umowę w sprawie finansowania w rozumieniu art. 114 ust. 2 rozporządzenia finansowego w odniesieniu do funduszy na podstawie art. 6 ust. 2 lit. a) niniejszego rozporządzenia;

4) "umowa pożyczki" oznacza porozumienie zawarte między Komisją a beneficjentem określające warunki mające zastosowanie do wsparcia z Instrumentu;

5) "program reform" oznacza kompleksowy, spójny i uporządkowany pod względem priorytetów zbiór ukierunkowanych reform i priorytetowych obszarów inwestycji każdego beneficjenta, zawierający warunki płatności wskazujące na zadowalające postępy lub ukończenie realizacji powiązanych środków, a także orientacyjny harmonogram realizacji tych reform i obszarów inwestycji;

6) "środki" oznaczają reformy i inwestycje określone w programach reform na podstawie rozdziału III;

7) "warunki płatności" oznaczają warunki uruchomienia środków finansowych w postaci obserwowalnych i mierzalnych etapów jakościowych lub ilościowych, które beneficjent ma realizować zgodnie z programem reform na podstawie rozdziału III;

8) "działanie łączone" oznacza działanie wspierane z budżetu Unii, łączące bezzwrotne formy wsparcia z budżetu Unii ze zwrotnymi formami wsparcia zapewnianymi przez instytucje finansowania rozwoju lub inne publiczne instytucje finansowe, w tym agencje kredytów eksportowych, lub przez komercyjne instytucje finansowe i inwestorów.

9) "ostateczny odbiorca" oznacza osobę lub podmiot otrzymujący finansowanie z Instrumentu; w przypadku tej części Instrumentu, którą udostępnia się jako pomoc finansową, ostatecznym odbiorcą będzie skarb państwa będącego beneficjentem; w przypadku tej części Instrumentu, którą udostępnia się za pośrednictwem ram inwestycyjnych dla Bałkanów Zachodnich, ostatecznym odbiorcą będzie wykonawca lub podwykonawca realizujący projekt inwestycyjny.

10) "nie czyń poważnych szkód" oznacza niewspieranie ani nieprowadzenie działalności gospodarczej, która poważnie szkodzi osiąganiu któregokolwiek z celów środowiskowych, o ile takie określono, w rozumieniu art. 17 rozporządzenia (UE) 2020/852.

Artykuł  3

Cele Instrumentu

1. Cele ogólne Instrumentu to:

a) wspieranie procesu rozszerzenie przez przyspieszenie dostosowania do wartości, przepisów, zasad, norm, polityk i praktyk Unii ("unijny dorobek prawny") dzięki przyjęciu i wdrożeniu reform z myślą o przyszłym członkostwie w Unii;

b) przyspieszenie regionalnej integracji gospodarczej i stopniowej integracji z jednolitym rynkiem Unii;

c) przyspieszenie konwergencji społeczno-gospodarczej gospodarek beneficjentów z Unią;

d) propagowanie współpracy regionalnej, stosunków dobrosąsiedzkich, pojednania i rozstrzygania sporów na Bałkanach Zachodnich, a także kontaktów międzyludzkich;

2. Cele szczegółowe Instrumentu to:

a) dalsze uwypuklenie kwestii podstawowych dotyczących procesu rozszerzenia, w tym praworządności i praw podstawowych, a także wzmocnienie funkcjonowania instytucji demokratycznych, również na szczeblu regionalnym i lokalnym, z uwzględnieniem depolaryzacji, administracji publicznej i spełnienia kryteriów gospodarczych; obejmuje to propagowanie niezależnego sądownictwa, zwiększenie bezpieczeństwa i stabilności w regionie, intensyfikację walki z nadużyciami finansowymi i wszelkimi formami korupcji, w tym korupcją na wysokim szczeblu i nepotyzmem, walkę z przestępczością zorganizowaną, przestępczością transgraniczną i praniem pieniędzy, a także z finansowaniem terroryzmu, uchylaniem się od opodatkowania i oszustwami podatkowymi oraz unikaniem opodatkowania; zwiększanie poziomu przestrzegania prawa międzynarodowego; wzmacnianie wolności i niezależności mediów oraz wolności akademickiej; zwalczanie mowy nienawiści; tworzenie otoczenia sprzyjającego działalności społeczeństwa obywatelskiego, wspieranie dialogu społecznego; propagowanie równości płci, uwzględniania aspektu płci oraz wzmocnienia pozycji kobiet i dziewcząt, niedyskryminacji i tolerancji, zapewnienie i wzmocnienie poszanowania praw osób należących do mniejszości, w tym mniejszości narodowych i społeczności romskiej, a także praw lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych;

b) osiągnięcie postępów, jeśli chodzi o pełne dostosowanie polityk beneficjentów do wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) UE, w tym w obszarze środków ograniczających;

c) zwalczanie dezinformacji i zagranicznych manipulacji informacjami oraz ingerencji w sprawy Unii i jej wartości;

d) dążenie do harmonizacji polityki wizowej z Unią;

e) zwiększenie skuteczności administracji publicznej, budowanie lokalnych zdolności i inwestowanie w służby administracyjne państw będących beneficjentami; gwarantowanie dostępu do informacji oraz kontroli publicznej, a także dbałość o to, aby w procesy decyzyjne angażowano społeczeństwo obywatelskie; wspieranie przejrzystości, rozliczalności, reform strukturalnych oraz dobrych rządów na wszystkich szczeblach, w tym pod względem uprawnień nadzorczych i śledczych w obszarze dystrybucji środków publicznych i dostępu do nich, a także w obszarze zarządzania finansami publicznymi oraz kontroli zamówień publicznych i pomocy państwa; wspieranie inicjatyw i organów pomagających wspierać i egzekwować międzynarodowy wymiar sprawiedliwości w państwach będących beneficjentami;

f) przyspieszenie transformacji beneficjentów w zrównoważone, neutralne dla klimatu i inkluzywne gospodarki, zdolne do stawiania czoła presji konkurencyjnej jednolitego rynku Unii, oraz w stabilne otoczenie inwestycyjne, a także zmniejszenie strategicznych zależności;

g) zwiększenie regionalnej integracji gospodarczej, zwłaszcza dzięki postępom w tworzeniu wspólnego rynku regionalnego;

h) wspieranie integracji gospodarczejbeneficjentów z jednolitym rynkiem Unii - w szczególności dzięki większym przepływom handlowym i inwestycyjnym - oraz odpornych unijnych łańcuchów wartości;

i) wspieranie regionalnej integracji gospodarczej i ściślejszej integracji z jednolitym rynkiem Unii dzięki lepszej i bardziej zrównoważonej połączalności w regionie zgodnie z sieciami transeuropejskimi, aby wzmocnić współpracę regionalną, relacje dobrosąsiedzkie, proces pojednania, a także kontakty międzyludzkie;

j) przyspieszenie włączającej i zrównoważonej transformacji ekologicznej w kierunku neutralności klimatycznej do 2050 r. zgodnie z porozumieniem paryskim i Zielonym Ładem oraz z Zielonym programem działań dla Bałkanów Zachodnich z 2020 r., z uwzględnieniem wszystkich sektorów gospodarki, w szczególności energetyki, w tym procesu przejścia na zdekarbonizowaną gospodarkę o obiegu zamkniętym neutralną dla klimatu i odporną na jego zmianę, przy jednoczesnym zagwarantowaniu zgodności wszystkich inwestycji z zasadą "nie czyń poważnych szkód";

k) propagowanie transformacji cyfrowej i umiejętności cyfrowych jako czynników umożliwiających zrównoważony rozwój i inkluzywny wzrost;

l) pobudzanie innowacji, badań naukowych i współpracy między instytucjami akademickimi a przemysłem, które wspierają transformację ekologiczną i cyfrową i promują lokalny przemysł, w szczególności lokalne mikroprzedsię- biorstwa, małe i średnie przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorstwa typu startup;

m) wspieranie wysokiej jakości kształcenia, szkoleń, możliwości przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji na wszystkich szczeblach - ze szczególnym uwzględnieniem młodych ludzi, w tym przeciwdziałania bezrobociu wśród nich - zapobieganie drenażowi mózgów i wspieranie społeczności znajdujących się w trudnejsytuacji, a także wspieranie polityki zatrudnienia zgodnie z Europejskim filarem praw socjalnych, w tym praw pracowniczych, oraz zwalczanie ubóstwa.

Artykuł  4

Zasady ogólne

1. Współpraca w ramach Instrumentu opiera się na potrzebach i propaguje następujące zasady skuteczności pomocy rozwojowej: odpowiedzialność beneficjentów za priorytety w dziedzinie rozwoju, skoncentrowanie się jasnych warunkach i wymiernych rezultatach, partnerstwa sprzyjające włączeniu społecznemu, przejrzystość i wzajemna rozliczalność. Współpraca ta opiera się na skutecznej i wydajnej alokacji i wykorzystywaniu zasobów. W ramach Instrumentu dąży się do tego, aby zapewnić odpowiednią równowagę geograficzną w odniesieniu do projektów inwestycyjnych.

2. Udzielanie pomocy makrofinansowej nie wchodzi w zakres niniejszego Instrumentu.

3. Wsparcie z Instrumentu ma charakter dodatkowy i uzupełniający w stosunku do wsparcia udzielanego z innych programów i instrumentów unijnych. Działania kwalifikujące się do finansowania na podstawie niniejszego rozporządzenia mogą otrzymywać wsparcie z innych programów i instrumentów unijnych, pod warunkiem że wsparcie nie jest przeznaczone na pokrycie tych samych kosztów oraz że zapewniono odpowiedni nadzór i kontrolę budżetową. Komisja zapewnia komplementarność i synergię między Instrumentem a innymi programami unijnymi, aby uniknąć powielania pomocy i podwójnego finansowania. Wsparcie udzielane na podstawie niniejszego rozporządzenia i rozporządzenia (UE) 2021/1529 nie może się pokrywać.

4. Aby promować komplementarność, spójność i skuteczność swoich działań, Komisja i państwa członkowskie współpracują i dążą do tego, by nie powielać pomocy na podstawie niniejszego rozporządzenia oraz innych form pomocy - w tym zintegrowanych pakietów fiskalnych przewidujących finansowanie zarówno eksportu, jak rozwoju oferowanych przez Unię, państwa członkowskie, państwa trzecie, organizacje i podmioty wielostronne i regionalne, takie jak organizacje międzynarodowe i odpowiednie międzynarodowe instytucje finansowe, agencje i darczyńców spoza Unii - a także usiłują zapewnić synergie między wspomnianymi rodzajami pomocy, zgodnie z ustalonymi zasadami wzmacniania koordynacji operacyjnej w obszarze pomocy zewnętrznej, w tym przez usprawnioną koordynację z państwami członkowskimi na szczeblu lokalnym. Taka koordynacja na szczeblu lokalnym obejmuje regularne i terminowe konsultacje oraz częste wymiany informacji przez cały okres wdrażania Instrumentu.

5. Działania w ramach Instrumentu uwzględniają i propagują demokrację, prawa człowieka i równość płci, stopniowo dostosowują się do unijnych standardów społecznych, klimatycznych i środowiskowych, w stosownych przypadkach uwzględniają kwestie łagodzenia skutków zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, jak również ograniczania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, ochrony środowiska i różnorodności biologicznej, w tym, w stosownych przypadkach, za pomocą ocen oddziaływania na środowisko, a także wspierają postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju, promując zintegrowane przedsięwzięcia mogące przynieść dodatkowe korzyści i przyczynić się do osiągania wielorakich celów w sposób spójny. W działaniach tych unika się aktywów osieroconych i kieruje się zasadami nieczynienia poważnych szkód i niepozostawiania nikogo w tyle, a także podejściem zakładającym uwzględnianie zrównoważoności, które leży u podstaw Europejskiego Zielonego Ładu.

6. Beneficjenci i Komisja dbają o to, aby w całym procesie przygotowywania programów reform i wdrażania Instrumentu brano pod uwagę i propagowano równość płci, uwzględnianie aspektu płci i włączanie perspektywy płci. Beneficjenci i Komisja podejmują odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkim formom dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Komisja składa sprawozdania na temat tych środków w kontekście regularnej sprawozdawczości w ramach planów działania w sprawie równości płci.

7. Z Instrumentu nie wspiera się działań ani środków, które są niezgodne z planami beneficjentów w dziedzinie energii i klimatu, z ustalonym na poziomie krajowym wkładem beneficjentów na mocy porozumienia paryskiego i ambicjami osiągnięcia neutralności klimatycznej najpóźniej do 2050 r. lub które sprzyjają inwestycjom w paliwa kopalne bądź powodują znaczące negatywne skutki dla środowiska, klimatu lub bioróżnorodności.

8. Zgodnie z zasadą inkluzywnego partnerstwa Komisja dąży, w stosownych przypadkach, do zapewnienia kontroli demokratycznej w formie konsultacji, które rządy beneficjentów powinny prowadzić ze swoimi parlamentami, a także z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, w tym władzami lokalnymi i regionalnymi, partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim, w stosownych przypadkach z uwzględnieniem grup szczególnie wrażliwych, wszystkich mniejszości i społeczności, tak aby umożliwić im, stosownie do przypadku, udział w opracowywaniu i realizacji działań kwalifikujących się do finansowania w ramach Instrumentu oraz w związanych z tym procesach monitorowania, kontroli i ewaluacji. Podczas tych konsultacji dąży się do tego, aby odzwierciedlić różnorodność społeczeństw beneficjentów.

9. Komisja, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i beneficjentami, dba o realizację zobowiązań Unii na rzecz większej przejrzystości i rozliczalności podczas udzielania wsparcia, w tym przez zachęcanie do wdrażania i wzmacniania systemów kontroli wewnętrznej i polityki zwalczania nadużyć finansowych. Komisja podaje do wiadomości publicznej informacje na temat wielkości i alokacji wsparcia za pośrednictwem tabeli wyników, o której mowa w art. 26. Beneficjenci publikują aktualne dane na temat ostatecznych odbiorców środków unijnych przeznaczonych na realizację reform i inwestycji w ramach niniejszego Instrumentu, jak opisano w art. 22.

Artykuł  5

Warunki wstępne przyznania wsparcia unijnego

1. Warunki wstępne przyznania wsparcia z Instrumentu są następujące:

a) beneficjent utrzymuje i respektuje skuteczne mechanizmy demokratyczne, w tym wielopartyjny system parlamentarny, wolne i uczciwe wybory, pluralistyczne media, niezależne sądownictwo i praworządność, oraz gwarantuje poszanowanie wszystkich zobowiązań dotyczących praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości;

b) w przypadku Serbii i Kosowa - beneficjenci angażują się w normalizację wzajemnych stosunków, osiągając dające się zmierzyć postępy i wymierne rezultaty, z myślą o wywiązaniu się ze wszystkich zobowiązań wynikających z Porozumienia w sprawie ścieżki normalizacji stosunków i z załącznika wykonawczego do tego porozumienia, a także z wszelkich dotychczasowych porozumień wypracowanych w ramach dialogu, jak również prowadzą negocjacje dotyczące kompleksowego porozumienia w sprawie normalizacji stosunków.

2. Komisja monitoruje spełnienie warunków wstępnych określonych w ust. 1 przed uruchomieniem środków finansowych na rzecz beneficjentów, w tym płatności zaliczkowych, w ramach Instrumentu oraz przez cały okres udzielania wsparcia z Instrumentu, z należytym uwzględnieniem ram polityki rozszerzenia. W procesie monitorowania Komisja uwzględnia również odpowiednie zalecenia organów międzynarodowych, takich jak Rada Europy i jej Komisja Wenecka lub Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OECD).

3. W odniesieniu do warunku wstępnego określonego w ust. 1 lit. b) niniejszego artykułu Komisja, zgodnie z decyzją 2010/427/UE, należycie uwzględnia rolę i wkład ESDZ.

4. Komisja może przyjąć decyzję stwierdzającą, że nie spełniono niektórych z warunków wstępnych określonych w ust. 1 niniejszego artykułu, a w szczególności wstrzymać uruchomienie środków finansowych, o których mowa w art. 21, niezależnie od tego, czy spełniono warunki płatności, o których mowa w art. 12.