Rozdział 1 - Wyniki rozwoju gospodarki narodowej w 1958 r. - Narodowy Plan Gospodarczy na 1959 r.
M.P.1959.21.95
Akt nienormatywnyRozdział I.
Wyniki rozwoju gospodarki narodowej w 1958 r.
Wyniki rozwoju gospodarki narodowej w 1958 r.
Dochód narodowy wytworzony w 1958 r. według wstępnych danych przekroczył poziom osiągnięty w 1957 r. o około 5,5%.
Przekroczenie planu produkcji było umożliwione przez utrzymująca się nadal wysoką podaż surowców pochodzenia rolniczego, poprawę zaopatrzenia w surowce pochodzące z importu, a częściowo również przez lepsze wykorzystanie zdolności produkcyjnych.
W rozwoju przemysłu w 1958 r. obserwuje się takie pozytywne fakty, jak:
- przekroczenie planu wydobycia węgla kamiennego oraz osiągnięcie wyższej niż planowano wydajności pracy w górnictwie,
- poprawa sytuacji energetycznej, umożliwiająca zmniejszenie wyłączeń energii elektrycznej dla przemysłu,
- uzyskanie znacznego wzrostu produkcji szeregu najbardziej deficytowych wyrobów i półproduktów w przemyśle maszynowym, które umożliwiło pewną poprawę w kooperacji, zwłaszcza w zakresie silników elektrycznych, aparatury, osprzętu elektrycznego, odlewów i odkuwek,
- uzyskanie znacznego przyrostu produkcji wyrobów elektrotechnicznych i metalowych powszechnego użytku,
- uzyskanie w przemyśle chemicznym znacznego przyrostu produkcji szeregu półproduktów chemicznych, jak chlor, tworzywa sztuczne, włókna syntetyczne, a w przemyśle materiałów budowlanych - cementu,
- ogólnie szybszy wzrost produkcji, przeznaczonej na potrzeby rynku i ludności, a zwłaszcza wysokie przekroczenie planu produkcji mięsa i dalszy znaczny przyrost produkcji w porównaniu z 1957 r.,
- poprawa zaopatrzenia przemysłu lekkiego w podstawowe surowce, a także niektóre półfabrykaty.
Niekorzystnym faktem było niewykonanie planu produkcji niektórych asortymentów w przemyśle maszynowym, a w szczególności poważne, powtarzające się od kilku lat, niewykonanie planu produkcji przez przemysł taboru kolejowego, jak również niewykonanie planu produkcji niektórych innych wyrobów w pozostałych gałęziach przemysłu.
Na niższy od założonego w planie wzrost produkcji rolniczej wpłynęła m.in. niższa niż przewidywano ogólna powierzchnia zasiewów oraz niższe zbiory upraw przemysłowych, zwłaszcza tytoniu, roślin oleistych, włóknistych i ziemniaków, a w produkcji zwierzęcej - nieosiągnięcie założonego pogłowia trzody chlewnej, bydła i owiec.
Ogólna produkcja roślinna w 1958 r. była wyższa o około 2,3% niż w 1957 r. Wzrost ten osiągnięto przede wszystkim przez wzrost plonów.
Plony 4 zbóż 1958 r. osiągnęły 14,8 q z ha i są wyższe o 0,5 q z ha niż średnie plony z lat 1955-1957, jednak nieco niższe (o 0,2 q z ha) od osiągniętych w 1957 r. Plony ziemniaków osiągnęły 126 q z ha i były na poziomie zbliżonym do 1957 r. (127 q z ha).
Plony buraków cukrowych osiągnęły 235 q z ha i były wyższe o 30 q od średnich plonów z lat 1955-1957.
Wyższe niż w 1957 r. były również plony owoców, warzyw i siana łąkowego.
Za fakt niekorzystny należy uznać zmniejszenie w porównaniu z poziomem osiągniętym w latach 1956 i 1957 zużycia nawozów sztucznych, zwłaszcza potasowych, wapna nawozowego i środków ochrony roślin.
Ogólna produkcja zwierzęca w 1958 r. osiągnęła poziom o 4,5% wyższy niż w 1957 r., a więc wzrost produkcji zwierzęcej był niższy niż w 1957 r. W 1957 r. wzrost produkcji zwierzęcej wyniósł około 7,5%.
Na niższą niż w 1957 r. dynamikę produkcji zwierzęcej wpłynął głównie spadek pogłowia trzody chlewnej i bydła.
Pogłowie trzody chlewnej w gospodarce chłopskiej utrzymało się na poziomie 1957 r., a produkcja żywca wieprzowego wzrosła o około 8,9%, natomiast w państwowych gospodarstwach rolnych nastąpiło zmniejszenie pogłowia trzody chlewnej (o około 33%) i produkcji żywca (o około 8%).
W hodowli bydła w 1958 r. nastąpił dalszy wzrósł pogłowia krów (o 2,8%) przy równoczesnym poważnym spadku ilości sztuk młodych (o 10,1%), przy czym łącznie pogłowie bydła zmniejszyło się, co jest głównym niekorzystnym faktem w rozwoju rolnictwa w 1958 r. W szczególności zmniejszenie się przyrostu liczby cieląt jest zjawiskiem niekorzystnym z punktu widzenia przyspieszenia obrotu stada.
Szybciej niż produkcja globalna wzrosła w 1958 r. towarowa produkcja zwierzęca, co wpłynęło na znaczne przekroczenie planu skupu. Według nieostatecznych danych plan skupu żywca przekroczony został w skali rocznej o około 186 tys. tonn, tj. o 13,4%, plan skupu mleka o 14 mln l, tj. o 0,4%, plan skupu jaj o 48 mln sztuk, tj. o 2,7%. Ogółem skup żywca według wstępnych danych był o 22,1% wyższy niż w 1957 r., mleka o 13,7%, a jaj o 9,6%.
Rok 1958 był okresem dalszego wzrostu budownictwa na wsi, zarówno mieszkaniowego, jak i gospodarczego. Sprzedaż cementu dla wsi wyniosła około 1,3 mln tonn, tj. przekroczyła poziom z 1957 r. o ponad 22%, materiałów ściennych ze źródeł uspołecznionych o 37,2%, dachówki ceramicznej o 17,4%.
Na skutek wspomnianej akcji oraz w wyniku niższej niż w latach poprzednich liczebności roczników wchodzących w wiek zdolności do pracy i odejścia z pracy znacznej liczby rencistów w związku z uregulowaniem emerytur - przyrost zatrudnienia (poza rolnictwem) w 1958 r. był znacznie mniejszy niż w latach poprzednich. Według wstępnych danych przyrost ten w całej gospodarce uspołecznionej wyniósł około 38 tys. osób wobec odpowiedniego przyrostu wynoszącego w 1956 r. 238 tys. osób, a w 1957 r. 125 tys. osób.
W rezultacie niższego niż w latach poprzednich przyrostu zatrudnienia w przemyśle wzrost wydajności pracy dał większą część przyrostu produkcji przemysłowej niż w latach poprzednich, a mianowicie w 1958 r. około 94% przyrostu produkcji wobec 63% w 1957 r.
Znacznemu zmniejszeniu uległo zatrudnienie w administracji. W IV kwartale 1958 r. zatrudnienie w administracji było o około 40 tys. niższe niż w IV kwartale 1957 r., tj. o około 14%.
W związku z uregulowaniem sprawy emerytur w ciągu 1958 r. według wstępnych danych zwolnionych zostało około 100 tys. rencistów.
Niektóre gałęzie gospodarki odczuwały w 1958 r. większy niż w latach poprzednich deficyt siły roboczej, co dotyczyło zwłaszcza budownictwa, górnictwa węglowego, przemysłu włókienniczego i portów morskich.
Fundusz płac ogółem (bez wypłat z funduszu zakładowego) w gospodarce uspołecznionej wzrósł według wstępnych danych ze 124,5 mld zł w 1957 r. do 132,5 mld zł w 1958 r., tj. o 6,5%, a z uwzględnieniem wypłat z tytułu funduszu zakładowego w kwocie 3,0 mld zł - o 8,2%.
Przeciętna miesięczna płaca nominalna brutto na jednego zatrudnionego w gospodarce uspołecznionej wzrosła z 1.406 zł w 1957 r. do 1.511 zł w 1958 r., tj. o około 7,5%.
Wypłaty na emerytury w związku z przeprowadzoną akcją regulacji emerytur wzrosły według wstępnych danych z 5.451 mln zł w 1957 r. do 7.860 mln zł w 1958 r., tj. o 44,2%, przy czym wysokość przeciętnej renty starczej, która przed regulacją w czerwcu 1958 r. wynosiła 366 zł, w wyniku regulacji wzrosła do 654 zł, tj. o 78,7%.
Wzrost kosztów utrzymania w 1958 r. według wstępnej oceny Głównego Urzędu Statystycznego wyniósł około 102% przyjmując przeciętny poziom 1957 r. za 100.
Dochody ludności rolniczej z tytułu skupu scentralizowanego artykułów rolnych wzrosły według wstępnych danych z 38.594 mln zł w 1957 r. do 45.923 mln zł w 1958 r., tj. o 19,0%.
Wzrost cen artykułów nabywanych przez rolników według oceny Głównego Urzędu Statystycznego kształtował się w 1958 r. na poziomie 103,5% (poziom 1957 r. = 100).
Według wstępnych danych plan obrotu handlu wewnętrznego został wykonany w 1958 r. w skali rocznej w 100,6%, a ogólne rozmiary obrotu towarowego przekroczyły poziom 1957 r. o 9,5%.
W związku z wzrastającymi zakupami materiałów budowlanych i artykułów przemysłowych przez wieś wzrost obrotów w handlu wiejskim był w 1958 r. wyższy niż przeciętnie w kraju i wyniósł 10,4%.
Rok 1958 przyniósł istotną poprawę w zaopatrzeniu rynku w mięso i tłuszcze zwierzęce oraz w szereg artykułów przemysłowych, jak obuwie i niektóre rodzaje tkanin, a przede wszystkim w szereg artykułów metalowych i elektrotechnicznych trwałej konsumpcji, szczególnie deficytowych na rynku w poprzednim okresie, jak np. pralki, odbiorniki radiowe, maszyny do szycia, motocykle.
W porównaniu z poprzednimi latami nastąpiła ogólnie biorąc poprawa warunków zakupu w sieci handlowej, związana z odbudową zapasów do poziomu niezbędnych normatywów, wzrostem sieci handlowej oraz zwiększeniem zatrudnienia w handlu.
Jedno z głównych zadań planu 1958 r., a mianowicie zadanie zwiększenia zapasów towarów rynkowych w aparacie handlu o 8,3 mld zł, zostało według wstępnych danych przekroczone o 1,6 mld zł. Równocześnie miał miejsce znaczny wzrost zapasów towarów rynkowych w przemyśle. W rezultacie łączny przyrost zapasów towarów rynkowych w przemyśle i handlu kształtował się na poziomie 12-13 mld zł w skali rocznej.
Akumulowana część dochodu narodowego stanowiła według wstępnych danych 23,4% dochodu narodowego do podziału w 1958 r., tj. była wyższa, niż zakładano w planie, głównie ze względu na znaczny ponadplanowy wzrost zapasów w 1958 r.
Zapasy ogółem w gospodarce narodowej wzrosły o 25,9 mld zł wobec planowanego przyrostu o 15,8 mld zł. Wzrost ten wynika głównie ze wspomnianej wyżej odbudowy zapasów towarów rynkowych oraz dostaw importowanych surowców na podstawie uzyskanych kredytów. Wzrost ten jest jednak w pewnej mierze wynikiem tendencji niekorzystnych, a mianowicie nadmiernego gromadzenia przez przedsiębiorstwa materiałów i produkcji w toku, jak również nadal niedostatecznego jeszcze dostosowania asortymentu produkcji do potrzeb rynku i występujących w następstwie trudności zbytu.
Inwestycje w gospodarce narodowej wzrosły w 1958 r. o 8,1% w porównaniu z 1957 r., w tym inwestycje jednostek państwowych i spółdzielczych (bez spółdzielczości produkcyjnej i mieszkaniowej) o 5,4%, inwestycje chłopskie w rolnictwie oraz nakłady w spółdzielniach produkcyjnych o 17,8%, inwestycje mieszkaniowe ze środków własnych ludności (indywidualne i spółdzielcze) i kredytów państwowych o 59,7%.
Zadania w zakresie budownictwa izb mieszkalnych typu miejskiego zostały wykonane z nadwyżką, przy czym liczba izb mieszkalnych oddanych do użytku wyniosła ponad 230 tys. Oddanie do użytku w 1958 r. większej liczby izb, niż przewidywano w planie - pomimo niepełnego wykonania planu oddawania do użytku nowych izb mieszkalnych z budownictwa państwowego - było możliwe dzięki przekroczeniu pierwotnie przewidywanego poziomu budownictwa mieszkaniowego ludności.
Pomimo wzrostu w 1958 r ogólnych rozmiarów inwestycji nie wszystkie przewidziane planem zadania inwestycyjne, niezbędne dla rozwoju gospodarki w następnych latach, zostały wykonane, a dyscyplina realizacji kluczowych budów, zwłaszcza w przemyśle ciężkim, była niezadowalająca, przy czym szereg obiektów, zarówno w zakresie budownictwa przemysłowego, jak i mieszkaniowego, nie zostało w planowanym terminie oddanych do użytku.
Według wstępnych danych wartość eksportu maszyn i urządzeń inwestycyjnych była w 1958 r. o 46,2% wyższa niż w 1957 r., a jego udział wzrósł z 20% ogólnej wartości eksportu w 1957 r. do 26,9% w 1958 r.
Wartość eksportu rolnego według wstępnych danych wzrosła o 48,3% w porównaniu z 1957 r., przy czym udział jego zwiększył się z 12,6% ogólnej wartości eksportu w 1957 r. do 17,3% w 1958 r.
Trudności handlu zagranicznego w 1958 r. pogłębiała obniżka cen na rynkach światowych, która w odniesieniu do wyrobów stanowiących przedmiot polskiego eksportu była większa niż obniżka cen surowców i artykułów importowanych przez Polskę.
Z drugiej strony dodatkowy wysiłek dla zwiększenia eksportu oraz uzyskanie w 1958 r. długoterminowych kredytów zagranicznych, nie przewidzianych w planie, wpłynęły na pewną poprawę sytuacji płatniczej w obrotach z krajami kapitalistycznymi. Między innymi w 1958 roku zadłużenie w kredytach krótkoterminowych zmniejszyło się o około 100 mln rubli w porównaniu ze stanem na początek 1958 r.
Biorąc pod uwagę uzyskane w latach 1956-1958 osiągnięcia gospodarcze, Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przyjmuje do wiadomości aktualną ocenę przewidywanego kształtowania się w 1960 r. głównych wskaźników gospodarki narodowej i ich odchyleń od zadań ustalonych w uchwale Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej o Planie Rozwoju Gospodarczego w latach 1956-1960.
Zgodnie z tą oceną przewiduje się, że produkcja przemysłu socjalistycznego osiągnie w roku 1960 wzrost o około 3% większy, niż to zakładano w planie 5-letnim. Przekroczenie założeń planu będzie osiągnięte zwłaszcza w dziedzinie środków spożycia, w związku z wyższą niż przyjmowano w planie podażą artykułów rolnych oraz w związku z przekraczaniem zadań w zakresie produkcji artykułów trwałego użytku. W przemyśle środków wytwórczości, przy przewidywanym pełnym wykonaniu zadań w zakresie wartości produkcji, przewiduje się niepełne wykonanie założonych zadań produkcyjnych przede wszystkim w zakresie stali i węgla, przy czym szacuje się, że w 1960 r. produkcja stali wyniesie 6,4 mln tonn wobec planowanych 7,0 mln tonn, a produkcja węgla 103 mln tonn wobec planowanych 105 mln tonn.
Jednocześnie przewiduje się między innymi znaczne przekroczenie zadań w zakresie produkcji obrabiarek, poważne przekroczenie zadań w zakresie produkcji statków pełnomorskich oraz osiągniecie zaplanowanego wzrostu produkcji materiałów budowlanych.
Na podstawie osiągnięć rolnictwa w latach 1956-1958 zarówno w produkcji roślinnej, jak i w produkcji zwierzęcej można przewidywać, że globalna produkcja rolnictwa będzie w roku 1969 - w warunkach średnio urodzajnego roku - nieco wyższa, aniżeli założono w planie 5-letnim.
Jednocześnie przewiduje się, że wzrost produkcji towarowej rolnictwa będzie wyższy w związku ze znacznym przekraczaniem założeń planu w zakresie skupu artykułów zwierzęcych.
W dziedzinie inwestycji, po pierwszych trzech latach bieżącego planu 5-letniego, w których występował bardzo nieznaczny przyrost nakładów inwestycyjnych, przewiduje się znacznie szybszy wzrost inwestycji w ostatnich dwóch latach tego planu. Wzrost ten wiąże się z koniecznością rozszerzenia bazy materialnej produkcji w celu uzyskania szybkiego wzrostu produkcji i spożycia w latach następnych, a tym samym stworzenia trwałych podwalin dla pomyślnej realizacji wielkich zadań, które stoją przed naszą gospodarką w następnym 5-leciu.
W ramach wzrastających nakładów inwestycyjnych przewiduje się w szczególności zwiększenie nakładów na hutnictwo i przemysł maszynowy, gdzie wystąpiło niekorzystne osłabienie tempa inwestowania w latach 1956-1958.
Istotny postęp, jaki osiągnięto w okresie ostatnich trzech lat w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego, pozwala przewidywać, że zadanie wybudowania w latach 1956-1960 łącznie 1.200.000 izb w miastach i osiedlach będzie wykonane przy jednoczesnym bardzo poważnym zwiększeniu budownictwa domów mieszkalnych na wsi.
Dotychczasowy rozwój sytuacji gospodarczej w latach 1956-1958, a w szczególności poważny wzrost dochodów ludności miejskiej i wiejskiej, pozwala założyć, że główne zadanie planu 5-lelniego - osiągnięcie w roku 1960 podwyżki płac realnych oraz realnych dochodów chłopów o 30% w stosunku do roku 1955 może być w pełni wykonane.