Rozdział 5 - Wymagania metrologiczne w zakresie konstrukcji i wykonania instalacji pomiarowych - Wymagania metrologiczne, którym powinny odpowiadać przyrządy pomiarowe do dynamicznego pomiaru objętości lub masy cieczy innych niż woda.

Dziennik Ustaw

Dz.U.2004.77.731

Akt utracił moc

Wersja od: 24 kwietnia 2004 r.

Rozdział  5

Wymagania metrologiczne w zakresie konstrukcji i wykonania instalacji pomiarowych

§ 38. W skład instalacji pomiarowych mogą wchodzić następujące urządzenia dodatkowe:

1) urządzenie eliminujące gaz;

2) przeziernik lub wziernik;

3) zawór zwrotny;

4) urządzenie zapewniające poziom odniesienia;

5) filtr;

6) pompa;

7) urządzenie przeciwwirowe;

8) zbiornik kondensacyjny.

§  39. 

1. Instalacja pomiarowa powinna być skonstruowana w taki sposób, aby podczas jej normalnej pracy nie było możliwości wprowadzenia do mierzonej cieczy powietrza lub wydzielenia się z niej gazu przed licznikiem objętości.

2. Instalacja pomiarowa niespełniająca wymagania, o którym mowa w ust. 1, powinna być wyposażona w zamontowane przed licznikiem urządzenie eliminujące gaz - separator gazu, ekstraktor gazu lub specjalny ekstraktor gazu - powodujące oddzielenie nie-rozpuszczonych gazów występujących w cieczy.

3. Urządzenie eliminujące gaz powinno być dostosowane do warunków panujących w instalacji i tak funkcjonować, aby błąd dodatkowy związany z wpływem powietrza lub gazów zawartych w mierzonej cieczy na wynik pomiaru nie przekraczał:

1) 0,5 % zmierzonej objętości cieczy - w przypadku cieczy nieprzeznaczonych do celów spożywczych oraz cieczy o lepkości nie większej niż 1 mPa x s,

2) 1 % zmierzonej objętości cieczy - w przypadku cieczy przeznaczonych do celów spożywczych oraz cieczy o lepkości większej niż 1 mPa x s,

przy czym może on być równy lub większy 1 % dawki minimalnej.

4. Wymagania dotyczące urządzenia eliminującego gaz dla separatora gazu, określone w ust. 3, stosuje się również do ekstraktora gazu.

§  40. 

1. W instalacji pomiarowej należy zastosować separator gazu, z uwzględnieniem wymagań, o których mowa w § 47 ust. 1, jeżeli ciśnienie na wejściu pompy może być nawet chwilowo mniejsze od ciśnienia atmosferycznego lub od ciśnienia pary nasyconej cieczy.

2. Separator gazu powinien być umieszczany przed licznikiem, w taki sposób aby wartość spadku ciśnienia podczas przepływu cieczy była jak najmniejsza.

3. Graniczne warunki użytkowania separatora gazu są następujące:

1) maksymalny strumień objętości lub maksymalne strumienie objętości charakterystyczne dla określonej cieczy lub grupy cieczy;

2) maksymalne ciśnienie robocze i minimalne ciśnienie robocze, przy którym separator gazu spełnia swoją funkcję.

4. Separator gazu dostosowany do strumienia objętości mniejszego niż 100 m³/h powinien zapewniać oddzielanie powietrza lub gazów zawartych w mierzonej cieczy w granicach błędu dodatkowego określonego w § 39 ust. 3, przy spełnieniu następujących warunków:

1) instalacja pomiarowa pracuje przy maksymalnym strumieniu objętości oraz przy minimalnym ciśnieniu przewidzianym dla danego separatora gazu;

2) stosunek objętości powietrza lub gazu do objętości cieczy określony przy ciśnieniu atmosferycznym:

a) jest dowolny, jeśli separator gazu jest dostosowany do maksymalnego strumienia objętości nie większego niż 20 m³/h,

b) jest ograniczony do 30 %, jeśli separator gazu jest dostosowany do maksymalnego strumienia objętości większego niż 20 m³/h;

3) samoczynnie działające urządzenie odprowadzające fazę gazową z separatora gazu powinno poprawnie funkcjonować przy ciśnieniu maksymalnym określonym dla tego separatora gazu.

5. Separator gazu, spełniający wymagania, o których mowa w ust. 4, może być stosowany w instalacji pomiarowej bez przeziernika.

6. Separator gazu zainstalowany w instalacji pomiarowej wyposażonej w przeziernik powinien gwarantować oddzielanie powietrza lub gazów zawartych w mierzonej cieczy zgodnie z wymaganiami, o których mowa w ust. 4 pkt 3 i ust. 5, przy spełnieniu następujących warunków:

1) instalacja pomiarowa pracuje przy maksymalnym strumieniu objętości oraz przy minimalnym ciśnieniu przewidzianym dla tej instalacji pomiarowej;

2) stosunek objętości powietrza lub gazu do objętości cieczy wynosi nie więcej niż:

a) 20 % dla cieczy nieprzeznaczonych do celów spożywczych albo dla cieczy o lepkości nie większej niż 1 mPa x s,

b) 10 % dla cieczy przeznaczonych do celów spożywczych albo dla cieczy o lepkości większej niż 1 mPa x s.

7. Jeżeli stosunek objętości powietrza lub gazu do objętości cieczy jest większy od wartości procentowych, o których mowa w ust. 6 pkt 2, a separator gazu nie zapewnia spełnienia wymagań dotyczących błędu dodatkowego, ewentualnie występujące pęcherzyki gazu lub powietrza muszą być wyraźnie widoczne w przezierniku.

8. Do określenia granicznych warunków użytkowania ekstraktora gazu lub specjalnego ekstraktora gazu stosuje się przepisy ust. 3.

§  41. 

1. W przypadku gdy ciśnienie na wejściu pompy jest stale wyższe od ciśnienia atmosferycznego oraz od ciśnienia pary nasyconej cieczy, a w instalacji pomiarowej nie ma separatora gazu, zainstalowanie ekstraktora gazu lub specjalnego ekstraktora gazu jest wymagane wtedy, gdy między pompą i licznikiem może wystąpić faza gazowa przy braku przepływu lub jeżeli do rurociągu mogą być wprowadzone kieszenie powietrzne, powodując powstanie błędu większego niż 1 % dawki minimalnej.

2. Ekstraktor gazu oraz specjalny ekstraktor gazu powinny:

1) być umieszczone w najwyższym punkcie rurociągu przed licznikiem objętości;

2) mieć zainstalowany zawór zwrotny, jeżeli są umieszczone poniżej licznika objętości.

3. Ekstraktor gazu lub specjalny ekstraktor gazu powinien gwarantować, przy maksymalnym strumieniu objętości instalacji pomiarowej, usunięcie kieszeni gazowych lub powietrznych o objętości, która mierzona przy ciśnieniu atmosferycznym odpowiada przynajmniej dawce minimalnej, nie powodując przy tym błędu dodatkowego większego niż 1 % dawki minimalnej.

4. Specjalny ekstraktor gazu powinien dodatkowo umożliwiać nieprzerwane oddzielanie gazu lub powietrza o objętości odpowiadającej 5 % objętości cieczy przy maksymalnym strumieniu objętości, bez powodowania przekroczenia granic błędu dodatkowego, o których mowa w § 39 ust. 3.

5. Ekstraktor gazu lub specjalny ekstraktor gazu, dostosowany do strumienia objętości mniejszego niż 100 m³/h, może być stosowany w instalacji pomiarowej bez przeziernika.

§ 42. W stacjonarnych instalacjach pomiarowych o dużych średnicach można instalować ręczne lub automatyczne urządzenia do usuwania powietrza lub gazu.

§ 43. W układzie zasilającym instalacji skonstruowanym tak, że w dowolnych warunkach użytkowania w odcinku rurociągu przed licznikiem nie mogą wydzielać się gazy oraz gdy podczas pomiaru nie może wnikać powietrze, nie jest wymagane zainstalowanie urządzenia eliminującego gaz, pod warunkiem że frakcje gazowe wydzielające się podczas przerw w użytkowaniu nie powodują błędu dodatkowego większego niż 1 % dawki minimalnej.

§  44. 

1. W instalacji grawitacyjnej, w której wydawanie cieczy następuje tylko pod wpływem grawitacji, można nie instalować separatora gazu, jeżeli:

1) ciśnienie cieczy w rurociągu przed licznikiem oraz w liczniku jest wyższe od:

a) ciśnienia pary nasyconej,

b) ciśnienia atmosferycznego;

2) instalacja pomiarowa po jej uruchomieniu będzie całkowicie wypełniona.

2. Jeżeli ciśnienie cieczy jest niższe od ciśnienia atmosferycznego, ale wyższe od ciśnienia pary nasyconej cieczy, licznik powinien być wyposażony w urządzenie zabezpieczające przed dostępem powietrza.

3. Instalacja pomiarowa, w której przepływ cieczy jest wymuszony gazem pod ciśnieniem, powinna być wyposażona w urządzenie zabezpieczające przed dostępem gazu do licznika.

4. Ciśnienie między licznikiem i poziomem odniesienia powinno być wyższe od ciśnienia pary nasyconej cieczy.

§  45. 

1. Jeżeli względy bezpieczeństwa tego wymagają, do przewodu służącego do odprowadzania gazów z separatora gazu powinien być wmontowany zawór sterowany ręcznie, którego zamknięcie powoduje unieruchomienie separatora gazu.

2. Zawór powinien być zabezpieczony cechami zabezpieczającymi w pozycji otwartej.

§ 46. W instalacji pomiarowej niewyposażonej w separator gazu komory zbiornika zasilającego powinny być wyposażone w urządzenia przeciwwirowe, jeżeli jest możliwe ich całkowite opróżnienie.

§  47. 

1. W instalacjach pomiarowych do cieczy, których lepkość dynamiczna dla temperatury 20° C jest większa niż 20 mPa x s, w których pompa jest zamontowana w taki sposób, że ciśnienie na jej wlocie jest zawsze wyższe od ciśnienia atmosferycznego, mogą być stosowane urządzenia eliminujące gaz.

2. Jeżeli ciśnienie na wlocie pompy nie jest wyższe od ciśnienia atmosferycznego, instalacja pomiarowa powinna być wyposażona w urządzenie zamykające przepływ cieczy.

3. Warunki, o których mowa w ust. 1 i 2, nie muszą być spełnione, jeśli zostanie zamontowane odpowiednie urządzenie zabezpieczające przed dostępem powietrza do rurociągów ssących.

4. Rurociąg instalacji pomiarowej w przerwach roboczych powinien być wypełniony cieczą do poziomu odniesienia.

§  48. 

1. Instalacja pomiarowa powinna mieć określony poziom odniesienia, który w przypadku instalacji do wydawania cieczy powinien znajdować się za licznikiem, a w przypadku instalacji do przyjmowania cieczy przed licznikiem.

2. Instalacja pomiarowa z pustym wężem, służąca do wydawania cieczy, może mieć określony poziom odniesienia w naczyniu przelewowym lub w urządzeniu odcinającym, przy czym w obu przypadkach powinno być stosowane urządzenie opróżniające wąż wydawczy po każdym pomiarze.

3. Instalacja pomiarowa z pełnym wężem, służąca do wydawania cieczy, powinna mieć poziom odniesienia określony przy pomocy urządzenia zamykającego znajdującego się jak najbliżej końca przewodu wydawczego.

4. Instalacja pomiarowa do przyjmowania powinna spełniać wymagania, o których mowa w ust. 1-3, odpowiednio dla przewodów do przyjmowania zamontowanych przed licznikiem.

§  49. 

1. Instalacje pomiarowe, o których mowa w § 13-18, 19-28, § 30 i § 31 załącznika nr 3 do rozporządzenia oraz w § 60-72, powinny być wyposażone w przezierniki umieszczone za licznikiem objętości.

2. Instalacje pomiarowe inne niż instalacje, o których mowa w ust. 1, mogą być wyposażone w przezierniki.

3. Konstrukcja przeziernika powinna umożliwiać obserwację powietrza lub gazu w cieczy.

4. Przeziernik może być wykonany jako naczynie przelewowe służące do określenia poziomu odniesienia w instalacji pomiarowej z pustym wężem.

5. Przeziernik, który jest zamontowany w najwyższym punkcie rurociągu instalacji pomiarowej, może być wyposażony w urządzenie do jego odpowietrzenia, do którego nie mogą być dołączone żadne przewody.

6. Dopuszczalne jest wmontowanie do przeziernika urządzeń, które umożliwiają obserwację strumienia cieczy, o ile nie zmniejszą one możliwości obserwowania pęcherzyków powietrza lub gazu w cieczy.

§  50. 

1. Licznik oraz rurociągi znajdujące się między nim i poziomem odniesienia powinny pozostawać podczas pomiaru oraz podczas przerw roboczych całkowicie napełnione cieczą.

2. W instalacjach pomiarowych niespełniających wymagań, o których mowa w ust. 1, w szczególności w instalacji pomiarowej stacjonarnej, powinna istnieć możliwość ręcznego całkowitego napełnienia jej do poziomu odniesienia.

3. W celu całkowitego usunięcia powietrza lub gazu z instalacji pomiarowej powinny być w niej zainstalowane odpowiednie urządzenia, jeśli to możliwe połączone z wziernikami.

4. Zmiana objętości lub masy cieczy zawartej między licznikiem i poziomem odniesienia spowodowana zmianami temperatury nie może powodować dodatkowego błędu pomiaru większego niż 1 % dawki minimalnej.

5. Za licznikiem może być umieszczone urządzenie służące do stabilizacji ciśnienia, które w urządzeniach eliminujących gaz oraz w liczniku utrzymuje ciśnienie wyższe od ciśnienia atmosferycznego oraz od ciśnienia pary nasyconej cieczy.

6. Systemy odsysania par zastosowane w instalacjach pomiarowych do cieczy ropopochodnych nie powinny wpływać na wartość błędu instalacji pomiarowej.

§  51. 

1. Wykrywanie błędnego działania elektronicznej instalacji pomiarowej może być realizowane przez urządzenia sprawdzające typu nieautomatycznego (N), okresowego (I) lub ciągłego (P), zwane dalej urządzeniami sprawdzającymi typu N, typu I lub typu P.

2. Urządzenie sprawdzające typu N może sygnalizować błędne działanie elektronicznej instalacji pomiarowej optycznie lub dźwiękowo.

3. Urządzenie sprawdzające typu I lub P może wchodzić w skład elektronicznej instalacji pomiarowej typu nieprzerywalnego, w celu:

1) automatycznej korekcji błędu;

2) zablokowania tylko urządzenia działającego niewłaściwie, gdy pozostała część instalacji pomiarowej pracuje prawidłowo lub

3) uruchomienia sygnału optycznego lub dźwiękowego trwającego do momentu usunięcia błędu.

4. Dane wysyłane z elektronicznej instalacji pomiarowej do urządzeń wtórnych liczników powinny być przesyłane wspólnie z informacją o wystąpieniu błędu; instalacja pomiarowa może być wyposażona w urządzenie, które przeznaczone jest do określenia objętości cieczy, jaka przepłynęła w czasie występowania błędu w instalacji pomiarowej. W ten sposób określona objętość cieczy nie może być uwzględniona do obliczania objętości poprawnej.

5. Urządzenia sprawdzające typu I lub typu P mogą wchodzić w skład elektronicznych instalacji pomiarowych typu przerywalnego, a w szczególności do odmierzaczy paliw ciekłych, w celu:

1) automatycznej korekcji błędu;

2) zablokowania tylko urządzenia działającego niewłaściwie, gdy pozostała część instalacji pomiarowej pracuje zgodnie z wymaganiami przepisów lub

3) zatrzymania przepływu cieczy.

§ 52. Urządzenia sprawdzające przetworniki pomiarowe powinny być typu P. Czas pomiędzy sprawdzeniami dokonanymi tym urządzeniem nie może być dłuższy od czasu pomiaru objętości równej wartości dawki minimalnej przy maksymalnym strumieniu objętości.

§  53. 

1. Konstrukcja elektronicznej instalacji pomiarowej powinna umożliwiać sprawdzenie poprawności pracy urządzeń sprawdzających przez:

1) odłączenie przetwornika;

2) przerwanie pracy jednego z czujników generatora impulsów lub

3) przerwanie zasilania.

2. Urządzenia sprawdzające poprawność pracy funkcji liczydła powinny być typu P lub typu I.

3. Czas pomiędzy sprawdzeniami dokonanymi za pomocą urządzeń, o których mowa w ust. 2, nie może być dłuższy niż 5 minut, z wyjątkiem odmierzaczy paliw ciekłych, które powinny być sprawdzane w czasie każdego wydawania paliwa.

§  54. 

1. Urządzenia sprawdzające liczydła powinny zapewniać sprawdzenie poprawności:

1) wszystkich wprowadzanych na stałe danych przez:

a) sumowanie kodów danych oraz poleceń i porównanie tych sum z wartościami zatwierdzonymi,

b) bity parzystości (liniowe LRC oraz pionowe VRC, kontrola nadmiarowa),

c) cykliczną kontrolę nadmiarową (CRC 16),

d) podwójne, niezależne przechowywanie danych,

e) przechowywanie danych przez "sumy kontrolne, kontrolę nadmiarową";

2) procedur wewnętrznego przekazywania i przechowywania danych dotyczących wyników pomiarów przez:

a) standardowe zapisywanie i odczyt,

b) konwersję i rekonwersję,

c) zastosowanie systemu "sumy kontrolnej, bitów parzystości",

d) podwójne, niezależne przechowywanie danych.

2. Urządzenia sprawdzające poprawność wykonania działań matematycznych w liczydle objętości powinny być typu P. Sprawdzanie działań matematycznych powinno obejmować dane dotyczące wyników pomiarów bez względu na sposób ich przechowywania - w pamięci wewnętrznej czy też przesyłanych do urządzeń peryferyjnych.

§  55. 

1. Urządzenia sprawdzające urządzenia wskazujące powinny być typu P albo typu I, jeżeli pierwotne urządzenia wskazujące zabezpieczone są przez inne urządzenia instalacji pomiarowej lub jeżeli wskazania mogą być łatwo określone za pomocą innych wskazań pierwotnych.

2. Sprawdzenie urządzeń wskazujących następuje przez:

1) pomiar natężenia prądu we włóknach - dla urządzeń wskazujących z żarzącymi się włóknami lub diodami świecącymi;

2) pomiar napięcia siatki - dla urządzeń wskazujących z lampami fluorescencyjnymi;

3) sprawdzenie uderzenia każdej blaszki - dla urządzeń wskazujących z blaszkami elektromagnetycznymi;

4) sprawdzenie zewnętrznego napięcia linii segmentu i elektrod podstawowych - dla urządzeń wskazujących z ciekłymi kryształami.

3. Urządzenia sprawdzające urządzenia wskazujące powinny umożliwić kontrolę ich pracy przez:

1) odłączenie całości lub części urządzenia wskazującego lub

2) symulowanie błędów wyświetlacza przez użycie odpowiedniego przycisku.

4. Urządzenia sprawdzające obwody elektroniczne stosowane w urządzeniach wskazujących, z wyjątkiem obwodów sterujących wyświetlaczami, powinny być typu P lub typu I spełniające wymagania, o których mowa w § 51 ust. 3.

5. W urządzeniach wskazujących elektronicznych instalacji pomiarowych powinna być stosowana wizualna kontrola, o której mowa w § 51 ust. 1, lub inny sposób automatycznego sprawdzania, który zapewni kontrolę wszystkich pozycji każdego elementu wyświetlacza za pomocą urządzeń typu N.

6. Urządzenia pomocnicze współpracujące z pierwotnymi urządzeniami wskazującymi powinny być wyposażone w urządzenia sprawdzające typu I lub typu P.

§  56. 

1. Urządzenia sprawdzające przeznaczone do kontroli pracy drukarki powinny zapewniać sprawdzenie:

1) zgodności wydruków ze wskazaniami liczydła;

2) poprawności zamontowania papieru w drukarce;

3) poprawności działania obwodów elektronicznych (z wyjątkiem elektronicznych obwodów kontrolnych mechanizmu drukującego).

2. Konstrukcja urządzenia sprawdzającego drukarkę powinna umożliwiać sprawdzenie poprawności działania urządzenia sprawdzającego przez symulowanie błędów w pracy drukarki przy użyciu odpowiedniego przycisku.

§ 57. Współpracujące przyrządy pomiarowe powinny być wyposażone w urządzenia sprawdzające typu P. Za pomocą urządzeń sprawdzających należy kontrolować obecność sygnałów wysyłanych ze współpracujących przyrządów pomiarowych we wcześniej ustalonym zakresie pomiarowym instalacji.

§ 58. Szczegółowy sposób wykonania instalacji pomiarowych określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

§  59. 

1. Na instalacji pomiarowej lub liczniku powinny być zamieszczone w sposób trwały i widoczny w pobliżu podzielni licznika lub na tabliczce znamionowej w szczególności:

1) znak zatwierdzenia typu;

2) nazwa lub znak producenta;

3) numer i znak fabryczny oraz rok produkcji;

4) maksymalny strumień objętości lub masy;

5) minimalny strumień objętości lub masy;

6) maksymalne ciśnienie robocze, w razie konieczności;

7) dawka minimalna;

8) ciecz lub ciecze pomiarowe oraz granice lepkości kinetycznej lub dynamicznej, jeśli nazwa cieczy nie wystarcza do określenia lepkości;

9) zakres temperatury, jeśli ciecz może być mierzona w temperaturze poniżej -10° C lub powyżej + 50° C.

2. Dla kilku liczników pracujących w jednej instalacji pomiarowej przy wykorzystaniu wspólnych części, oznaczenia wymagane dla wspólnych części instalacji pomiarowej mogą być umieszczone na jednej tabliczce znamionowej.

3. Oznaczenia na liczniku nie mogą być sprzeczne z oznaczeniami na instalacji pomiarowej.

4. Oznaczenia wymagane dla każdej części instalacji pomiarowej, która może być transportowana w stanie nierozłożonym, mogą być umieszczone na wspólnej tabliczce znamionowej instalacji.