Tytuł 5 - WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA I SEKTOROWA - Układ o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony. Bruksela.2014.03.21 oraz 2014.06.27.

Dziennik Ustaw

Dz.U.2017.1781

Akt obowiązujący

Wersja od: 1 września 2017 r.

TYTUŁ  V

WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA I SEKTOROWA

ROZDZIAŁ  1

Współpraca w sektorze energetycznym, w tym kwestie dotyczące energii jądrowej

Artykuł  337

1. Strony zgodnie postanawiają kontynuować i zintensyfikować swoją dotychczasową współpracę w kwestiach energetycznych na rzecz poprawy bezpieczeństwa, konkurencyjności i zrównoważenia energetyki, co ma kluczowe znaczenie dla sprzyjania wzrostowi gospodarczemu, a także zmierzać do integracji rynku, w tym poprzez stopniowe zbliżenie w sektorze energetyki oraz poprzez uczestnictwo w regionalnej współpracy energetycznej. We współpracy regulacyjnej uwzględnia się potrzebę zapewnienia odpowiednich obowiązków świadczenia usługi publicznej, w tym działań mających na celu informowanie obywateli i ich ochronę przed nieuczciwymi praktykami handlowymi, a także dostęp konsumentów, w tym obywateli w najtrudniejszej sytuacji, do przystępnej cenowo energii.

2. Współpraca taka opiera się na kompleksowym partnerstwie i odbywa się na zasadach obustronnego interesu, wzajemności, przejrzystości i przewidywalności, zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej, Traktatem karty energetycznej z 1994 r., Protokołem ustaleń w sprawie współpracy w dziedzinie energetyki oraz innymi umowami wielostronnymi i odnośnymi umowami dwustronnymi.

Artykuł  338

Wzajemna współpraca obejmuje między innymi następujące obszary:

a) realizacja strategii i polityk w dziedzinie energetyki oraz opracowywanie prognoz i scenariuszy, a także doskonalenie systemu ewidencji statystycznej w sektorze energetyki na podstawie terminowej wymiany informacji dotyczącej bilansów i przepływów energii, zgodnie z praktykami międzynarodowymi, a także rozwój infrastruktury;

b) ustanawianie skutecznych mechanizmów postępowania w duchu solidarności w przypadku ewentualnych kryzysów energetycznych;

c) modernizacja i doskonalenie istniejącej infrastruktury energetycznej służącej wspólnym interesom, w tym mocy produkcyjnych służących wytwarzaniu energii, a także poprawa integralności i bezpieczeństwa sieci energetycznych oraz stopniowa integracja ukraińskiej sieci energii elektrycznej z siecią europejską, jak również pełne odrestaurowanie infrastruktury tranzytu energii elektrycznej i instalacja transgranicznych systemów pomiaru na zewnętrznych granicach Ukrainy oraz stworzenie nowej infrastruktury energetycznej służącej wspólnym interesom w celu dywersyfikacji źródeł, dostawców, tras i metod transportu energii w sposób oszczędny i przyjazny środowisku;

d) rozwój rynków energii charakteryzujących się konkurencyjnością, przejrzystością i brakiem dyskryminacji zgodnie z zasadami i normami UE w drodze reform regulacyjnych;

e) współpraca w ramach Traktatu o Wspólnocie Energetycznej z 2005 r.;

f) zwiększanie i wzmacnianie długoterminowej stabilności i bezpieczeństwa w zakresie handlu energią, tranzytu, badań, wydobycia, rafinacji, produkcji, magazynowania, transportu, przesyłu, dystrybucji i wprowadzania do obrotu lub sprzedaży energii lub materiałów i produktów energetycznych w sposób przynoszący wzajemne korzyści i niedyskryminacyjny, zgodnie z międzynarodowymi zasadami, w tym Traktatem Karty energetycznej z 1994 r., Porozumieniem WTO i niniejszym Układem;

g) tworzenie atrakcyjnych i stabilnych warunków do inwestowania poprzez rozwiązywanie kwestii instytucjonalnych, prawnych, fiskalnych i innych oraz sprzyjanie wzajemnym inwestycjom w dziedzinie energetyki w sposób niedyskryminacyjny;

h) efektywna współpraca z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI), Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR) i innymi międzynarodowymi organizacjami i instrumentami finansowymi w celu wspierania współpracy między Stronami w dziedzinie energetyki;

i) promowanie efektywności energetycznej i oszczędności energii, w tym poprzez tworzenie polityki dotyczącej efektywności energetycznej oraz ram prawnych i regulacyjnych w celu osiągnięcia znacznych udoskonaleń odpowiadających normom UE, w tym w zakresie efektywnego wytwarzania, produkcji, transportu, dystrybucji i wykorzystania energii zgodnie z funkcjonowaniem mechanizmów rynkowych, a także efektywnego wykorzystywania energii w urządzeniach, oświetleniu i budynkach;

j) rozwój i wspieranie oszczędnego i bezpiecznego dla środowiska wykorzystywania odnawialnych źródeł energii i paliw alternatywnych, w tym produkcja zrównoważonych biopaliw, a także współpraca w kwestiach regulacyjnych, certyfikacji i normalizacji, jak również w zakresie rozwoju technicznego i handlowego;

k) promowanie wspólnego mechanizmu wdrażania w ramach protokołu z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 1997 r. w celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych poprzez projekty w dziedzinie efektywności energetycznej i energii odnawialnych;

l) współpraca naukowa i techniczna oraz wymiana informacji na rzecz rozwoju i doskonalenia technologii produkcji, transportu, dostaw i wykorzystywania końcowego energii, ze szczególnym uwzględnieniem technologii sprzyjających efektywności energetycznej i przyjaznych dla środowiska, w tym wychwytywania i magazynowania dwutlenku węgla oraz efektywnych i czystych technologii węglowych, zgodnie z ugruntowanymi zasadami określonymi między innymi w Umowie w sprawie współpracy naukowej i technologicznej między Wspólnotą Europejską a Ukrainą;

m) współpraca na forum europejskich i międzynarodowych organów normalizacyjnych w dziedzinie energetyki.

Artykuł  339

Strony wymieniają się informacjami i doświadczeniami oraz zapewniają odpowiednie wsparcie procesu reform regulacyjnych, obejmujących restrukturyzację sektora węgla (energetycznego, koksującego i brunatnego) w celu zwiększenia jego konkurencyjności, zwiększenia bezpieczeństwa kopalń i bezpieczeństwa pracy oraz zmniejszenia wpływu na środowisko, przy uwzględnieniu wpływu regionalnego i społecznego. W celu zwiększenia efektywności, konkurencyjności i zrównoważenia proces restrukturyzacji musi obejmować cały łańcuch wartości węgla, tj. od wydobycia poprzez produkcję i przetwarzanie po konwersję i gospodarowanie pozostałościami po przetwarzaniu i spalaniu węgla. Podejście to obejmuje odzyskiwanie i wykorzystywanie metanu uwalnianego w kopalniach węgla, jak również w toku działań związanych z ropą naftową i gazem, na składowiskach odpadów oraz w sektorze rolnym, zgodnie z "Globalną Inicjatywą w Sprawie Metanu", w której Strony są partnerami.

Artykuł  340

Strony niniejszym ustanawiają mechanizm wczesnego ostrzegania, określony w załączniku XXVI do rozdziału 1 (Współpraca w sektorze energetycznym, w tym kwestie dotyczące energii jądrowej) tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu.

Artykuł  341

Stopniowe zbliżanie przepisów dokonywane jest zgodnie z harmonogramem przedstawionym w załączniku XXVII do niniejszego Układu.

Artykuł  342

1. Współpraca w sektorze cywilnego wykorzystania energii jądrowej odbywa się poprzez wdrażanie szczególnych umów w tej dziedzinie, zawartych lub które zostaną zawarte przez Strony, zgodnie z odpowiednimi uprawnieniami i kompetencjami UE i jej państw członkowskich, lub Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) i jej państw członkowskich oraz zgodnie z procedurami prawnymi każdej ze Stron.

2. W ramach tej współpracy zapewnia się wysoki poziom bezpieczeństwa jądrowego, czyste i pokojowe wykorzystanie energii jądrowej, obejmujące wszystkie rodzaje działalności w zakresie cywilnego wykorzystania energii jądrowej i etapy cyklu paliwowego, w tym produkcję materiałów jądrowych i handel nimi, aspekty bezpieczeństwa energetyki jądrowej, a także gotowość w przypadku sytuacji wyjątkowych oraz kwestie związane ze zdrowiem i ochroną środowiska oraz nieproliferacją. W tym kontekście współpraca obejmie również dalszy rozwój polityki oraz ram prawnych i regulacyjnych opierających się na prawodawstwie i praktykach UE, a także na normach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA). Strony promują cywilne badania naukowe w dziedzinach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony fizycznej obiektów jądrowych, w tym wspólną działalność badawczo-rozwojową oraz szkolenie i mobilność naukowców.

3. W ramach współpracy uwzględnia się problemy będące skutkami katastrofy w Czarnobylu, a także likwidację elektrowni jądrowej w Czarnobylu, w szczególności:

a) plan realizacji powłoki ochronnej (SIP) w celu przekształcenia obecnej, uszkodzonej osłony reaktora nr 4 w system bezpieczny dla środowiska;

b) gospodarowanie zużytym paliwem jądrowym;

c) usuwanie skażenia terenu;

d) gospodarowanie odpadami radioaktywnymi;

e) monitorowanie środowiska;

f) pozostałe obszary, które mogą być przedmiotem wspólnych uzgodnień, takie jak medyczne, naukowe, gospodarcze, regulacyjne, społeczne i administracyjne aspekty działań na rzecz ograniczenia skutków katastrofy.

ROZDZIAŁ  2

Współpraca makroekonomiczna

Artykuł  343

UE i Ukraina ułatwiają proces reform gospodarczych poprzez współpracę mającą na celu lepsze zrozumienie podstawowych zasad rządzących ich systemami gospodarczymi oraz formułowanie i realizację polityki gospodarczej w gospodarkach rynkowych. Ukraina dąży do stworzenia sprawnie działającej gospodarki rynkowej oraz stopniowego zbliżenia swojej polityki do polityki UE, zgodnie z podstawowymi zasadami stabilności makroekonomicznej, zdrowych finansów publicznych i trwalej równowagi płatniczej.

Artykuł  344

Aby osiągnąć cele określone w art. 343 niniejszego Układu Strony współpracują w zakresie:

a) wymiany informacji dotyczących wyników i prognoz makroekonomicznych oraz strategii rozwoju;

b) wspólnej analizy kwestii ekonomicznych będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, w tym środków polityki gospodarczej oraz instrumentów ich realizacji, takich jak metod prognozowania gospodarczego i opracowywania strategicznych dokumentów politycznych, w celu usprawnienia procesów kształtowania polityki na Ukrainie zgodnie z zasadami i praktyką UE;

c) wymiany wiedzy specjalistycznej w dziedzinie makroekonomii;

d) współpraca obejmie również wymianę informacji dotyczących zasad i funkcjonowania Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW).

Artykuł  345

W kwestiach objętych rozdziałem 2 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  3

Zarządzanie finansami publicznymi: polityka budżetowa, kontrola wewnętrzna i audyt zewnętrzny

Artykuł  346

Współpraca w dziedzinie zarządzania finansami publicznymi ma na celu zapewnienie rozwoju polityki budżetowej oraz zdrowych systemów publicznej kontroli wewnętrznej i audytu zewnętrznego w oparciu o międzynarodowe standardy i w sposób zgodny z podstawowymi zasadami rozliczalności, przejrzystości, oszczędności, efektywności i skuteczności.

Artykuł  347

Strony wymieniają informacje, doświadczenia i najlepsze praktyki oraz podejmują inne działania, w szczególności w następujących zakresach:

1. W dziedzinie polityki budżetowej:

a) rozwój systemu średnioterminowych prognoz i planów budżetowych;

b) udoskonalenie podejść zorientowanych na program w procesie budżetowym oraz analiza efektywności i skuteczności realizacji programów budżetowych;

c) poprawa wymiany informacji i doświadczeń dotyczących planowania i realizacji budżetu oraz długu publicznego.

2. W dziedzinie audytu zewnętrznego:

- wdrożenie standardów i metod Międzynarodowej Organizacji Najwyższych Organów Kontroli (INTOSAI) oraz wymiana najlepszych praktyk UE w dziedzinie kontroli zewnętrznej i audytu finansów publicznych, ze szczególnym uwzględnieniem niezależności odpowiednich organów Stron;

3. W dziedzinie publicznej wewnętrznej kontroli finansowej:

- dalszy rozwój systemu publicznej wewnętrznej kontroli finansowej poprzez harmonizację z przyjętymi na szczeblu międzynarodowym standardami (Instytutu Audytorów Wewnętrznych (IIA), Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC), INTOSAI) i metodami, a także najlepszą praktyką UE w zakresie kontroli wewnętrznej i audytu wewnętrznego w podmiotach państwowych.

4. W dziedzinie zwalczania nadużyć finansowych:

- doskonalenie metod zwalczania nadużyć finansowych i korupcji oraz zapobiegania im w obszarze objętym rozdziałem 3 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu, w tym współpraca między odpowiednimi organami administracyjnymi.

Artykuł  348

W kwestiach objętych rozdziałem 3 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  4

Podatki

Artykuł  349

Strony współpracują w celu zwiększania dobrej administracji w dziedzinie podatków z myślą o dalszej poprawie stosunków gospodarczych, handlu, inwestycji i uczciwej konkurencji.

Artykuł  350

W odniesieniu do art. 349 niniejszego Układu Strony uznają zasady dobrej administracji w dziedzinie podatków, czyli zasady przejrzystości, wymiany informacji i uczciwej konkurencji podatkowej, przyjęte przez państwa członkowskie na poziomie UE, oraz zobowiązują się do wdrażania tych zasad. W tym celu, bez uszczerbku dla kompetencji UE i państw członkowskich, Strony udoskonalą współpracę międzynarodową w dziedzinie podatków, usprawniają pobór należnych podatków oraz opracowują środki skutecznego wdrażania wyżej wymienionych zasad.

Artykuł  351

Strony zwiększają i zacieśniają również swoją współpracę zmierzającą do poprawy i rozwoju systemu podatkowego i administracji podatkowej Ukrainy, łącznie z poprawą zdolności w zakresie poboru i kontroli, ze szczególnym naciskiem na procedury zwrotu podatku od wartości dodanej (VAT) w celu uniknięcia kumulowania zaległości, zapewnienia skutecznego poboru podatków i zwiększenia skuteczności zwalczania oszustw podatkowych i unikania opodatkowania. Strony dążą do zwiększenia współpracy i wymiany doświadczeń w zakresie zwalczania oszustw podatkowych, w szczególności oszustwa karuzelowego.

Artykuł  352

Strony rozwijają swoją współpracę i harmonizują politykę w zakresie przeciwdziałania oszustwom i przemytowi produktów podlegających akcyzie oraz w zakresie zwalczania takich praktyk. Współpraca ta obejmuje między innymi stopniowe zbliżenie stawek akcyzy na wyroby tytoniowe w maksymalnym możliwym zakresie, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z kontekstu regionalnego, w tym w ramach dialogu na poziomie regionalnym i zgodnie z Ramową konwencją Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia tytoniu z 2003 r. W tym celu Strony będą dążyć do zacieśnienia współpracy w kontekście regionalnym.

Artykuł  353

Dokonuje się stopniowego zbliżenia do struktury podatków określonej w dorobku prawnym UE zgodnie z załącznikiem XXVIII do niniejszego Układu.

Artykuł  354

W kwestiach objętych rozdziałem 4 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  5

Statystyka

Artykuł  355

Strony rozwijają i wzmacniają współpracę w kwestiach statystycznych, przyczyniając się w ten sposób do realizacji długoterminowego celu dostarczania terminowych, porównywalnych w skali międzynarodowej i rzetelnych danych statystycznych. Trwały, efektywny i zawodowo niezależny krajowy system statystyczny powinien dostarczać informacje istotne dla obywateli, przedsiębiorstw i decydentów na Ukrainie i w UE, umożliwiając im tym samym podejmowanie świadomych decyzji. Krajowy system statystyczny powinien być zgodny z podstawowymi zasadami ONZ dotyczącymi statystyk urzędowych, z uwzględnieniem dorobku prawnego UE w zakresie statystyki, w tym Europejskiego kodeksu praktyk statystycznych, w celu harmonizacji krajowego systemu statystycznego z normami i standardami europejskimi. Dorobek prawny w dziedzinie statystyki przedstawiany jest w aktualizowanym corocznie Kompendium wymogów statystycznych, które Strony uznają za załącznik do niniejszego Układu (załącznik XXIX).

Artykuł  356

Celem współpracy jest:

a) dalsze zwiększanie zdolności krajowego systemu statystycznego, ze szczególną koncentracją na solidnych podstawach prawnych, odpowiedniej polityce rozpowszechniania danych i metadanych oraz formie przystępnej dla użytkownika;

b) stopniowe zbliżenie systemu statystycznego Ukrainy do Europejskiego Systemu Statystycznego;

c) usprawnienie przekazywania danych do UE z uwzględnieniem stosowania odpowiednich metodologii międzynarodowych i europejskich, w tym klasyfikacji;

d) zwiększanie kwalifikacji zawodowych krajowych kadr statystycznych i ich potencjału w dziedzinie zarządzania w celu ułatwienia stosowania standardów statystycznych UE i przyczynienia się do rozwoju systemu statystycznego Ukrainy;

e) wymiana doświadczeń między Stronami w zakresie rozwoju wiedzy specjalistycznej w dziedzinie statystyki;

f) promowanie kompleksowej kontroli jakości wszystkich procesów sporządzania statystyk i ich rozpowszechniania.

Artykuł  357

Strony współpracują w ramach Europejskiego Systemu Statystycznego, w ramach którego Eurostat jest organem statystycznym UE. Współpraca ta koncentruje się między innymi na następujących obszarach:

a) statystyki dotyczące ludności, w tym spisy powszechne;

b) statystyki rolne, w tym spisy rolne i statystyki dotyczące środowiska;

c) statystyki działalności gospodarczej, w tym rejestry działalności gospodarczej i wykorzystywanie źródeł administracyjnych do celów statystycznych;

d) energetyka, w tym bilanse energetyczne;

e) rachunki narodowe;

f) statystyki handlu zagranicznego;

g) statystyki regionalne;

h) kompleksowa kontrola jakości wszystkich procesów sporządzania statystyk i ich rozpowszechniania.

Artykuł  358

Strony między innymi wymieniają informacje i wiedzę specjalistyczną oraz rozwijają współpracę, z uwzględnieniem uzyskanych już doświadczeń w zakresie reformy systemu statystycznego w ramach różnych programów pomocy. Podejmowane działania powinny zmierzać do dalszego stopniowego zbliżenia do dorobku prawnego UE na podstawie krajowej strategii rozwoju systemu statystycznego Ukrainy, z uwzględnieniem rozwoju Europejskiego Systemu Statystycznego. W ramach procesu tworzenia danych statystycznych nacisk będzie położony na dalszy rozwój badań reprezentacyjnych, z uwzględnieniem konieczności ograniczenia obciążenia respondentów. Dane mają być adekwatne do celów opracowywania i monitorowania polityk we wszystkich kluczowych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego.

Artykuł  359

W kwestiach objętych rozdziałem 5 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzi się regularny dialog. Przedstawiciele Ukrainy powinni być dopuszczani, w zakresie, w jakim jest to możliwe, do udziału w działaniach podejmowanych w ramach Europejskiego Systemu Statystycznego na normalnych zasadach uczestnictwa przedstawicieli państw trzecich.

ROZDZIAŁ  6

Środowisko

Artykuł  360

Strony rozwijają i wzmacniają współpracę w kwestiach dotyczących środowiska, przyczyniając się w ten sposób do realizacji długoterminowego celu zrównoważonego rozwoju i zielonej gospodarki. Lepsza ochrona środowiska powinna przynieść korzyści obywatelom i przedsiębiorstwom na Ukrainie i w UE, w tym dzięki poprawie zdrowia publicznego, ochronie zasobów naturalnych, zwiększonej efektywności gospodarczej i środowiskowej, włączeniu ochrony środowiska do innych obszarów polityki oraz zwiększeniu produkcji dzięki stosowaniu nowoczesnych technologii. Współpraca ma przebiegać w najlepszym interesie Stron na zasadach równości i obopólnej korzyści, z uwzględnieniem wzajemnych zależności między Stronami w dziedzinie ochrony środowiska oraz umów wielostronnych w tym obszarze.

Artykuł  361

Współpraca zmierza do zachowania, ochrony, poprawy i przywracania jakości środowiska, ochrony zdrowia ludzi, rozważnego i racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych oraz promowania środków na szczeblu międzynarodowym w zakresie rozwiązywania regionalnych lub globalnych problemów środowiska, między innymi w następujących dziedzinach:

a) zmiana klimatu;

b) zarządzanie w zakresie środowiska i kwestie horyzontalne, w tym kształcenie i szkolenie, a także dostęp do informacji o środowisku i procesów decyzyjnych;

c) jakość powietrza;

d) jakość wód i gospodarka zasobami wodnymi, w tym środowisko morskie;

e) gospodarka odpadami i zasobami;

f) ochrona przyrody, w tym zachowanie i ochrona bioróżnorodności i różnorodności krajobrazu (sieci ekologiczne);

g) zanieczyszczenia przemysłowe i zagrożenia przemysłowe;

h) chemikalia;

i) organizmy modyfikowane genetycznie, w tym w rolnictwie;

j) zagrożenie hałasem;

k) ochrona cywilna, w tym zagrożenia naturalne i spowodowane przez człowieka;

l) środowisko miejskie;

m) opłaty środowiskowe.

Artykuł  362

1. Strony między innymi:

a) wymieniają się informacjami i wiedzą specjalistyczną;

b) prowadzą wspólne działania badawcze oraz wymianę informacji dotyczących czystszych technologii;

c) planują działania na wypadek klęsk i innych sytuacji nagłych;

d) prowadzą wspólne działania na poziomie regionalnym i międzynarodowym, w tym w stosownych przypadkach w odniesieniu do umów wielostronnych w dziedzinie środowiska ratyfikowanych przez Strony oraz wspólnych działań w ramach właściwych agencji.

2. Strony poświęcają szczególną uwagę kwestiom transgranicznym.

Artykuł  363

Stopniowe zbliżenie prawodawstwa ukraińskiego do prawa i polityki UE w dziedzinie środowiska odbywa się zgodnie z załącznikiem XXX do niniejszego Układu.

Artykuł  364

Współpraca w sektorze ochrony ludności odbywa się poprzez wdrażanie szczególnych umów w tej dziedzinie, zawartych przez Strony zgodnie z odpowiednimi uprawnieniami i kompetencjami UE i jej państw członkowskich oraz zgodnie z procedurami prawnymi poszczególnych Stron. Współpraca ta ma na celu między innymi:

a) ułatwienie wzajemnej pomocy w sytuacjach nagłych;

b) całodobowa wymiana wczesnych ostrzeżeń i aktualnych informacji o transgranicznych sytuacjach nagłych, w tym wniosków o pomoc i ofert pomocy;

c) ocenę wpływu klęsk na środowisko;

d) zapraszanie ekspertów na specjalistyczne warsztaty techniczne i sympozja poświęcone kwestiom ochrony ludności;

e) doraźne zapraszanie obserwatorów na poszczególne ćwiczenia i szkolenia organizowane przez UE lub Ukrainę;

f) zacieśnianie obecnej współpracy w zakresie najbardziej skutecznego wykorzystania dostępnych możliwości ochrony ludności.

Artykuł  365

Współpraca obejmuje między innymi następujące cele:

a) opracowanie ogólnej strategii w dziedzinie środowiska, obejmującej zaplanowane reformy instytucjonalne (wraz z harmonogramami) służące zapewnieniu wdrożenia i egzekwowania prawodawstwa w dziedzinie środowiska; podział kompetencji organów w dziedzinie środowiska na poziomie krajowym, regionalnym i gminnym; stworzenie procedur podejmowania i wdrażania decyzji; opracowanie procedur służących promowaniu uwzględniania kwestii środowiska w innych obszarach polityki; określenie niezbędnych zasobów kadrowych i finansowych oraz mechanizmu przeglądu;

b) opracowanie strategii sektorowych w dziedzinie jakości powietrza, jakości wód i zarządzania zasobami wodnymi, w tym środowiskiem morskim, gospodarki odpadami i zasobami, ochrony przyrody, zanieczyszczenia przemysłowego, zagrożeń przemysłowych i chemikaliów, w tym wyraźne określenie harmonogramów i etapów wdrożenia, zakresów odpowiedzialności administracyjnej oraz strategii finansowych w zakresie inwestycji w infrastrukturę i technologie;

c) opracowanie i realizacja polityki w zakresie zmiany klimatu, w szczególności zgodnie z wykazem w załączniku XXXI do niniejszego Układu.

Artykuł  366

W kwestiach objętych rozdziałem 6 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  7

Transport

Artykuł  367

Strony:

a) rozszerzają i zacieśniają współpracę w dziedzinie transportu w celu przyczynienia się do rozwoju zrównoważonych systemów transportu;

b) promują efektywne i bezpieczne funkcjonowanie transportu oraz intermodalność i interoperacyjność systemów transportu;

c) dokładają starań w celu poprawy połączeń transportowych między swoimi terytoriami.

Artykuł  368

1. Współpraca między Stronami zmierza do ułatwienia restrukturyzacji i modernizacji sektora transportu na Ukrainie i stopniowego zbliżenia do standardów funkcjonowania i polityk porównywalnych ze standardami i politykami w UE, w szczególności poprzez wdrożenie środków określonych w załączniku XXXII do niniejszego Układu, bez uszczerbku dla zobowiązań wynikających z poszczególnych umów zawartych między Stronami w dziedzinie transportu. Wdrażanie wyżej wspomnianych środków nie może stać w sprzeczności z prawami i zobowiązaniami Stron w ramach umów międzynarodowych, których są one stronami, ani z ich uczestnictwem w organizacjach międzynarodowych.

2. Współpraca zmierza również do poprawy przepływu pasażerów i towarów oraz zwiększenia płynności przepływów transportowych między Ukrainą, UE i państwami trzecimi w regionie poprzez likwidację przeszkód administracyjnych, technicznych, transgranicznych i innych, poprawę stanu sieci transportowych i modernizację infrastruktury, w szczególności na głównych osiach łączących Strony. Współpraca obejmuje działania zmierzające do ułatwienia przekraczania granic.

3. Współpraca obejmuje wymianę informacji i wspólne działania:

- na poziomie regionalnym, w szczególności z uwzględnieniem postępu osiągniętego w ramach różnych umów dotyczących współpracy regionalnej w dziedzinie transportu, takich jak panel Partnerstwa Wschodniego ds. transportu, korytarz transportowy Europa-Kaukaz-Azja (TRACECA), proces z Baku i inne inicjatywy w zakresie transportu;

- na poziomie międzynarodowym, w tym w odniesieniu do międzynarodowych organizacji w dziedzinie transportu oraz umów i konwencji międzynarodowych ratyfikowanych przez Strony - w ramach różnych agencji UE zajmujących się transportem.

Artykuł  369

Współpraca obejmuje między innymi następujące obszary:

a) opracowanie zrównoważonej krajowej polityki transportu, obejmującej wszystkie rodzaje transportu, w szczególności z myślą o zapewnieniu efektywnych i bezpiecznych systemów transportowych oraz promowaniu uwzględniania zagadnień transportowych w innych obszarach polityki;

b) opracowywanie strategii sektorowych w świetle krajowej polityki transportu (z uwzględnieniem wymogów prawnych dotyczących modernizacji wyposażenia technicznego i flot transportowych w celu sprostania najwyższym standardom międzynarodowym) w zakresie transportu drogowego, kolejowego, wodnego śródlądowego, lotniczego, morskiego oraz intermodalności, z uwzględnieniem harmonogramów i etapów realizacji, zakresów odpowiedzialności administracyjnej oraz planów finansowania;

c) rozwój multimodalnej sieci transportowej połączonej z transeuropejską siecią transportową (TEN-T) oraz udoskonalenie polityki w dziedzinie infrastruktury w celu lepszego określania i oceny projektów w dziedzinie infrastruktury na potrzeby różnych rodzajów transportu; opracowywanie strategii finansowania koncentrujących się na utrzymaniu, ograniczeniach zdolności przewozowej oraz brakujących ogniwach infrastruktury, a także na stymulowaniu i promowaniu uczestnictwa sektora prywatnego w projektach transportowych zgodnie z załącznikiem XXXIII do niniejszego Układu;

d) przystąpienie do odpowiednich organizacji i umów międzynarodowych w dziedzinie transportu, w tym procedury zapewniające ścisłe wdrożenie i skuteczne egzekwowanie międzynarodowych umów i konwencji w dziedzinie transportu;

e) współpraca naukowo-techniczna oraz wymiana informacji służąca rozwojowi i doskonaleniu technologii, takich jak inteligentne systemy transportu;

f) propagowanie stosowania inteligentnych systemów transportu oraz technologii informacyjnych w zarządzaniu wszystkimi rodzajami transportu i w ich eksploatacji, a także wspieranie intermodalności i współpracy w wykorzystywaniu systemów kosmicznych i zastosowań komercyjnych usprawniających transport.

Artykuł  370

W kwestiach objętych rozdziałem 7 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  8

Przestrzeń kosmiczna

Artykuł  371

1. Strony promują wzajemnie korzystną współpracę w zakresie cywilnych badań przestrzeni kosmicznej i zastosowań kosmicznych, w szczególności w następujących dziedzinach:

a) globalne systemy nawigacji satelitarnej;

b) obserwacja Ziemi i globalne monitorowanie;

c) nauka o przestrzeni kosmicznej i eksploracja przestrzeni kosmicznej;

d) stosowane technologie kosmiczne, w tym technologia wyrzutni i napędu.

2. Strony będą stymulować i promować wymianę doświadczeń w zakresie polityki i administracji kosmicznej oraz aspektów prawnych, a także w zakresie restrukturyzacji przemysłu i komercjalizacji technologii kosmicznych.

Artykuł  372

1. Współpraca będzie obejmować wymianę informacji o politykach i programach Stron oraz o stosownych możliwościach współpracy i prowadzenia wspólnych projektów, w tym uczestnictwa podmiotów ukraińskich w następnym programie ramowym UE w zakresie badań naukowych i innowacji Horyzont 2020 w zakresie odnośnych tematów dotyczących przestrzeni kosmicznej i transportu.

2. Strony będą stymulować i wspierać wymianę naukowców i tworzenie odpowiednich sieci.

3. Współpraca mogłaby obejmować również wymianę doświadczeń w zakresie zarządzania badaniami przestrzeni kosmicznej i instytucjami naukowymi, a także kształtowanie środowiska sprzyjającego badaniom i stosowaniu nowych technologii oraz odpowiedniej ochronie odnośnych praw własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej.

Artykuł  373

W kwestiach objętych rozdziałem 8 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog, obejmujący w stosownych przypadkach koordynację i współpracę z Europejską Agencją Kosmiczną w odniesieniu do wyżej wspomnianych i innych stosownych tematów.

ROZDZIAŁ  9

Współpraca naukowo-techniczna

Artykuł  374

Strony rozwijają i zacieśniają współpracę naukowo-techniczną w celu przyczynienia się zarówno do rozwoju nauki samego w sobie, jak i do wzmocnienia swojego potencjału naukowego w ramach dążenia do rozwiązania problemów krajowych i globalnych. Strony dokładają starań w celu przyczynienia się do postępu w nabywaniu wiedzy naukowo-technicznej istotnej dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego poprzez zwiększanie swoich zdolności badawczych i potencjału kadrowego. Wymiana i łączenie wiedzy naukowej przyczyni się do konkurencyjności Stron dzięki zwiększeniu zdolności ich gospodarek do generowania i wykorzystywania wiedzy w celu wprowadzenia nowych produktów i rozwiązań na rynek. Strony będą rozwijać wreszcie swój potencjał naukowy w celu wywiązania się ze swoich globalnych zobowiązań w takich dziedzinach, jak kwestie zdrowotne, ochrona środowiska, w tym zmiana klimatu, oraz inne wyzwania globalne.

Artykuł  375

1. W takiej współpracy uwzględnia się obecne formalne ramy współpracy, ustanowione w Umowie w sprawie współpracy naukowo-technicznej między Wspólnotą Europejską a Ukrainą, a także przyjęty przez Ukrainę cel stopniowego zbliżenia swojej polityki i prawodawstwa w dziedzinie nauki i techniki do polityki i prawodawstwa UE.

2. Współpraca Stron zmierza do ułatwienia udziału Ukrainy w europejskiej przestrzeni badawczej.

3. Współpraca taka stanowi dla Ukrainy pomoc w reformie i reorganizacji jej systemu zarządzania nauką oraz instytucji badawczych (co obejmuje również zwiększenie możliwości w zakresie rozwoju badań i techniki) w celu wspierania rozwoju konkurencyjnej gospodarki i społeczeństwa wiedzy.

Artykuł  376

Współpraca odbywa się w szczególności poprzez:

a) wymianę informacji dotyczących polityki naukowo-technicznej Stron;

b) uczestnictwo w następnym programie ramowym UE w zakresie badań naukowych i innowacji Horyzont 2020;

c) wspólną realizację programów naukowych i działań badawczych;

d) wspólne działania badawczo-rozwojowe zmierzające do stymulowania postępu naukowego oraz transferu technologii i wiedzy fachowej;

e) szkolenie w ramach programów mobilności dla badaczy i specjalistów;

f) organizację wspólnych wydarzeń i działań w zakresie rozwoju naukowo-technicznego;

g) środki wykonawcze mające na celu stworzenie środowiska sprzyjającego badaniom i stosowaniu nowych technologii oraz odpowiednią ochronę wyników badań stanowiących własność intelektualną;

h) zwiększenie współpracy na poziomie regionalnym i międzynarodowym, szczególnie w kontekście Morza Czarnego oraz w ramach organizacji wielostronnych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i grupa G8, a także w kontekście umów wielostronnych, takich jak Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) z 1992 r.;

i) wymianę wiedzy specjalistycznej w zakresie zarządzania instytucjami badawczymi i naukowymi w celu rozwoju i poprawy zdolności w zakresie prowadzenia badań naukowych i udziału w nich.

Artykuł  377

W kwestiach objętych rozdziałem 9 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  10

Polityka w dziedzinie przemysłu i przedsiębiorstw

Artykuł  378

Strony rozwijają i wzmacniają współpracę w zakresie polityki w dziedzinie przemysłu i przedsiębiorstw, dokonując w ten sposób na poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej dla wszystkich podmiotów, jednak ze szczególnym uwzględnieniem małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Wzmożona współpraca powinna korzystnie wpłynąć na ramy administracyjne i regulacyjne zarówno dla przedsiębiorstw ukraińskich, jak i unijnych, działających na Ukrainie i w UE, oraz powinna opierać się na polityce UE w dziedzinie MŚP i przemysłu z uwzględnieniem uznanych na szczeblu międzynarodowym zasad i praktyk w tej dziedzinie.

Artykuł  379

Aby osiągnąć cele określone w art. 378 niniejszego Układu, Strony współpracują w zakresie:

a) realizacji strategii rozwoju MŚP, opierających się na zasadach sformułowanych w Europejskiej karcie małych przedsiębiorstw, oraz monitorowania procesu realizacji poprzez składanie corocznych sprawozdań i dialog. Współpraca ta będzie również koncentrować się na mikroprzedsiębiorstwach i przedsiębiorstwach rzemieślniczych, mających ogromne znaczenie zarówno dla gospodarki UE, jak i Ukrainy;

b) tworzenia lepszych warunków ramowych poprzez wymianę informacji i dobrych praktyk, co przyczyni się do poprawy konkurencyjności. Współpraca ta będzie obejmować zarządzanie zmianami strukturalnymi (restrukturyzacjami) oraz kwestie środowiska i energii, takie jak efektywność energetyczna i czystsza produkcja;

c) uproszczenia i racjonalizacji uregulowań i praktyki regulacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem wymiany dobrych praktyk w zakresie technik regulacyjnych, w tym zasad obowiązujących w UE;

d) stymulowania rozwoju polityki innowacji poprzez wymianę informacji i dobrych praktyk w zakresie komercyjnego wykorzystywania wyników działań badawczo-rozwojowych (co obejmuje instrumenty wsparcia dla nowo tworzonych przedsiębiorstw technologicznych), rozwoju klastrów i dostępu do finansowania;

e) zachęcanie do rozwijania kontaktów między przedsiębiorstwami unijnymi a ukraińskimi oraz między przedsiębiorstwami a władzami na Ukrainie i w UE;

f) wsparcia zainicjowania na Ukrainie działalności w zakresie promocji eksportu;

g) ułatwienia modernizacji i restrukturyzacji określonych gałęzi przemysłu Ukrainy i UE.

Artykuł  380

W kwestiach objętych rozdziałem 10 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog. Obejmie on przedstawicieli przedsiębiorstw unijnych i ukraińskich.

ROZDZIAŁ  11

Przemysł wydobywczy i metalurgiczny

Artykuł  381

Strony rozwijają i wzmacniają współpracę w zakresie przemysłu wydobywczego i metalurgicznego w celu promowania wzajemnego zrozumienia, poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej, wymiany informacji i współpracy w zakresie kwestii niedotyczących energetyki, odnoszących się w szczególności do wydobycia rud metali i minerałów przemysłowych. Współpraca ta pozostaje bez uszczerbku dla postanowień dotyczących węgla zawartych w art. 339 niniejszego Układu.

Artykuł  382

Aby osiągnąć cele określone w art. 381 niniejszego Układu, Strony współpracują w zakresie:

a) wymiany informacji na temat sytuacji wyjściowej ich przemysłu wydobywczego i metalurgicznego;

b) wymiany informacji na temat perspektyw przemysłu wydobywczego i metalurgicznego w UE i na Ukrainie pod względem konsumpcji, produkcji i prognoz rynkowych;

c) wymiany informacji na temat działań podjętych przez Strony w celu ułatwienia procesu restrukturyzacji w tych sektorach;

d) wymiany informacji i najlepszych praktyk w zakresie zrównoważonego rozwoju przemysłu wydobywczego i metalurgicznego na Ukrainie i w UE.

ROZDZIAŁ  12

Usługi finansowe

Artykuł  383

Uznając, że dla ustanowienia w pełni funkcjonującej gospodarki rynkowej oraz dla sprzyjania wymianie handlowej między Stronami konieczne jest istnienie skutecznego zbioru przepisów i praktyk w obszarze usług finansowych, Strony zgodnie postanawiają współpracować w dziedzinie usług finansowych, mając na względzie następujące cele:

a) wspieranie procesu dostosowywania uregulowań w dziedzinie usług finansowych do potrzeb otwartej gospodarki rynkowej;

b) zapewnienie skutecznej i odpowiedniej ochrony inwestorów oraz innych podmiotów korzystających z usług finansowych;

c) zapewnienie stabilności i integralności globalnego systemu finansowego.

d) promowanie współpracy między różnymi podmiotami działającymi w ramach systemu finansowego, w tym organami regulacji i nadzoru;

e) zapewnienie niezależnego i skutecznego nadzoru.

Artykuł  384

1. Strony stymulują współpracę między właściwymi organami regulacji i nadzoru, obejmującą wymianę informacji i wiedzy fachowej dotyczącej rynków finansowych oraz inne takie działania.

2. Szczególną uwagę zwraca się na rozwój zdolności administracyjnych tych organów, między innymi poprzez wymianę personelu i wspólne szkolenia.

Artykuł  385

Strony promują stopniowe zbliżenie do uznanych międzynarodowych norm w zakresie regulacji i nadzoru w dziedzinie usług finansowych. Odnośne akty należące do dorobku prawnego UE w dziedzinie usług finansowych objęte są rozdziałem 6 (Zakładanie przedsiębiorstw, handel usługami i handel elektroniczny) tytułu IV (Handel i zagadnienia związane z handlem) niniejszego Układu.

Artykuł  386

W kwestiach objętych rozdziałem 12 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  13

Prawo spółek, ład korporacyjny, rachunkowość i audyt

Artykuł  387

1. Uznając znaczenie dla ustanowienia w pełni funkcjonującej gospodarki tynkowej i dla stymulowania handlu istnienia skutecznego zbioru przepisów i praktyk w obszarze prawa spółek i ładu korporacyjnego, a także w dziedzinach rachunkowości i audytu, Strony zgodnie postanawiają współpracować w zakresie:

a) ochrony akcjonariuszy, udziałowców, wierzycieli i innych zainteresowanych stron zgodnie z przepisami UE w tej dziedzinie, wymienionymi w załączniku XXXIV do niniejszego Układu;

b) wprowadzenia odpowiednich międzynarodowych norm na poziomie krajowym oraz stopniowego zbliżenia do prawa UE w dziedzinie rachunkowości i audytu, wymienionych w załączniku XXXV do niniejszego Układu;

c) dalszego rozwoju polityki ładu korporacyjnego zgodnie z międzynarodowymi standardami oraz stopniowego zbliżenia do przepisów i zaleceń UE w tej dziedzinie, wymienionych w załączniku XXXVI do niniejszego Układu.

2. Strony będą dążyć do wymiany informacji i wiedzy fachowej w zakresie zarówno istniejących systemów, jak i rozwoju sytuacji w tych dziedzinach. Ponadto Strony poczynią starania w celu poprawy wymiany informacji między krajowym rejestrem Ukrainy a rejestrami działalności gospodarczej państw członkowskich UE.

Artykuł  388

W kwestiach objętych rozdziałem 13 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  14

Społeczeństwo informacyjne

Artykuł  389

Strony intensyfikują współpracę w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, przynoszącego korzyści obywatelom i przedsiębiorstwom dzięki powszechnej dostępności technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) oraz dzięki usługom lepszej jakości w przystępnych cenach. Współpraca ta ułatwi również dostęp do rynku usług łączności elektronicznej, co pozytywnie wpłynie na konkurencję i inwestycje w sektorze.

Artykuł  390

Współpraca zmierza do realizacji krajowych strategii w zakresie społeczeństwa informacyjnego, do stworzenia kompleksowych ram regulacyjnych łączności elektronicznej oraz do zwiększenia uczestnictwa Ukrainy w działaniach badawczych UE w dziedzinie ICT.

Artykuł  391

Współpraca obejmuje następujące tematy:

a) promowanie dostępu szerokopasmowego, poprawy bezpieczeństwa w sieci oraz powszechniejszego korzystania z ICT przez obywateli, przedsiębiorstwa i organy administracji poprzez rozwój lokalnych treści w internecie i wprowadzanie usług internetowych, w szczególności handlu elektronicznego, administracji elektronicznej, e-zdrowia i nauczania elektronicznego;

b) koordynacja polityk łączności elektronicznej z myślą o optymalnym wykorzystywaniu spektrum częstotliwości radiowych oraz o interoperacyjności sieci na Ukrainie i w UE;

c) zwiększanie niezależności i zdolności administracyjnych krajowego regulatora w dziedzinie komunikacji w celu zapewnienia mu zdolności do podejmowania odpowiednich działań regulacyjnych oraz egzekwowania własnych decyzji i wszystkich mających zastosowanie przepisów, a także w celu zagwarantowania uczciwej konkurencji na rynkach. Krajowy regulator w dziedzinie komunikacji powinien współpracować z organem ds. konkurencji w monitorowaniu tych rynków;

d) promowanie wspólnych projektów badań w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych w ramach następnego programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji Horyzont 2020.

Artykuł  392

Strony wymieniają się informacjami, najlepszymi praktykami i doświadczeniem, a także podejmują wspólne działania w celu opracowania kompleksowych ram regulacyjnych i zapewnienia efektywnego funkcjonowania rynku łączności elektronicznej oraz niezakłóconej konkurencji na tym rynku.

Artykuł  393

Strony promują współpracę między krajowym regulatorem w dziedzinie komunikacji na Ukrainie a krajowymi regulatorami w UE.

Artykuł  394

1. Strony promują stopniowe zbliżenie do prawa i ram regulacyjnych UE w dziedzinie społeczeństwa informacyjnego i łączności elektronicznej.

2. Odnośne przepisy oraz dorobek prawny UE w dziedzinie społeczeństwa informacyjnego i łączności elektronicznej objęte są dodatkiem XVII-3 (Przepisy dotyczące usług telekomunikacyjnych) do rozdziału 6 (Zakładanie przedsiębiorstw, handel usługami i handel elektroniczny) tytułu IV (Handel i zagadnienia związane z handlem) niniejszego Układu.

Artykuł  395

W kwestiach objętych rozdziałem 14 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  15

Polityka audiowizualna

Artykuł  396

1. Strony współpracują w celu promowania przemysłu audiowizualnego w Europie i zachęcają do koprodukcji w obszarach kinematografii i telewizji.

2. Współpraca mogłaby obejmować między innymi szkolenie dziennikarzy i innych osób zajmujących się zawodowo mediami, zarówno drukowanymi, jak i elektronicznymi, jak również wsparcie mediów (publicznych i prywatnych) w celu wzmocnienia ich niezależności, profesjonalizmu i powiązań z innymi mediami europejskimi w zgodzie ze standardami europejskimi, w tym standardami Rady Europy.

Artykuł  397

Stopniowe zbliżenie do prawa i ram regulacyjnych UE oraz instrumentów międzynarodowych w dziedzinie polityki audiowizualnej odbywa się w szczególności w sposób określony w załączniku XXXVII do niniejszego Układu.

Artykuł  398

W kwestiach objętych rozdziałem 15 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  16

Turystyka

Artykuł  399

Strony współpracują w dziedzinie turystyki w celu rozwoju bardziej konkurencyjnej branży turystycznej, przyczyniającej się do wzrostu i potencjału gospodarczego, zatrudnienia oraz transakcji walutowych.

Artykuł  400

1. Współpraca na szczeblu dwustronnym, regionalnym i europejskim odbywa się na następujących zasadach:

a) poszanowanie integralności i interesu miejscowych społeczności, szczególnie na obszarach wiejskich;

b) znaczenie dziedzictwa kulturowego;

c) pozytywne powiązanie turystyki z ochroną środowiska.

2. Odnośne postanowienia dotyczące organizatorów wycieczek określono w rozdziale 6 (Zakładanie przedsiębiorstw, handel usługami i handel elektroniczny) tytułu IV (Handel i zagadnienia związane z handlem) niniejszego Układu. Odnośne postanowienia dotyczące przepływu osób zawiera art. 19 niniejszego Układu.

Artykuł  401

Współpraca koncentruje się na następujących aspektach:

a) wymiana informacji, najlepszych praktyk i doświadczeń oraz transfer wiedzy fachowej, w tym dotyczącej innowacyjnych technologii;

b) nawiązanie strategicznego partnerstwa łączącego interesy publiczne, prywatne i wspólnot lokalnych w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju turystyki;

c) promowanie i rozwój produktów i rynków oraz infrastruktury, zasobów kadrowych i struktur instytucjonalnych w dziedzinie turystyki;

d) opracowywanie i realizacja efektywnych polityk i strategii z uwzględnieniem odpowiednich aspektów prawnych, administracyjnych i finansowych;

e) szkolenie i rozwój potencjału w dziedzinie turystyki, służące poprawie standardów świadczenia usług;

f) rozwój i promowanie turystyki związanej ze społecznościami lokalnymi.

Artykuł  402

W kwestiach objętych rozdziałem 16 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  17

Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich

Artykuł  403

Strony współpracują w celu promowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, w szczególności poprzez stopniowe zbliżenie polityk i prawodawstwa.

Artykuł  404

Współpraca Stron w dziedzinie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich obejmuje między innymi:

a) sprzyjanie wzajemnemu zrozumieniu polityki rolnej i rozwoju obszarów wiejskich;

b) zwiększanie zdolności administracyjnych na poziomie centralnym i lokalnym w zakresie planowania, oceny i realizacji polityki;

c) promowanie nowoczesnej i zrównoważonej produkcji rolnej z poszanowaniem środowiska i dobrostanu zwierząt, w tym wzrost stosowania ekologicznych metod produkcji oraz stosowania biotechnologii, między innymi poprzez wdrażanie najlepszych praktyk w tych dziedzinach;

d) wymiana wiedzy i najlepszych praktyk w zakresie polityki rozwoju obszarów wiejskich w celu promowania dobrobytu ekonomicznego społeczności wiejskich;

e) poprawa konkurencyjności sektora rolnego oraz efektywności i przejrzystości tynków, a także warunków do inwestycji;

f) rozpowszechnianie wiedzy poprzez szkolenia i wydarzenia o charakterze informacyjnym;

g) sprzyjanie innowacjom poprzez badania oraz promowanie usług upowszechniania wiedzy wśród producentów rolnych;

h) zwiększenie harmonizacji kwestii poruszanych w ramach organizacji międzynarodowych;

i) wymiana najlepszych praktyk w zakresie mechanizmów wsparcia polityki rolnej i obszarów wiejskich;

j) promowanie polityki jakości produktów rolnych w zakresie norm produktów, wymogów produkcji i programów jakości.

Artykuł  405

W ramach wyżej opisanej współpracy, bez uszczerbku dla tytułu IV (Handel i zagadnienia związane z handlem) niniejszego Układu, Strony wspierają stopniowe zbliżenie do odnośnego prawa i ram regulacyjnych UE, w szczególności wymienionych w załączniku XXXVIII do niniejszego Układu.

Artykuł  406

W kwestiach objętych rozdziałem 17 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  18

Polityka rybołówstwa i polityka morska

Sekcja  1

Polityka rybołówstwa

Artykuł  407

1. Strony współpracują w kwestiach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w dziedzinie rybołówstwa, przynoszących korzyści obu Stronom, w tym w obszarze ochrony żywych zasobów wodnych i gospodarowania nimi, inspekcji i kontroli, gromadzenia danych oraz zwalczania nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów.

2. Współpraca ta będzie odbywać się z poszanowaniem międzynarodowych zobowiązań Stron dotyczących gospodarowania żywymi zasobami wodnymi i ich ochrony.

Artykuł  408

Strony podejmują wspólne działania, wymieniają informacje oraz wspierają się nawzajem w celu promowania:

a) dobrego zarządzania i najlepszych praktyk w gospodarowaniu rybołówstwem z myślą o zapewnieniu ochrony zasobów rybnych i gospodarowania nimi w sposób zrównoważony, zgodnie z podejściem ekosystemowym;

b) odpowiedzialnych połowów i zarządzania rybołówstwem zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju w celu zachowania zasobów rybnych i ekosystemów w zdrowym stanie;

c) współpracy w ramach regionalnych organizacji do spraw zarządzania rybołówstwem (RFMO).

Artykuł  409

W odniesieniu do art. 408 niniejszego Układu, oraz uwzględniając najlepsze doradztwo naukowe, Strony intensyfikują współpracę i koordynację działań w obszarze gospodarowania żywymi zasobami wodnymi Morza Czarnego i ich ochrony. Strony będą promować szerszą współpracę międzynarodową w obszarze Morza Czarnego w celu rozwoju stosunków w ramach odpowiedniej RFMO.

Artykuł  410

Strony wspierają inicjatywy takie jak wzajemna wymiana doświadczeń i wsparcie, zmierzające do zapewnienia realizacji zrównoważonej polityki rybołówstwa, opartej na priorytetowych obszarach dorobku prawnego UE w tej dziedzinie, w tym w zakresie:

a) gospodarki żywymi zasobami wodnymi, nakładów połowowych i środków technicznych;

b) inspekcji i kontroli działalności połowowej z wykorzystaniem niezbędnego sprzętu służącego do nadzoru, w tym systemu monitorowania statków, a także rozwoju odpowiednich struktur administracyjnych i sądowych zdolnych do stosowania odpowiednich środków;

c) zharmonizowanego gromadzenia danych o połowach, wyładunkach i flotach oraz danych biologicznych i gospodarczych;

d) zarządzania zdolnościami połowowymi, w tym działającego rejestru statków rybackich;

e) poprawy efektywności rynków, w szczególności poprzez promowanie organizacji producentów, dostarczanie informacji konsumentom oraz normy rynkowe i identyfikowalność;

f) opracowanie polityki strukturalnej rybołówstwa, ze szczególnym uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju społeczności zamieszkujących wybrzeża.

Sekcja  2

Polityka morska

Artykuł  411

Uwzględniając współpracę w dziedzinie rybołówstwa, transportu, środowiska oraz innych dziedzin polityki związanych z morzem, Strony rozwijają również współpracę w zakresie zintegrowanej polityki morskiej, w szczególności w zakresie:

a) promowania zintegrowanego podejścia do spraw morza, dobrego zarządzania i wymiany najlepszych praktyk dotyczących wykorzystywania przestrzeni morskiej;

b) ustanowienia ram służących godzeniu rywalizujących ze sobą działań człowieka oraz zarządzaniu ich wpływem na środowisko morskie poprzez promowanie morskiego planowania przestrzennego jako narzędzia umożliwiającego doskonalenie procesu decyzyjnego;

c) promowania zrównoważonego rozwoju regionów przybrzeżnych i różnych gałęzi przemysłu morskiego jako czynnika przyczyniającego się do wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, w tym poprzez wymianę najlepszych praktyk;

d) promowania strategicznych sojuszy pomiędzy przemysłem morskim, usługami oraz instytucjami naukowymi specjalizującymi się w badaniach morskich, w tym budowania międzysektorowych klastrów morskich;

e) starań w kierunku poprawy środków służących bezpieczeństwu morskiemu i ochronie na morzu oraz udoskonalenia transgranicznego i międzysektorowego nadzoru morskiego w celu przeciwdziałania rosnącym zagrożeniom związanym z intensywnym ruchem morskim, zrzutami zanieczyszczeń ze statków, wypadkami na morzu i nielegalnymi działaniami na morzu, w oparciu o doświadczenia zgromadzone przez Ośrodek Koordynacyjno-Informacyjny w Burgas;

f) ustanowienia regularnego dialogu i promowania różnego rodzaju sieci między podmiotami zainteresowanymi kwestiami morskimi.

Artykuł  412

Współpraca ta obejmuje:

a) wymianę informacji, najlepszych praktyk i doświadczeń oraz transfer wiedzy fachowej w dziedzinie morza, w tym dotyczącej innowacyjnych technologii w sektorach morskich;

b) wymianę informacji i najlepszych praktyk w zakresie opcji finansowania projektów, w tym partnerstw publiczno-prywatnych;

c) wzmocnienie współpracy między Stronami na odpowiednich międzynarodowych forach morskich.

Sekcja  3

Regularny dialog w sprawach polityki rybołówstwa i polityki morskiej

Artykuł  413

W kwestiach objętych sekcją 1 i sekcją 2 rozdziału 18 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu Strony prowadzić będą regularny dialog.

ROZDZIAŁ  19

Dunaj

Artykuł  414

Mając na uwadze transgraniczny charakter dorzecza Dunaju i jego historyczne znaczenie dla społeczności zamieszkujących tereny nadrzeczne, Strony:

a) w bardziej rygorystyczny sposób wdrażają zobowiązania podjęte przez państwa członkowskie UE i Ukrainę w dziedzinach żeglugi, rybołówstwa oraz ochrony środowiska, w szczególności ekosystemów wodnych, w tym ochrony żywych zasobów wodnych w celu uzyskania dobrego stanu ekologicznego, jak również w innych odnośnych dziedzinach działalności ludzkiej;

b) w razie konieczności wspierają inicjatywy zmierzające do rozwoju dwustronnych i wielostronnych umów i uzgodnień z myślą o stymulowaniu zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem poszanowania tradycyjnych stylów życia społeczności zamieszkujących tereny nadrzeczne oraz prowadzenia działalności gospodarczej poprzez zintegrowane wykorzystywanie dorzecza Dunaju.

ROZDZIAŁ  20

Ochrona konsumentów

Artykuł  415

Strony współpracują w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów oraz osiągnięcia zgodności między swoimi systemami ochrony konsumentów.

Artykuł  416

Aby osiągnąć te cele, współpraca obejmuje w szczególności:

a) promowanie wymiany informacji na temat systemów ochrony konsumentów;

b) przekazywanie wiedzy specjalistycznej dotyczącej możliwości legislacyjnych i technicznych w zakresie egzekwowania prawodawstwa i wprowadzania systemów nadzoru rynku;

c) doskonalenie informacji przekazywanych konsumentom;

d) szkolenie urzędników i osób reprezentujących interesy konsumentów;

e) stymulowanie rozwoju niezależnych zrzeszeń konsumentów oraz kontaktów między przedstawicielami konsumentów.

Artykuł  417

Ukraina stopniowo zbliża swoje prawodawstwo do dorobku prawnego UE zgodnie z wykazem w załączniku XXXIX do niniejszego Układu, unikając jednocześnie tworzenia barier w handlu.

Artykuł  418

W kwestiach objętych rozdziałem 20 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  21

Współpraca w dziedzinie zatrudnienia, polityki społecznej i równości szans

Artykuł  419

Uwzględniając rozdział 13 (Handel i zrównoważony rozwój) tytułu IV (Handel i zagadnienia związane z handlem) niniejszego Układu, Strony wzmacniają dialog i współpracę w zakresie promowania programu godnej pracy, polityki zatrudnienia, bezpieczeństwa i higieny pracy, dialogu społecznego, ochrony socjalnej, włączenia społecznego, równości płci i przeciwdziałania dyskryminacji.

Artykuł  420

Współpraca w dziedzinie objętej art. 419 niniejszego Układu zmierza do następujących celów:

a) poprawa jakości życia ludzi;

b) sprostanie wspólnym wyzwaniom, takim jak globalizacja i zmiany demograficzne;

c) zwiększanie liczby i jakości miejsc pracy oferujących godziwe warunki pracy;

d) promowanie sprawiedliwości i uczciwości społecznej połączone z reformą rynków pracy;

e) propagowanie na rynku pracy warunków łączących elastyczność z bezpieczeństwem;

f) promowanie aktywnych środków rynku pracy i poprawa efektywności służb zatrudnienia w celu sprostania potrzebom rynku pracy;

g) stymulowanie tynków pracy sprzyjających włączeniu społecznemu i integracji osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji;

h) ograniczanie skali gospodarki nieformalnej poprzez przekształcanie pracy nierejestrowanej;

i) poprawa poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym poprzez kształcenie i szkolenie dotyczące kwestii bezpieczeństwa i higieny, propagowanie środków zapobiegawczych, przeciwdziałanie zagrożeniom poważnymi awariami, gospodarowanie toksycznymi chemikaliami oraz wymianę dobrych praktyk i badania w tej dziedzinie;

j) podnoszenie poziomu ochrony socjalnej i modernizacja systemów w tej dziedzinie pod względem jakości, dostępności i trwałości finansowej;

k) zmniejszenie ubóstwa i zwiększanie spójności społecznej;

l) dążenie do równości płci i zapewnianie kobietom i mężczyznom równych szans w zakresie zatrudnienia, kształcenia, szkolenia, w gospodarce i społeczeństwie oraz w zakresie procesów decyzyjnych;

m) zwalczanie wszelkich rodzajów dyskryminacji;

n) zwiększanie potencjału partnerów społecznych i propagowanie dialogu społecznego.

Artykuł  421

Strony zachęcają wszystkie zainteresowane strony, w szczególności partnerów społecznych i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, do zaangażowania w reformy polityki na Ukrainie oraz we współpracę między Stronami w ramach niniejszego Układu.

Artykuł  422

Strony promują odpowiedzialność społeczną i odpowiedzialność przedsiębiorstw oraz wspierają odpowiedzialne postępowanie w działalności gospodarczej zgodnie z zaleceniami wynikającymi z inicjatywy ONZ Global Compact z 2000 r., Trójstronnej deklaracji zasad dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i polityki społecznej Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) z 1977 r., zmienionej w 2006 r., oraz Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych z 1976 r., zmienionych w 2000 r.

Artykuł  423

Strony dążą do zwiększenia współpracy w kwestiach zatrudnienia i polityki społecznej na wszystkich odpowiednich forach i we wszystkich odpowiednich organizacjach regionalnych, wielostronnych i międzynarodowych.

Artykuł  424

Ukraina zapewnia stopniowe zbliżenie do prawa, standardów i praktyk UE w dziedzinie zatrudnienia, polityki społecznej i równości szans, zgodnie z załącznikiem XL niniejszego Układu.

Artykuł  425

W kwestiach objętych rozdziałem 21 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  22

Zdrowie publiczne

Artykuł  426

Strony rozwijają współpracę w dziedzinie zdrowia publicznego w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego i ochrony zdrowia ludzi, co stanowi niezbędny warunek zrównoważonego rozwoju i wzrostu gospodarczego.

Artykuł  427

1. Współpraca ta obejmuje w szczególności następujące obszary:

a) wzmocnienie systemu zdrowia publicznego i jego zdolności na Ukrainie, w szczególności poprzez wdrożenie reform, dalszy rozwój podstawowej opieki zdrowotnej oraz szkolenie personelu;

b) zapobieganie chorobom zakaźnym, takim jak HIV/AIDS i gruźlica, oraz ich kontrola, zwiększona gotowość w zakresie ognisk wysoce zjadliwych chorób oraz wdrażanie "Międzynarodowych przepisów zdrowotnych";

c) zapobieganie chorobom niezakaźnym oraz ich kontrola poprzez wymianę informacji i dobrych praktyk, propagowanie zdrowych stylów życia, poruszanie kwestii głównych czynników zdrowia i problemów zdrowotnych, takich jak zdrowie matki i dziecka, zdrowie psychiczne oraz uzależnienie od alkoholu, narkotyków i tytoniu, w tym wdrażanie ramowej konwencji o ograniczeniu użycia tytoniu z 2003 r.;

d) jakość i bezpieczeństwo substancji pochodzenia ludzkiego, takich jak krew, tkanki i komórki;

e) wiedza i informacje dotyczące zdrowia, w tym w zakresie podejścia przewidującego uwzględnianie kwestii zdrowia we wszystkich obszarach polityki.

2. W tym celu Strony wymieniają się danymi i najlepszymi praktykami oraz podejmują inne wspólne działania, w tym w ramach podejścia przewidującego uwzględnianie kwestii zdrowia we wszystkich obszarach polityki oraz poprzez stopniowe włączanie Ukrainy do sieci europejskich w dziedzinie zdrowia publicznego.

Artykuł  428

Ukraina stopniowo zbliża swoje prawodawstwo i praktyki do zasad dorobku prawnego UE, w szczególności w zakresie chorób zakaźnych, krwi, tkanek i komórek, a także tytoniu. Wykaz wybranych aktów dorobku prawnego UE znajduje się w załączniku XLI do niniejszego Układu.

Artykuł  429

W kwestiach objętych rozdziałem 22 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  23

Kształcenie, szkolenie i młodzież

Artykuł  430

Przy pełnym poszanowaniu odpowiedzialności Stron za treści nauczania i organizację systemów edukacyjnych oraz ich różnorodności kulturowej i językowej, Strony promują współpracę w dziedzinie kształcenia, szkolenia i młodzieży w celu poprawy wzajemnego zrozumienia, rozwoju dialogu międzykulturowego oraz zwiększenia znajomości poszczególnych kultur.

Artykuł  431

Strony podejmują się zintensyfikować współpracę w dziedzinie szkolnictwa wyższego, zmierzając w szczególności do:

a) reformy i unowocześnienia systemów szkolnictwa wyższego;

b) promowania zbieżności w dziedzinie szkolnictwa wyższego w oparciu o proces boloński;

c) poprawy jakości i adekwatności edukacji na poziomie szkolnictwa wyższego;

d) zacieśnienia współpracy między uczelniami;

e) rozwoju potencjału uczelni;

f) zwiększenia mobilności studentów i wykładowców, przy czym szczególna uwaga zostanie zwrócona na współpracę w dziedzinie edukacji w celu ułatwienia dostępu do szkolnictwa wyższego.

Artykuł  432

Strony starają się zwiększyć wymianę informacji i wiedzy specjalistycznej, aby zachęcać do bliższej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego, mając na uwadze w szczególności:

a) rozwój systemów kształcenia i szkolenia zawodowego oraz dalszego szkolenia w toku całego życia zawodowego, o charakterze odpowiadającym potrzebom zmieniającego się rynku pracy;

b) stworzenie krajowych ram służących poprawie przejrzystości i uznawania kwalifikacji i umiejętności, w miarę możliwości w oparciu o doświadczenia UE.

Artykuł  433

Strony badają możliwość rozwoju współpracy w innych dziedzinach, takich jak kształcenie średnie, kształcenie na odległość i uczenie się przez całe życie.

Artykuł  434

Strony zgodnie postanawiają stymulować ściślejszą współpracę i wymianę doświadczeń w zakresie polityki w dziedzinie młodzieży i kształcenia pozaformalnego młodych ludzi w celu:

a) ułatwiania integracji młodych ludzi w społeczeństwie poprzez zachęcanie ich do aktywnych postaw obywatelskich i inicjatywy;

b) pomocy młodym ludziom w nabywaniu wiedzy, umiejętności i kompetencji poza systemami edukacji, w tym poprzez wolontariat, oraz uznawania wartości takich doświadczeń;

c) zwiększania współpracy z państwami trzecimi;

d) promowania współpracy między organizacjami młodzieżowymi z Ukrainy oraz z UE i jej państw członkowskich;

e) propagowania zdrowych stylów życia, ze szczególną koncentracją na młodzieży.

Artykuł  435

Strony współpracują z uwzględnieniem zaleceń wymienionych w załączniku XLII do niniejszego Układu.

Artykuł  436

W kwestiach objętych rozdziałem 23 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  24

Kultura

Artykuł  437

Strony zobowiązują się promować współpracę kulturalną w celu zwiększania wzajemnego zrozumienia i sprzyjania wymianie kulturalnej oraz pobudzenia mobilności sztuki i artystów z UE i Ukrainy.

Artykuł  438

Strony zachęcają do dialogu międzykulturowego między osobami fizycznymi i organizacjami reprezentującymi zorganizowane społeczeństwo obywatelskie oraz instytucjami kulturalnymi w UE i na Ukrainie.

Artykuł  439

Strony ściśle współpracują na odpowiednich forach międzynarodowych, w tym w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) oraz Rady Europy, w celu rozwoju różnorodności kulturowej oraz ochrony i podkreślania wartości dziedzictwa kulturowego i historycznego.

Artykuł  440

Strony starają się rozwijać regularny dialog polityczny w dziedzinie kultury w celu wspierania rozwoju sektora kultury w UE i na Ukrainie. W tym celu Strony wdrażają we właściwy sposób konwencję UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego z 2005 r.

ROZDZIAŁ  25

Współpraca w dziedzinie sportu i aktywności fizycznej

Artykuł  441

1. Strony współpracują w dziedzinie sportu i aktywności fizycznej w celu pomocy w prowadzeniu zdrowego stylu życia we wszystkich grupach wiekowych, promowania funkcji społecznych i wartości edukacyjnych sportu oraz zwalczania zagrożeń dla sportu, takich jak stosowanie środków dopingujących, ustawianie wyników zawodów sportowych, rasizm i przemoc.

2. Współpraca ta obejmuje w szczególności wymianę informacji i dobrych praktyk w następujących obszarach:

a) promowanie aktywności fizycznej i sportu w ramach systemu edukacji, we współpracy z instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi;

b) uczestnictwo w sporcie i aktywność fizyczna jako środek przyczyniający się do zdrowego stylu życia i ogólnego dobrostanu;

c) rozwój krajowych systemów kompetencji i kwalifikacji w sektorze sportu;

d) integracja poprzez sport grup najmniej uprzywilejowanych;

e) zwalczanie stosowania środków dopingujących;

f) zwalczanie ustawiania wyników zawodów sportowych;

g) bezpieczeństwo w czasie ważnych międzynarodowych imprez sportowych.

Artykuł  442

W kwestiach objętych rozdziałem 25 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  26

Współpraca w zakresie społeczeństwa obywatelskiego

Artykuł  443

Strony wspierają współpracę w zakresie społeczeństwa obywatelskiego, zmierzającą do realizacji następujących celów:

a) wzmocnienie kontaktów i stymulowanie wzajemnej wymiany doświadczeń pomiędzy wszystkimi sektorami społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich UE i na Ukrainie;

b) angażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie niniejszego Układu, w tym jego monitorowanie, a także w rozwój dwustronnych stosunków między UE a Ukrainą;

c) zapewnianie lepszego poznania i zrozumienia Ukrainy w państwach członkowskich UE, w tym jej historii i kultury;

d) zapewnianie lepszego poznania i zrozumienia Unii Europejskiej na Ukrainie, w tym wartości będących jej podstawą, jej funkcjonowania i polityk.

Artykuł  444

Strony promują dialog i współpracę podmiotów społeczeństwa obywatelskiego z obu stron jako integralną część stosunków między UE a Ukrainą poprzez:

a) wzmacnianie kontaktów i stymulowanie wymiany doświadczeń między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich UE i na Ukrainie, w szczególności poprzez seminaria zawodowe, szkolenia itp.;

b) sprzyjanie budowaniu instytucji oraz konsolidowaniu organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym między innymi poprzez działania propagatorskie, nieformalne tworzenie sieci, wizyty, warsztaty itp.;

c) umożliwianie zapoznawania się przedstawicieli Ukrainy z procesem konsultacji i dialogu między partnerami społecznymi i obywatelskimi w UE w celu włączenia społeczeństwa obywatelskiego do procesu tworzenia polityki na Ukrainie.

Artykuł  445

W kwestiach objętych rozdziałem 26 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  27

Współpraca transgraniczna i regionalna

Artykuł  446

Strony promują wzajemne zrozumienie i współpracę dwustronną w dziedzinie polityki regionalnej, w zakresie metod opracowywania i realizacji polityk regionalnych, z uwzględnieniem wielopoziomowego sprawowania rządów oraz partnerstwa, ze szczególnym naciskiem na rozwój obszarów najmniej uprzywilejowanych oraz współpracy terytorialnej, tworzący niniejszym kanały komunikacji i zwiększając wymianę informacji między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi oraz podmiotami społeczno-gospodarczymi i społeczeństwem obywatelskim.

Artykuł  447

Strony wspierają i wzmacniają zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych we współpracę transgraniczną i regionalną oraz w powiązane struktury zarządzania w celu udoskonalenia współpracy poprzez ustanowienie sprzyjających ram prawnych, a także w celu utrzymania i rozwoju środków budowy potencjału oraz promowania wzmacniania transgranicznych i regionalnych sieci gospodarczych i biznesowych.

Artykuł  448

Strony dążą do rozwoju transgranicznych i regionalnych aspektów takich zagadnień, jak między innymi transport, energetyka, sieci komunikacyjne, kultura, edukacja, turystyka, zdrowie i inne obszary objęte niniejszym Układem, mające znaczenie dla współpracy transgranicznej i regionalnej. W szczególności Strony stymulują rozwój współpracy transgranicznej w zakresie modernizacji, wyposażenia i koordynacji służb pomocy w sytuacjach nagłych.

Artykuł  449

W kwestiach objętych rozdziałem 27 tytułu V (Współpraca gospodarcza i sektorowa) niniejszego Układu prowadzony będzie regularny dialog.

ROZDZIAŁ  28

Uczestnictwo w programach unii europejskiej i w działaniach jej agencji

Artykuł  450

Ukrainie zezwala się na uczestniczenie w działaniach agencji UE, których prace mają znaczenie dla wdrażania niniejszego Układu, a także w działaniach innych agencji UE, w przypadku gdy pozwalają na to przepisy powołujące te agencje i w takim zakresie, w jakim pozwalają na to te przepisy. Ukraina zawiera z UE odrębne umowy umożliwiające jej uczestnictwo w działaniach poszczególnych takich agencji i określające wysokość jej wkładu finansowego.

Artykuł  451

Ukrainie zezwala się na uczestniczenie we wszystkich obecnych i przyszłych programach Unii, które dopuszczają uczestnictwo Ukrainy zgodnie z odpowiednimi przepisami ustanawiającymi te programy. Uczestnictwo Ukrainy w tych programach Unii odbywa się zgodnie z postanowieniami określonymi w załączonym protokole III w sprawie umowy ramowej między Unią Europejską a Ukrainą dotyczącej ogólnych zasad udziału Ukrainy w programach unijnych z 2010 r.

Artykuł  452

UE informuje Ukrainę w przypadku powołania nowych agencji UE i nowych programów Unii oraz o zmianach warunków udziału w programach Unii i działaniach agencji, o których mowa w art. 450 i 451 niniejszego Układu.