Rozdział 8 - Podstawowe prawa i obowiązki obywateli. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Dziennik Ustaw

Dz.U.1976.7.36 t.j.

Akt utracił moc

Wersja od: 13 lutego 1993 r.

Rozdział  8

Podstawowe prawa i obowiązki obywateli.

Art.  67.  ³⁸

1. 39  Rzeczpospolita Polska umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli.

2. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa bez względu na płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne.

3. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej powinni rzetelnie wypełniać swoje obowiązki wobec Ojczyzny i przyczyniać się do jej rozwoju.

Art.  68.  ⁴⁰

Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy.

Art.  69. 

1. 41  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do wypoczynku.

2. Prawo do wypoczynku zapewniają pracownikom: ustawowe skrócenie czasu pracy przez urzeczywistnienie ośmiogodzinnego dnia pracy oraz krótszego czasu pracy w przypadkach przewidzianych ustawami, ustawowo określone dni wolne od pracy, coroczne płatne urlopy.

3. Organizacja wczasów, rozwój turystyki, uzdrowisk, urządzeń sportowych, domów kultury, klubów, świetlic, parków i innych urządzeń wypoczynkowych stwarzają możliwości zdrowego i kulturalnego wypoczynku dla coraz szerszych rzesz ludu pracującego miast i wsi.

Art.  70. 

1. 42  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy.

2. Coraz pełniejszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą:

1) rozwój ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej,

2) rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia oraz podnoszenie poziomu zdrowotnego ludności, bezpłatna pomoc lekarska dla wszystkich ludzi pracy i ich rodzin, stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, szeroko rozwinięte zapobieganie chorobom i ich zwalczanie, opieka nad inwalidami,

3) rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, ośrodków zdrowia i urządzeń sanitarnych.

Art.  71.  ⁴³

Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony.

Art.  72. 

1. 44  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do nauki.

2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie:

1) bezpłatne szkolnictwo,

2) powszechne i obowiązkowe szkoły podstawowe,

3) upowszechnianie szkolnictwa średniego,

4) rozwój szkolnictwa wyższego,

5) pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi,

6) 45  system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej.

Art.  73. 

1. 46  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej.

2. Prawo to zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych.

Art.  74.  ⁴⁷

Rzeczpospolita Polska dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie narodu.

Art.  75.  ⁴⁸

Rzeczpospolita Polska troszczy się o rozwój literatury i sztuki, wyrażających potrzeby i dążenia narodu, odpowiadających najlepszym postępowym tradycjom twórczości polskiej.

Art.  76.  ⁴⁹

Rzeczpospolita Polska zapewnia wszechstronną opiekę weteranom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne.

Art.  77.  ⁵⁰

Rzeczpospolita Polska szczególną opieką otacza inteligencję twórczą - pracowników nauki, oświaty, literatury i sztuki oraz pionierów postępu technicznego, racjonalizatorów i wynalazców.

Art.  78. 

1. 51  Kobieta w Rzeczypospolitej Polskiej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego.

2. Gwarancję równouprawnienia kobiety stanowią:

1) równe z mężczyzną prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady "równa płaca za równą pracę", prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych,

2) opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego.

3. 52  Rzeczpospolita Polska umacnia w społeczeństwie pozycję kobiet, zwłaszcza matek i kobiet pracujących zawodowo.

Art.  79. 

1. 53  Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Rodziny o licznym potomstwie państwo otacza szczególną troską.

2. 54  Obowiązkiem rodziców jest wychowywanie dzieci na prawych i świadomych swych obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.

3. 55  Rzeczpospolita Polska zapewnia realizację praw i obowiązków alimentacyjnych.

4. Dzieci urodzone poza małżeństwem mają te same prawa co dzieci urodzone w małżeństwie.

5. 56  W trosce o dobro rodziny Rzeczpospolita Polska dąży do poprawy sytuacji mieszkaniowej, przy współudziale obywateli rozwija i popiera różne formy budownictwa mieszkaniowego, a szczególnie budownictwa spółdzielczego, oraz dba o racjonalną gospodarkę zasobami mieszkaniowymi.

Art.  80.  ⁵⁷

Rzeczypospolita Polska otacza szczególnie troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju oraz stwarza warunki do aktywnego udziału młodego pokolenia w życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym, kształtując poczucie współodpowiedzialności młodzieży za rozwój Ojczyzny.

Art.  81. 

1. 58  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze.

2. Szerzenie nienawiści lub pogardy, wywoływanie waśni albo poniżanie człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania jest zakazane.

Art.  82. 

1. 59  Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych.

2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określają ustawy.

Art.  83.  ⁶⁰

Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji.

Art.  84. 

1. 61  W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się.

2. 62  Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne - skupiają obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym.

3. 63  Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej, jest zakazane.

Art.  85.  ⁶⁴

W Rzeczypospolitej Polskiej doniosłą rolę społeczną spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społeczno-gospodarczego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa obywatelskiego.

Art.  86. 

1. 65  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej uczestniczą w sprawowaniu kontroli społecznej, w konsultacjach i dyskusjach nad węzłowymi problemami rozwoju kraju oraz zgłaszają wnioski.

2. Obywatele mają prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami.

3. Odwołania, skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do odwołań, skarg i zażaleń obywateli pociągani będą do odpowiedzialności.

Art.  87. 

1. 66  Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom nietykalność osobistą. Pozbawienie obywatela wolności może nastąpić tylko w przypadkach określonych ustawą. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie doręczono mu postanowienia sądu lub prokuratora o aresztowaniu.

2. Ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji. Przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest jedynie w przypadkach określonych ustawą.

3. Przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia.

Art.  88.  ⁶⁷

Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu na zasadach określonych ustawą.

Art.  89.  ⁶⁸

Obywatele polscy za granicą korzystają z opieki Rzeczypospolitej Polskiej.

Art.  90.  ⁶⁹

Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany przestrzegać przepisów Konstytucji i ustaw oraz szanować zasady współżycia społecznego, wypełniać sumiennie obowiązki wobec państwa.

Art.  91.  ⁷⁰

Każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej obowiązany jest strzec własności społecznej i umacniać ją jako niewzruszoną podstawę rozwoju państwa, źródło bogactwa i siły Ojczyzny.

Art.  92. 

1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela.

2. 71  Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.

Art.  93. 

1. 72  Czujność wobec wrogów narodu oraz pilne strzeżenie tajemnicy państwowej jest obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Zdrada Ojczyzny: szpiegostwo, osłabianie sił zbrojnych, przejście na stronę wroga - karana jest z całą surowością prawa jako najcięższa zbrodnia.

³⁸ Art. 67 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

³⁹ Art. 67 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.91.41.176) zmieniającej nin. ustawę z dniem 14 maja 1991 r.

⁴⁰ Art. 68 zmieniony przez art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.91.41.176) zmieniającej nin. ustawę z dniem 14 maja 1991 r.

⁴¹ Art. 69 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁴² Art. 70 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁴³ Art. 71 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁴⁴ Art. 72 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁴⁵ Art. 72 ust. 2 pkt 6 zmieniony przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.91.41.176) zmieniającej nin. ustawę z dniem 14 maja 1991 r.

⁴⁶ Art. 73 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁴⁷ Art. 74 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁴⁸ Art. 75 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁴⁹ Art. 76 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵⁰ Art. 77 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵¹ Art. 78 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵² Art. 78 ust. 3 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵³ Art. 79 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵⁴ Art. 79 ust. 2 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵⁵ Art. 79 ust. 3 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵⁶ Art. 79 ust. 5 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵⁷ Art. 80 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵⁸ Art. 81 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁵⁹ Art. 82 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁶⁰ Art. 83 zmieniony przez art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.91.41.176) zmieniającej nin. ustawę z dniem 14 maja 1991 r.

⁶¹ Art. 84 ust. 1:

- zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 8 lit. a) ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.91.41.176) zmieniającej nin. ustawę z dniem 14 maja 1991 r.

⁶² Art. 84 ust. 2 zmieniony przez art. 1 pkt 8 lit. b) ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.91.41.176) zmieniającej nin. ustawę z dniem 14 maja 1991 r.

⁶³ art. 84 ust. 3 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁶⁴ Art. 85 zmieniony przez art. 1 pkt 8 i 18 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁶⁵ Art. 86 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁶⁶ Art. 87 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁶⁷ Art. 88:

- zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

- zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 18 października 1991 r. (Dz.U.91.119.514) zmieniającej nin. ustawę z dniem 4 stycznia 1992 r.

⁶⁸ Art. 89 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁶⁹ Art. 90:

- zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U.91.41.176) zmieniającej nin. ustawę z dniem 14 maja 1991 r.

⁷⁰ Art. 91 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁷¹ Art. 92 ust. 2 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.

⁷² Art. 93 ust. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz.U.89.75.444) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 grudnia 1989 r.