Wyrok z dnia 8 maja 2002 r. w sprawie z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko AUTO PLAN Sp. z o.o. w Warszawie, sygn. akt XVII Amc 35/2001.
Dz.Urz.UOKiK.2002.3/4.169
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 8 maja 2002 r.
w sprawie z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko AUTO PLAN Sp. z o.o. w Warszawie
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Antymonopolowy po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2002 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa: Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko AUTO PLAN Sp. z o.o. w Warszawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
1. "Nieotrzymanie formularza płatności na adres podany przez Klienta nie zwalnia go z obowiązku terminowego wpłacania rat na konto bankowe podane przez Spółkę".
2. "Klient, który otrzymał asygnację ma prawo do odbioru Produktu (...) po spełnieniu następujących formalności: podpisanie aneksu do Umowy określającego zobowiązania asygnowanego Klienta, dotyczące jego zadłużenia oraz gwarancji dalszej spłaty, wynikające z faktu odebrania Produktu".
3. "Spółka zastrzega sobie, w odpowiednio uzasadnionych przypadkach i mając na uwadze dobro grupy, prawo czasowego zawieszenia możliwości dokonywania wpłat przedterminowych przez Klientów bez asygnacji, po uprzednim poinformowaniu i wyjaśnieniu Klientom istotnych przyczyn, uzasadniających podjęcie tej decyzji"
4. "Jedynie w przypadku wyczerpania wszystkich możliwości technicznych Spółka upoważniona jest do rozliczenia grupy zgodnie z art. 18".
5. "Sprawy wymagające rozstrzygnięcia sądowego będą prowadzone przed sądami dla miasta stołecznego Warszawy",
UZASADNIENIE
Powód, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zwany dalej Prezesem Urzędu, wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie pozwanemu AUTO PLAN Sp. z o.o. w Warszawie, zwanemu dalej Spółką, stosowania w umowach z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści:
- "Klient przystępuje do Systemu po (...) złożeniu oświadczenia o stanie zdrowia, wymaganego przez firmę ubezpieczeniową." - jako sprzeczny z art. 3851 § 1 Kc,
- "Spółka nie może odmówić Klientowi prawa przystąpieniu do Systemu poza przypadkiem nie objęcia go przez firmę ubezpieczeniową ubezpieczeniem na życie" - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 7 Kc,
- "Cena usługi Spółki (...) pokrywa koszty obsługi przez cały czas ważności planu ratalnego danej grupy. Usługa Spółki jest świadczona aż do zakończenia planu ratalnego, bez względu na liczbę uczestników grupy." - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 11 i 16 Kc,
- "Nieotrzymanie formularza płatności na adres podany przez Klienta nie zwalnia go z obowiązku terminowego wpłacania rat na konto bankowe podane przez Spółkę." - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 2 i 22 Kc,
- "W przypadku, gdyby we wskazanym terminie Klient nie mógł skompletować dokumentacji lub z innych względów nie chciał skorzystać z asygnacji w tym miesiącu, Spotka unieważni tę asygnację, pod warunkiem, iż w danej grupie będzie choć jeden Klient spełniający warunki otrzymania asygnacji. W przeciwnym przypadku umowa zostanie rozliczona zgodnie z art. 15 niniejszej umowy" - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 16 Kc,
- "Klient, który otrzymał asygnację ma prawo do odbioru Produktu (...) po spełnieniu następujących formalności: Podpisanie aneksu do Umowy określającego zobowiązania asygnowanego Klienta, dotyczące jego zadłużenia oraz gwarancji dalszej spłaty, wynikające z faktu odebrania Produktu" - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 4 i 6 Kc,
- "Spółka zastrzega sobie, w odpowiednio uzasadnionych przypadkach i mając na uwadze dobro grupy, prawo czasowego zawierzenia możliwości dokonywania wpłat przedterminowych przez Klientów bez asygnacji, po uprzednim poinformowaniu istotnych wyjaśnieniu Klientom istotnych przyczyn, uzasadniających podjęcie tej decyzji." - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 8,
- "(...) zwrot należny Klientowi rezygnującemu powinien nastąpić wówczas, gdy członkowie tejże grupy, posiadający asygnację, spłacą swoje Umowy do końca, tj. po zakończeniu planu ratalnego grupy. W momencie zakończenia planu ratalnego (...), Spółka przystąpi do przekazywania Klientom, którzy zrezygnowali z uczestnictwa w Systemie wniesionych przez nich rat czystych. Wysokość rat będzie obliczona w oparciu o WPA, aktualną w ostatnim miesiącu planu ratalnego grupy. Od wypłaconej sumy Spółka potrąci tytułem odstępnego należność w wysokości dwóch pełnych rat całkowitych" - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 12 i 17 Kc,
- "Jedynie w przypadku wyczerpania wszelkich możliwości technicznych Spółka upoważniona jest do rozliczenia grupy zgodnie z art. 18" i "Spółka powinna przystąpić do dokonywania zwrotów rat czystych w oparciu ośrodki tworzące aktualny fundusz grupy. W tym celu w okresie 90 dni kalendarzowych nastąpi ostateczne rozliczenie grupy w następującej kolejności: zwrot rat, które ewentualnie Spółka wpłaciła z tytułu asygnacji WPA dla grupy, postawienie do dyspozycji Klientów, którzy zrezygnowali z uczestnictwa w Systemie lub z którymi rozwiązano Umowę, pozostałych funduszy zgodnie z artykułami 15.1 i 16.2 niniejszej Umowy" - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 2, 11, 12 i 16 Kc,
- "Strony wykorzystają wszelkie możliwości do polubownego rozwiązania ewentualnych sporów wynikających z niniejszej Umowy. Sprawy wymagające rozstrzygnięcia sądowego będą prowadzone przed sądami dla miasta stołecznego Warszawy" - jako sprzeczny z art. 3853 pkt 23 Kc.
Pozwany uznał powództwo w zakresie postanowienia wzorca umowy o treści: "Sprawy wymagające rozstrzygnięcia sądowego będą prowadzone przed sądami dla miasta stołecznego Warszawy" i wniósł o oddalenie w pozostałej części
Sąd Antymonopolowy, zwany dalej Sądem, ustalił co następuje:
Okoliczności faktyczne sprawy nie są sporne. W szczególności bezsporny jest fakt stosowania przez pozwanego wzorca umowy o treści załączonej do pozwu, a także sama treść kwestionowanych przez powoda postanowień umownych. Sporna pozostaje jedynie ocena dopuszczalności tych zapisów w świetle wskazanych przez powoda norm Kc.
Sąd orzekając w sprawach o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone orzeka w granicach zgłoszonego powództwa, a więc czy kwestionowany zapis wzorca narusza konkretną normę prawną. Zastosowanie ma bowiem przepis art. 321 § 1 Kpc, który stanowi, że sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie.
W ocenie Sądu, zapis o treści: "Klient przystępuje do Systemu po (...) złożeniu oświadczenia o stanie zdrowia, wymaganego przez firmę ubezpieczeniową." nie jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i nie narusza interesów konsumentów. Złożenie oświadczenia o stanie zdrowia wynika z faktu zawarcia umowy ubezpieczenia na życie, która to umowa ma zabezpieczać wykonanie umowy z pozwanym. Oświadczenie o stanie zdrowia ma znaczenie dla oceny ryzyka ubezpieczeniowego przez ubezpieczyciela i jest powszechnie przyjęta w stosunkach tego rodzaju. Powód nie wskazał, a tym bardzie nie wykazał również w jaki sposób złożenie takiego oświadczenia narusza interesy konsumenta.
Rozpoznając powództwo w części dotyczącej zapisu o treści: "Spółka nie może odmówić Klientowi prawa przystąpieniu do Systemu poza przypadkiem nie objęcia go przez firmę ubezpieczeniową ubezpieczeniem na życie", zważyć należało, że powód zarzucał, iż zapis ten narusza przepis art. 3853 pkt 7 Kc.
Przepis ten uznaje za niedozwolone postanowienia wzorca umowy, które uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie.
Powód sam przyznaje w pozwie, że umowa ubezpieczenia na życie ma związek z umową, którą pozwany zawiera z konsumentami przy użyciu przedmiotowego wzorca, kwestionując w istocie zasadność tego środka zabezpieczenia w sytuacji, gdy istnieją również inne zabezpieczenia m.in. ustanawiany na samochodach zastaw rejestrowy.
Zdaniem Sądu, przepis art. 3853 pkt 7 Kc nie daje podstaw do kwestionowania zasadności skali zabezpieczeń, jeśli pozostają one w bezpośrednim związku z umową zawierającą oceniane postanowienie. Kwestionowany przez powoda zapis o treści "Cena usługi Spółki (...) pokrywa koszty obsługi przez cały czas ważności planu ratalnego danej grupy. Usługa Spółki jest świadczona aż do zakończenia planu ratalnego bez względu na liczbę uczestników grupy." - nie odnosi się w ogóle do obowiązku zapłaty jakichkolwiek kar umownych, stąd też bezzasadne jest twierdzenie powoda, że zapis ten narusza art. 3853 pkt 16 Kc. Podobnie bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 3853 pkt 16 Kc, skoro zapis wzorca nie odnosi się do stwierdzania zgodności świadczenia z umową, wskazując obiektywne zdarzenie prawne - zakończenie planu ratalnego, jako powodujące wykonanie umowy.
Sąd podzielił natomiast zarzut powoda, że napis o treści "Nieotrzymanie formularza płatności na adres podany przez Klienta nie zwalnia go z obowiązku terminowego wpłacania rat na konto bankowe podane przez Spółkę." jest sprzeczny z art. 3853 pkt 22 Kc. Przepis ten jednoznacznie zakazuje stosowania we wzorcach umów z konsumentami postanowień, które przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta. Dostarczenie formularza płatności jest jednym z obowiązków pozwanego, który poprzedza świadczenie konsumenta. Bez znaczenia jest, czy obowiązek ten ma charakter uzupełniający czy nie. Skoro jest to obowiązek umowny, to przed jego spełnieniem pozwany nie może nakładać na konsumenta wykonania jego zobowiązania.
Zapis ten jednak, zdaniem Sądu, w żaden sposób nie ogranicza ani nie wyłącza odpowiedzialności względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Zarzut naruszenia art. 3853 pkt 2 Kc jest bezpodstawny.
Kwestionowany przez powoda zapis o treści "W przypadku, gdyby we wskazanym terminie Klient nie mógł skompletować dokumentacji lub z innych względów nie chciał skorzystać z asygnacji w tym miesiącu, Spółka unieważni tę asygnację, pod warunkiem, iż w danej grupie będzie choć jeden Klient spełniający warunki otrzymania asygnacji. W przeciwnym przypadku umowa zostanie rozliczona zgodnie z art. 15 niniejszej Umowy" - nie odnosi się do instytucji kary umownej, ani podobnego świadczenia, polegającego na zapłacie określonej kwoty. Kara umowna jest pojęciem zdefiniowanym w art. 483 § 1 Kc i polega na zastrzeżeniu w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Takiego obowiązku nie przewiduje zaś ani kwestionowany zapis ani nawet art. 15 Umowy.
Sąd podzielił natomiast zarzut powoda, że zapis o treści: "Klient, który otrzymał asygnację ma prawo do odbioru Produktu (...) po spełnieniu następujących formalności: podpisanie aneksu do Umowy określającego zobowiązania asygnowanego Klienta, dotyczące jego zadłużenia oraz gwarancji dalszej spłaty, wynikające z faktu odebrania Produktu." - jest sprzeczny z art. 3853 pkt 4 Kc, gdyż przewiduje postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy. Wzorzec umowy nie określa żadnych warunków aneksu. Konsument musi więc zaakceptować treść aneksu, mimo, że nie zna jego treści. Wbrew twierdzeniom powoda aneks do umowy określającego zobowiązania asygnowanego Klienta, dotyczące jego zadłużenia oraz gwarancji dalszej spłaty nie jest umową podobną do umowy zawieranej przy pomocy przedmiotowego wzorca. Dotyczy ono rozliczenia konkretnego zobowiązania, dotyczącego konkretnego produktu, a nie usługi polegającej na zorganizowaniu kredytowania w systemie konsorcyjnym. W pierwszym przypadku przedmiotem świadczenia jest cena i prawo własności, w drugim usługa organizacji grupy i wynagrodzenie za nią. Postanowienie to nie narusza więc art. 3853 pkt 6 Kc.
Sprzeczny z art. 385 pkt 8 Kc, jest w ocenie Sądu zapis o treści: "Spółka zastrzega sobie, w odpowiednio uzasadnionych przypadkach i mając na uwadze dobro grupy, prawo czasowego zawieszania możliwości dokonywania wpłat przedterminowych przez Klientów bez asygnacji po uprzednim poinformowaniu i wyjaśnieniu Klientom istotnych przyczyn uzasadniających podjęcie tej decyzji". Zapis ten uzależnia spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta, który według własnego, swobodnego uznania może decydować, czy wystąpił "uzasadniony przypadek". Konsument nie ma wpływu na takie zachowanie się pozwanego, a fakt uprzedniego poinformowania i wyjaśnienia istotnych przyczyn, uzasadniających podjęcie tej decyzji pozostaje bez wpływu na prawa i obowiązki stron.
Również w odniesieniu do zapisu o treści: "Jedynie w przypadku wyczerpania wszelkich możliwości technicznych Spółka upoważniona jest do rozliczenia grupy zgodnie z artykułem 18." uznać należało, że jest on sprzeczny art. 3853 pkt 2 Kc, gdyż wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W istocie zapis ten pozwala pozwanemu określić dowolnie moment rozwiązania umowy, gdyż ogólnikowe sformułowanie "wyczerpania wszelkich możliwości technicznych" nie daje konsumentowi podstaw do oceny, czy pozwany wykonał umowę w sposób nienależyty, czy też zostały "wyczerpane wszelkie możliwości techniczne".
Zastrzeżeń Sądu w świetle art. 3853 pkt 11, 12 i 16 Kc nie budzi zapis wzorca umowy o treści: "Spółka powinna przystąpić do dokonywania zwrotów rat czystych w oparciu o środki tworzące aktualny fundusz grupy. W tym celu w okresie 90 dni kalendarzowych nastąpi ostateczne rozliczenie grupy w następującej kolejności: zwrot rat, które ewentualnie Spółka wpłaciła z tytułu asygnacji WPA dla grupy, postawienie do dyspozycji Klientów, którzy zrezygnowali z uczestnictwa w Systemie lub z którymi rozwiązano Umowę, pozostałych funduszy zgodnie artykułami art. 15.1. i 16.2. niniejszej Umowy". Zapis ten określa jedynie kolejność rozliczania poszczególnych kwot, a nie przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową, wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania, czy nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy.
Przywołane przez Prezesa Urzędu przepisy pozostają zatem bez związku z treścią kwestionowanego zapisu.
Sąd uznał także, że zapis o treści: "(...) zwrot należny Klientowi rezygnującemu powinien nastąpić wówczas, gdy członkowie tejże grupy, posiadający asygnację, spłacą swoje Umowy do końca, tj. po zakończeniu planu ratalnego grupy. W momencie zakończenia planu ratalnego grupy (...), Spółka przystąpi do przekazywania Klientom, którzy zrezygnowali z uczestnictwa w Systemie wniesionych przez nich rat czystych. Wysokość rat będzie obliczona w oparciu o WPA, aktualną w ostatnim miesiącu planu ratalnego grupy. Od wypłaconej sumy Spółka potrąci tytułem odstępnego należność w wysokości dwóch pełnych rat całkowitych" - nie jest sprzeczny z art. 3853 pkt 12 i 17 Kc. Art. 396 Kc przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne). Nie jest to więc zapłata za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania. Obowiązek zapłaty odstępnego nie odnosi się zatem do treści art. 3853 pkt 12 Kc.
Zważyć również należało, że powód nie wykazał, że odstępne w wysokości dwóch pełnych rat całkowitych jest nadmiernie wygórowane, a więc rażąco odbiegające od zwyczajowo przyjętych. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywał zgodnie z art. 6 Kc na powodzie.
Pozwany uznał powództwo odnośnie zapisu o treści: "Sprawy wymagające rozstrzygnięcia sądowego będą prowadzone przed sądami dla miasta stołecznego Warszawy" przyznając, że jest on sprzeczny z art. 3853 pkt 2 Kc i uznanie to nie budzi wątpliwości Sądu.
Z tych względów należało orzec jak w sentencji. [...]