Wyrok z dnia 7 marca 2005 r. w sprawie z odwołania GETIN Banku S.A. w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt. XVII Ama 6/04.
Dz.Urz.UOKiK.2005.2.26
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 7 marca 2005 r.
w sprawie z odwołania GETIN Banku S.A. w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów po rozpoznaniu w dniu 7 marca 2005 r. sprawy z odwołania GETIN Banku S.A. w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o ochronę zbiorowych interesów konsumentów:
2. Zmienia pkt VI decyzji Nr RKT-52/2003 z dnia 20 listopada 2003 r. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w ten sposób, że z jego dotychczasowej treści wykreśla się zdanie: "oraz postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umów, uznanych za niedozwolone".
3. Koszty postępowania pomiędzy stronami wzajemnie znosi.
4. Oddala powództwo w pozostałej części.
UZASADNIENIE
Decyzją Nr RKT-52/2003 z dnia 20 listopada 2003 r. pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwany dalej "Prezesem Urzędu") po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy działanie powoda - Górnośląskiego Banku Gospodarczego S.A. w K., polegające na:
- naruszeniu art. 4 ust. 2 pkt 10 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081 ze zm.) w związku z art. 8 tej ustawy w ten sposób, że w "umowie o kredyt złotowy", przewidując możliwość spłat pożyczki przed terminem określonym w harmonogramie spłat nie informuje o wszystkich skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta,
- naruszeniu art. 4 ust. 2 pkt 11 ustawy o kredycie konsumenckim, w związku z art. 11 tej ustawy, w ten sposób, że w "umowie o kredyt złotowy", informując o uprawnieniu do odstąpienia od umowy nie informuje o sposobie oraz skutkach odstąpienia od umowy,
- naruszeniu art. 4 ust. 2 pkt 12 ustawy o kredycie konsumenckim, w związku z art. 14 tej ustawy, w ten sposób, że w "umowie o kredyt złotowy" nie informuje o wszystkich skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu,
- naruszeniu art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim, w ten sposób, że w ulotce pod nazwą "Weź i jedź GBG Auto Kredyt", informując o oprocentowaniu nie precyzuje czy jest ono nominalne, czy też rzeczywiste,
nakazując jego zaniechanie.
Ponadto, pozwany uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie powoda, polegające na tym, że w "umowie o kredyt złotowy", stosuje postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów, uznanych za niedozwolone, nakazując jego zaniechanie.
Pozwany wskazał także środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, polegające na zaniechaniu stosowania we wzorcu "umowy o kredyt złotowy" oraz w umowach niewykonanych w dacie uprawomocnienia się decyzji zawieranych z konsumentami, postanowień naruszających przepisy ustawy o kredycie konsumenckim oraz postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone.
Swoją decyzję pozwany oparł na ustaleniu, że art. 4 ust. 2 pkt 10 ustawy o kredycie konsumenckim, przewiduje, że informacja o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta powinna być zawarta w umowie. Z kolei art. 8 ust. 2 tej ustawy przewiduje, że konsument, który spłaca kredyt przed terminem w przypadku kredytu oprocentowanego nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania za okres po spłacie kredytu. Przepis art. 4 ust. 2 powyższej ustawy precyzyjnie wskazuje obligatoryjną zawartość dokumentu umownego, przede wszystkim chroniąc prawo konsumenta do rzetelnej informacji, przede wszystkim co do terminu, sposobu i skutków wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta.
W "umowie o kredyt złotowy" znajduje się jedynie zapis o treści: "kredytobiorca oświadcza, że został poinformowany o prawie odstąpienia od niniejszej umowy w terminie 3 dni od jej zawarcia oraz oświadcza, że wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy został mu doręczony".
Zdaniem pozwanego, nie można przyjąć, iż powód w pełni informuje o skutkach oraz o sposobie odstąpienia od umowy kredytowej, nie wskazując uprawnień wynikających z art. 11 ust. 3 ustawy o kredycie konsumenckim.
Pozwany wywodził także, z art. 4 ust. 2 pkt 12 ustawy o kredycie konsumenckim że, jednym z niezbędnych elementów dokumentu umownego jest informacja o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji uchybienia przez konsumenta zasadom terminu spłaty kredytu. Jeżeli bowiem konsument nie zapłacił w terminach określonych w umowie pełnych rat kredytu za co najmniej dwa okresy płatności, kredytodawca może wypowiedzieć umowę po uprzednim wezwaniu konsumenta, w trybie określonym w umowie, do zapłaty zaległych rat lub ich części w terminie nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy, a termin wypowiedzenia umowy nie może być krótszy niż 30 dni.
Powyższa informacja nie została bezpośrednio zawarta w dokumencie umownym i znajduje się w "Regulaminie kredytowania sprzedaży ratalnej samochodów". Narusza to art. 4 ust. 2 pkt 12 ustawy o kredycie konsumenckim i stanowi naruszenie art. 23a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.).
Pozwany ocenił także, że w ulotce pod nazwą "Weź i jedź GBG Auto Kredyt", powód, informując o oprocentowaniu nie precyzuje czy jest ono nominalne czy też rzeczywiste, co narusza art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim. Przepis ten stanowi, że w ofertach i reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających jakiekolwiek dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego kredytodawca lub podmiot pośredniczący w zawarciu umowy są obowiązani podawać rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, wyliczoną od rzeczywistego kosztu kredytu. Konsument na podstawie takiej informacji musi uzyskać możliwość porównania ofert poszczególnych kredytodawców w celu wyboru najkorzystniejszej oferty. Stopa oprocentowania stanowi jeden z zasadniczych elementów, które są brane przez kredytobiorcę pod uwagę, jako kryterium wyboru ewentualnego kredytodawcy. W przedmiotowej sprawie, w ocenie pozwanego, nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że w ulotce będącej przedmiotem postępowania wysokość oprocentowania zaprezentowano w sposób, który nie pozwala na stwierdzenie, czy jest to oprocentowanie nominalne czy rzeczywiste, co godzi w interes konsumentów.
Pozwany wywiódł również, że klauzule umowne wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone umowy, spełniają funkcję podobną do przepisów prawa. Stąd też, niedozwolone będą takie postanowienia umów, które mieszczą się w "hipotezie" klauzuli wpisanej do rejestru, której treść zostanie ustalona w oparciu o dokonaną jej wykładnię.
W rejestrze umieszczona jest niedozwolona klauzula, zgodnie z którą każdy spór związany z zawartą umową podlegać będzie rozstrzygnięciu podejmowanemu przez sąd właściwy dla siedziby oferenta. Wyłącza ona rozpoznanie sprawy przez sąd właściwy miejscowo w przypadku, gdy miejsce zamieszkania lub siedziby konsumenta będzie inne niż miejsce siedziby Banku. Z tego względu konsument może być zmuszony do prowadzenia procesu przed sądem w miejscowości odległej od swojego miejsca zamieszkania, co w świetle ww. przepisu jest niedopuszczalne. Przedmiotowy zapis wyłącza także rozpoznanie sprawy przed sądem właściwym według właściwości przemiennej w świetle art. 33, 34, 35 Kpc.
Zapis zawarty w umowie powoda z konsumentem jest zapisem, którego wykorzystanie we wzorcach umów nie zostało zakazane. Zgodnie z art. 47943 Kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne osoby. Sąd orzekając co do postanowienia, iż jest to niedozwolone postanowienie umowne stwierdza, iż kształtuje ono prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, równocześnie rażąco naruszając jego interesy. Praktyka polegająca na realizacji umów zawartych z konsumentami i zawierających niedozwolone postanowienia umowne, a także ewentualne zamieszczanie w nowo zawieranych umowach postanowień, które zostały wpisane do rejestru niedozwolonych postanowień umownych, narusza zbiorowy interes konsumentów.
Od powyższej decyzji powód wniósł odwołanie, zarzucając jej naruszenie prawa materialnego, w tym przez jego błędną wykładnię i wniósł o orzeczenie o niewystąpieniu znamion naruszenia zbiorowego interesu konsumentów oraz niestosowaniu klauzuli niedozwolonej.
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił, co następuje.
Okoliczności faktyczne sprawy nie są sporne. Dotyczy to w szczególności treści zawieranych "umów o kredyt złotowy", jak również ulotki pod nazwą "Weź i jedź GBG Auto Kredyt". Powód nie zaprzecza również, że w umowach o kredyt złotowy zawarta jest klauzula, zgodnie z którą każdy spór związany z zawartą umową podlegać będzie rozstrzygnięciu podejmowanemu przez sąd właściwy dla siedziby oferenta, a także, że klauzula analogicznej treści, stosowana przez inny podmiot, wpisana jest do rejestru niedozwolonych postanowień umownych. Okoliczności powyższe należało zatem uznać za udowodnione, stosownie do art. 229 i 230 Kpc.
W tym stanie faktycznym, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje.
Stosownie do treści art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081), umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta na piśmie, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę. Kredytodawca jest obowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi egzemplarz umowy. Umowa powinna zawierać następujące dane: imię, nazwisko konsumenta i jego adres oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy, a gdy kredytodawcą jest osoba prawna - także określenie organu, który zarejestrował działalność kredytodawcy i numer w rejestrze, pod którym kredytodawca został wpisany, wysokość kredytu, zasady i terminy spłaty kredytu, roczną stopę oprocentowania oraz warunki jej zmiany, opłaty i prowizje oraz inne koszty związane z udzieleniem kredytu, w tym opłatę za rozpatrzenie wniosku kredytowego oraz przygotowanie i zawarcie umowy kredytowej, zwaną dalej "opłatą przygotowawczą", będące elementem całkowitego kosztu kredytu, oraz warunki ich zmiany, informację o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania, o których mowa w art. 7 ust. 1 i 2, sposób zabezpieczenia, jeżeli umowa je przewiduje, oraz opłaty należne kredytodawcy z tego tytułu, informację o pozostałych kosztach, do których zapłaty zobowiązany jest konsument w związku z zawartą umową, informację o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument, informację o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta, informację o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, o którym mowa w art. 11, informację o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu. Treść wymienionego wyżej przepisu nie pozostawia wątpliwości, że informacje w nim wymienione muszą być zawarte w treści umowy, która jest doręczana konsumentowi. Umieszczenie całości lub części informacji, o których mowa w przytoczonym przepisie, w regulaminie lub ogólnych warunkach nie czyni zadość obowiązkowi ustawowemu. Należy też podzielić pogląd pozwanego, że udzielane informacje muszą mieć charakter wyczerpujący. Muszą zatem zawierać również treści, które bank uważa za oczywiste. Informacje te muszą być także wyrażone w sposób bezpośredni i wyraźny, nie jest zatem wystarczające wręczenie np. wzoru odstąpienia od umowy.
W świetle powyższego, skoro bezsporne jest, że w umowach o kredyt złotowy, powód przewidując możliwość spłat pożyczki przed terminem określonym w harmonogramie spłat nie poinformował o wszystkich skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta oraz o uprawnieniu do odstąpienia od umowy, o sposobie oraz skutkach odstąpienia od umowy, a także o wszystkich skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu, to należało uznać, że nie wywiązał się on z obowiązku określonego w art. 4 ustawy o kredycie konsumenckim.
Uchybienie to stanowi również naruszenie art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Wymogów rzetelnej informacji nie spełniała również ulotka pod nazwą "Weź i jedź GBG Auto Kredyt". Powód, informując o oprocentowaniu nie sprecyzował czy jest ono nominalne, czy też rzeczywiste, co naruszało art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim. Bez znaczenia jest przy tym, że powód podjął działania w celu wycofania ulotki jako nieaktualnej, skoro była ona publicznie dostępna, chociażby na ograniczonym terenie. Ustawa o kredycie konsumenckim przewidywała 12-miesięczny okres vacatio legis, umożliwiający przedsiębiorcom (w tym powodowi) dostosowanie się do nowych wymagań prawa.
W ocenie Sądu, był to dostateczny czas dla podjęcia działań organizacyjnych w celu skutecznego wycofania nieaktualnych materiałów reklamowych i informacyjnych. Zaniechanie w powyższym zakresie należało zatem uznać za praktykę przeciwko zbiorowym interesom konsumentów, określoną w art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Odwołanie w tej części należało więc oddalić jako bezzasadne (art. 47931a § 1 Kpc).
Odnosząc się do pozostałej części odwołania, zważyć należało, że trafny jest zarzut błędnej wykładni art. 47943 Kpc. Przepis ten stanowi, że wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 47945 § 2 Kpc. Wyrok z zasady rozstrzyga stosunek sporny istniejący pomiędzy stronami. W przypadku, gdy przedmiotem roszczenia jest żądanie uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone, sąd uwzględniając powództwo, w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Zakaz ten dotyczy jednak wyłącznie pozwanego i wyłącznie we wzorcu umowy i w stosunkach z konsumentami. Skutek tego wyroku względem osób trzecich, wynikający z art. 47943 Kpc, polega na tym, że osoby te mogą się powoływać skutki uznania klauzuli za niedozwoloną i zakazu jej stosowania, jednak wyłącznie względem podmiotu, wobec którego to orzeczono.
Odmienny, przyjęty przez Prezesa Urzędu, punkt widzenia prowadziłby do sytuacji, że zobowiązanymi z wyroku wydanego względem jednego podmiotu, byłyby również podmioty, które nie brały udziału w postępowaniu sądowym i nie miały możliwości ochrony swoich praw.
Nadto, kontrola wzorca, w odniesieniu np. do klauzul naruszających art. 3853 pkt 14, 16 i 19 Kc, których istotą jest asymetria uprawnień lub obowiązków, dokonywana jest w odniesieniu do pozostałych postanowień wzorca. Oznacza to, że postanowienie wzorca określonej treści jest niedozwolone wyłącznie w przypadkach, gdy brak jest we wzorcu analogicznej klauzuli, przewidującej identyczne obowiązki względem kontrahenta konsumenta lub uprawnienia dla konsumenta. Skoro zatem jest bezspornym, że wobec powoda nie orzeczono zakazu stosowania we wzorcu umowy przedmiotowej klauzuli, to brak jest podstaw do przyjęcia, że stosowanie jej stanowiło praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, wymienioną w art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zaskarżoną decyzję należało wobec powyższego zmienić, nie stwierdzając stosowania zarzucanej praktyki (art. 47931a § 2 Kpc). Równocześnie z uwagi na treść powyższego rozstrzygnięcia, należało zmienić treść pkt VI zaskarżonej decyzji, określający środki usunięcia skutków (art. 47931a § 2 Kpc). [...]