Wyrok z dnia 7 listopada 2001 r. w sprawie z odwołania Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Dąbrowie Tarnowskiej przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt XVII Ama 18/01.
Dz.Urz.UOKiK.2002.1.44
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 7 listopada 2001 r.
w sprawie z odwołania Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Dąbrowie Tarnowskiej przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Antymonopolowy po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2001 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Dąbrowie Tarnowskiej przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zainteresowany: Przedsiębiorstwo Usługowo Produkcyjne STOL-BET Sp. z o.o. w Dąbrowie Tarnowskiej o przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym na skutek odwołania powoda od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 4.12.2000 r. Nr RKR 21/2000
2. zasądza od Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Dąbrowie Tarnowskiej na rzecz Skarbu Państwa - Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.
UZASADNIENIE
Decyzją Nr RKR-21/2000 z dnia 4.12.2000 r. pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego wszczętego na wniosek zainteresowanego Przedsiębiorstwa Usługowo Produkcyjnego STOL-BET Sp. z o.o. w Dąbrowie Tarnowskiej stwierdził (pkt 1) stosowanie i nakazał zaniechanie przez powoda - Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Dąbrowie Tarnowskiej praktyk monopolistycznych wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1, 3 i 4 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz. U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm.), a polegających na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku odbioru - za pośrednictwem punktu zlewnego przy ul. Warszawskiej - ciekłych odpadów komunalnych pochodzących z nieruchomości z terenu Gminy Dąbrowa Tarnowska nie podłączonych do miejskiej kanalizacji, poprzez:
- przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do rozwoju konkurencji na lokalnym rynku wywozu ciekłych odpadów komunalnych pochodzących z ww. nieruchomości,
- sprzedaż usług przyjęcia ciekłych odpadów komunalnych do punktu zlewnego w sposób powodujący uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie wywozu tych odpadów,
- odmowę przyjmowania do ww. punktu zlewnego ciekłych odpadów komunalnych dostarczanych przez Wnioskodawcę w ramach wywozu tych odpadów, tj. działalności, na prowadzenie której uzyskał zezwolenie Burmistrza Dąbrowy Tarnowskiej - przy braku alternatywnych możliwości zrzutu.
Równocześnie pozwany odmówił uwzględnienia (pkt 2) żądania zainteresowanego w zakresie stwierdzenia stosowania i nakazania zaniechania przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Dąbrowie Tarnowskiej praktyki monopolistycznej polegającej na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku wywozu ciekłych odpadów komunalnych pochodzących z nieruchomości nieskanalizowanych z terenu Gminy Dąbrowa Tarnowska, poprzez pobieranie - w celu eliminacji konkurencji - cen za tę usługę w wysokości poniżej jej kosztów własnych.
Pozwany nałożył także na powoda (pkt 3) w związku ze stwierdzonym stosowaniem praktyk monopolistycznych karę pieniężną w wysokości 15.000 zł.
Swoje rozstrzygnięcie pozwany oparł na ustaleniu, że powód posiada pozycję monopolistyczną - stanowiącą kwalifikowaną postać pozycji dominującej - na lokalnym rynku unieszkodliwiania (odbioru) ścieków pochodzących z nieruchomości nieskanalizowanych, poprzez jedyny na terenie Dąbrowy Tarnowskiej punkt zlewny do tego wyznaczony. Nie spotyka się w tym zakresie z konkurencją ze strony innych przedsiębiorców. Alternatywnymi miejscami dostarczania ścieków dla przedsiębiorców prowadzących działalność wywozową nie mogą być - ze względu na obowiązujące w tym zakresie uregulowania prawne - także okoliczne oczyszczalnie ścieków.
Powód pozostawał z zainteresowanym przez 9 lat w stosunku umownym, na podstawie którego zainteresowany dostarczał ścieki do zlewni. Powód pobierał opłaty za przyjęcie ścieków do punktu zlewnego od STOL-BET-u, który z kolei świadczył kompleksową usługę odbioru i wywozu ścieków na rzecz właścicieli nieruchomości.
Pismem z dnia 7.02.1999 r. (znak: RPWiK DT-/186/76/95) powód zmienił zasady rozliczeń w odniesieniu do ścieków odbieranych od przedsiębiorców, informując zainteresowanego, że sam zawrze umowy o wywóz ścieków z przedsiębiorcami i będzie od nich pobierał opłaty za wprowadzanie ścieków do punktu zlewnego. Zainteresowany natomiast mógłby świadczyć jedynie usługi transportowe przewozu ścieków i wyłącznie za to pobierać opłaty. Rozliczenia z osobami fizycznymi nie uległy zmianie, tzn. PUP "STOL-BET" Sp. z o.o. nadal świadczył na ich rzecz zarówno usługę odbioru ścieków z szamb, jak i wywozu (transportu) oraz odprowadzenia ścieków do punktu zlewnego.
Pismem z dnia 02.03.2000 r. (znak: RPWiK-DT-DN-NTL/291/2000), powołując się na treść wchodzącej w życie w dniu 01.05.2000 r. Uchwały Rady Miejskiej w Dąbrowie Tarnowskiej nr XIV/142/00 - powód zażądał od zainteresowanego zmiany zasad rozliczeń także w odniesieniu do właścicieli nieruchomości prywatnych na analogiczne jak wobec przedsiębiorców. Równocześnie zażądał on od zainteresowanego przedstawienia wykazu wszystkich gospodarstw domowych oraz firm, wraz z adresami, od których PUP "STOL-BET" Sp. z o.o. odbiera ścieki.
Zainteresowany odmówił udzielenia tych informacji, uznając je za tajemnicę handlową.
Następnie pismem z dnia 28.06.2000 r. (znak: RPWiK-DT-DN-709-2000) - powód wypowiedział zainteresowanemu umowę na odprowadzanie ścieków do kanalizacji miejskiej z zachowaniem 3 miesięcznego okresu wypowiedzenia ze skutkiem na dzień 30.09.2000 r. Za przyczynę wypowiedzenia uznał utratę zaufania do kontrahenta. Powód odmówił ponownego zawarcia umowy i poinformował kontrahentów PUP "STOL-BET" Sp. z o.o., że podmiot ten nie jest uprawniony do zawierania kompleksowych umów na odbiór, wywóz i odprowadzanie ścieków, a jedynie na ich transport.
W ocenie pozwanego, powyższe działanie powoda będącego monopolistą w zakresie odbioru do kanalizacji miejskiej, poprzez jedyny punkt zlewny ścieków dla nieruchomości nieskanalizowanych z terenu Dąbrowy Tarnowskiej, stanowi naruszenie treści art. 5 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów, tj. dyskryminującą zainteresowanego odmowę sprzedaży usługi odbioru ścieków do kanalizacji przy braku alternatywnych miejsc do ich odprowadzenia.
Ponieważ powód nie wypowiedział analogicznej umowy zawartej z GZGK oraz nie zażądał od niego imiennego wykazu kontrahentów, od których odbierane są ścieki, pozwany uznał, że naruszono również art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu (...), przez nadużycie pozycji dominującej polegające na sprzedaży swoich usług odbioru ścieków w sposób powodujący uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorców.
W ocenie pozwanego takie nierównoprawne traktowanie przez przedsiębiorcę dominującego na rynku innych uczestników przeciwdziała rozwojowi konkurencji. Przedsiębiorcom takim nie wolno utrudniać innym działalności gospodarczej jak również bez uzasadnionego powodu różnie ich traktować. Celem działań powoda, w ocenie pozwanego, była eliminacja dotychczasowego konkurenta z rynku odbioru ścieków oraz - poprzez uniemożliwienie ukształtowania się warunków niezbędnych do rozwoju konkurencji - ostateczne zmonopolizowanie tego rynku. Podejmowanie takich działań jest sprzeczne z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów.
Nakładając karę pieniężną w kwocie 15.000 zł stanowiącej około 6% jej maksymalnego wymiaru, pozwany wziął pod uwagę, że powinna ona spełniać funkcję zarówno represyjną, jak i prewencyjną i jest sankcją za kilkakrotne naruszenie przepisów powołanej ustawy i ma za zadanie zapobiec bezprawnym działaniom w przyszłości.
Od decyzji tej powód wniósł odwołanie w części dotyczącej pkt 1 i 3, tj. stwierdzającej stosowanie zarzucanych praktyk i nakazującej ich zaniechanie oraz nakładającej karę pieniężną, wnosząc o uchylenie decyzji w tej części lub o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Dąbrowie Tarnowskiej nie stosuje praktyk monopolistycznych na lokalnym rynku ścieków pochodzących z nieruchomości z terenu Gminy Dąbrowa Tarnowska nie podłączonych do kanalizacji miejskiej.
Zdaniem powoda, organ antymonopolowy w całej obszernej argumentacji zawartej w uzasadnieniu do zaskarżonej decyzji wykazał niewłaściwe rozumienie działania RPWiK jako przedsiębiorstwa państwowego użyteczności publicznej.
Jedyną przesłanką działań podjętych w stosunku do zainteresowanego była konieczność uzyskania faktycznych i rzetelnych danych dotyczących wzajemnie świadczonych usług, pozwalających na ustalenie należności za te usługi, a nie jego eliminacja. Odmowa współpracy i wypowiedzenie umowy lub odmowa jej zawarcia nie miała na celu ograniczenia konkurencji na rynku, lecz spowodowana była wcześniejszym postępowaniem drugiej strony.
Zdaniem powoda dane dotyczące dostawców ścieków nie są niemożliwymi do ujawnienia w normalnych stosunkach gospodarczych i były one niezbędne dla prowadzonej działalności (umożliwiały prowadzenie kontroli nad jakością ścieków).
Powód prezentował również stanowisko, że firma transportowa świadcząca usługi przewozu ścieków, a nie będąca odbiorcą ścieków nie powinna pobierać opłat za ścieki, a jedynie za usługi przewozowe.
Według powoda, pozwany nie uwzględnił również faktu, podnoszonego przez odwołującego się w trakcie postępowania, że aktualnie rynek odbioru ścieków uległ znacznemu poszerzeniu, co stwarza realną możliwość dostarczania ścieków do pobliskich oczyszczalni.
Pozwany i zainteresowany wnieśli o oddalenie odwołania.
Sąd Antymonopolowy zważył, co następuje:
Niekwestionowaną okolicznością jest, że powód jest podmiotem realizującym zadanie własne Gminy Dąbrowa Tarnowska w zakresie przyjmowania ciekłych odpadów komunalnych z nieruchomości nie podłączonych do kanalizacji miejskiej. Na tym rynku powód zajmuje pozycje monopolisty naturalnego.
Powód nie zaprzecza również, że wzywał zainteresowanego do podania mu wykazu, wraz z adresami dostawców ścieków. W odwołaniu (k-22) powód sam przyznaje, że jego celem było zawarcie umów bezpośrednich z tymi dostawcami na odbiór ich ścieków, zaś rola zainteresowanego miała być ograniczona do świadczenia usług transportowych. Żądanie przekazania wykazu odbiorców dotyczyło jedynie zainteresowanego i nie było skierowane do innych podmiotów działających na rynku wywozu odpadów płynnych.
Bezsporne jest także, że w konsekwencji odmowy powód wypowiedział zainteresowanemu umowę, na podstawie której dostarczał on ścieki do zlewni powoda. W tym czasie nie istniało alternatywne miejsce odbioru ścieków komunalnych w ramach realizacji zadania własnego Gminy Dąbrowa Tarnowska.
W świetle powyższych okoliczności trafne jest ustalenie pozwanego, że zachowanie powoda odpowiada przesłankom praktyk wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1, 3 i 4 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów.
Powód wykorzystując swoją pozycję dominującą na rynku odbioru ciekłych odpadów komunalnych pochodzących z nieruchomości z terenu Gminy Dąbrowa Tarnowska zmierzał do eliminacji zainteresowanego z części zajmowanego przez niego rynku, pozbawiając go możliwości osiągania zysku wynikającego z szukania tańszych miejsc składowania odpadów i silniejszej pozycji w ewentualnych negocjacjach stawek za dostarczane odpady.
Zawarcie umowy z dostawcami ścieków z pominięciem zainteresowanego umacniało dodatkowo powoda na zajmowanym rynku odbioru odpadów. Dostawcy ścieków, jako podmioty nieprofesjonalne, są z natury mniej zorientowane co do możliwości alternatywnych źródeł odbioru odpadów i ewentualnych stawek za taką usługę. Natomiast zainteresowany, jako podmiot profesjonalny i lepiej zorientowany, jest w stanie dużo szybciej reagować na możliwości odbioru (przynajmniej części) odpadów przez oczyszczalnie w innych gminach.
Z tego też względu działanie polegające na chęci zawłaszczenia części należącego do zainteresowanego rynku, należy ocenić jako przeciwdziałające powstawaniu konkurencji, zarówno na rynku odbioru ciekłych odpadów komunalnych jak i usług odbioru tych odpadów od osób fizycznych i prawnych.
Powyższe zachowanie spełnia zatem przesłanki praktyki monopolistycznej opisanej w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów.
Równocześnie, co trafnie ustalił pozwany, powód nie próbował ograniczać zakresu działalności konkurujących z zainteresowanym GZGK, którego roli powód nie ograniczał wyłącznie do świadczenia usług przewozowych. W ten sposób GZGK nabywało usługi powoda w sposób uprzywilejowany w stosunku do zainteresowanego.
Działanie takie jest praktyką monopolistyczną opisaną w art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów.
Wypowiedziano zainteresowanemu umowę o odbiór ciekłych odpadów komunalnych, w sytuacji gdy nie miał on możliwości alternatywnych źródeł odbioru odbieranych ścieków. Zlewnie w sąsiednich gminach nie miały bowiem obowiązku przyjmowania ścieków spoza własnej gminy.
W tej sytuacji spełnione zostały również przesłanki praktyki monopolistycznej wymienionej w art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów. W ocenie Sądu Antymonopolowego, stosowanie powyższych praktyk, wbrew zarzutom powoda, nie było niezbędne ze względów techniczno-organizacyjnych lub ekonomicznych do prowadzenia działalności gospodarczej i nie powodowały istotnego ograniczenia konkurencji.
Praktyki te w istotny sposób ograniczały konkurencję na wymienionych wyżej rynkach eliminując zainteresowanego z części rynku odbioru odpadów od osób fizycznych i prawnych.
Nadto należy podnieść, że nie zostało wykazane, że posiadanie listy dostawców odpadów ciekłych jest niezbędne do prowadzenia przez powoda jego działalności gospodarczej. Nie zostało bowiem wykazane, że istnieje stała zależność pomiędzy podmiotem, od którego ścieki są odbierane i jego adresem a jakością ścieków lub by ścieki odbierane od jednego podmiotu miały zawsze taką samą jakość.
Zauważyć również należy, że zachowanie powoda, a zwłaszcza brak propozycji co do np. ustalenia zasad odbiorów ilościowych i jakościowych ścieków, wskazuje, że intencją działań powoda nie była troska o jakość dostarczanych przez zainteresowanego ścieków.
Powód nie wykazał też, aby istniały obiektywne podstawy do utraty zaufania do zainteresowanego jako kontrahenta. Nie zostały w szczególności przedstawione żadne dowody aby zainteresowany dostarczał ścieki w innych ilościach lub o innej jakości niż wynikało to z umowy stron.
Utrata zaufania do kontrahenta bez istotnej przyczyny może być powodem rozwiązania stosunku umownego jeśli podmiot, który zaufanie to utracił nie posiada pozycji dominującej. Posiadanie pozycji dominującej powoduje bowiem, że racjonalność podejmowanych przez taki podmiot działań nie jest weryfikowana przez mechanizmy rynkowe.
Utratę zaufania można więc uznać za okoliczność usprawiedliwiającą, w myśl art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów, stosowanie praktyki monopolistycznej, jeżeli wynika ona z przyczyn uzasadnionych.
Podkreślić również należy, że zgodnie z powołanym wyżej przepisem ciężar wykazania tej okoliczności spoczywał na powodzie.
Bez znaczenia są również późniejsze zmiany na rynku (możliwość alternatywnych źródeł odbioru) bowiem nawet zaniechanie stosowania praktyki nie stanowi przeszkody do wszczęcia postępowania antymonopolowego i wydania decyzji zakazującej stosowania praktyki monopolistycznej.[...]