Wyrok z dnia 23 kwietnia 2001 r. w sprawie z odwołania Parafii Rzymsko-Katolickiej Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt XVII Ama 49/00.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.UOKiK.2001.1.11

Akt indywidualny

Wersja od: 18 grudnia 2001 r.

WYROK

z dnia 23 kwietnia 2001 r.

w sprawie z odwołania Parafii Rzymsko-Katolickiej Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

(sygn. akt XVII Ama 49/00)

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Antymonopolowy po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2001 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z odwołania Parafii Rzymsko-Katolickiej Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura w Krakowie, zainteresowany: Stanisław Grzesiak o przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym na skutek odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura w Krakowie z dnia 28 marca 2000 r. nr RKR 5/2000:

1. oddala odwołanie.

2. zasądza od Parafii Rzymsko-Katolickiej Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony konkurencji i Konsumentów Delegatura w Krakowie kwotę 900 zł tytułem kosztów postępowania,

3. obciąża Skarb Państwa kwotą 700 zł z tytułu części wpisu od odwołania, od jakiej powód został zwolniony.

UZASADNIENIE

W dniu 6 września 1999 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (pozwany) działając na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich i przedsiębiorcy pogrzebowego Stanisława Grzesiaka (zainteresowanego) wszczął postępowanie administracyjne w sprawie nakazania zaniechania stosowania przez Zarząd Rzymskokatolickiej Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie (powód) praktyk monopolistycznych określonych w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz. U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547) - zwanej dalej ustawą o przeciwdziałaniu [...].

W toku przeprowadzonego postępowania administracyjnego organ antymonopolowy ustalił, iż powód jest właścicielem jedynego cmentarza na terenie miejscowości Sławków. Cmentarz ten jest obecnie głównym miejscem prowadzenia działalności gospodarczej przez 3 lokalnych przedsiębiorców pogrzebowych, tj. zainteresowanego, Juliana Drabika oraz Jerzego Kulawika.

Do 1992 r. zainteresowany wraz z Julianem Drabikiem byli zatrudnieni przez powoda w charakterze grabarzy. Do zakresu ich obowiązków należało m.in. wykopywanie grobów ziemnych (mogił), otwieranie i zamurowywanie grobowców oraz asysta przy pogrzebach. W dniu 21.02.1992 r. wyżej wymienieni wspólnie zarejestrowali działalność gospodarczą w zakresie usług pogrzebowych (k. 34-35 akt adm.), w ramach której - już jako przedsiębiorcy - nadal wykonywali dotychczasowe obowiązki grabarzy. Z uwagi na duży popyt na usługi betoniarsko-nagrobkowe, zainteresowany w dniu 27.04.1994 r. indywidualnie zgłosił - niezależnie od dotychczas prowadzonej - działalność gospodarczą w zakresie wykonywania nagrobków oraz produkcji i sprzedaży gotowych elementów do ich montażu (k. 36 akt adm.).

W dniu 7.07.1997 r. wspólna działalność gospodarcza zainteresowanego i Juliana Drabika została na ich prośbę wykreślona z ewidencji (k. 37 akt adm.), po czym w dniu 9.07.1997 r. zainteresowany zarejestrował - już samodzielnie - działalność gospodarczą w zakresie usług pogrzebowych polegających na: produkcji i sprzedaży elementów nagrobków, budowie piwnic, nagrobków i ich renowacji, posłudze przy pogrzebach, przygotowywaniu grobów ziemnych, otwieraniu i zamurowywaniu grobowców oraz usługach transportowych. Julian Drabik - właściciel Zakładu Usług Grabarskich - rozpoczął natomiast samodzielną działalność gospodarczą w zakresie takich usług pogrzebowych, jak: przygotowywanie grobów ziemnych, renowacja nagrobków oraz posługa przy pogrzebach.

W międzyczasie, pismem z dnia 20 czerwca 1997 r. powód zawiadomił zainteresowanego, że nie będzie korzystać z usług pogrzebowych jego firmy, sugerując jednocześnie możliwość ponownego zatrudnienia go na nowych warunkach pracy (k. 22 akt adm.).

Równocześnie w całym tym okresie, jak i obecnie, działalność gospodarczą w zakresie przygotowywania mogił ziemnych, otwierania i zamurowywania grobowców oraz betoniarstwa wykonywał i wykonuje Jerzy Kulawik - właściciel Zakładu Betoniarsko-Nagrobkowego w Sławkowie.

W dniu 1.01.1998 r. powód wprowadził w życie "Regulamin dla pracowników na cmentarzu w Sławkowie" - zwany dalej "Regulaminem" (k. 10-1 1 akt adm.), który stanowi między innymi, że:

- opiekę nad cmentarzem sprawuje grabarz i funkcję tę pełni jedna osoba, która za zgodą Zarządu może sobie dobrać jednego pomocnika (pkt III.1 i 2),

- do zakresu obowiązków grabarza należy wykopywanie mogił i utrzymywanie wokół nich porządku, wywiezienie ziemi, otwieranie grobów wcześniej przygotowanych, asysta przy pogrzebach, utrzymywanie porządku w Kaplicy i na cmentarzu, ekshumacje (pkt III.3),

- grabarz nie podejmuje żadnej decyzji bez zgody i wiedzy Zarządu (pkt IV.4),

- grabarz wykonuje także czynności związane z administrowaniem, polegające na wskazywaniu - za zgodą Zarządu - miejsc do pochówku, wypisywaniu kwitów na dzierżawę miejsc, pobieraniu opłat za miejsce - w wysokości ustalonej przez Zarząd (pkt V oraz pkt VI.3),

- od prac polegających na kopaniu mogił, ekshumacji i innych odprowadza się do Zarządu opłaty w wysokości 10-15% wartości prac (pkt VI.1), a wysokość opłat za kopanie mogił musi być ustalana z Zarządem (pkt VI.4),

- powód będzie faworyzował i popierał dwóch pracowników budujących piwniczki i pomniki, tj. Jerzego Kulawika oraz zainteresowanego i osoby te od wykonywanych prac odprowadzać będą na rzecz powoda - za pośrednictwem grabarza - należności w wysokości 15% ich wartości,

- zobowiązani są także do wykonywania prac związanych z funkcjonowaniem cmentarza oraz prac na plebanii (pkt VIII.1, 2 i 7).

Na podstawie przeprowadzonych przez organ antymonopolowy badań ankietowych organ antymonopolowy ustalił, że po wejściu w życie Regulaminu nastąpił znaczny spadek liczby usług wykonywanych przez zainteresowanego (k. 30, k. 47, k. 50, k. 58 akt adm.).

Ponadto ustalone zostało, iż po wprowadzeniu Regulaminu funkcję grabarza przejął przedsiębiorca Julian Drabik. Jemu jako grabarzowi powód powierzył czynności administrowania cmentarzem, tzn. utrzymania porządku, wskazywania miejsc do pochówku, wypisywania kwitów i pobieranie opłat. Co więcej, przyznał mu, na zasadzie wyłączności, prawo do wykopywania i zasypywania grobowców, tj. do czynności wchodzących w zakres usług pogrzebowych.

W oparciu o powyższe ustalenia organ antymonopolowy wydał w dniu 28 marca 2000 r. decyzję Nr RKR-5/2000 nakazującą zaniechania stosowania przez powoda praktyk monopolistycznych określonych w art. 5 ust. 1 pkt 1, 3, 4 i 6 ustawy o przeciwdziałaniu [...], a polegających na nadużywaniu pozycji zarządcy tego cmentarza poprzez:

1) przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania konkurencji na rynku kompleksowych usług pogrzebowych, obejmujących również wykonywanie grobów ziemnych, realizowanych na terenie cmentarza na zlecenie osób trzecich,

2) uprzywilejowanie jednego z przedsiębiorców działających na lokalnym rynku kompleksowych usług pogrzebowych, polegające na umożliwieniu mu wykonywania grobów ziemnych na cmentarzu na zasadzie wyłączności,

3) ograniczanie niektórym przedsiębiorcom dostępu do rynku kompleksowych usług pogrzebowych, obejmujących również wykonywanie grobów ziemnych, realizowanych na terenie cmentarza na zlecenie osób trzecich, przy braku alternatywnych możliwości wykonywania tych usług,

4) narzucanie przedsiębiorcom pogrzebowym uciążliwych - i przynoszących Zarządowi nieuzasadnione korzyści - warunków finansowych wykonywania usług pogrzebowych na terenie cmentarza, poprzez:

- ustalenie w "Regulaminie dla pracowników na cmentarzu w Sławkowie" obowiązku przekazywania Zarządowi od 10% do 15% wartości tych prac wykonywanych na zlecenie osób trzecich,

- ustalenie w "Regulaminie dla pracowników cmentarzu w Sławkowie" obowiązku świadczenia przez tych przedsiębiorców nieodpłatnych usług na rzecz cmentarza i plebanii.

Od powyższej decyzji powód złożył odwołanie, wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji i oddalenie wniosku zainteresowanego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.

W uzasadnieniu odwołania powód podniósł, że postawione zarzuty są niezasadne i w jednostronny sposób interpretują narzucanie przedsiębiorcom pogrzebowym uciążliwych warunków finansowych i przynoszących powodowi nieuzasadnione korzyści. Zdaniem powoda pozwany- wydając zaskarżoną decyzję - nie uwzględnił, iż:

1. utrzymanie cmentarza parafialnego - zgodnie z art. 43 pkt 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm.) - finansowane jest ze środków własnych powoda, który musi podejmować działania w celu ich pozyskania,

2. zainteresowany i inni przedsiębiorcy nie odprowadzają składki na rzecz cmentarza, ponieważ opłaty takie uiszczają inwestorzy (zamawiający usługi), a ich wysokość - mając na uwadze względy sprawiedliwości społecznej - jest proporcjonalna do ceny pomnika,

3. wszystkie inwestycje na cmentarzu są wykonywane na zasadzie wolnorynkowej konkurencji z wyjątkiem kopania grobów ziemnych i posługi przy pogrzebie, ponieważ osoba wykonująca te czynności (grabarz) musi być osobą wierzącą i wiarygodną dla parafian i powoda.

Sąd Antymonopolowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1989 r. Nr 29, poz. 154 ze zm.) Kościół Katolicki, zwany dalej Kościołem, rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządu swoimi sprawami. Jednocześnie, na podstawie art. 3 ust. 2, w sprawach odnoszących się do Kościoła, nie uregulowanych ww. ustawą, stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy prawa, o ile nie są sprzeczne z wynikającymi z niej zasadami.

Wymóg ten spełniają unormowania należącej do sfery prawa publicznego ustawy o przeciwdziałaniu [...]. Ustawa ta, jak wynika to z jej preambuły, została uchwalona w celu zapewnienia rozwoju konkurencji ochrony przedsiębiorców narażonych na stosowanie praktyk monopolistycznych oraz ochrony interesów konsumentów. Jej instrumenty skierowane są przeciwko przedsiębiorcom mającym na rynku pozycję monopolistyczną lub dominującą, ograniczającym w sposób sprzeczny z prawem samodzielności innych uczestników rynku.

Na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 1972 r. Nr 47, poz. 298 ze zm.), na powodową Parafię będącą kościelną osobą prawną nałożony jest obowiązek chowania, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, osób zmarłych, ponieważ wyznaniowy cmentarz w Sławkowie jest jedynym w tej miejscowości. W praktyce oznacza to, że Parafia poprzez swój Zarząd Cmentarza świadczy na terenie Stawkowa usługi o charakterze użyteczności publicznej, a zatem jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu [...]. W świetle treści tego przepisu przedsiębiorcą jest osoba fizyczna i prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej prowadząca działalność gospodarczą albo świadcząca usługi o charakterze użyteczności publicznej.

W tym stanie rzeczy nie ulega wątpliwości, że powodowa Parafia podlega przy wykonywaniu opisanej wyżej działalności rygorom prawa antymonopolowego. W konsekwencji jej działania podlegają w niniejszej sprawie ocenie pod kątem stosowania praktyk monopolistycznych przedsiębiorcy.

Zarząd Parafii administrując swoim cmentarzem posiada na miejscowym rynku usług cmentarnych pozycję monopolistyczną, gdyż nie spotyka się z konkurencją. Posiadanie takiej pozycji nie jest jednak zakazane. Bezprawne jest dopiero nadużycie tej pozycji. Sytuacja taka ma miejsce w przedmiotowej sprawie. Strona powodowa nadużyła bowiem posiadanej pozycji monopolistycznej na rynku usług cmentarnych (związanych bezpośrednio z administrowaniem cmentarza) ingerując w mechanizm konkurencji na rynku usług pogrzebowych związanym z usługami cmentarnymi. Udzielenie przez Zarząd Parafii przedsiębiorcy pogrzebowemu Julianowi Drabikowi wyłączności na kopanie i zasypywanie mogił oraz na posługę przy pogrzebie, przy jednoczesnej odmowie zgody na wykonywanie tych usług w odniesieniu do przedsiębiorcy Stanisława Grzesiaka było taką niedozwoloną ingerencją w swobodę konkurowania na rynku usług pogrzebowych pozbawiającą ponadto klientów swobody wyboru zleceniobiorcy. Słusznie zatem działania te zostały zakwalifikowane w decyzji jako przejaw stosowania praktyki monopolistycznej określonej w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu [...], polegającej na przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji, a także praktyki monopolistycznej zdefiniowanej w art. 5 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, polegającej na sprzedaży towarów w sposób powodujący uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorców - konkretnie Juliana Drabika.

Dokonując oglądu opisanej sytuacji z punktu widzenia Stanisława Grzesiaka i Jerzego Kulawika pozbawionych arbitralną decyzją Zarządu Cmentarza możliwości kopania i zasypywania grobów na cmentarzu w Sławkowie przy braku możliwości świadczenia tej usługi pogrzebowej na innym cmentarzu w tej miejscowości, daje się ją równocześnie zakwalifikować jako doprowadzenie do odmowy sprzedaży usługi dyskryminujące obu tych przedsiębiorców, tj. praktykę monopolistyczną z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy.

Ostatnią wymagającą rozważenia kwestią była ocena zachowania strony powodowej pod kątem stosowania przez nią praktyki monopolistycznej z art. 5 ust. 1 pkt 6 cytowanej ustawy. Według tego przepisu przejawem nadużycia monopolistycznej pozycji na rynku jest narzucanie uciążliwych warunków umów przynoszących narzucającemu nieuzasadnione korzyści. Jak wyżej wykazano, eksploatując swoją uprzywilejowaną pozycję na rynku usług cmentarnych strona powodowa narzuciła swoje "warunki gry" na związanym z tymi usługami rynku usług pogrzebowych. Warunki te zasadnie uznane zostały w decyzji za uciążliwe. Trudno bowiem inaczej zakwalifikować swoisty podatek w postaci obowiązku przekazywania przez przedsiębiorców pogrzebowych do 15% wartości usług pogrzebowych prac kamieniarskich przy nagrobkach - na rzecz Parafii. Kwoty z tego tytułu nie znajdują żadnego odpowiednika zamiennika ze strony powodowej są więc nieekwiwalentne w rozumieniu art. 487 § 2 Kc. Identycznie należy podejść do ustalonego w Regulaminie obowiązku świadczenia przez przedsiębiorców nieodpłatnych usług na rzecz Parafii.

Na koniec zgodzić się należy z tą częścią uzasadnienia odwołania, w której wskazano na konieczność stałego dopływu środków finansowych dla prawidłowego funkcjonowania cmentarza. Tym niemniej podkreślić trzeba, że środki te powinny być pozyskiwane w sposób zgodny z prawem. Strona powodowa nawet w stosunku do własnego cmentarza nie jest władna skutecznie zarządzić, że brakujące środki na jego utrzymanie wygospodarowane zostaną w następstwie ograniczenia konkurencji i eksploatacji własnej silnej pozycji rynkowej. Takie zachowanie przekracza granice korzystania z prawa własności zdefiniowanego w art. 140 Kc i nie korzysta z ochrony. Podkreślić trzeba, iż jednym z aktów normatywnych wyznaczających takie granice jest ustawa o przeciwdziałaniu [...].

Z omawianych wyżej względów, nie podzielając argumentów odwołania Sąd działając na podstawie art. 479³⁴ § 1 Kpc odwołane oddalił.

O kosztach postępowania orzeczono stosowanie do wyniku sporu - art. 98 i 99 Kpc.