Wyrok z dnia 16 listopada 2005 r. w sprawie z odwołania Polskiej Korporacji Finansowej "Skarbiec" Sp. z o.o. w Gdańsku przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt VI ACa 473/05.
Dz.Urz.UOKiK.2006.2.33
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 16 listopada 2005 r.
w sprawie z odwołania Polskiej Korporacji Finansowej "Skarbiec" Sp. z o.o. w Gdańsku przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny, po rozpoznaniu w dniu 28 października 2005 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Polskiej Korporacji Finansowej "Skarbiec" Sp. z o.o. w Gdańsku przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów, na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 7 lutego 2005 r., sygn. akt XVII Ama 96/03, zmienia zaskarżony wyrok w punktach I-4 w ten sposób, że:
2. Zasądza od Polskiej Korporacji Finansowej "Skarbiec" Sp. z o.o. w Gdańsku na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 368 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.
UZASADNIENIE
Powódka - Polska Korporacja Finansowa "Skarbiec" Sp. z o.o. w Gdańsku - odwołała się od decyzji pozwanego Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Nr RPZ-13/2003 z dnia 21 lipca 2003 r., uznającej wykorzystywanie przez powódkę oznaczonych w punkcie 1 decyzji postanowień umownych za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującej zaniechania ich stosowania, uznającej w punkcie 2 za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę, polegającą na prowadzeniu reklamy prasowej w sposób wprowadzający w błąd we wskazany decyzją sposób i nakazującej zaniechania jej stosowania oraz zobowiązującej powódkę w punkcie 3 do przesłania, za potwierdzeniem odbioru, wszystkim swoim klientom, w terminie miesiąca od uprawomocnienia się decyzji, sentencji decyzji wraz z akapitami 4 - 9 uzasadnienia oraz oświadczenia w formacie przynajmniej A5, drukowanego w rozmiarze czcionki 14, o treści wskazanej decyzją, wnosząc o jej uchylenie w całości. Pozwany wniósł o oddalenie odwołania z uwagi na stosowanie przez powódkę w umowach z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, wpisanych do rejestru na podstawie wskazanych w odpowiedzi na odwołanie wyroków.
Wyrokiem z dnia 7 lutego 2005 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zmienił pkt 1 zaskarżonej decyzji w ten sposób, że nadał mu brzmienie: "Nie stwierdza się stosowania przez Polską Korporację Finansową "Skarbiec" Sp. z o.o. w Gdańsku praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej na wykorzystywaniu postanowień umownych o treści: a) "Klient przyjmuje na siebie całość praw i zobowiązań wynikających z niniejszej umowy.", b) "W przypadku, gdy w ciągu dwóch kolejnych terminów przydziałów nie zostanie zebrany fundusz grupy, pozwalający na jeden przydział, PKF "Skarbiec" upoważniony jest do wstrzymania przydziałów i przystąpienia do przedterminowej likwidacji programu lub do podjęcia innego rozwiązania, które najlepiej posłuży interesom Klientów i umożliwi dalsze funkcjonowanie w Programie Klientom, którzy terminowo wypełnili zobowiązania.", c) "Rozwiązanie umowy następuje w ciągu trzech miesięcy od terminu zakończenia Planu ratalnego. Jednocześnie PKF "Skarbiec" dokona ostatecznej likwidacji grupy. (par. 18 pkt 1 a). (...) środki jakie pozostaną w ramach funduszu po likwidacji zostaną przeznaczone w kolejności na: pokrycie strat powstałych w programie z powodów niezawinionych przez PKF "Skarbiec", np. niemożności wyegzekwowania zadłużenia od poszczególnych Klientów itp. (par. 18 pkt 2a I), wypłatę rat czystych Klientom, którzy nie otrzymali przydziału, a którzy zrezygnowali lub zostali wykluczeni zgodnie z zasadami określonymi w par. 13 i par. 14, a nie rozwiązano z nimi umowy wcześniej (par 18 pkt 2a II). Jeżeli pozostające na rachunku bankowym środki finansowe będą niewystarczające dla całkowitego zaspokojenia wierzytelności w powyższej kolejności płatności, należności regulowane będą proporcjonalnie do wysokości wpłat każdego Klienta (par. 18 pkt 2a III). Jakiekolwiek zmniejszenie funduszu grupy wywołane przez zdarzenia nieprzewidziane w niniejszej umowie, a niezależne od PKF "Skarbiec", obciążało będzie proporcjonalnie wszystkich Klientów.", d) "Klientowi, któremu nie przydzielono jeszcze produktu zostanie zwrócona suma wpłaconych rat podstawowych, bez waloryzacji i opłat wstępnych, z potrąceniem opłaty likwidacyjnej równej 10% wartości wybranego przez Klienta zestawu kwotowego.", e) "W sytuacjach nieprzewidzianych w niniejszej Umowie i w sprawach w niej nieuregulowanych stosuje się wewnętrzne przepisy PKF "Skarbiec"." Sąd Okręgowy zmienił pkt 3 zaskarżonej decyzji w ten sposób, że uchylił go w całości oraz postanowił o kosztach postępowania i oddalił powództwo w pozostałej części.
Rozstrzygnięcie oparte zostało na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.
Sąd Okręgowy uznał odwołanie powódki za częściowo zasadne. Przychylił się do jej twierdzeń co do błędnej wykładni art. 47943 K.p.c. poczynionej przez pozwanego. Podał, że w przypadku, gdy przedmiotem roszczenia jest żądanie uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Sąd uwzględniając powództwo, w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Zakaz ten dotyczy jednak wyłącznie pozwanego i wyłącznie we wzorcu umowy i w stosunkach z konsumentami. Skutek tego wyroku względem osób trzecich polega na tym, że osoby te mogą się powoływać na skutki uznania klauzuli za niedozwoloną i zakazu jej stosowania, jednak wyłącznie względem podmiotu, wobec którego to orzeczono. Sąd Okręgowy podniósł, że odmienny punkt widzenia prowadziłby do sytuacji, gdzie zobowiązanymi z wyroku względem jednego podmiotu byłyby również podmioty, które nie brały udziału w postępowaniu sądowym i nie miały możliwości ochrony swoich praw.
Nadto, Sąd Okręgowy wskazał, że postanowienie wzorca określonej treści jest niedozwolone wyłącznie w przypadkach, gdy brak jest we wzorcu analogicznej klauzuli, przewidującej identyczne obowiązki względem kontrahenta konsumenta lub uprawnienia dla konsumenta (art. 3853 pkt 14, 16 i 19 K.c.). Skoro zatem wobec powódki nie orzeczono zakazu stosowania we wzorcu umowy żadnego z wymienionych w punkcie 1 decyzji zwrotów, to brak jest podstaw do przyjęcia, że stosowanie ich przez powódkę stanowiło praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów). Dlatego też Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że zaskarżoną decyzję należało zmienić. Tym samym stał się bezprzedmiotowy także pkt 3 decyzji, co skutkowało jego uchyleniem.
Co się zaś tyczy pkt 2 decyzji, Sąd Okręgowy uznał, że skoro powódka otrzymała zarówno zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego, jak i została powiadomiona o jego ukończeniu i możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, miała możliwość przedstawienia wniosków i podejmowania czynności skierowanych na obronę swoich praw. Należy jednak mieć na uwadze, że pozwany oparł się na bezspornej treści zamieszczonych w prasie przez powódkę ogłoszeń, a okoliczność ta nie została zakwestionowana.
Sąd Okręgowy podał nadto, że zamieszczanie sformułowania: "Kredyt w banku jest dla Ciebie nieosiągalny" i przykładowego planu ratalnego sugeruje, że oferowana jest pożyczka udzielana przez powódkę. To zaś stanowi informację mylącą, gdyż w istocie oferta dotyczy możliwości uzyskania środków finansowych w ramach samofinansującego się konsorcjum. Zatem oferta powódki istotnie różni się od sugerowanego jako substytut kredytu bankowego. Dlatego też Sąd Okręgowy oddalił odwołanie w tym zakresie.
Apelację od wyroku z dnia 7 lutego 2005 r. złożył pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Skarżący zarzucił naruszenie: art. 47943 K.p.c., przez przyjęcie, iż prawomocność wyroku uznającego klauzulę za niedozwoloną i zakazującego jej stosowanie odnosi się wyłącznie do podmiotu będącego stroną postępowania i wyłącznie do wzorca stosowanego przez ten podmiot, oraz art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, przez przyjęcie, że zastosowanie postanowień wzorców umów wpisanych do rejestru stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, gdy dopuszcza się jej ten sam przedsiębiorca, w stosunku do którego zapadł wyrok, stanowiący podstawę wpisu danej klauzuli do rejestru. Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 1 - 4 i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację zważył, co następuje.
Apelacji pozwanego nie można odmówić słuszności.
Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ma na celu abstrakcyjną kontrolę wzorca umowy "która dokonywana jest w oderwaniu od konkretnej umowy, zaś wyrok uwzględniający powództwo przez uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone i zakazanie ich stosowania ma, zgodnie z art. 47943 K.p.c., od chwili wpisania do odpowiedniego rejestru, skutek także wobec osób trzecich. Rozszerzona prawomocność materialna takich wyroków stanowi przeszkodę procesową dla ponownego rozpoznawania sprawy, dotyczącej uznania za niedozwolone postanowień wzorców umowy, które zostały uznane za niedozwolone prawomocnymi wyrokami wpisanymi do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK na podstawie art. 47945 K.p.c. Wpisanie do rejestru wzorca umowy uznanego za niedozwolony wyłącza ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wyrok wydano (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 r., sygn. akt III CZP 95/03-OSNC 2005/2/25).
W prowadzonym przez Prezesa UOKiK rejestrze pod pozycją 4, w dniu 23 sierpnia 2002 r. został wpisany uznany za niedozwolony wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 27 lutego 2002 r., sygn. akt XVII Amc 27/01, wzorzec umowy o treści: "W przypadku, gdyby w danym miesiącu środki wniesione przez klientów uczestników danej grupy nie wystarczyły na zakup jednego produktu, wówczas zebrana kwota zostanie przeniesiona na następny miesiąc, zasilając fundusz grupy w następnym akcie asygnacyjnym. W przypadku, gdy w ciągu dwóch kolejnych miesięcy nie zostanie zebrany fundusz grupy, pozwalający na zakup jednego produktu, Mecom jest upoważnione do przedterminowej likwidacji danej grupy lub podjęcia innych kroków, które posłużą interesom grupy i umożliwią dalsze funkcjonowanie w systemie klientom, którzy wypełnili swoje zobowiązania terminowo".
Pod pozycją 9 w dniu 15 października 2002 r. został wpisany uznany za niedozwolony wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 27 marca 2002 r., sygn. akt XVII Amc 41/01, wzorzec umowy o treści: "uczestnik postępowania przejmuje na siebie całość praw i zobowiązań wynikających z niniejszej umowy".
Pod pozycją 21 w dniu 15 października 2002 r. został wpisany uznany za niedozwolony wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 6 maja 2002 r., sygn. akt XVII Amc 44/01, wzorzec umowy o treści: "uczestnik grupy otrzyma zwrot wpłaconych rat podstawowych, bez waloryzacji i oprocentowania, w czasie likwidacji grupy określonym w § 19, po potrąceniu należnych PGK Kredyt kosztów administracyjnych oraz opłaty wstępnej".
Pod pozycją 27 w dniu 15 października 2002 r. został wpisany uznany za niedozwolony wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 12 sierpnia 2002 r., sygn. akt XVII Amc 43/01, wzorzec umowy o treści: "w sytuacjach nieprzewidzianych w niniejszej umowie, decyzje podejmuje zarząd EFB w drodze uchwały".
Pod pozycją 34 w dniu 25 marca 2002 r. został wpisany uznany za niedozwolony wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 27 listopada 2002 r., sygn. akt XVII Amc 56/01, wzorzec umowy o treści: "1. W ciągu trzech miesięcy, licząc od terminu zakończenia planu ratalnego, "Prestiże" dokona ostatecznej likwidacji grupy. 2. Fundusze, jakie ewentualnie pozostaną po likwidacji grupy zostaną przeznaczone na: a) pokrycie strat powstałych w grupie z powodów niezawinionych przez "Prestiże" (np. niemożność wyegzekwowania zadłużenia od uczestników grupy lub poręczycieli), b) wypłatę rat podstawowych uczestnikom grupy, którym nie został przydzielony towar, a którzy zrezygnowali lub zostali wykluczeni, zgodnie z zasadami określonymi w art. 1. 3. Jeżeli będące w dyspozycji "Prestiże" środki finansowe będą niewystarczające dla całkowitego zaspokojenia wierzytelności w powyższej kolejności płatności, należności dokonywane będą proporcjonalnie do wysokości wpłat każdego uczestnika grupy. 4. Jakiekolwiek zmniejszenie się funduszy grupy, wywołane przez zadłużenie nieuwzględnione w tej umowie, a niezależne od Prestiże, będzie obciążało uczestników grupy."
Wszystkie powyższe klauzule zawierają treści jednakowe z klauzulami zakwestionowanymi w sprawie niniejszej i zostały uznane za niedozwolone prawomocnymi wyrokami zapadłymi przed wydaniem zaskarżonego orzeczenia oraz zostały ujawnione w rejestrze przed wydaniem orzeczenia przez Sąd Apelacyjny. Zgodnie z art. 316 § 1 K.p.c., mającym odpowiednie zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym, sąd II instancji obowiązany jest brać pod uwagę stan faktyczny i prawny sprawy istniejący w chwili orzekania.
Okolicznością istniejącą w dacie rozstrzygnięcia przez Sąd Apelacyjny jest istnienie wskazanej w art. 47943 K.p.c. przesłanki wyłączającej możliwość orzekania w sprawie niniejszej z uwagi na wpisanie zakwestionowanych postanowień wzorca do rejestru na podstawie prawomocnych wyroków.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 K.p.c., uchylił zaskarżony wyrok w zakresie objętym apelacją i rozstrzygnął o kosztach postępowania uwzględniając okoliczność, iż powód stosował niedozwolone klauzule w stosowanych wzorcach umownych. [...]