Wyrok z dnia 10 kwietnia 2006 r. w sprawie z odwołania Kolportaż Prasy Rolkon Sp. z o.o. w Poznaniu oraz Ruch S.A. w Warszawie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt XVII Ama 88/04.
Dz.Urz.UOKiK.2006.3.44
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 10 kwietnia 2006 r.
w sprawie z odwołania Kolportaż Prasy Rolkon Sp. z o.o. w Poznaniu oraz Ruch S.A. w Warszawie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2006 r. w Warszawie sprawy z powództwa 1. Kolportaż Prasy Rolkon Sp. z o.o. w Poznaniu, 2. Ruch S.A. w Warszawie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, o ochronę konkurencji, na skutek odwołania powoda 1 i powoda 2 od decyzji Nr RWA-19/2004 z dnia 16 lipca 2004 r.
2. oddała odwołanie Ruch S.A. w Warszawie,
3. zasądza na rzecz Skarbu Państwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: od Kolportażu Prasy Rolkon Sp. z o.o. kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, od Ruch S.A. kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.
UZASADNIENIE
Decyzją Nr RWA-19/2004 z dnia 16 lipca 2004 r. pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego wszczętego z urzędu, nie stwierdził stosowania przez powoda 2 Ruch S.A. w Warszawie i powoda 1 Kolportaż Prasy Rolkon Sp. z o.o. w Poznaniu praktyki ograniczającej konkurencję, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na zawarciu porozumienia na krajowym rynku dystrybucji (kolportażu) prasy, przejawiającego się w kontrolowaniu świadczenia usług kolportażu prasy, poprzez organizowanie - w oparciu o Umowę współpracy nr [...] w zakresie sprzedaży wydawnictw z dnia 14 czerwca 2002 r. oraz Umowę nr [...] z dnia 18 grudnia 2002 r. - wspólnej sprzedaży tytułów prasowych.
Równocześnie, decyzją tą (pkt II) uznał za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, praktykę polegającą na zawarciu przez Ruch S.A. i Kolportaż Prasy Rolkon Sp. z o.o. zakazanego prawem porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku dystrybucji (kolportażu) prasy, poprzez podjęcie - w drodze Porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r. - partnerskiej współpracy; zmierzającej do wspólnego wpływania na kształt kolportażu prasy w Polsce i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 28 marca 2003 r.
Ponadto, pozwany nałożył na Ruch S.A. karę pieniężną w wysokości 4.000.000 zł oraz na Kolportaż Prasy Rolkon Sp. z o.o. karę pieniężną w wysokości 60.000 zł.
Swoją decyzję pozwany oparł na ustaleniu, że założenia współpracy pomiędzy powodem 1 i 2 zostały ujęte w Porozumieniu z dnia 10 stycznia 2003 r. Motywy nawiązania przedmiotowej współpracy określa preambuła Porozumienia, w której powodowie uznali, iż system kolportażu prasy w Polsce podlega żywiołowym zmianom, a bezpardonowa walka na rynku dystrybucji prasy prowadzi do niekontrolowanych procesów i niszczenia dorobku zdemokratyzowanego kolportażu osiągniętego w ostatnich latach.
Celem partnerskich stosunków miało być - stosownie do §2 - ograniczenie wzajemnie wyniszczającej konkurencji oraz osiąganie korzyści z rozwijającej się współpracy. Głównymi obszarami współpracy miały być: na poziomie sieci sprzedaży - stosowanie rynkowych metod konkurencji, wymiana informacji o nieuczciwych sprzedawcach, na poziomie logistyki dostaw - wzajemne usługi logistyczne zmierzające do obniżenia kosztów kolportażu, a na poziomie technologii - wymiana informacji o nowoczesnych rozwiązaniach i ujednolicenie informacji udzielanych Wydawcom.
W toku postępowania antymonopolowego, spółka Rolkon wskazała, że kontekstem zawarcia Porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r. były działania Kolporter S.A., drugiego co do wielkości dystrybutora, który w czasie, gdy jeden z wydawców gazet kolorowych (wydawnictwo Edipresse Polska) wstrzymał nagle dostawy prasy dla powoda 1 rozpoczął działania ukierunkowane na przejęcie jego dotychczasowych kontrahentów. W tej sytuacji, spółka Rolkon przyjęła propozycję Ruch S.A. wyrzeczenia się działań mających charakter czynów nieuczciwej konkurencji. Porozumienie z dnia 10 stycznia 2003 r. zostało wypowiedziane ze skutkiem natychmiastowym przez Rolkon w dniu 28 marca 2003 r.
Współpraca tych przedsiębiorców istniała od czerwca 2002 r., kiedy spółki te podjęły współpracę, której inicjatorem była spółka Rolkon, która pismem z dnia 10 czerwca 2002 r. wystąpiła do Ruch S.A. z zapytaniem o możliwość zakupu dzienników (wydań warszawskich) z przeznaczeniem ich do dalszej odsprzedaży. Efektem powyższego wystąpienia i podjętych następnie negocjacji między stronami była umowa nr [...] z dnia 14 czerwca 2002 r. w zakresie sprzedaży wydawnictw. Współpraca ta trwała do 13 lipca 2003 r.
Współpracę prowadzono także na podstawie umowy nr [...] z dnia 18 grudnia 2002 r., której przedmiotem był kolportaż czasopism wydawnictwa Edipresse Polska, m.in.: "Dom i Wnętrze", "Twoje Dziecko", "Przekrój", "Viva", "Przyjaciółka". Dostawy tytułów pasowych były realizowane przez Ruch S.A. przez jeden miesiąc.
Ponadto, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił, że rynkiem produktowym w niniejszej sprawie jest krajowy rynek dystrybucji (kolportażu) prasy.
Na rynku tym Ruch S.A. ma ok. ...% udziału w rynku sprzedaży prasy, zaś Rolkon jest wiodącą prywatną spółką o jedenastoletniej tradycji, dystrybuującą prasę w zachodniej Polsce. Oferta obejmuje obecnie ponad 2000 tytułów prasy polskiej i zagranicznej, a jej udział w rynku wynosi ...%.
Drugą co do wielkości firmą kolportażową w Polsce jest Kolporter S.A. w Kielcach. Jego udział w rynku - według różnych źródeł - kształtuje się na poziomie ...-...%.
W ocenie Prezesa UOKiK, świadczenia usług kolportażu prasy, poprzez organizowanie-w oparciu o umowę współpracy Nr [...] w zakresie sprzedaży wydawnictw z dnia 14 czerwca 2002 r. oraz umowę nr [...] z dnia 18 grudnia 2002 r. - wspólnej sprzedaży tytułów prasowych, nie miały charakteru praktyki antykonkurencyjnej. Równocześnie, w ocenie pozwanego, cel Porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r. był sprzeczny z prawem konkurencji. Świadczą o tym treść Porozumienia oraz okoliczności jego zawarcia.
Założenia Porozumienia zawarte są w Preambule tego dokumentu, w której strony jednoznacznie wskazały, że chcą wspólnie wpływać na kształt polskiego rynku dystrybucji prasy, na którym bezpardonowa walka prowadzi do niekontrolowanych procesów i niszczenia dorobku zdemokratyzowanego kolportażu osiągniętego w ostatnich latach. Rozwinięciem tego postulatu jest zapis §1 Porozumienia, zgodnie z którym w stosunkach między firmami (stronami porozumienia) obowiązywać będzie zasada partnerstwa w działaniach mających wpływ na kształt rynku dystrybucji prasy, a konkurowanie i rywalizacja dotyczyć będzie tylko poziomu i jakości usług.
Zakładane działania miały być wspólne, skorelowane, a strony zakładały podejmowanie rozmów, które miały dotyczyć już konkretnych kwestii, precyzujących to Porozumienie. Potwierdzeniem powyższego jest, zdaniem pozwanego, treść pisma spółki Ruch z dnia 24 marca 2003 r. skierowana do Pana Jacka R. - Prezesa Zarządu spółki Rolkon, którym to pismem Ruch S.A. wystąpił z propozycją spotkania w celu nadania Porozumieniu praktycznych wymiarów.
Zdaniem Prezesa UOKiK, kolejnym celem Porozumienia wyrażonym w §2 było ograniczenie wzajemnie wyniszczającej konkurencji oraz osiąganie korzyści z rozwijającej się współpracy. Strony porozumienia zadeklarowały, że zaprzestają konkurowania między sobą i wprowadzają we wzajemnych stosunkach zasadę partnerstwa. Natomiast celem nawiązania tej współpracy - co podkreśla się w Porozumieniu - miało być osiąganie korzyści.
Zaznaczyć przy tym trzeba, iż współpraca ta miała być przez strony rozwijana. Strony tego porozumienia założyły więc daleko idącą współpracę. W jej wyniku nastąpiłoby zaś zakłócenie konkurencji na rynku kolportażu prasy i mogłoby to doprowadzić do zachwiania relacji konkurencyjnych pomiędzy firmami kolportażowymi. Porozumienie to polegało przecież na współdziałaniu między dwoma dotychczas konkurującymi ze sobą podmiotami, w efekcie którego mogło nastąpić zmniejszenie ilości konkurencyjnych ofert dla wydawców prasy.
W ocenie pozwanego, zarówno cel, jak i potencjalny skutek Porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r. wyraża się w ograniczeniu konkurencji na rynku właściwym. Porozumienie to narusza zatem art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Praktyka ta została zaniechana z dniem 28 marca 2003 r.
Naruszenie powyższego zakazu, uzasadniało, w ocenie Prezesa UOKiK, nałożenie na powodów kar pieniężnych. Przy wymierzaniu spółce Ruch kary w wysokości 4.000.000, Prezes UOKiK uznał, iż musi ona przede wszystkim posiadać charakter represyjny, stąd jej nominalnie wysoka wartość, stanowiąca jednak zaledwie niecałe ...% kary maksymalnej. Kara ta w pełni odpowiada stopniowi zawinienia Ruch S.A. i antykonkurencyjnemu charakterowi zawartego porozumienia. Pozwany wziął także pod uwagę, że Ruch S.A. dopuszczał się już wielokrotnie naruszenia ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, za które były na niego nakładane kary.
Nałożenie na Rolkon względnie niższej kary wynikało, w ocenie Prezesa UOKiK, z faktu, że jako podmiot o słabszej pozycji rynkowej, w mniejszym stopniu miałaby wpływ na kształt wspólnej polityki. Zapewne spełniałby rolę podrzędną, wyznaczoną przez znacznie silniejszego partnera. Nałożona kara w wysokości 60.000 zł, stanowi ... % kary maksymalnej.
Od powyższej decyzji odwołania wnieśli, w części ich dotyczącej, obydwaj powodowie.
Powód Rolkon Sp. z o.o. wniósł o zmianę pkt II zaskarżonej decyzji [...] poprzez orzeczenie, iż nie stwierdza się praktyki ograniczającej konkurencję w związku zawarciem przez Ruch i Rolkon porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r. i tym samym także o uchylenie pkt IV zaskarżonej decyzji, zarzucając: nieudowodnienie przez pozwanego, że zawierając porozumienie z dnia 10 stycznia 2003 r. Rolkon naruszył przepis art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, tj. sprzeczność istotnych rozstrzygnięć Prezesa UOKiK z treścią zebranego w sprawie materiału, poprzez wyciągnięcie wniosku o naruszeniu konkurencji z treści Porozumienia i okoliczności jego zawarcia, pomimo że pełna treść Porozumienia oraz ustalony w toku postępowania kontekst jego zawarcia prowadzi do odmiennych wniosków. Zdaniem skarżącego, pozwany nie przeprowadził jednak w uzasadnieniu decyzji nawet polemiki z tymi fragmentami Porozumienia, które przeczą jego tezie, pomijając zarazem niewygodną dla siebie część argumentacji przedstawionej przez Rolkon oraz Ruch w złożonych wyjaśnieniach na piśmie; nieprzeprowadzenie - wbrew zgłoszonym wnioskom - pełnego postępowania dowodowego, koniecznego dla wyjaśnienia zgodnego zamiaru i celu zawarcia Porozumienia przez jego strony, w szczególności o przesłuchanie pana Jacka R. - Prezesa Zarządu Rolkonu; pominięcie argumentu, że realizacja Porozumienia mogłaby się przyczynić do polepszenia systemu dystrybucji prasy (poprzez wzajemne usługi logistyczne) oraz postępu gospodarczego i technicznego w zakresie dystrybucji prasy, poprzez wymianę przez uczestników Porozumienia informacji o stosowanych w dystrybucji prasy technologiach i standaryzację związanych z dystrybucją informacji przekazywanych wydawcom; niewykazanie winy powoda 1, której wystąpienie mogłoby uzasadnić nałożenie kary określonej w pkt IV decyzji; naruszenie art. 104 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów [...] przez nałożenia kary pieniężnej nadmiernie wysokiej i nieproporcjonalnej do możliwości finansowych powoda 1.
Powód 2 - Ruch S.A. wniósł o zmianę punktu II i III zaskarżonej Decyzji [...] poprzez niestwierdzenie stosowania zarzucanej praktyki i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, zarzucając: obrazę prawa procesowego - art. 7, 77 i 80 Kpa - poprzez niewyjaśnienie stanu faktycznego oraz dokonanie dowolnej interpretacji ustalonych faktów; obrazę prawa materialnego - art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez nieudowodnienie stosowania przez Ruch S.A. wymienionych w tym przepisie praktyk; obrazę art. 101 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez nałożenie kary pieniężnej pomimo nieudowodnienia stosowania praktyk ograniczających konkurencję; naruszenie art. 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, na skutek zdefiniowania w decyzji praktyki ograniczającej konkurencję w sposób nieprecyzyjny, nie pozwalający na jednoznaczną identyfikację, jakie zachowania rynkowe są przejawem praktyki, a jakie nimi nie są, a tym samym nie pozwalający na jej wykonanie; obrazę art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez orzeczenia kary pieniężnej za przypisaną powodowi 2 praktykę w wysokości przekraczającej maksymalne zagrożenie przewidziane w okresie domniemanego stosowania praktyki; naruszenie art. 12 i 8 Kpa na skutek opieszałości w prowadzeniu postępowania antymonopolowego; obrazę art. 101 ust. 1 w zw. z art. 104 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i art. 8 Kpa, poprzez nałożenie kary pieniężnej w sposób dowolny i orzeczenie jej wysokości niewspółmiernej do naruszenia prawa.
Rozpoznając odwołanie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił i zważył, co następuje.
Zasadny jest jedynie zarzut, podniesiony w obydwu odwołaniach, niewyjaśnienia stanu faktycznego. Dotyczy to zwłaszcza celu i zamiaru stron przy zawieraniu Porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r. Okoliczność ta ma istotne znaczenie przy rozpoznaniu niniejszej sprawy, gdyż stosownie do treści art. 65 §2 Kc w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Prezes UOKiK poprzestał na samej treści Porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r., nie badając jaki był zamiar stron i ich cel, a w szczególności, czy treść Porozumienia odpowiada tym celom i zamiarom.
[...] W ocenie Sądu, obie strony Porozumienia liczyły się z tym, że w razie zejścia z rynku Rolkonu, obsługiwana przez ten podmiot sieć detaliczna zostanie przejęte w większości przez firmę Kolporter S.A. Ocenę tę potwierdza zeznanie Jacka R., że Kolporter S.A. podjął próby przejęcia kontrahentów detalicznych. Taki rozwój wydarzeń zagrażał nie tylko Rolkonowi, ale i Ruch S.A., gdyż prowadził do wyrównania udziałów w rynku Koloporter S.A. i powoda 2, lub nawet uzyskanie przez pierwszy z tych podmiotów przewagi.
Zdaniem Sądu, nie budzi wątpliwości, że celem Porozumienia było przeciwstawienie się ekspansji rynkowej Kolporter S.A. Potwierdza to zeznanie Jacka R., który przy tym zastrzegł, że chodziło mu o działania nieuczciwe. W ocenie Sądu, wobec braku umownego określenia pojęcia "nieuczciwych działań", w istocie do stron Porozumienia należało swobodne uznanie, co uważają za działanie "uczciwe", a co nie.
Faktycznie więc porozumienie miało na celu koordynację działań w celu przeciwstawienia się konkurencji ze strony Kolporter S.A. Nie było ono ograniczone do żadnych konkretnych działań, gdyż nie znalazło się to w zapisach Porozumienia, nie potrafiły ich określić jednoznacznie jego strony, a ponadto brak jest logicznego związku pomiędzy zakresem przewidywanej współpracy a zagrożeniem konkretnymi "nieuczciwymi" działaniami. Nie da się logicznie wytłumaczyć, w jaki sposób poufne Porozumienie miałoby przeciwdziałać "nieuczciwemu działaniu" Kolporter S.A., polegającemu na rozpowszechnianiu "do wszystkich naszych dotychczasowych punktów sprzedaży informacji o naszym bankructwie". Przeciwnie, formy współpracy, takie jak wymiana informacji o nieuczciwych sprzedawcach, wzajemne usługi logistyczne zmierzające do obniżenia kosztów kolportażu, wymiana informacji o nowoczesnych rozwiązaniach i ujednolicenie informacji udzielanych Wydawcom, służyły obniżeniu kosztów i podniesieniu atrakcyjności własnej oferty. Służyły zatem wspólnemu uzyskaniu przewagi atrakcyjności własnej oferty nad ofertą Kolporter S.A.
W ocenie Sądu, Porozumienie z dnia 10 stycznia 2003 r. miało w związku z powyższym charakter antykonkurencyjny, gdyż miało na celu przeciwstawienie się konkurencji ze strony podmiotu nieobjętego nim, poprzez koordynację działań własnych i uzyskanie korzyści, których osiągnięcie bez Porozumienia nie było możliwe. Działanie takie narusza art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Za bezzasadny należy uznać zarzut pominięcia argumentu, że realizacja Porozumienia mogłaby się przyczynić do polepszenia systemu dystrybucji prasy (poprzez wzajemne usługi logistyczne) oraz postępu gospodarczego i technicznego w zakresie dystrybucji prasy. Warunkiem dopuszczalności porozumienia przyczyniającego się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub postępu technicznego lub gospodarczego, jest wyłączenie go w drodze rozporządzenia Rady Ministrów (art. 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów). Skarżący nie twierdzą, że ich porozumienie należy do wyłączonych w ten sposób.
W świetle powyższego, zarzuty odwołania powoda, dotyczące pkt II decyzji należy uznać za bezzasadne.
Za nietrafny należy uznać także zarzut powoda 2 naruszenia art. 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, na skutek zdefiniowania w decyzji praktyki ograniczającej konkurencję w sposób nieprecyzyjny, nie pozwalający na jednoznaczną identyfikację, jakie zachowania rynkowe są przejawem praktyki, a jakie nimi nie są, a tym samym nie pozwalający na jej wykonanie. Sentencja pkt II decyzji odnosi się w sposób jasny i precyzyjny do Porozumienia z dnia 10 stycznia 2003 r., stwierdzając zaniechanie stosowania tej praktyki. Równocześnie należy zauważyć, że w decyzji brak jest, w związku z zaniechaniem stosowania, dyspozycji podlegającej wykonaniu.
Zdaniem Sądu, brak jest uprawnień sądu ochrony konkurencji i konsumentów w zakresie kontroli sprawności postępowania Prezesa UOKiK. Skoro więc powód 2 nie wskazuje, w związku z zarzutem naruszenia art. 12 i 8 Kpa na skutek opieszałości w prowadzeniu postępowania antymonopolowego, że miało to wpływ na treść zaskarżonej decyzji, to zarzut ten jest bezprzedmiotowy.
Odnosząc się do orzeczonych kar pieniężnych zważyć należało, że wobec faktu zawarcia niedozwolonego porozumienia, o którym mowa w art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, istniała podstawa do nałożenia kary pieniężnej na podstawie art. 101 ust. 1 pkt 1 tej ustawy. W ocenie Sądu, obie strony miały świadomość, że celem porozumienia jest koordynacja działań w celu przeciwstawienia się zagrażającej im konkurencji ze strony Kolporter S.A. Ich działanie miało, jak wyżej wskazano, charakter umyślny i celowy. W ocenie Sądu, nałożone kary umowne w sposób właściwy uwzględniają role każdej ze stron w zawieranym Porozumieniu, a zwłaszcza fakt, że jego inicjatorem był Ruch SA, który w ten sposób próbował stworzyć grupę współdziałających ze sobą kolporterów. Powód 1 Rolkon Sp. z o.o. miał zaś pełną świadomość co do charakteru Porozumienia i celu, któremu miało służyć, widząc w nim środek chroniący go przed konkurencją. Wprawdzie działanie powoda 1 wynikało z silnej presji, będącej skutkiem wstrzymania dostaw poczytnych tytułów prasowych, to jednak należy mieć na względzie, że nie podjął on próby ochrony swoich praw środkami legalnymi.
Należy ponadto mieć na względzie, że wysokość kary uwzględnia także okoliczność zaniechania stosowania przed wystąpieniem istotnych skutków na rynku. Wysokość kary nałożonej na Ruch S.A. mieści się w granicach maksymalnego zagrożenia ustawowego w stanie prawnym obowiązującym 10 stycznia 2003 r. Wywody powoda 2 co do praktyki Prezesa UOKiK w zakresie wymierzanych kar, należy uznać za nieistotne, gdyż wcześniejsza praktyka organu antymonopolowego nie stanowi przesłanki wpływającej na wysokość orzekanych kar.
Z tych względów odwołanie należało oddalić, jako bezzasadne (art. 4793 1a § 1 Kpc). [...]