Uznanie praktyki stosowanej przez Visa International Service Association w Wilmington (Stany Zjednoczone Ameryki) i in. za ograniczającą konkurencję.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.UOKiK.2007.1.5

Akt nienormatywny

Wersja od: 27 kwietnia 2007 r.

DECYZJA

z dnia 29 grudnia 2006 r.

w sprawie uznania praktyki stosowanej przez Visa International Service Association w Wilmington (Stany Zjednoczone Ameryki) i in. za ograniczającą konkurencję

(Nr DAR-15/2006)

Po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego, wszczętego na wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji w Warszawie, przeciwko Visa International Service Association w Wilmington (Stany Zjednoczone Ameryki), Visa Europe Limited w Londynie (Wielka Brytania), MasterCard Europe Sprl w Waterloo (Belgia), bankom wydającym karty płatnicze w systemach Visa i MasterCard, tj.: Bankowi Millenium S.A. w Warszawie, Bankowi Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bankowi Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie, Bankowi Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie, Bankowi Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bankowi Pocztowemu S.A. w Bydgoszczy, Bankowi BPH S.A. w Krakowie, ING Bankowi Śląskiemu S.A. w Katowicach, Deutsche Bankowi PBC S.A. w Warszawie, Bankowi Zachodniemu WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bankowi S.A. w Warszawie, Bankowi Handlowemu w Warszawie S.A. w Warszawie, Fortis Bankowi S.A. w Warszawie, Getin Bankowi S.A. w Katowicach, Invest Bankowi S.A. w Warszawie, Kredyt Bankowi S.A. w Warszawie, Nordea Bankowi Polska S.A. w Gdyni, Lukas Bankowi S.A. we Wrocławiu, Powszechnej Kasie Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie, HSBC Bankowi Polska S.A. w Warszawie oraz Związkowi Banków Polskich, pod zarzutem stosowania praktyk ograniczających konkurencję, określonych w art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz w art. 5 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów [...]. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

I. Na podstawie art. 3 i art. 5 w zw. z art. 35 Rozporządzenia Rady (WE) Nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. [...] i art. 24 ust. 1a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, jak również na podstawie art. 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,

1. uznaje za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, praktykę polegającą na uczestniczeniu przez: Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy, Bank BPH S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Deutsche Bank PBC S.A. w Warszawie, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie S.A. w Warszawie, Fortis Bank S.A. w Warszawie, Getin Bank S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu, Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie oraz Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni w porozumieniu ograniczającym konkurencję na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski poprzez wspólne ustalanie wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa w Polsce i nakazuje zaniechanie jej stosowania,

2. uznaje za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów praktykę polegającą na uczestniczeniu przez: Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank BPH S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie S.A. w Warszawie, Getin Bank S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu oraz Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie w porozumieniu ograniczającym konkurencję na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski poprzez wspólne ustalanie wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu MasterCard w Polsce i nakazuje zaniechanie jej stosowania.

II. Na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, uznaje za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, praktykę polegającą na uczestniczeniu przez HSBC Bank Polska S.A. w Warszawie w porozumieniu ograniczającym konkurencję na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski poprzez wspólne ustalanie wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa w Polsce i stwierdza zaniechanie jej stosowania przez HSBC Bank Polska S.A. z dniem 30 listopada 2001 r.

III. Na podstawie art. 105 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego [...], w zw. z art. 80 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, umarza jako bezprzedmiotowe postępowanie przeciwko HSBC Bank Polska S.A. w Warszawie w sprawie naruszenia przez ten podmiot art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w drodze uczestnictwa w porozumieniu ograniczającym konkurencję na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski poprzez wspólne ustalanie wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa w Polsce.

IV. Na podstawie art. 3 i art. 5 w zw. z art. 35 Rozporządzenia Rady (WE) Nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. i art. 24 ust. 1a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, jak również na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie stwierdza stosowania przez Visa International Service Association w Wilmington (Stany Zjednoczone Ameryki), Visa Europe Limited w Londynie (Wielka Brytania), MasterCard Europe Sprl w Waterloo (Belgia), banki wydające karty płatnicze w systemach Visa i MasterCard, tj.: Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie, Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy, Bank BPH S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Deutsche Bank PBC S.A. w Warszawie, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie S.A. w Warszawie, Fortis Bank S.A. w Warszawie, Getin Bank S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu, Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie, HSBC Bank Polska S.A. w Warszawie oraz Związek Banków Polskich praktyki ograniczającej konkurencję wskazanej w art. 5 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na koordynacji działań w celu ograniczenia dostępu przedsiębiorców, nie będących członkami ww. porozumień emitentów, do rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski.

V. Na podstawie art. 3 i art. 5 w zw. z art. 35 Rozporządzenia Rady (WE) Nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. i art. 24 ust. 1a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, jak również na podstawie art. 101 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, w związku ze stwierdzeniem stosowania praktyk ograniczających konkurencję w zakresie wskazanym w punkcie I i II sentencji niniejszej decyzji, nakłada:

1. na Bank Millenium S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 12.158.370 zł [...],

2. na Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 9.649.500 zł [...],

3. na Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 2.894.850 zł [...],

4. na Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 2.894.850 zł [...],

5. na Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 16.597.140 zł [...],

6. na Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy karę pieniężną w kwocie 2.894.850 zł [...],

7. na Bank BPH S.A. w Krakowie karę pieniężną w kwocie 14.667.240 zł [...],

8. na ING Bank Śląski S.A. w Katowicach karę pieniężną w kwocie 14.088.270 zł [...],

9. na Deutsche Bank PBC S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 2.894.850 zł [...]

10. na Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu karę pieniężną w kwocie 14.088.270 zł [...],

11. na BRE BANK S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 7.719.600 zł [...],

12. na Bank Handlowy w Warszawie S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 10.228.470 zł [...],

13. na Fortis Bank S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 2.894.850 zł [...],

14. na Getin Bank S.A. w Katowicach karę pieniężną w kwocie 4.824.750 zł [...],

15. na Invest Bank S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 4.824.750 zł [...],

16. na Kredyt Banki S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 12.158.370 zł [...],

17. na Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni karę pieniężną w kwocie 4.824.750 zł [...],

18. na Lukas Bank S.A. we Wrocławiu karę pieniężną w kwocie 7.719.600 zł [...],

19. na Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 16.597.140 zł [...]

20. na HSBC Bank Polska S.A. w Warszawie karę pieniężną w kwocie 192.990 zł [...], płatne do budżetu państwa.

VI. Na podstawie art. 90 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów nadaje niniejszej decyzji w punkcie I rygor natychmiastowej wykonalności.

UZASADNIENIE

W dniu 17 stycznia 2001 r. do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej "Prezesem Urzędu" lub "organem antymonopolowym") wpłynął wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji Związku Pracodawców w Warszawie (zwanej dalej "POHiD" lub "Wnioskodawcą"), na podstawie art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz. U. Nr 14, poz. 88 ze zm., zwanej dalej "ustawą o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym"), uzupełniony pismem z dnia 1 marca 2001 r., o wszczęcie postępowania w sprawie stosowania przez Visa International w Warszawie, Europay International S.A. w Warszawie, Visa Forum Polska w Warszawie, Europay Forum Polska w Warszawie, Radę Wydawców Kart Bankowych przy Związku Banków Polskich oraz banki, tj.: BIG Bank Gdański S.A. w Warszawie, Bank Częstochowa S.A. w Częstochowie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie, Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy, Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Krakowie, Bank Przemysłowy S.A. w Łodzi, Bank Śląski S.A. w Katowicach, Bank Współpracy Regionalnej S.A. w Krakowie, Bank Zachodni S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Citibank (Poland) S.A. w Warszawie, Fortis Bank Polska S.A. w Warszawie, Górnośląski Bank Gospodarczy S.A. w Katowicach, Bank Handlowy w Warszawie S.A., Invest Bank S.A. w Poznaniu, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, LG Petro Bank S.A. w Łodzi, Lukas Bank Świętokrzyski S.A. w Kielcach, Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie, Powszechny Bank Kredytowy S.A. w Warszawie, Prosper-Bank S.A. w Warszawie, Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. w Poznaniu praktyk ograniczających konkurencję na rynku kart płatniczych ogólnego przeznaczenia (zwanych dalej "KPOP"), polegających na: - zawarciu bezpośrednich porozumień cenowych w ramach stowarzyszeń emitentów (zwanych dalej "SE") ograniczających konkurencję na rynku relewantnym polegających na wspólnym ustalaniu opłaty interchange (zwanej dalej "OI"), - obniżaniu wzajemnej konkurencji na rynku relewantnym i koordynacji działań w celu ograniczenia dostępu do rynku przedsiębiorstw nie należących do SE poprzez równoczesną przynależność do obu stowarzyszeń banków emitujących karty płatnicze tych systemów w Polsce, - koordynacji działań prowadzących do ustalenia w sposób pośredni OI na niemal identycznym poziomie, -wymianie informacji dotyczących strategii działań pomiędzy emitentami i SE, - ustalaniu w ramach SE zasad i warunków zawieranych umów, - prowadzeniu przez Stowarzyszenie Visa Forum Polska (zwane dalej "SVFP") i jego członków polityki przeciwdziałającej powstaniu i rozwojowi mogącej zagrozić im konkurencji, - prowadzeniu przez Stowarzyszenie Europay Forum Polska (zwane dalej "SEFP") i jego członków polityki przeciwdziałającej powstaniu i rozwojowi mogącej zagrozić im konkurencji, - prowadzeniu przez SE i ich członków polityki przeciwdziałającej powstaniu i rozwojowi mogącej zagrozić im konkurencji, - wykorzystywaniu przez SVFP i jego członków pozycji dominującej na rynku relewantnym poprzez oddziaływanie w sposób nieuczciwy na kształtowanie cen, a w szczególności na kształtowanie OI, - wykorzystywaniu przez SEFP i jego członków pozycji dominującej na rynku relewantnym poprzez oddziaływanie w sposób nieuczciwy na kształtowanie cen, a w szczególności na kształtowanie OI, -wykorzystywaniu przez SE i ich członków pozycji dominującej na rynku relewantnym poprzez oddziaływanie w sposób nieuczciwy na kształtowanie cen, a w szczególności na kształtowanie OI, - narzucaniu w ramach strategii SE przez ich członków uciążliwych warunków umów przynoszących emitentom nieuzasadnione korzyści, a w szczególności poprzez ustalanie OI na poziomie znacząco odbiegającym od poziomu uzasadnionego kosztami rozwoju, - uzależnianiu zawarcia umowy przez emitentów stowarzyszonych w SE z podmiotami akceptującymi karty (zwane dalej "PAK") od przyjmowania przez te podmioty za tę samą opłatę zarówno kart debetowych jak i kart kredytowych, których techniczne i funkcjonalne charakterystyki i korzyści dla konsumenta różnią się od siebie znacząco, - stworzeniu przez SE struktury rynku wywołującej, skutki podobne do skutków zachowań przedsiębiorców o pozycji monopolistycznej i stosowaniu w ramach tej struktury nadmiernie wygórowanych cen, w szczególności OI, - stworzeniu przez SE struktury rynku wywołującej skutki podobne do skutków zachowań przedsiębiorców o pozycji monopolistycznej i ograniczeniu emisji kart płatniczych kredytowych na rzecz wygodniejszych dla emitenta kart płatniczych debetowych i kart płatniczych obciążeniowych, co mogło naruszać art. 4 pkt 1, 4 i 5 oraz art. 5 ust. 1 pkt 1, 5, 6 i 7, a także art. 7 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym.

W dniu 23 kwietnia 2001 r. zostało wydane postanowienie o wszczęciu, na wniosek POHiD, postępowania antymonopolowego przeciwko: VISA CEMEA-VISA International w Warszawie, Europay International S.A. w Warszawie, Visa Forum Polska w Warszawie, Europay Forum Polska w Warszawie, bankom zrzeszonym w stowarzyszeniach emitentów Visa Forum Polska i Europay Forum Polska, tj.: BIG Bankowi Gdańskiemu S.A. w Warszawie (obecnie - Bank Millenium S.A. w Warszawie, zwany dalej "Millenium SA."), Bankowi Częstochowa S.A. w Częstochowie (zwanemu dalej "Bankiem Częstochowa"), Bankowi Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie (zwanemu dalej "Bankiem Gospodarki Żywnościowej"), Bankowi Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie (zwany dalej "Bankiem Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych" lub "BISE"), Bankowi Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie (zwanemu dalej "Bankiem Ochrony Środowiska" lub "BOŚ"), Bankowi Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie (zwanemu dalej "Pekao S.A."), Bankowi Pocztowemu S.A. w Bydgoszczy (zwanemu dalej "Bankiem Pocztowym"), Bankowi Przemysłowo-Handlowemu S.A. w Krakowie (obecnie Bank BPH S.A., zwany dalej "BPH S.A."), Bankowi Przemysłowemu S.A. w Łodzi (zwany dalej "Bankiem Przemysłowym"), Bankowi Śląskiemu S.A. w Katowicach (obecnie ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, zwany dalej "ING Bankiem Śląskim"), Bankowi Współpracy Regionalnej S.A. (obecnie Deutsche Bank PBC S.A. w Warszawie, zwany dalej "Deutsche Bankiem") w Krakowie (zwanemu dalej "BWR"), Bankowi Zachodniemu S.A. we Wrocławiu (obecnie - Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, zwany dalej "Bankiem Zachodnim WBK"), BRE Bank S.A. w Warszawie (zwany dalej " BRE Bankiem"), Citibank (Poland) S.A. w Warszawie (zwany dalej "Citibank"), Fortis Bankowi Polska S.A. w Warszawie (zwanemu dalej "Fortis Bankiem"), Górnośląskiemu Bankowi Gospodarczemu S.A. w Katowicach (zwanemu dalej "GBG"), Bankowi Handlowemu w Warszawie S.A. w Warszawie (zwanemu dalej "Bankiem Handlowym"), Invest Bankowi S.A. w Poznaniu (obecnie w Warszawie, zwanemu dalej "Invest Bankiem"), Kredyt Bankowi S.A. w Warszawie (zwanemu dalej "Kredyt Bankiem"), LG Petro Bankowi S.A. w Łodzi (obecnie Nordea Bank S.A. w Gdyni, zwany dalej "Nordea Bankiem"), Lukas Bankowi Świętokrzyskiemu S.A. w Kielcach (obecnie - Lucas Bank S.A. we Wrocławiu, zwany dalej "Lucas Bankiem"), Powszechnej Kasie Oszczędności Bankowi Polskiemu S.A. w Warszawie (zwanemu dalej "PKO BP"), Powszechnemu Bankowi Kredytowemu S.A. w Warszawie (obecnie Bank BPH S.A. w Krakowie), Prosper-Bankowi S.A. w Warszawie (obecnie HSBC Bank Polska S.A., zwany dalej "HSBC Bankiem"), Wielkopolskiemu Bankowi Kredytowemu S.A. w Poznaniu (obecnie - Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu), oraz Związkowi Banków Polskich (dalej - ZBP), pod zarzutem stosowania praktyk ograniczających konkurencję, polegających na zawarciu porozumień ograniczających konkurencję na rynku kart płatniczych ogólnego przeznaczenia na terytorium Polski przez: - zawarcie porozumień cenowych i wspólne ustalanie wysokości OI pobieranej od transakcji dokonywanych kartami płatniczymi systemów Visa i Europay/Eurocard/MasterCard w Polsce, - koordynację działań w celu ograniczenia dostępu do rynku przedsiębiorców nie należących do ww. stowarzyszeń emitentów, co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (zwanej dalej "ustawą antymonopolową" lub "ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów"), która weszła w życie z dniem 1 kwietnia 2001 r., odpowiadających przepisom art. 4 pkt 1 i 4 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, - ustalanie w ramach ww. stowarzyszeń emitentów zasad i warunków zawieranych umów, co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej odpowiadających przepisom art. 4 pkt 5 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym.

O wszczęciu postępowania Prezes UOKiK zawiadomił strony, zgodnie z art. 84 ust. 3, w związku z art. 44 ust. 1 ustawy antymonopolowej. Wymienione w postanowieniu podmioty zostały wezwane do ustosunkowania się do zarzutów zawartych we wniosku POHiD. Odpowiadając na zawiadomienie o wszczęciu postępowania strony wniosły m.in. o jego uchylenie oraz o umorzenie postępowania m.in. z uwagi na jego bezprzedmiotowość spowodowaną brakiem przesłanek z art. 28 Kpa [...] wzw. z art. 84 ust. 1 pkt 1 ustawy antymonopolowej. W uzasadnieniu strony podniosły brak legitymacji czynnej POHiD do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie postępowania antymonopolowego, argumentując, iż związek pracodawców w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235 ze zm.) nie może być traktowany jako przedsiębiorca lub związek przedsiębiorców uprawniony na mocy przepisów art. 84 ust. 1 pkt 1 ustawy antymonopolowej do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie postępowania. W odpowiedzi na ww. wnioski stron, Prezes Urzędu wskazał, iż POHiD, jakkolwiek jest związkiem pracodawców, jest również związkiem przedsiębiorców w rozumieniu przepisów art. 4 pkt 1 i 2 ustawy antymonopolowej, ponieważ z listy członków POHiD wynika, iż są nimi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzące działalność gospodarczą. Strony wniosły również o nieuwzględnienie zarzutów jako bezzasadnych, odrzucenie bądź oddalenie wniosku POHiD lub wydanie decyzji o niestwierdzeniu stosowania praktyki ograniczającej konkurencję.

Ustosunkowując się do zarzutów przedstawionych w zawiadomieniu o wszczęciu postępowania antymonopolowego, strony w swych stanowiskach podkreśliły zarówno konieczność istnienia opłaty interchange w czterostronnych systemach kart płatniczych, zapewniającej, ich zdaniem, prawidłowe funkcjonowanie takich systemów, jak również efektywność ustalania wielkości stawek OI w drodze porozumień wielostronnych. Strony stwierdziły, iż ujednolicenie OI na optymalnym poziomie jest warunkiem koniecznym dla funkcjonowania i rozwoju systemu. Ponadto, w ocenie stron, ujednolicenie OI daje możliwości uwzględnienia całości interesów banków-wystawców kart i acqurierów z korzyścią dla funkcjonowania systemu, zapewnia bowiem odpowiednią rentowność bankom i pozwala na rozwój systemu bez ponoszenia nadmiernych kosztów przez konsumentów. Banki - wydawcy kart wskazały ponadto, iż istnienie OI jest warunkiem koniecznym funkcjonowania systemu, jego bezpieczeństwa oraz rozwoju, zapewnia bowiem bankom zwrot nakładów poniesionych na inwestycje w rozwój infrastruktury informatycznej obsługującej rynek kart płatniczych; jest ona minimalnym mechanizmem koordynującym, który w systemie czterostronnym jest niezbędny do zapewnienia korzyści jego użytkownikom. [...] Konieczność ustalenia jednolitej OI banki uzasadniały między innymi wysokimi nakładami finansowymi ponoszonymi na rozwój sytemu płatności kartą i kosztami związanymi z funkcjonowaniem systemu płatności kartą, tj.: - kosztami związanymi z gwarantowaniem akceptantowi płatności z tytułu dokonanej przez niego transakcji, - kosztami windykacji długu oraz odpowiedzialność za samą windykację, - kosztami finansowania okresu wolnego od odsetek, tj. kredytowania posiadaczy kart w okresie od daty transakcji do daty faktycznego pobrania środków z rachunku bieżącego posiadacza karty. - kosztami przetwarzania transakcji - w tym pozyskiwania i przetwarzania informacji, zarządzania łącznym saldem rachunków i obsługi reklamacji, jak również koszty zapisywania transakcji na wyciągach dla posiadaczy kart. Powyższe koszty i stan rozwoju polskiego rynku kart płatniczych, który - w ocenie stron - wymaga ogromnych nakładów inwestycyjnych, w pełni uzasadniają ustalenie OI na poziomie wyższym niż w innych krajach. Prowadzenie systemu rozliczeń kartowych stanowi bowiem usługę o charakterze finansowym, którą dostarczają banki - emitenci oraz podmioty rozliczające, a z której korzystają konsumenci oraz handlowcy - akceptanci. Podobnie jak w przypadku innych usług, usługodawca oczekuje pokrycia kosztów oraz marży zysku, co stanowi motywację przedsięwzięć komercyjnych w gospodarce rynkowej. Dla emitenta źródłem przychodów jest OI, stanowiąca jego udział w przychodach generowanych przez system kartowy, w którym uczestniczy poprzez emisję kart. Banki wskazały ponadto, iż opłata chroni konsumenta przed kosztami transakcji (prowizjami), umożliwiając jednocześnie rozwój rynku poprzez upowszechnienie transakcji bezgotówkowych. Centralne ustalanie standardowych stawek jest - zdaniem uczestników porozumienia - efektywnym środkiem obniżenia kosztów negocjacji i unikania pomiędzy członkami porozumienia sporów, które zagrażają integralności organizacji płatniczych. Wysokość stawki OI ustalana jest w drodze porozumienia, aby osiągnąć najbardziej korzystny i akceptowalny, zarówno przez emitentów, jak i akceptantów, poziom opłaty. Zatem, w ocenie banków emitujących karty płatnicze oraz Visa International Service Association (zwanej dalej "Visa" lub Visa International") i MasterCard Europe Sprl w Waterloo (Belgia) (zwanej dalej "MasterCard", "MasterCard Europe" lub "MCE"),mimo iż porozumienie między bankami istnieje, to nie eliminuje, nie ogranicza, ani w inny sposób nie narusza konkurencji na rynku właściwym. Nie można wykazać również związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy porozumieniem zawartym przez banki a naruszeniem konkurencji. Rezygnacja z dotychczasowego modelu: - doprowadziłaby do konieczności bilateralnego negocjowania wysokości opłat i w związku z tym podniesienia kosztów, mogłaby wywoływać zachowania antykonkurencyjne, np. przyjmowanie przez akceptantów kart tylko od niektórych emitentów i eliminowanie z rynku mniej atrakcyjnych partnerów, - spowodowałaby różnicowanie opłat, a tym samym i produktów, co stworzyłoby trudności w sprawnym rozliczaniu transakcji przy użyciu kart i z punktu widzenia akceptantów dzieliłoby klientów na lepszych i gorszych - rezultatem tego byłby utrudniony dostęp konsumentów do punktów akceptujących karty, co w efekcie wpłynęłoby na zmniejszenie korzyści dla akceptantów. Visa i MasterCard podniosły również, iż porozumienia w sprawie opłaty interchange nie są objęte zakazem zawartym w art. 81 ust. 1 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej (dalej zwanego "TWE" lub "Traktatem"), gdyż stanowią porozumienia horyzontalne między konkurentami, którzy nie mogą samodzielnie prowadzić działalności lub projektu. Zgodnie z Obwieszczeniem Komisji Europejskiej w sprawie wytycznych dotyczących zastosowania art. 81 ust. 1 TWE do horyzontalnych porozumień o współpracy (Dz. Urz. WE C 3 z 6 stycznia 2001 r., zwanym dalej "Wytycznymi Horyzontalnymi"), porozumienia takie nie podlegają zakazowi ze względu na swoją naturę. Zdaniem stron bez uzgodnienia OI przez emitentów kart płatniczych, istnienie systemu płatności kartami nie byłoby możliwe, gdyż banki samodzielnie nie są w stanie stworzyć systemu płatności kartami, zorganizować sieci akceptantów, posiadaczy kart i systemu rozliczeń. System taki musi być oparty na współpracy banków, a nieodzownym elementem takiej współpracy jest stosowanie jednolitej opłaty interchange. Tym samym opłata interchange nie ogranicza konkurencji, gdyż bez niej system kartowy działający na takich zasadach, jak Visa i MasterCard (tj. zakładający rozdzielenie funkcji emitenta i acquirera) nie mógłby funkcjonować. Ustosunkowując się do zarzutu koordynacji działań w celu ograniczenia przedsiębiorcom nienależącym do stowarzyszeń emitentów Visa i/lub MasterCard dostępu do rynku, zarówno wspomniane organizacje kartowe jak i banki -wydawcy kart uznały go za bezzasadny.

W opinii Visa nie naruszyła ona przepisów art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy antymonopolowej koordynując działania banków członkowskich tego systemu w celu ograniczenia bankom nie będącym członkami Visa dostępu do rynku, jakkolwiek przyznaje, iż kontakty pomiędzy bankami - członkami systemu są regulowane porozumieniem (Przepisy Operacyjne Visa International), które jest wiążące dla wszystkich banków członkowskich na świecie, zatem również dla banków w Polsce. Ponadto Visa podkreśla, iż członkostwo w systemie Visa jest otwarte i niewyłączne.

Zasady rządzące funkcjonowaniem systemu Visa ograniczają się do kwestii niezbędnych do właściwego funkcjonowania systemu, większość z nich została ustalona na poziomie międzynarodowym, dotyczy banków, członków Visa, działających na całym świecie i nie ograniczają one konkurencji. Żadne umowy zawarte przez polskie banki członkowskie w ramach Forum Visa Polska nie miały na celu ani też nie spowodowały ograniczenia dostępu do rynku. Jednocześnie zapisy Regulaminu Visa International dotyczące zasad zachowania poufności uniemożliwiają, zdaniem Visa, jakąkolwiek koordynację działań z firmami konkurencyjnymi. Natomiast podwójne członkostwo banków w obu systemach wynika z charakteru rynku, na którym każdy bank chce oferować klientom szeroki wachlarz różnego rodzaju kart.

Visa zaprzeczyła również, iż koordynuje swoje działania z MCE w celu ograniczenia dostępu do rynku stronom trzecim, w rozumieniu art. 5 ust 1 pkt 6 ustawy. Jedynym rodzajem współpracy, mającym miejsce pomiędzy tymi organizacjami, jest ustanowienie otwartych i przejrzystych standardów technicznych oraz współpraca w zakresie przeciwdziałania oszustwom. Visa współpracowała z MCE w zakresie standardów branżowych dla kart chipowych oraz związanych z nimi transakcji w terminalach typu POS (tj. terminalach przeznaczonych do obsługi transakcji kartowej w punkcie sprzedaży). Zdaniem Visa działania te ułatwiają dostęp do rynku i wzmacniają konkurencję, a ich ograniczony stopień koordynacji leży w interesie społecznym i nie ma charakteru antykonkurencyjnego.

Zdaniem MCE porozumienie zawarte przez banki należące do Europay Forum Polska nie zawiera żadnych elementów, których celem lub skutkiem mogłoby być ograniczenie dostępu do rynku innych przedsiębiorców. Wspólne ustalanie opłaty interchange nie prowadzi do wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym. Nie może ono wywrzeć znaczącego wpływu na stopień wykorzystania przez konsumentów jako środka płatności gotówki, stanowiącej główną konkurencję dla kart płatniczych. Nie oddziałuje również na udział w rynku środków płatności innych kart płatniczych. Relacje pomiędzy bankami należącymi do systemu należy oceniać przez pryzmat wspólnie oferowanego produktu, którego żaden z banków nie mógłby samodzielnie zaoferować. Porozumienie co do wspólnego oferowania produktu nie może być traktowane jako ograniczające konkurencję, tym samym nie może być też traktowane w ten sposób ustalanie zasad wewnętrznych rozliczeń pomiędzy uczestnikami systemu.

Związek Banków Polskich zajął stanowisko, iż w porozumieniach zawieranych przez strony postępowania nie istnieją żadne klauzule zmierzające do ograniczenia akceptacji kart wydawanych przez podmioty nie będące stroną porozumień o rozliczeniach wielostronnych, co wynika m.in. ze strategii uczestników porozumienia zakładającej, że powszechna akceptacja kart różnych systemów tworzy korzyść zewnętrzną dla uczestników systemu. [...]

Przedstawiciele banków podkreślili m.in., iż zarzut koordynacji działań w celu ograniczenia dostępu do rynku przedsiębiorców nienależących do stowarzyszenia emitentów kart płatniczych nie jest poparty jakimikolwiek dowodami. Systemy Visa i Europay są konkurencyjnymi systemami, a członkostwo w nich jest dobrowolne i otwarte dla wszystkich podmiotów spełniających wymogi uzyskania licencji. Nie zawierają one postanowień zabraniających uczestnictwa w innych systemach. W opinii banków - stron niniejszego postępowania umowy stowarzyszeniowe nie zawierają żadnych klauzul ograniczających dostęp do rynku, czego przykładem jest BPH, który współpracuje samodzielnie z Diners Club i American Express lub Bank Millenium współpracujący z Cetelem w zakresie kart sklepowych.

W toku postępowania Prezes Urzędu: - umorzył, postanowieniami z dnia 7 sierpnia 2001 r., postępowanie wobec Banku Przemysłowego i Banku Częstochowa z uwagi na fakt wycofania przez POHiD zarzutów postawionych wobec tych banków, - sprostował z urzędu, postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2001 r., oczywistą omyłkę w ten sposób, iż zamiast "Europay International S.A. w Warszawie jako strona wpisany został "Europay International S.A. w Waterloo (Belgia) (obecna nazwa - MasterCard Europe Sprl), oraz zamiast "VISA CEMEA - VISA International w Warszawie" - "Visa International Service Association, spółka utworzona zgodnie z prawem stanu Delaware, USA w Wilmington, hrabstwo NewCastle, stan Delaware", - umorzył, decyzją z dnia 14 sierpnia 2001 r. nr DDF-49/2001, postępowanie antymonopolowe w odniesieniu do Visa Forum Polska i Europay Forum Polska, ponieważ nie posiadały osobowości prawnej, - tą samą decyzją umorzył postępowanie wobec Citibank (Poland) S.A., z uwagi na fakt przejęcia tego banku przez Bank Handlowy z dniem 1 marca 2001 r. Ponadto decyzją z dnia 24 sierpnia 2001 r. Nr DDF52/2001 Prezes Urzędu odmówił wszczęcia postępowania wobec pozostałych zarzutów zgłoszonych przez POHiD, ze względu na fakt, iż wskazani we wniosku przedsiębiorcy i organizacje nie spełniają przesłanek uznania ich wspólnie lub osobno za przedsiębiorcę dominującego na rynku w kontekście przepisów art. 8 ust. 1 ustawy antymonopolowej. [...]

W wyniku złożenia przez POHiD wniosku zmieniającego zarzuty w stosunku do wskazanych przedsiębiorców, Prezes Urzędu, postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2004 r., zmienił postanowienie o wszczęciu postępowania zgodnie z treścią wniosku. W następstwie dokonanej zmiany zarzuty wobec stron postępowania otrzymały następujące brzmienie:

".. pod zarzutem stosowania praktyk ograniczających konkurencję na rynku usług związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski polegających na:

1. uczestniczeniu w porozumieniu zawartym przez: Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy, Bank Przemysłowo-Handlowy PBK S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Deutsche Bank PBC S.A. w Krakowie, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie S.A., Fortis Bank S.A. w Warszawie, Górnośląski Bank Gospodarczy S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu, Powszechną Kasę Oszczędności BP S.A. w Warszawie, Nordea Bank Polska S.A. w Łodzi, Polski Kredyt Bank S.A. w Warszawie,

- i wspólnym ustalaniu wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa w Polsce,

co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów,

2. uczestniczeniu w porozumieniu zawartym przez: Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Przemysłowo-Handlowy PBK S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie S.A., Górnośląski Bank Gospodarczy S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Nordea Bank Polska S.A. w Łodzi, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu, Powszechną Kasę Oszczędności BP S.A. w Warszawie,

- i wspólnym ustalaniu wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Europay/Eurocard/MasterCard w Polsce,

co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów,

3. koordynacji przez ww. przedsiębiorców/związki przedsiębiorców oraz Związek Banków Polskich, Visa International Service Association w Wilmington, USA i MasterCard Europe w Waterloo Belgia (poprzednio Europay International, dalej zwany "MasterCard") działań w celu ograniczenia dostępu do rynku przedsiębiorców nie należących do ww. porozumień emitentów, co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów".

Postanowieniem z dnia 17 sierpnia 2004 r. Prezes Urzędu przyjął złożone przez POHiD w dniu 12 sierpnia 2004 r. uzupełnienie wniosku o wszczęcie przedmiotowego postępowania antymonopolowego o stwierdzenie, czy praktyki objęte ww. postanowieniem o wszczęciu postępowania z dnia 23 kwietnia 2001 r. stanowią naruszenie art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. [...]

W związku z wydaniem przez Prezesa Urzędu postanowienia zmieniającego postanowienie o wszczęciu postępowania antymonopolowego strony wniosły o przeprowadzenie dowodów z opinii biegłego w zakresie substytutywności środków płatniczych oraz ustalenia kosztów funkcjonowania systemu kart płatniczych w Polsce i ich odzwierciedlenia w poziomie istniejącej opłaty interchange, a także z zaoferowanej przez uczestników postępowania kalkulacji kosztów. Ponadto wniosły o uzupełnienie materiału dowodowego o dane dotyczące liczby kart płatniczych wydawanych poza sektorem bankowym.

Postanowieniem z dnia 15 marca 2006 r., sprostowanym postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2006 r., Prezes Urzędu, na wniosek POHiD, wszczął postępowanie antymonopolowe przeciwko Visa Europe Limited w Londynie (Wielka Brytania) (zwana dalej "Visa" lub "Visa Europe"), stwierdzając, iż w związku z powyższym postanowienie z dnia 23 kwietnia 2001 r., dotyczące wszczęcia postępowania, otrzymuje następujące brzmienie:

"Zgodnie z art. 84 ust. 3 w związku z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.) zawiadamia się, że w dniu 20 kwietnia 2001 r. zostało wszczęte na wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji (POHiD) w Warszawie postępowanie przeciwko: Visa International Service Association w Wilmington, USA, Visa Europe Limited w Londynie, Wielka Brytania, MasterCard Europe w Waterloo Belgia, Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie, Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy, Bank BPH S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Deutsche Bank PBC S.A. w Krakowie, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie SA., Fortis Bank S.A. w Warszawie, Getin Bank S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu, Powszechnej Kasie Oszczędności BP S.A. w Warszawie, Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni, HSBC Bank Polska S.A. w Warszawie oraz Związkowi Banków Polskich, pod zarzutem stosowania praktyk ograniczających konkurencję na rynku usług związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski polegających na:

1. uczestniczeniu w porozumieniu zawartym przez: Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy, Bank BPH S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Deutsche Bank PBC S.A. w Krakowie, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie S.A., Fortis Bank S.A. w Warszawie, Getin Bank S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu, Powszechną Kasę Oszczędności BP S.A. w Warszawie, Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni, HSBC Bank Polska S.A. w Warszawie,

i wspólnym ustalaniu wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa w Polsce,

- co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz przepisów art. 81 TWE,

2. uczestniczeniu w porozumieniu zawartym przez: Bank Millenium S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank BPH S.A. w Krakowie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, BRE Bank S.A. w Warszawie, Bank Handlowy w Warszawie S.A., Getin Bank S.A. w Katowicach, Invest Bank S.A. w Warszawie, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni, Lukas Bank S.A. we Wrocławiu, Powszechną Kasę Oszczędności BP S.A. w Warszawie,

i wspólnym ustalaniu wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Europay/Eurocard/MasterCard w Polsce,

- co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz przepisów art. 81 TWE,

3. koordynacji przez ww. przedsiębiorców/związki przedsiębiorców oraz Związek Banków Polskich, Visa International Serwice Association w Wilmington, USA, Visa Europe Limited w Londynie, Wielka Brytania, oraz MasterCard Europe w Waterloo, Belgia, działań w celu ograniczenia dostępu do rynku przedsiębiorców nie należących do ww. porozumień emitentów,

- co może stanowić naruszenie przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 81 TWE."

W dniu 24 lipca 2002 r. Komisja Europejska wydała decyzję w sprawie transgranicznej wielostronnej opłaty interchange Visa (sprawa nr COMP/29.373) (dalej zwana "Decyzją Komisji", "Decyzją KE" lub "Decyzją"), na podstawie której Visa International zobowiązana została do przedstawiania Komisji analiz kosztów związanych z opłatą interchange. Wydanie powyższej decyzji, której przedmiotem było ustalanie wielostronnej opłaty interchange, wpłynęło na kierunek postępowania w przedmiotowej sprawie. [...]

Tematykę sporządzonej przez biegłego opinii stanowiły wymienione poniżej zagadnienia:

- określenie prawidłowości kategorii kosztów przyjętych w dostarczanych przez strony analizach za podstawę ustalania maksymalnych stawek opłaty interchange, w odniesieniu do kart kredytowych i debetowych,

- określenie prawidłowości metodyk użytych w analizach dostarczonych przez strony,

- analiza porównawcza przedstawionych analiz kosztowych,

- analiza zagadnień dotyczących kształtowania się opłaty interchange na rynku polskim. [...]

Odnosząc się do przedstawionej przez biegłego opinii, strony wskazały na szeroki, ich zdaniem, zakres ograniczenia prawa wglądu do części informacji w niej zawartych, jednocześnie wnosząc o wydanie przez biegłego opinii uzupełniającej oraz o przeprowadzenie rozprawy administracyjnej przed Prezesem Urzędu z udziałem biegłego, w celu złożenia przez niego dodatkowych wyjaśnień w zakresie przygotowanej opinii. [...]. Biegły EM & EC, nie podzielając zgłoszonych przez strony postępowania wątpliwości, podtrzymał zawarte w opinii wnioski. [...]

W związku z wydaniem postanowienia zmieniającego określenie rynku właściwego oraz zgromadzeniem nowego materiału dowodowego, Prezes Urzędu, pismem z dnia 21 listopada 2006 r. poinformował strony o ponownej możliwości zapoznania się z aktami sprawy. [...]

Prezes Urzędu ustalił, iż, w ramach czterostronnego systemu kart płatniczych można wyróżnić dwa rodzaje relacji pionowych i dwa poziomych. Relacje pionowe dotyczą stosunków pomiędzy bankami działającymi w systemie kartowym a instytucją organizującą ten system (platformą), która udziela bankom członkowskim licencji na działalność w zakresie wydawania kart lub acquiringu, tj. szeroko pojętej obsługi akceptantów. Platforma kartowa zapewnia również system rozliczeń, umożliwiający uczestnikom systemu ustalenie wzajemnych zobowiązań z tytułu transakcji kartowych. Druga grupa pionowych relacji obejmuje interakcje pomiędzy z jednej strony bankami wydającymi karty płatnicze oraz użytkownikami kart oraz z drugiej pomiędzy acquirerami i akceptantami.

Wydawcy kart płatniczych oferują karty użytkownikom, za co pobierają od nich opłaty (zazwyczaj roczne). Natomiast acquirerzy zapewniają obsługę transakcji po stronie akceptanta (m.in. wyposażają go w urządzenia umożliwiające przeprowadzenie transakcji, prowadzą rozliczenia jego należności z tytułu transakcji kartowych oraz przelewają na jego konto wynikające z nich środki pieniężne). Za swoje usługi acquirerzy pobierają opłatę.

Poziome interakcje pomiędzy uczestnikami systemu dotyczą wymiany informacji o transakcjach (pomiędzy bankiem wydawcą karty i bankiem-acquirerem) oraz towarów lub usług (pomiędzy klientem i akceptantem).

W ramach czterostronnego systemu kart płatniczych wydawanie kart i rozliczanie transakcji może być realizowane przez odrębne, niezależne od siebie podmioty, tj. emitentów i acquirerów, w odróżnieniu od systemu trójstronnego, w którym ta sama instytucja pełni funkcję zarówno emitenta kart, jak i acquirera dla transakcji nimi dokonywanych. [...]

W systemach Visa i MasterCard działalność acquiringową mogą prowadzić wyłącznie banki będące członkami wspomnianych organizacji i posiadające odpowiednie licencje. Świadczenie niektórych usług może być i w praktyce często jest podzlecane podmiotom zewnętrznym, tzw. merchant service providers. Największym tego typu podmiotem działającym na rynku polskim jest PolCard S.A. Działają one jednak wówczas w imieniu banków, jako ich agenci, a wszelką odpowiedzialność względem organizacji kartowych ponoszą banki taką działalność zlecające podmiotom zewnętrznym. [...]

OI jest charakterystycznym elementem większości czterostronnych systemów kart płatniczych (tzn. takich, w których role acquirera i emitenta są rozdzielone). W większości krajów i systemów kartowych OI pobierana jest przez emitenta karty od acquirera. [...]

Visa i MasterCard różniły się w początkowej fazie postępowania interpretacją opłaty interchange. O ile pierwsza organizacja postrzegała i postrzega ją jako mechanizm równoważący działanie czterostronnego systemu kart płatniczych, MCE traktowała OI jako sposób redystrybucji kosztów ponoszonych w ramach systemu przez emitenta na rzecz akceptanta, związanych ze świadczeniem usług (gwarancja zapłaty, udzielenie kredytu konsumentowi, przetwarzanie transakcji) na rzecz tego ostatniego. W późniejszej fazie postępowania MasterCard Europe zmienił swoje podejście, podzielając zdanie Visa, iż opłata interchange stanowi mechanizm równoważący koszty i przychody pomiędzy uczestnikami systemu. Niezależnie od różnych stanowisk zajmowanych przez Visa i MasterCard Europe co do istoty OI, warianty jej ustalania są w obu systemach zbieżne.

Banki mogą dowolnie ustalać OI na zasadzie porozumień dwu- lub wielostronnych (stawka OI ustalana wspólnie przez banki wydające karty w danym systemie). W pierwszym przypadku stawka OI ustalana jest w drodze negocjacji pomiędzy danym emitentem karty i określonym acquirerem, co oznacza, że dla każdej pary takich podmiotów może być ona różna. Z kolei w drodze wielostronnego porozumienia banki wydające karty w danym systemie ustalają jednolitą stawkę OI, obowiązującą dla wszystkich transakcji (lub wszystkich transakcji określonego rodzaju). Brak takich porozumień skutkuje zastosowaniem "stawek awaryjnych" (bazowych).

Visa International przyjęła stawki bazowe na poziomie międzynarodowym lub międzyregionalnym (tzn. stawki opłaty interchange pomiędzy wydawcami kart i acquirerami w różnych regionach Visa, np. pomiędzy Visa CEMEA i Visa EU). Visa przyjęła także stawki bazowe OI na poziomie regionalnym, tzn. stawki "wewnątrzregionalne" stosowane pomiędzy bankami wydawcami i bankami acquirerami działającymi w danym regionie, np. bankami z krajów należących do UE. Stawki te są znacząco niższe od ustalonych przez banki stawek dla transakcji krajowych.

W systemie MasterCard w przypadku braku zarówno opłat interchange uzgodnionych dwustronnie, jak i opłaty uzgodnionej wielostronnie dla danego kraju, do krajowych transakcji kartami tego systemu stosowane są stawki regionalne, czyli w przypadku Polski tzw. wewnątrzeuropejskie zasady opłat z tytułu wymiany i opłat za usługi. Podobnie jak w przypadku systemu Visa, ich poziom jest zdecydowanie niższy od stawek uzgodnionych przez banki w Polsce. [...]

W Europie spotyka się cztery podstawowe sposoby ustalania opłaty interchange w krajowych systemach kart debetowych: opłata stała (np. 10 eurocentów od transakcji), opłata ad valorem (określony procent wartości transakcji), połączenie opłat stałej i ad valorem (np. 10 eurocentów + 1 % wartości transakcji), opłata ad valorem połączona z opłatą minimalną (np. opłata wynosi 10 eurocentów, a jeśli 1 % transakcji przekracza wielkość opłaty minimalnej, to pobierane jest właśnie 1 %).

Występują ponadto różnice w poziomie opłaty interchange pobieranej w różnych sektorach - niektóre z nich, z racji dużego obrotu, uzyskują niższą stawkę (np. niższa stawka może być pobierana od transakcji na stacjach benzynowych czy też operacji kupna biletów lotniczych). Istotny jest również fakt, iż w niektórych państwach opłata interchange w stosunku do transakcji kartami debetowymi należącymi do systemów krajowych nie jest pobierana wogóle. Dotyczyło m.in. Luksemburga, Finlandii, Holandii, Danii i Norwegii. [...]

Podstawowym elementem umożliwiającym funkcjonowanie kart płatniczych jako instrumentu dokonywania płatności jest system rozliczania transakcji kartowych [...], który ma dwie bardzo ważne właściwości:

- w wyniku transakcji dokonanej kartą akceptant nie otrzymuje kwoty, jaką uzyskałby przyjmując za tę transakcję gotówkę, ponieważ jego należność jest pomniejszona o prowizję pobieraną przez acquirera,

- prowizja pobierana przez acquirera pomniejszana jest z kolei o opłatę interchange, którą acquirer przekazuje bankowi - wystawcy karty, którą dokonano transakcji. Konsekwencją tego jest fakt, iż prowizja acquirera nie może być niższa od opłaty interchange - gdyby tak było, acquirer przekazywałby bankowi kwotę wyższą niż otrzymana od akceptanta prowizja, ponosząc tym samym straty. O ile jednak prowizja acquirera ustalana jest w drodze negocjacji pomiędzy nim i akceptantem, OI, którą acquirerzy muszą przekazać bankom emitentom, określana jest przez te ostatnie na jednolitym poziomie w drodze porozumienia. [...]

W latach 1993 -1994 r. powstały dwa porozumienia: Forum Visa Polska w 1993 r. i Forum Europay Polska w 1994 r., skupiające banki wydające karty płatnicze w związku z nabyciem licencji ww. międzynarodowych organizacji. Głównym celem wspomnianych forów, jak wskazują informacje zawarte w opracowaniu Narodowego Banku Polskiego, była wymiana doświadczeń i zapobieganie nieuczciwej i szkodliwej konkurencji.

Forum Visa Polska zostało powołane umową międzybankową w dniu 16 lutego 1993 r., zawartą poprzez następujące banki: Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie S.A. w Lublinie, Bank Gdański S.A. w Gdańsku, Bank Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Krakowie, Bank Śląski S.A. w Katowicach, Bank Zachodni S.A. we Wrocławiu, Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Pomorski Bank Kredytowy S.A. w Szczecinie, Powszechną Kasę Oszczędności BP w Warszawie, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi S.A. w Łodzi, Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. w Poznaniu. Zapisy par. 3 punkt 4 i 5 ww. umowy stwierdzały, iż do zadań powołanego Forum należy "ustalanie zasad współpracy między bankami - członkami i nie członkami Forum Visa Polska w zakresie funkcjonowania i obsługi kart Visa", jak również "określanie kierunków rozwoju i promocji kart Visa w Polsce oraz podejmowanie wspólnych działań w tym zakresie".

Zapisy uchwały nr 1 Forum Visa Polska z dnia 16 lutego 1993 r. (par. 1 ust. 4) oraz uchwały nr 2, która weszła w życie 10 grudnia 1993 r. (par. 4 ust 1), jednoznacznie wskazują, iż celem porozumienia było m.in. ustalanie stawek opłat i prowizji związanych z przeprowadzaniem transakcji w Polsce przy użyciu kart Visa, w tym jednolitej krajowej stawki OI na poziomie [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] od kwoty transakcji. Dnia 1 czerwca 1996 r. wprowadzona została, ustalona na posiedzeniu Forum Visa w dniach 16-17 maja 1996 r., stawka opłaty interchange dla transakcji elektronicznych w wysokości [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], zmniejszona następnie uchwałą uczestników Forum Visa Polska z dnia 4 czerwca 1998 r. do poziomu [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

W 1999 r. w ramach Grupy Roboczej Forum Visa ds. Akwizycji rozważane było obniżenie opłaty interchange dla wybranych grup akceptantów, takich jak supermarkety stacje benzynowe, ze względu na masowość dokonywanych transakcji z użyciem kart płatniczych. W dniu 9 listopada 2000 r. powołano Organizację Krajową Visa Polska, która zastąpiła Forum Visa Polska. Zapis paragrafu 5 pkt 1 umowy pomiędzy Visa International a bankami członkowskimi Visa, powołującej wspomnianą organizację, potwierdza, iż do jej zadań należy ustanawianie krajowych stawek interchange. Zasady decyzyjne obowiązujące we wspomnianej organizacji uzależniają liczbę głosów danego banku od [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]. Organizacjom, które nie są bankami, nie przysługuje prawo do decydowania o wysokości opłaty interchange w systemie Visa.

W dniu 23 października 2003 r. Komitet Decyzyjny Visa Polska, [...] zatwierdził uchwałą nr 14 stawki opłaty interchange na poziomie [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] dla transakcji krajowych z użyciem kart elektronicznych i [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] dla transakcji z wykorzystaniem pozostałych kart jako obowiązujące od dnia 1 maja 2004 r. dla krajowych transakcji w Polsce.

W maju 2004 r., stosowane przez wszystkie ww. banki stawki opłaty interchange dla kart Visa zostały określone na poziomie: [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] wartości transakcji -stawka dla transakcji elektronicznych i [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] -stawka standardowa, wprowadzono również stawkę dla [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

W związku z przeprowadzonymi analizami kosztowymi, od 21 stycznia 2006 r. dla transakcji kartami Visa ustalono nowe stawki opłaty interchange. Stawka dla [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] pozostała bez zmian, natomiast stawka standardowa została obniżona do [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], a elektroniczna do [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]. Wprowadzono również stawkę dla [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] oraz stawki dla [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

Członkami założycielami Forum Europay Polska, [...] były następujące banki: American Bank in Poland S.A., Bank Handlowy w Warszawie S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., Powszechna Kasa Oszczędności BP i Powszechny Bank Kredytowy SA. Jednym z głównych zadań statutowych ww. Forum było "określanie zasad dotyczących funkcjonowania systemu płatniczego w Polsce opartego na Europay International w zakresie transakcji krajowych". Zgodnie z zapisami statutu Forum Europay, w głosowaniach nad uchwałami ilość głosów posiadanych przez banki jest uzależniona od [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

Zapis punktu 5 protokołu z ww. inauguracyjnego posiedzenia Forum Europay dotyczy uchwalenia wysokości stawki OI przez uczestników Forum. Stawka ta została uchwalona na poziomie [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] wartości transakcji, przy czym przy jej ustalaniu kierowano się wysokością stawki obowiązującej w systemie Visa.

Jak wynika z protokołu ze spotkania Forum Europay Polska z dnia 11 czerwca 1997 r., na spotkaniu tym zostały uzgodnione następujące wysokości stawek OI: [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

Od 1 stycznia 2006 r., w związku z wynikami przeprowadzonej analizy kosztowej, zostały w ramach systemu MasterCard wprowadzone nowe stawki opłaty interchange. Dla kart debetowych weryfikowanych podpisem zostały one ustalone na poziomie: [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA [...]

Jak wynika z materiału dowodowego, stawki opłaty interchange ustalane w systemach Visa i MasterCard [...] były wyłącznie efektem uzgodnień banków. W trakcie postępowania strony uznały konieczność przeprowadzenia analiz, w wyniku których taka podstawa zostałaby ustalona. Wykonane osobno dla kart systemu Visa i MasterCard studia kosztowe zostały dostarczone Prezesowi Urzędu w dniu 31 stycznia 2005 r. Ustalały one maksymalne stawki krajowej opłaty interchange dla kart debetowych i kredytowych na podstawie kosztów: gwarancji płatności, rozliczania transakcji kartowych oraz udzielania użytkownikom kart bezpłatnego kredytu lub odroczenia płatności.

Uznając konieczność zbadania kosztów funkcjonowania systemu kart płatniczych w Polsce, postanowieniem z dnia 12 sierpnia 2005 r., na wniosek POHiD, Prezes Urzędu powołał biegłego - EE&MC - który [...] w swej opinii biegły stwierdził, iż:

- w przedstawionych analizach kosztowych nie powinny być uwzględniane koszty finansowania odroczonej płatności użytkownika karty, ponieważ nie przynoszą one akceptantom bezpośrednich korzyści,

- analiza kosztowa dla kart wydawanych w systemie Visa nie powinna uwzględniać pozycji kosztowej [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], jako że koszty te nie generują bezpośrednich korzyści na rzecz akceptantów, odnosząc się jedynie do obsługi klienta,

- metodologie użyte przy tworzeniu analiz kosztowych dla kart kredytowych Visa i MasterCard, jak również dla kart debetowych Visa są zasadniczo zgodne z wymogami określonymi przez Komisję Europejską w jej Decyzji, natomiast wymogów tych nie spełnia analiza dla kart debetowych MasterCard, która w istotnej części zawiera koszty nieprzynoszące bezpośrednich korzyści akceptantom,

- koszty przetwarzania transakcji obliczone w ramach analizy dla kart debetowych Visa wydają się być nadmiernie wysokie, w szczególności w porównaniu z analogicznymi kosztami dla kart kredytowych Visa i kart MasterCard,

- w wynikach poszczególnych banków istnieją znaczne różnice, co w ocenie biegłego spowodowane jest różnicą w efektywności ich działania; w celu uniknięcia utrzymywania się nieefektywnych praktyk w systemie, biegły zaproponował opieranie się w przyszłości na danych najbardziej efektywnych uczestników analizy kosztowej,

- porównanie z innymi krajami wykazuje, iż stawki opłaty interchange w Polsce, w szczególności w odniesieniu do kart debetowych są w wielu wypadkach wyższe niż w innych krajach. [...]

W toku postępowania Prezes zwrócił się do banków - stron niniejszego postępowania o przedstawienie wysokości osiągniętych w 2005 r. przychodów ogółem, jak również liczby wyemitowanych kart w systemach Visa i MasterCard. [...]

Organ antymonopolowy stwierdził, iż w rozpatrywanej sprawie działania banków emitentów polegające na wspólnym ustalaniu OI, jak również koordynowanie przez emitentów oraz organizacje kartowe działań mających na celu ograniczenie innym podmiotom dostępu do rynku właściwego, wywierają wpływ na szerokie grono podmiotów. Przede wszystkim dotknięci skutkami porozumienia są akceptanci, którzy w ramach opłaty za obsługę transakcji kartowych muszą uiszczać OI w wysokości ustalonej przez banki, co znacznie ogranicza ich swobodę negocjacyjną, charakterystyczną dla stanu efektywnej konkurencji. Ponadto opłaty związane z obsługą kart mogą być przenoszone na konsumentów, niezależnie od tego, czy płacą kartami, czy gotówką, ponieważ w praktyce nie różnicuje się cen w zależności od użytego środka płatniczego, czego konsekwencją jest fakt, iż koszty związane z OI ponoszone są przez wszystkich klientów, także płacących gotówką. Biorąc pod uwagę powyższe oraz rosnące znaczenie płatności kartami dla gospodarki, należy uznać, iż praktyki banków polegające na wspólnym ustalaniu OI mogą naruszać interes publicznoprawny. [...]

Zdaniem Wnioskodawcy niezbędne jest wąskie wyznaczenie produktowego rynku relewantnego, ponieważ inne formy płatności różnią się od kart płatniczych przeznaczeniem, ceną, szczególnymi właściwościami, funkcjami użytkowymi, w związku z tym nie są jednym rodzajem towaru stanowiącym jeden rynek produktowy. Dlatego też we wniosku o wszczęcie postępowania rynek właściwy w przedmiotowej sprawie został zdefiniowany jako rynek kart płatniczych w Polsce. Dążąc do jego precyzyjniejszego określenia, POHiD wystąpił w trakcie postępowania z wnioskiem o zmianę definicji rynku właściwego na "rynek usług związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych", a następnie, powołując się na orzecznictwo Komisji Europejskiej, doprecyzował określenie rynku jako "rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych".

Zasadniczo odmienne stanowisko prezentują pozostałe strony postępowania. Ich zdaniem rynkiem właściwym jest zbiór usług dotyczących wszystkich instrumentów płatniczych posiadających jednocześnie dwie cechy: powszechność i zdolność zwalniania ze zobowiązań. W skład tak zdefiniowanego rynku właściwego należy zaliczyć następujące instrumenty płatnicze: gotówkę, czeki, przelewy i karty płatnicze (w tym także pozbawione funkcji bankomatowej). Do rynku tego można zliczyć także weksle, płatności w systemie home banking lub technologii WAP oraz polecenia pobrania, jeśli uznać, że spełniają warunek powszechności. Wszystkie wymienione środki płatności mają bowiem charakter substytutów w rozumieniu definicji art. 4 pkt 8 ustawy antymonopolowej. [...]

Aby wyznaczyć rynek właściwy w sprawie, rozważyć należy, na jakim rynku rozpatrywane porozumienie wywiera bezpośredni skutek w postaci ograniczenia konkurencji. W wyniku porozumienia banków ustalany jest poziom opłaty, która pobierana jest od banku - acquirera przez bank wydający kartę płatniczą od każdej dokonanej taką kartą transakcji. Opłata ta prowadzi do zaburzenia konkurencji pomiędzy acquirerami, którzy muszą w opłacie pobieranej od akceptanta uwzględniać jednolitą (dla określonych transakcji) opłatę interchange, której stawki w żaden sposób nie podlegają negocjacji ze strony akceptantów. [...] Rynkiem, na którym doszło do ograniczenia konkurencji, jest rynek obejmujący relacje między z jednej strony acquirerami, którzy umożliwiają akceptantom przyjmowanie płatności kartowych i zapewniają obsługę takich transakcji oraz, z drugiej strony, akceptantami, którzy za powyższe usługi uiszczają opłatę od każdej transakcji. Dlatego też za produktowy rynek właściwy w niniejszej sprawie Prezes Urzędu uznał rynek usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych. Jak zostało przedstawione w części ustalającej niniejszej decyzji, usługi acquiringowe obejmują szereg czynności związanych z umożliwieniem lub ułatwieniem transakcji kartowej po stronie akceptanta. W systemach Visa i MasterCard mogą być one świadczone wyłącznie przez banki członkowskie, chociaż w praktyce często są podzlecane podmiotom zewnętrznym, które jednak działają w charakterze agentów banków, a te ostatnie ponoszą pełną odpowiedzialność za ich działania względem zarówno samych systemów, jak i ich członków. [...]

W ocenie organu antymonopolowego gotówka nie może być uznana za substytut kart ze względu na znacznie mniejsze bezpieczeństwo związane z jej przetrzymywaniem przez konsumentów. Gotówka, w przeciwieństwie do karty, nie jest środkiem płatniczym personalizowanym, którym posługiwać mógłby się zasadniczo tylko jej posiadacz. W przypadku kradzieży gotówki złodziej może bez żadnych przeszkód dokonać zapłaty w wysokości odpowiadającej skradzionej sumie, co w przypadku karty płatniczej, której użycie wymaga autoryzacji za pomocą podpisu lub kodu PIN, jest dużo trudniejsze. Posiadacz karty dysponuje również niedostępną dla gotówki możliwością zablokowania karty, co ostatecznie uniemożliwia osobom trzecim posługiwania się nią. Ponadto należy wziąć pod uwagę fakt, iż gotówka jest relatywnie niewygodna w przechowywaniu i niebezpieczne jest noszenie jej przy sobie w dużych kwotach, co może powodować, że nie jest środkiem odpowiednim przy zakupie droższych dóbr i usług. Jej zapas często się kończy i musi zostać odnowiony poprzez np. dokonanie wypłaty z rachunku bankowego. Wreszcie, w odróżnieniu od kart płatniczych, gotówka jest z punktu widzenia konsumentów darmowym środkiem płatniczym - za możliwość płacenia nią nie są pobierane od nich opłaty. Natomiast posiadacze kart płatniczych uiszczają bankom opłaty za możliwość posługiwania się tym środkiem płatniczym. [...]

Należy uznać, iż jakkolwiek karty płatnicze systemu Visa mogą konkurować z kartami płatniczymi systemu MasterCard oraz w mniejszym stopniu (z uwagi na ich mniejszą sieć akceptacji) z pozostałymi systemami kart płatniczych, takimi jak American Express i Diners Club, wreszcie w ograniczonym zakresie, związanym z miejscem dokonywania transakcji, np. hipermarketem, czy stacją benzynową z kartami wydawanymi przez sieci handlowe lub koncerny petrochemiczne, inne środki płatnicze nie stanowią dla kart bezpośredniej konkurencji. Tym samym należy stwierdzić, iż usługi acquiringowe nie mają substytutów, które z punktu widzenia akceptantów mogłyby stanowić dla nich alternatywę. [...]

Za produktowy rynek właściwy w sprawie należy uznać rynek usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów za pomocą kart płatniczych towary i usługi. Organ antymonopolowy ustalił, iż w niniejszej sprawie rynek geograficzny ma wymiar krajowy, obejmując swoim zasięgiem terytorium Polski. Na taki zasięg rynku geograficznego wskazuje fakt, iż krajowa opłata interchange, której stawki ustalane są kolektywnie przez banki w systemach Visa i MasterCard, pobierana jest w odniesieniu do dokonanych na terenie Polski transakcji kartami płatniczymi wydanymi przez banki zlokalizowane w Polsce. Zarówno do transakcji dokonanych w Polsce przez posiadaczy kart wydanych przez zagraniczne banki, jak i zagranicznych transakcji zrealizowanych przez posiadaczy kart wydanych przez polskie banki, zastosowanie mają inne stawki opłaty interchange (stawki międzynarodowe). Tym samym zobowiązania konsumentów wobec akceptantów z tytułu zakupionych przez nich za pomocą kart płatniczych towarów i usług regulowane są na podstawie odrębnych zasad, w szczególności przy odmiennych opłatach niż w przypadku transakcji mających miejsce w innych krajach lub przy użyciu kart płatniczych wyemitowanych przez zagraniczne banki. [...]

Nie ulega wątpliwości, iż porozumienie w sprawie wspólnego ustalania opłaty interchange przez banki mieści się tak w przedmiotowym, jak i podmiotowym zakresie art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej. [...]

Działania banków podejmowane na Forum Visa Polska oraz Forum MasterCard/Europay Polska, jak również w ramach Organizacji Krajowej Visa Polska wyczerpują przesłanki art. 4 pkt 4 lit. b i c ustawy antymonopolowej, definiujące porozumienie odpowiednio jako dokonane w jakiejkolwiek formie uzgodnienia przez dwóch lub więcej przedsiębiorców lub ich związki oraz uchwały lub inne akty związków przedsiębiorców lub ich organów statutowych. Jak bezspornie wynika z wyżej przedstawionego materiału dowodowego, w trakcie spotkań banków na obu forach dochodziło do uzgodnień jednolitej wysokości stawek OI oraz przyjęcia uchwał w sprawie wysokości stawki OI. Jednocześnie na podkreślenie zasługuje fakt, iż nawet jeśli niektóre banki nie brały udziału w bezpośrednich uzgodnieniach stawek i głosowaniach, to jednak wydając karty jednego lub drugiego systemu, względnie obsługując transakcje w punktach handlowo-usługowych, zaakceptowały uzgodnione stawki opłaty interchange i stawki te stosowały. [...]

W ocenie Prezesa Urzędu przedmiotowe porozumienia mogą wywierać wpływ na handel pomiędzy państwami członkowskimi UE niezależnie od tego, czy opłata interchange jest ostatecznie przerzucana na klientów akceptantów, czy też nie. Przy założeniu, że akceptanci kart przerzucają ciężar finansowy opłaty interchange na klientów - konsumentów, należałoby uznać, że opłata ta prowadzi do wzrostu cen towarów i usług. Zasada niedyskryminacji (niepobierania dodatkowych opłat), obowiązująca w umowach zawieranych z akceptantami kart Visa, nie pozwala bowiem na ustalanie odmiennych cen na towary w zależności od tego, czy płatność dokonywana jest za pomocą karty, czy też nie. Nawet w warunkach nieobowiązywania powyższej reguły (jak to ma miejsce w przypadku systemu MasterCard od 2005 r.) akceptanci rzadko pobierają dodatkowe opłaty za płatność kartą. Jak wynika z przeprowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej badań dotyczących zachowania akceptantów w Holandii i Szwecji, w których to krajach zniesiono zasadę niepobierania dodatkowych opłat za transakcje kartowe, detaliści rzadko pobierają takie opłaty. Wynika to przede wszystkim z obawy o ewentualną utratę klientów, którzy negatywnie reagują na takie zachowanie detalistów. Dodatkowo należy zauważyć, że w sytuacji mającej miejsce w Polsce, gdzie Visa utrzymuje w mocy zasadę niedyskryminacji, pobieranie dodatkowych opłat tylko od osób płacących kartami MasterCard najprawdopodobniej doprowadziłoby do zmiany przez banki kart na wydawane w systemie, wobec którego kart nie można stosować dodatkowych opłat. Pobieranie dodatkowych opłat tylko od transakcji dokonywanych kartami jednego systemu należałoby zatem uznać za nieracjonalne i przez to nieprawdopodobne.

W powyższych warunkach niemożliwe lub niepraktyczne jest przerzucenie kosztów opłaty interchange jedynie na towary, za które klient płaci kartą, a zatem wzrost cen towarów i usług dotyczyłby wszystkich sprzedawanych w akceptujących karty punktach detalicznych towarów i usług, niezależnie od tego, czy płaci się za nie gotówką, czy też kartą. Wzrost cen prowadziłby do spadku popytu, który dotykałby zarówno producentów krajowych, jak i producentów z terytorium innych państw członkowskich UE. W związku z tym mógłby nastąpić spadek importu do Polski towarów z państw członkowskich. Taki wpływ należy uznać za dostrzegalny, gdyż dotyczyłby znaczącej części towarów i usług sprzedawanych na terenie Polski. [...]

Aby określone porozumienie wpływające na handel pomiędzy państwami podlegało zakazowi art. 81 ust 1 TWE, wspomniany wpływ musi mieć charakter dostrzegalny. W szczególności istnieje domniemanie, zawarte w przytaczanym obwieszczeniu Komisji, iż w zasadzie nie mogą mieć wpływu na handel porozumienia horyzontalne, które kumulatywnie spełniają następujące warunki:

- łączny udział stron w dowolnym rynku właściwym wewnątrz WE, na który porozumienie wywarło wpływ nie przekracza 5%,

- łączne roczne obroty osiągnięte przez zainteresowane przedsiębiorstwa na obszarze Wspólnoty, w zakresie produktów objętych porozumieniem nie przekraczają 40 milionów euro.

Uzyskany materiał dowodowy wskazuje, iż żaden z ww. warunków nie został spełniony, ponieważ zarówno udziały uczestników porozumień w rynku właściwym, jak również osiągnięte przez nich obroty wielokrotnie przekraczają wielkości określone w przywołanym obwieszczeniu Komisji. Biorąc pod uwagę powyższe ustalenie, jak również przywołane argumenty na rzecz dostrzegalności wpływu przedmiotowych porozumień na handel pomiędzy państwami członkowskimi UE, należy przyjąć, iż kryterium określające zakres zastosowania art. 3 Rozporządzenia 1/2003 zostało spełnione. [...]

Na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego należy uznać, że porozumienia w sprawie ustalania stawki interchange mieszczą się zarówno w zakresie przedmiotowym, jak i podmiotowym art. 81 TWE. Nie ulega bowiem wątpliwości fakt, iż umowa zawarta pomiędzy bankami w sprawie ustalania OI stanowi porozumienie w rozumieniu wspomnianego artykułu. Poza sporem pozostaje również fakt, iż podmioty zawierające wspomniane porozumienie były przedsiębiorstwami w znaczeniu nadanym temu pojęciu przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości [...]

Udział w rynku właściwym uczestników porozumienia dotyczącego wspólnego ustalania stawek krajowej opłaty interchange w systemie Visa przekroczył w 2005 r. 90%, tą samą wielkość osiągając w przypadku uczestników analogicznego porozumienia w systemie MasterCard. Powyższe wskazuje, iż ani pkt 9 przywołanego obwieszczenia Komisji Europejskiej, ani art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy antymonopolowej nie znajdują w przedmiotowej sprawie zastosowania. [...]

W obliczu zarówno bardzo dużego udziału uczestników porozumienia w rynku, jak również znacznej i szybko rosnącej wartości transakcji dokonywanych za pomocą kart płatniczych, należy uznać porozumienia w sprawie ustalania stawek opłaty interchange za odczuwalne. [...]

W ocenie Prezesa UOKiK będące przedmiotem niniejszej decyzji porozumienia w sprawie wspólnego ustalania OI są porozumieniami pomiędzy konkurentami, których podstawowym antykonkurencyjnym skutkiem jest ograniczenie konkurencji pomiędzy bankami - acquirerami na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów za pomocą kart płatniczych towary i usługi. W wyniku przedmiotowych porozumień opłata pobierana od akceptantów zawiera jednolity (dla określonych rodzajów transakcji), znaczący element kosztowy, jakim jest opłata interchange, ustalana w drodze wielostronnego porozumienia pomiędzy bankami.!..]

Podkreślić należy fakt, iż opłata interchange stanowiąca tak znaczny element kosztowy opłaty za obsługę transakcji pobieranej przez acquirerów od akceptantów ma charakter jednolity dla wszystkich acquirerów i nie podlega negocjacjom ze strony ostatecznie uiszczających ją akceptantów. Tym samym akceptanci nie są w stanie wykorzystać potencjalnie konkurencyjnej struktury rynku acquiringowego, na którym działa więcej niż jeden podmiot, gdyż żaden z działających na rynku acquirerów nie zaoferuje im ceny kształtującej się poniżej poziomu opłaty interchange.

Charakterystyczne dla rynków konkurencyjnych zjawisko możliwości negocjowania ceny ulega tutaj znaczącemu ograniczeniu, a natura takiego ograniczenia jest w zasadniczy sposób odmienna od granicy, jaką procesowi obniżania cen w wyniku negocjacji wyznaczają koszty dostawcy usługi. O ile bowiem na konkurencyjnym rynku poziom kosztów każdego z przedsiębiorców w zasadniczym stopniu zależy od jego efektywności działania oraz sprawności w negocjacjach z dostawcami, koszty związane z opłatą interchange są jednakowe dla wszystkich acquirerów i w żaden sposób nie wiążą się z efektywnością ich działania na rynku.

Ustanowienie stawek OI w ramach przedmiotowych porozumień nosi zatem cechy porozumienia pomiędzy konkurentami, którego skutkiem jest ograniczenie konkurencji na rynku właściwym. Przedmiotem ustaleń uczestników porozumień jest w niniejszym przypadku istotny warunek transakcji dokonywanych za pomocą kart płatniczych, jakim jest wysokość opłaty interchange. Z uwagi na powyższe, przedmiotowe porozumienia należy zakwalifikować jako naruszające zarówno art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy antymonopolowej, jak i art. 81 ust. 1 TWE.

Przedmiotowe porozumienia prowadzą do obciążania akceptantów wyższymi opłatami z tytułu akceptacji kart, co powoduje wzrost ich kosztów, które mogą być następnie, przerzucane, w całości lub w części, na ich klientów poprzez wyższe ceny detaliczne. Jeśli w sklepach nie są stosowane odmienne ceny dla produktów kupowanych za pomocą kart i np. gotówki (można to osiągnąć np. poprzez udzielanie rabatu klientowi płacącemu tańszym z punktu widzenia akceptanta środkiem płatniczym, co jednak jest sytuacją rzadko spotykaną, jak zostało to przedstawione w części dotyczącej wpływu porozumień na handel między państwami członkowskimi UE), powyższa sytuacja może oznaczać, iż użytkownicy gotówki, za akceptację której detaliści nie ponoszą żadnych opłat, subsydiują użytkowników kart, którzy swoją decyzją o zapłacie kartą nakładają na sprzedawcę dodatkowy koszt, w postaci ustalonej wspólnie przez banki opłaty interchange, będącej najistotniejszym elementem składowym opłaty pobieranej przez acquirera.

Bardzo istotny w powyższym kontekście jest fakt, iż konkurencja pomiędzy systemami kart płatniczych, takimi jak Visa i MasterCard, może, paradoksalnie, prowadzić do presji na wzrost stawek OI, nie zaś, jak w przypadku normalnych procesów rywalizacji ekonomicznej, do nacisku na jej spadek. Wynika to z faktu, iż OI stanowi dochód dla emitenta (z praktycznego punktu widzenia jest dla niego ekwiwalentem prowizji od każdej transakcji dokonanej za pomocą wyemitowanej przez niego karty) i im jest większa, tym większe korzyści banki osiągają z członkowstwa w systemie kart płatniczych. Biorąc pod uwagę swoje korzyści ekonomiczne, będą one bardziej skłonne uczestniczyć w systemie o wyższej OI, lub jeśli są członkami dwóch systemów (co jest możliwe w przypadku Visa i MasterCard), będą więcej wysiłku wkładać w promocję kart wydawanych w ramach systemu o wyższej opłacie interchange (ewentualnie zaprzestaną wydawania kart w systemie przynoszącym niższe prowizje). [...]

W ocenie Prezesa Urzędu możliwość zaprzestania akceptacji kart płatniczych przez sprzedawców detalicznych nie będzie stanowić przeciwwagi dla kolektywnej siły rynkowej banków wspólnie ustalających stawki OI. Wynika to z faktu, iż oprócz korzyści transakcyjnych, jakie akceptanci mogą uzyskiwać z przyjmowania kart płatniczych, na skłonność sprzedawców do akceptacji kart mają również wpływ przewidywane przez nich zachowania klientów i konkurentów. Sprzedawca, rezygnując z akceptacji kart, ryzykuje, iż klienci preferujący tę formę płatności przejdą do konkurentów, przez co spadnie jego przychód. W takich warunkach racjonalniejsze dla sprzedawcy będzie niewielkie podniesienie cen, rekompensujące zwiększone koszty związane z akceptacją kart płatniczych, co zmniejszy popyt na jego towary tylko w niewielkim stopniu, natomiast zapobiegnie przejściu klientów preferujących karty do jego konkurentów. Powyższy mechanizm sprawia, iż jedynie drastycznie wysoki poziom OI mógłby doprowadzić do tego, by rezygnacja sprzedawców z akceptacji kart płatniczych stała się poważnym czynnikiem ograniczającym wysokość OI. W szczególności dotyczy to dużych akceptantów, których klientela w istotnej części może się takimi kartami posługiwać.

Potencjalnym skutkiem porozumień w sprawie opłaty interchange jest również ograniczenie rozwoju nowych systemów płatniczych, które dla prawidłowego funkcjonowania potrzebują udziału banków, np. jako emitentów. Banki nie będą skłonne uczestniczyć w systemie, który nie będzie im zapewniał zysków porównywalnych z tymi, jakie osiągają dzięki pobieraniu opłaty interchange od każdej transakcji dokonanej wydaną przez nie kartą. Tym samym nawet efektywniejszy (tańszy w eksploatacji) od systemów Visa i MasterCard system płatniczy może zostać pozbawiony szansy na rozwój, ze szkodą dla innowacyjności branży oraz stratą dla konsumentów.

Podsumowując rozważania dotyczące antykonkurencyjnych skutków porozumień w sprawie wielostronnego ustalania stawek OI, należy stwierdzić, iż ograniczają one konkurencję na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów za pomocą kart płatniczych towary i usługi. W ich rezultacie rosną koszty akceptantów, które ostatecznie, w całości lub w części, mogą być przerzucane na konsumentów w postaci wyższych cen dóbr i usług, co w warunkach braku zróżnicowania cen pomiędzy towarami nabywanymi za pomocą kart i za gotówkę dodatkowo powoduje subsydiowanie użytkowników kart przez osoby płacące gotówką. Wreszcie porozumienie w sprawie opłaty interchange może prowadzić do ograniczenia innowacji w systemach płatniczych.

Podkreślić należy również, iż jakkolwiek podstawowe ograniczenie konkurencji będące wynikiem porozumień w sprawie wysokości stawek opłaty interchange ma miejsce na rynku usług acquiringowych, na którym część banków - stron postępowania nie działa, niemniej jednak z uwagi na sposób podejmowania decyzji na forach gromadzących uczestników systemu Visa i systemu MasterCard w Polsce, zawarcie i skuteczne wprowadzenie w życie porozumienia nie byłoby możliwe bez udziału także tych banków, które nie świadczą usług acquiringowych. Co więcej, banki emitujące karty są beneficjentami porozumienia, ponieważ dzięki niemu uzyskują dochód od każdej transakcji przeprowadzonej przy użyciu wydanej przez nie karty. Nie może również stanowić argumentu przemawiającego za ograniczeniem odpowiedzialności banków - stron postępowania - fakt, iż ustalanie stawek opłaty interchange przewidują ogólne regulacje Visa i MasterCard. Banki dysponowały i dysponują bowiem pełną swobodą określania powyższej opłaty, nic nie stało i nie stoi zatem na przeszkodzie, by została ona ustalona na poziomie, który nie prowadzi do ograniczenia konkurencji na rynku właściwym w sprawie.

Biorąc powyższe pod uwagę, należy przyjąć, iż porozumienia w sprawie wielostronnego ustalania stawek opłaty interchange w systemach Visa i MasterCard naruszają zarówno art. 81 ust. 1 TWE, jak i art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej. [...]

Należy ponadto podkreślić, iż, w przeciwieństwie do twierdzeń stron postępowania, wielostronnie ustalana OI nie jest niezbędnym warunkiem istnienia i funkcjonowania systemu kart płatniczych. Podstawowe argumenty na rzecz niezbędności wielostronnie ustalanej opłaty interchange przedstawiane przez strony w trakcie postępowania sprowadzają się do następujących kwestii:

- w systemach czterostronnych, z uwagi na konieczność współpracy wydawcy kart i acquirera, niezbędne jest istnienie mechanizmu, który zapewniłby rozliczenie transakcji, nawet jeśli podmioty te nie uzgodniły wcześniej dwustronnie warunków takiego rozliczenia; w przeciwnym razie, w warunkach obowiązywania kluczowej dla czterostronnych systemów kartowych zasady honorowania wszystkich kart powstałyby możliwości "samowolnych zachowań oportunistycznych",

- bilateralne negocjacje są zdecydowanie bardziej kosztowną i mniej elastyczną alternatywą dla ustalania stawek OI w drodze wielostronnego porozumienia; uzgodnienie stawek w drodze dwustronnych negocjacji wymagałoby zawarcia znacznej liczby umów dwustronnych (w przypadku MasterCard ok. 100, w przypadku Visa co najmniej 190), co podniosłoby koszty działania systemu; koszty negocjacji zniechęcałyby również uczestników systemu do zmiany stawek OI, nawet, gdyby zmianie uległo otoczenie konkurencyjne, w którym działa system. [...]

Prezes Urzędu zgadza się ze stwierdzeniem, iż pewne domyślne reguły są w systemie czterostronnym konieczne. Nie można jednak, w ocenie organu antymonopolowego, z powyższego wywodzić, iż zawarte przez banki porozumienia wielostronne w sprawie stawek OI były i są niezbędne dla istnienia i funkcjonowania systemów kart płatniczych, jako że z przedstawionego powyżej argumentu wynika jedynie, iż potrzebna jest z góry określona reguła postępowania w wypadku, gdy emitent karty i akceptant nie są związani umową dwustronną. Nie można natomiast bezkrytycznie twierdzić, iż taką regułą jest rozliczanie transakcji na podstawie ustalonej przez banki stawki. Organ antymonopolowy podziela opinię Komisji Europejskiej, wyrażoną w jej Decyzji, iż jedynymi przepisami niezbędnymi do funkcjonowania czterostronnego systemu kartowego, oprócz ustaleń dotyczących formatu przesyłanych danych etc., jest zobowiązanie uczestników systemu do akceptowania prawidłowo dokonanej płatności oraz zakaz ustalania cen ex post przez jeden bank w stosunku do drugiego. Mechanizm modyfikujący alokację kosztów i przychodów pomiędzy uczestnikami systemu nie jest niezbędny. W ocenie Prezesa Urzędu czterostronny system kart płatniczych mógłby bez niego funkcjonować, zaś koszty związane ze świadczeniem usług acquiringowych lub wiążących się z emisją kart mogłyby być pokrywane bezpośrednio przez akceptantów (usługi acquiringowe) oraz użytkowników kart (związane z emisją kart usługi świadczone przez emitentów). Rozwiązanie takie oznaczałoby rozliczanie transakcji kartowych po ich wartości nominalnej, bez potrącania przez wydawców kart opłaty interchange, co skutkowałoby zniesieniem stworzonego przez wielostronnie ustaloną OI ograniczenia konkurencji na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane na terenie Polski przez konsumentów za pomocą kart płatniczych towary i usługi.

Fakt, iż systemy czterostronne mogą funkcjonować bez potrącania opłaty interchange został przez Prezesa Urzędu bezspornie ustalony. Jak pokazują dane dostępne dla duńskiego (Dankort), holenderskiego (PIN) i norweskiego (Bank Axept) systemu kart płatniczych, brak opłaty interchange nie przyczynia się do ograniczenia liczby użytkowników kart, liczby transakcji, czy też ich wartości. Wręcz przeciwnie, we wspomnianych systemach kartowych każda z powyższych kategorii rośnie i to w znacznym tempie. Za nieuzasadnione należy zatem uznać stwierdzenia przedstawiane w trakcie postępowania przez strony, iż brak lub też zbyt niski (lecz wciąż dodatni) poziom opłaty interchange spowodowałby "nieunikniony" i "druzgocący dla systemu" spadek liczby posiadaczy kart oraz poziomu ich wykorzystania, względnie próba odzyskania kosztów od użytkowników kart doprowadziłaby do "znacznego spadku wartości i wolumenu usług płatniczych".

Również drugi z przedstawionych argumentów nie zasługuje w ocenie Prezesa Urzędu na uwzględnienie. Przede wszystkim należy zauważyć, że opiera się on na założeniu, iż w systemie kart płatniczych konieczna jest niezerowa stawka opłaty interchange, co, jak wskazano, nie jest prawdą. [...] Zdaniem organu antymonopolowego wątpliwe jest twierdzenie, by, z uwagi na koszty transakcyjne, negocjacje pomiędzy uczestnikami systemu Visa lub MasterCard były nieopłacalne. Należy zauważyć, iż acquirerzy lub działające na podstawie umowy z nimi podmioty trzecie prowadzą negocjacje z każdym ze swych klientów-akceptantów i zawierają z nimi odrębne umowy, które nie różnią się co do zasady od uzgodnienia wysokości opłaty interchange, gdyż przedmiotem porozumienia jest także prowizja, którą druga strona umowy jest zobowiązana uiścić kontrahentowi. Z uwagi na liczbę akceptantów (według danych NBP było ich na koniec pierwszego kwartału 2006 r. nieco poniżej 79 tys.), umów takich jest znacząco więcej niż potencjalnych dwustronnych porozumień w sprawie wysokości opłaty interchange. Oznacza to, iż koszty transakcyjne negocjacji nie stanowią przeszkody dla dwustronnego negocjowania stawek OI. Z tego samego powodu za niewiarygodne należy uznać twierdzenie, by negocjacje bilateralne powodowały znaczący spadek elastyczności w dostosowaniu się do otoczenia konkurencyjnego. Uwagę należy również zwrócić na fakt, iż teoretycznie niemal każde porozumienie cenowe prowadzi do oszczędności kosztów transakcyjnych - odbiorcy produktów skartelizowanej branży nie muszą bowiem sprawdzać ofert poszczególnych producentów, gdyż wiedzą, że nie będą się one od siebie różnić. Nikt jednak nie utrzymuje, iż taki efekt kartelu powinien zapewnić mu wyłączenie spod ogólnego zakazu porozumień ograniczających konkurencję.

Z powyższych względów nie można uznać porozumień w sprawie wielostronnego ustalania stawek OI za niezbędne do istnienia czterostronnych systemów kartowych. [...]

Podsumowując należy stwierdzić, iż porozumienia w sprawie wielostronnego ustalania stawek opłaty interchange nie mogą być traktowane jako "z samej natury" wyłączone spod zakresu art. 81 ust. 1 TWE ani jako ograniczenia niezbędne dla funkcjonowania systemu czterostronnych kart płatniczych. Fakt, czy wielostronne ustalanie stawek OI ma prokonkurencyjne skutki, które by przeważały antykonkurencyjne konsekwencje tego typu porozumień, zostanie przeanalizowany w dalszej części decyzji, poświęconej zastosowaniu art. 81 ust. 3 TWE oraz, odpowiednio, art. 11 ust. 2 ustawy antymonopolowej.

Przedmiotowe porozumienia nie podlegają wyłączeniu również na mocy przepisów polskich. [...]

Stwierdziwszy fakt zawarcia porozumień, ich antykonkurencyjny skutek, jak również fakt, iż w pełni ma do nich zastosowanie art. 81 ust. 1 TWE oraz art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej, Prezes Urzędu rozważył, czy wymienione porozumienia spełniają przestanki, o których mowa w art. 81 ust. 3 TWE oraz w art. 7 ust. 1 ustawy antymonopolowej, co stanowiłoby podstawę do, odpowiednio, wyłączenia ich spod zakazu zawartego w art. 81 ust. 1 TWE lub niestwierdzenia, na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, stosowania praktyki ograniczającej konkurencję.

Jak zostało wspomniane, zgodnie z art. 81 ust. 3 TWE postanowienia art. 81 ust. 1 TWE mogą zostać uznane za niemające zastosowania do ograniczających konkurencję porozumień między przedsiębiorcami, jeśli przyczyniają się one do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów, bądź do wspierania postępu technicznego lub gospodarczego przy zastrzeżeniu dla konsumentów słusznej części korzyści, która stąd wynika bez:

- nakładania na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów,

- dawania przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów.

Identyczne warunki wyłączenia porozumienia spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję obowiązują w prawie polskim i sformułowane są w art. 7 ust. 1 ustawy antymonopolowej.

Powyższe cztery warunki mają charakter kumulatywny, co oznacza, iż niespełnienie choćby jednego z nich przez porozumienie skutkuje niemożliwością wyłączenia go spod zakazu zawartego w art. 81 ust. 1 TWE lub w art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej. [...]

Z uwagi na fakt, iż, jak zostało powyżej przedstawione, kryteria wyłączenia porozumienia spod zakazu zawartego w art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej są identyczne z rozwiązaniami przyjętymi w prawie wspólnotowym, ocena taka z perspektywy prawa wspólnotowego i polskiego zostanie dokonana łącznie. [...]

W ocenie stron, w szczególności Visa i MasterCard, OI nie stanowi opłaty za usługę. Zdaniem wspomnianych organizacji opłata interchange pełni rolę mechanizmu równoważącego koszty i korzyści w ramach czterostronnego systemu kartowego.

Zdaniem Visa mechanizm taki jest niezbędny, ze względu na fakt rozdzielenia w systemach czterostronnych funkcji emitenta karty i acquirera, co powoduje, iż w przeciwieństwie do systemów trójstronnych, w systemach Visa i MasterCard nie ma pojedynczego podmiotu ponoszącego wszystkie koszty i otrzymującego wszystkie korzyści z istnienia systemu. Część kosztów ponoszona jest przez wydawców kart, część zaś przez acquirerów, a podmioty te, nie dokonując transferu pomiędzy sobą, mogą odzyskiwać swoje koszty jedynie od tych grup podmiotów korzystających z kart, z którymi mają bezpośrednią styczność - zasadniczo emitenci mogą bezpośrednio pobierać opłaty tylko od użytkowników kart, zaś acquirerzy ograniczeni są w tym względzie do akceptantów. Takie spojrzenie na system czterostronny jest jednak zdaniem Visa niewłaściwe -jego rzeczywisty charakter można dostrzec jedynie patrząc na uczestniczące w nim banki jako na jeden podmiot świadczący jedną usługę.

Dodatkowo system kart płatniczych charakteryzuje się występowaniem tzw. sieciowych efektów zewnętrznych - akceptanci odnoszą korzyści z większej liczby użytkowników kart, którzy mogą dokonywać zakupów w ich sklepach, zaś dla użytkowników kart korzystny jest wzrost liczby akceptantów, gdyż umożliwia to płacenie kartą w większej ilości punktów. System kartowy jest zatem dla jego uczestników tym cenniejszy, im więcej uczestniczy w nim akceptantów i użytkowników kart.

W takich warunkach, jak oceniają organizacje kartowe, niezbędne jest istnienie mechanizmu koordynacyjnego, jakim jest opłata interchange, wynagradzająca wydawców kart za korzyści, jakie odnoszą dzięki nim pozostali uczestnicy systemu, które to korzyści bez istnienia OI nie byłyby uwzględniane przez wydawcę kart w rachunku ekonomicznym, przez co ten emitowałby mniej kart, niż byłoby to ekonomicznie optymalne, a "potencjał" systemu nie zostałby zrealizowany.

Zdaniem MasterCard dwie grupy użytkowników, które zgłaszają zapotrzebowanie na płatności kartą, tj. użytkownicy kart oraz akceptanci, charakteryzują się ścisłą komplementarnością popytu, tj. "niemożliwa jest realizacja usług w zakresie płatności kartami jednej grupie klientów bez jednoczesnego zrealizowania tej usługi na rzecz drugiej grupy". Powyższe zjawisko MasterCard określa jako "wspólny popyt". Również emitenci kart oraz acquirerzy są ściśle współzależni w zakresie świadczenia usług akceptantom i użytkownikom kart, jako że "bez wydawcy niemożliwe byłoby dostarczenie akceptantowi żadnego produktu, a bez agenta rozliczeniowego niemożliwe byłoby dostarczenie produktu posiadaczowi karty".

MasterCard podnosi ponadto, iż koszty działania systemu kartowego są w rzeczywistości kosztami wspólnymi, ponoszonymi przez akceptantów i emitentów, których alokacja między uczestników systemu będzie zawsze arbitralna. Jakkolwiek z uwagi na "wspólny popyt" użytkowników kart i akceptantów nie istnieje "jedynie słuszny" sposób alokacji kosztów w takich warunkach, w ocenie MasterCard najefektywniejszym sposobem odzyskiwania kosztów jest " ustalenie cen w oparciu o elastyczność cen w celu maksymalizacji wielkości produkcji oraz po to, aby łączna suma przychodów uzyskanych z cen wpłaconych przez dwie strony popytu równała się łącznemu kosztowi usług świadczonych na rzecz stron". Dalej MasterCard precyzuje, iż oznaczałoby to, iż wielkość systemu zostanie zmaksymalizowana, gdy opłata interchange zostanie ustalona na takim poziomie, że "łączne koszty ponoszone przez wydawców i agentów rozliczeniowych będą dzielone pomiędzy posiadaczy kart i akceptantów proporcjonalnie do wartości, jaką każdy z nich przypisuje świadczonej usłudze".

Powyższe stwierdzenia można sprowadzić do argumentu, iż banki uczestniczące w czterostronnym systemie kart płatniczych wspólnie świadczą usługi dwóm grupom użytkowników systemu, wspólnie ponosząc koszty takiej działalności. Opłata interchange stanowi efektywne narzędzie alokacji kosztów pomiędzy akceptantów i użytkowników kart, a zatem jest niezbędna dla istnienia systemu.

Ponadto, zdaniem stron, w czterostronnym systemie kartowym emitenci kart nie biorą pod uwagę wszystkich konsekwencji swoich działań dla acquirerów i vice versa - zbyt wysokie opłaty dla użytkowników kart pobierane przez emitentów mogą doprowadzić do zmniejszenia popularności tego środka płatniczego, zmniejszonej gotowości detalistów do przyjmowania kart, a w konsekwencji spadku przychodów acquirerów. Opłata interchange, pozwalając na realokację kosztów w ramach systemu zapobiega negatywnym konsekwencjom opisanego zjawiska i umożliwia uzyskanie najkorzystniejszego z punktu widzenia wielkości systemu rozkładu kosztów i opłat. [...]

W ocenie Prezesa Urzędu nie można zgodzić się z argumentacją stron dotyczącą wspólnego świadczenia usług przez emitentów i acquirerów. Należy zauważyć, iż usługi te są świadczone przez wspomniane podmioty odmiennym grupom - użytkownikom kart w przypadku emitentów i akceptantom w przypadku acquirerów - przy czym nie ma zazwyczaj więzi handlowych lub gospodarczych pomiędzy emitentami i akceptantami oraz acquirerami i użytkownikami kart. Nie można zatem mówić o "wspólnym produkcie" w postaci systemu płatniczego, lecz raczej o odrębnych, jakkolwiek współzależnych dziedzinach działalności, które prowadzone są przez odrębne podmioty, posiadające odmiennych klientów i ponoszące odrębne koszty. Okoliczność, iż obydwa rodzaje działalności są względem siebie komplementarne i niezbędne do przeprowadzenia transakcji kartowej nie oznacza w ocenie organu antymonopolowego, iż są one dostarczane wspólnie.

Tym samym nie można również przyjąć twierdzenia, iż emitenci kart oraz acquirerzy ponoszą "wspólne koszty". Nawet gdyby wbrew wcześniejszym rozważaniom przyjąć, iż podmioty te w jakimkolwiek sensie świadczą wspólną usługę, nie ulega wątpliwości, iż czynności podejmowane przez emitentów kart znacząco różnią się od tych, które stanowią przedmiot działalności acquirerów. Oprócz samej natury wspomnianych czynności (związanych odpowiednio z wydawaniem kart oraz pozyskiwaniem nowych akceptantów i obsługą transakcji kartowych) świadczy o tym m.in. fakt, iż obsługę transakcji kartowych u akceptantów prowadzą, na podstawie umów z bankami, także podmioty specjalizujące się wyłącznie w tej działalności i nie zajmujące się wydawaniem kart (tak jest np. w przypadku największego na polskim rynku podmiotu obsługującego transakcje kartowe w punktach detalicznych - PolCardu). Również wiele banków ogranicza się tylko do wydawania kart, nie prowadząc działalności w charakterze acquirerów. Wskazuje to wyraźnie na odrębność kosztów działalności związanej z obsługą użytkowników kart oraz kosztów czynności związanych z obsługą akceptantów. Wreszcie należy zauważyć, iż nawet jeżeli przedsiębiorcy współpracują przy dostarczaniu usługi lub produktu różnym grupom odbiorców, względnie wspólnie się do tego przyczyniają, nie oznacza to, iż ponoszą wspólne koszty.

W ocenie Prezesa Urzędu nieprzekonujące są również argumenty dotyczące "wspólnego popytu" ze strony akceptantów i użytkowników kart. Okoliczność, iż nie można dokonać transakcji bez udziału obydwóch jej stron nie jest w żaden sposób wyjątkowa -dotyczy ona w zasadzie każdego rynku. Podobnie jak akceptant bez użytkownika karty, żaden sprzedawca nie może funkcjonować bez nabywcy. Nie mają tutaj znaczenia motywy dla których sprzedawca sprzedaje, a nabywca nabywa, w przeciwnym wypadku należałoby przyjąć, że, przykładowo, właściciele stacji benzynowych i posiadacze samochodów charakteryzują się "wspólnym popytem", ponieważ bez firm wydobywających i przetwarzających ropę naftową nie można by dostarczyć posiadaczom samochodów benzyny, natomiast ci ostatni nie korzystaliby z usług właścicieli stacji benzynowych, gdyby nie zakupili uprzednio samochodu od jego producenta. Podobnie jak w powyższym przypadku, popyt użytkowników kart i akceptantów na transakcje kartowe należy uznać za współzależny, w tym sensie, iż popyt sprzedawców na transakcje jest pochodną zapotrzebowania na transakcje wyrażanego przez kupujących, w żadnym jednak wypadku nie można powiedzieć, iż popyt obydwóch tych grup jest "wspólny". Tym samym założenie, iż z uwagi na "wspólny popyt" akceptantów i posiadaczy kart koszty działania systemu płatniczego muszą być dzielone za pomocą opłaty interchange pomiędzy wspomniane podmioty nie jest uzasadnione.

Oceniając podstawowe argumenty odnoszące się do korzyści z wielostronnego ustalania krajowej OI, należy podnieść, iż strony nie dowiodły, że takie korzyści rzeczywiście istnieją, raczej wskazały, iż mogą one w pewnych warunkach zaistnieć. W szczególności podkreślenia wymaga wysoce teoretyczny charakter uzasadnień przedstawionych przez strony. Wydają się one zakładać, iż poziom OI w sposób naturalny kształtuje się na ekonomicznie efektywnym poziomie, nawet jeśli podstawą jego ustalania są nieoparte na żadnych obiektywnych podstawach decyzje banków, jak to miało miejsce do końca 2005 r. w przypadku obydwóch systemów. [...]

Prezes Urzędu zasadniczo nie kwestionuje twierdzenia stron, iż ustalona na właściwym poziomie OI mogłaby w pewnych okolicznościach służyć odpowiedniemu pokryciu kosztów czterostronnego systemu kart płatniczych oraz przyczyniać się do jego optymalnego rozwoju. Jednak dowody dostarczone przez strony nie wskazują jednoznacznie na fakt, iż będące wynikiem porozumień pomiędzy bankami stawki krajowej OI były i są ustalane na poziomie, który do takiego rozwoju czterostronnego systemu kartowego by się przyczyniał, ograniczając się do teoretycznych i bardzo ogólnych stwierdzeń, że tak właśnie jest.

Należy zauważyć, że sieciowe efekty zewnętrzne, na które powołują się Visa i MasterCard, uzasadniając konieczność wspólnego ustalania przez banki opłaty interchange, działają w dwie strony - zarówno użytkownicy kart czerpią korzyść ze zwiększonej liczby akceptantów, jak i akceptanci odnoszą korzyści z większej liczby konsumentów płacących kartą. Tym samym nie można a priori stwierdzić, kto w większym stopniu przyczynia się do zwiększenia wartości sieci - konsumenci, czy akceptanci i kto zatem powinien być subsydiowany za pomocą opłaty interchange oraz w jakim stopniu. Strony nie dostarczyły w tym względzie przekonujących, empirycznych dowodów. Podobnie kwestia wysokości kosztów ponoszonych przez emitentów nie przesądza o poziomie ani o kierunku OI - emitenci odnoszą bowiem wymierne korzyści z emitowania kart, takie jak zmniejszenie liczby wypłat gotówki w oddziałach banku, zmniejszenie konieczności utrzymywania dużej liczby placówek, elektroniczne rozliczanie transakcji oraz związane z tym terminowość i bezpieczeństwo itp. Korzyści te mogą przeważać ewentualne koszty związane z emisją kart lub być od nich niższe, jednak trudno bez odniesienia się do nich stwierdzić, na ile słuszne są twierdzenia o wysokości kosztów ponoszonych przez banki w związku z emisją kart.

Za faktem niespełnienia pierwszego warunku wyłączenia przez porozumienia w sprawie stawek krajowej opłaty interchange w systemach Visa i MasterCard przemawia również opieranie się przez strony w swoich argumentach na błędnych założeniach odnośnie szacunku korzyści odnoszonych przez akceptantów z uczestnictwa w systemie.

Oceniając wartość dostarczonych analiz kosztowych jako dowodów świadczących o spełnieniu przez porozumienia pierwszego warunku wyłączenia, należy wskazać, iż strony nie przedstawiły jasnego związku pomiędzy składnikami kosztowymi, stanowiącymi podstawę dla ustalania stawek krajowej OI, a efektywnością ekonomiczną w ten sposób uzyskanej stawki tej opłaty. Próbę taką podjął MasterCard, jednak przyjęte przez niego założenia w stosunku do poszczególnych rodzajów kart są wzajemnie niespójne oraz arbitralne.

W przypadku kart kredytowych i obciążeniowych MasterCard zakłada, iż obliczone w ramach analizy kosztowej wartości poszczególnych kosztów związanych z działaniem systemu stanowią "ostrożne wyliczenie kosztów akceptantów oferujących kartę płatniczą z odroczonym terminem płatności". Na takim też poziomie ustalana jest maksymalna stawka OI dla tych kart. Dla kart debetowych natomiast OI liczona jest przy uwzględnieniu (TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]. W ocenie organu antymonopolowego tak odmienne podejście do określania OI dla kart kredytowych i debetowych nosi znamiona arbitralności. Wbrew twierdzeniom MasterCard metodologie zastosowane przezeń do kart kredytowych i debetowych nie mogą jednocześnie być zgodne z teorią zaproponowaną przez W. F. Baxtera, która zakłada równoważenie kosztów banku sprzedawcy (acquirera) i banku kupującego (wystawcy karty) w stosunku do ich korzyści, a więc wymaga wzięcia pod uwagę kosztów podmiotów należących do obydwóch wymienionych grup. [...]

W opisanej sytuacji MasterCard, stosując odmienne metodologie dla kart debetowych i kredytowych, twierdzi, iż obydwie, choć istotnie się różnią, prowadzą do optymalnego (lub zbliżonego do optymalnego) poziomu opłaty interchange. W ocenie organu antymonopolowego twierdzenie takie nie znajduje uzasadnienia - uznanie za prowadzącej do optymalnych wyników jednej ze wspomnianych metodologii z logicznego punktu widzenia oznacza, iż druga z nich nie doprowadzi do ustalenia opłaty interchange na optymalnym poziomie.

Biorąc pod uwagę powyższe organ antymonopolowy uznał, iż nie zostało dowiedzione, że porozumienia w sprawie wielostronnego ustalania opłaty interchange spełniają pierwszy warunek wyłączenia spod zakazów zawartych w art. 81 ust. 1 TWE oraz art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej. [...]

Organ antymonopolowy dokonał oceny, czy ewentualne korzyści z porozumienia są w słusznej części przekazywane konsumentom. [...] W przypadku czterostronnego systemu kart płatniczych, takiego jak Visa czy MasterCard, za ich użytkowników uznać należy zarówno użytkowników kart, jak i akceptantów - obydwie grupy podmiotów są odbiorcami usług płatniczych świadczonych w ramach wspomnianych systemów. [...] Zdaniem organu antymonopolowego nie można uznać takich twierdzeń za przekonujące dowody spełnienia drugiego warunku wyłączenia przez porozumienia w sprawie ustalania krajowych stawek opłaty interchange w systemach Visa i MasterCard. [...]

Za główny dowód przemawiający za tym, iż porozumienia w sprawie krajowych stawek OI są zgodne z prawem wspólnotowym, przez co nie mogą zostać zakazane na mocy przepisów polskich, strony niniejszego postępowania - banki oraz organizacje kartowe -uznają dostarczone organowi antymonopolowemu analizy kosztowe, na podstawie których od 2005 r. ustalane są krajowe stawki opłaty interchange. Opierając się na decyzji Komisji, strony wskazują, iż porozumienie w sprawie ustalania OI spełnia warunki wyłączenia, w szczególności zaś pierwszy i drugi, jeśli stawki OI oparte są na obiektywnej podstawie, jaką stanowią koszty:

- przetwarzania transakcji,

- finansowania odroczonej płatności,

- gwarancji płatności. [...]

W przypadku kart kredytowych i kart z odroczoną płatnością, ich użytkownicy mogą dokonywać płatności za zakupy z opóźnieniem, gdyż oferowana jest im albo możliwość odroczonej płatności (karty z opóźnioną płatnością) przez pewien okres (np. miesiąc), albo darmowy kredyt, który po niespłaceniu go przez użytkownika karty w trakcie ustalonego okresu zostaje zmieniony na kredyt oprocentowany, przy czym oprocentowanie jest w takim przypadku obliczane od momentu zaciągnięcia kredytu, nie zaś jego zmiany na kredyt oprocentowany.

W ocenie Visa, MasterCard oraz banków, oferowanie przez emitentów powyższej usługi prowadzi do korzyści akceptantów, gdyż daje im ona możliwość zwiększenia obrotów klientów, którzy nie dysponując możliwością dokonania zakupów z odroczonym terminem płatności, nie wydaliby w ogóle lub wydali mniej pieniędzy u akceptanta. Dlatego też koszty finansowania odroczonej płatności (koszty, które ponosi bank wskutek udzielenia nieoprocentowanego kredytu lub odroczenia płatności), w ocenie wspomnianych stron winny stanowić część opłaty interchange, w szczególności w stosunku do kart kredytowych i kart z odroczoną płatnością.

Zdaniem organu antymonopolowego powyższe twierdzenie nie może zostać uznane za słuszne. Jak bowiem wskazuje teoria ekonomii, nie można oczekiwać, iż udzielanie klientom kredytu samo w sobie zwiększy w znaczący sposób ich konsumpcję. Oczekiwanie takie byłoby nieracjonalne w świetle faktu, iż kredyt stanowi narzędzie redystrybucji pomiędzy konsumpcją obecną i przyszłą. Zwiększenie konsumpcji bieżącej za pomocą kredytu oznacza, iż konsument będzie dysponował mniejszą ilością środków na konsumpcję przyszłą. Biorąc pod uwagę koszty kredytu może się okazać nawet, że po ich opłaceniu konsument będzie dysponował mniejszym dochodem, który mógłby przeznaczyć na zakupy u akceptanta i per saldo konsekwencją udzielania konsumentom kredytu mógłby być spadek ogólnych wydatków w handlu detalicznym. [...]

W ocenie Prezesa Urzędu finansowanie odroczonej płatności nie stanowi części usług systemu płatniczego świadczonych sprzedawcom detalicznym. Jest ono usługą świadczoną przez wystawców kart bezpośrednio indywidualnym posiadaczom kart umożliwiających opóźnioną płatność (w rzeczywistości wielu posiadaczy kart nie uzyskuje tego przywileju: ci z nich, którzy nie spłacają całości zadłużenia każdego miesiąca zazwyczaj nie otrzymują żadnego bezodsetkowego kredytu, gdyż odsetki od przeprowadzonych transakcji naliczane są od dnia ich dokonania), wobec czego usługa ta nie powinna być uwzględniana w kalkulacjach kosztów obciążających akceptantów. [...]

Biegły w swojej opinii orzekł, iż koszty związane z finansowaniem odroczonej płatności nie są związane z działalnością przynoszącą akceptantom korzyści i jako takie nie powinny być wliczane do opłaty interchange, którą akceptanci są za pośrednictwem acquirerów obciążani. Prezes Urzędu podziela to stanowisko - korzyści dla akceptantów z istnienia okresu bezodsetkowego nie zostały przez strony w przekonujący sposób uzasadnione, a co do zakresu, czy nawet istnienia takich korzyści istnieją poważne zastrzeżenia. Powyższe świadczy o tym, iż uwzględnienia kosztów finansowania odroczonej płatności nie można uznać za przynoszące słuszne korzyści uczestnikom systemu - akceptantom oraz dokonującym u nich zakupów konsumentom (w takim zakresie, w jakim są obciążani kosztami OI). Zawierającą powyższe koszty opłatę interchange należy zaś uznać za niespełniającą drugiego warunku wyłączenia. [...]

W ocenie Prezesa Urzędu, również przedstawione w kalkulacjach koszty gwarancji płatności zawierają kategorie, które nie znajdują uzasadnienia i mogą przyczyniać się do nieuzasadnionego zwiększania poziomu opłaty interchange. [...]

Zdaniem organu antymonopolowego powyższe koszty nie wiążą się z korzyściami dla akceptantów. Są one raczej związane z udzielaniem kredytu użytkownikom kart i jako takie mogą być pokrywane za pomocą innych, bardziej transparentnych opłat, pobieranych od użytkowników kart, w szczególności odsetek za przekroczenie terminu spłaty karty, podobnie jak to ma miejsce w przypadku kredytów i pożyczek niezwiązanych z kartami. Uwzględnianie powyższych kosztów w opłacie interchange może prowadzić do podwójnego pokrywania kosztów związanych z niespłaceniem zobowiązań przez konsumentów - raz z opłaty odsetkowej pobieranej od wszystkich konsumentów, uwzględniającej ryzyko niespłacenia przez nich zaciągniętego kredytu, drugi raz zaś w ramach opłaty interchange. Ponadto, jak przedstawiono w ramach analizy zasadności uwzględniania kosztów okresu bezodsetkowego w opłacie interchange, istnieją bardzo poważne wątpliwości odnośnie do czerpania przez akceptantów jakichkolwiek korzyści z faktu udzielenia przez bank kredytu użytkownikowi karty, a zatem uwzględnienie kosztów związanych z taką działalnością banków w opłacie interchange nie znajduje uzasadnienia. [...]

W ocenie organu antymonopolowego kategorie kosztowe ujęte w ramach kosztów gwarancji płatności, wbrew twierdzeniom stron, nie gwarantują, iż akceptanci nie będą obciążani kosztami wyższymi niż związane z usługami, które emitenci kart świadczą przynajmniej w części lub całości z pożytkiem dla nich. Jak zostało przedstawione, nie jest uzasadnione, by część kosztów ujmowanych w powyższej kategorii stanowiła podstawę dla wysokości ustalanej przez banki opłaty interchange. Tym samym nie można uznać, iż oparcie również na nich opłaty interchange doprowadzi do spełnienia drugiego warunku wyłączenia przez porozumienia w sprawie ustalania krajowych stawek opłaty interchange. [...]

W ocenie Prezesa Urzędu poważne wątpliwości dotyczą również kosztów przetwarzania płatności. Jakkolwiek koszty te mogą wiązać się z korzyściami dla akceptantów, sposób ich obliczania zaprezentowany w analizach przedstawionych przez Visa i MasterCard oraz znaczące różnice pomiędzy kosztami przetwarzania transakcji dla poszczególnych systemów i rodzajów kart sprawiają, iż nie można uznać, że oparta na nich opłata interchange nie przekroczy kosztu usług, które emitenci kart świadczą w części lub całości z pożytkiem dla akceptantów. [...]

W ocenie Prezesa Urzędu dane dotyczące kształtowania się wspomnianych elementów kosztów przetwarzania płatności wskazują nie tylko na wygórowany charakter niektórych z nich, ale również na możliwą arbitralność w alokowaniu kosztów. Trudno bowiem wyjaśnić tak znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi pozycjami kosztowymi, zważywszy na fakt, iż dotyczą one podobnych czynności, dokonywanych przez porównywalne, a w dużej części te same banki. W ocenie organu antymonopolowego powyższe wskazuje na to, iż deklarowane przez uczestników analiz kosztowych koszty przetwarzania płatności, na których opierane są stawki opłaty interchange, mogą różnić się od rzeczywistych kosztów związanych z czynnościami banków, które mogłyby przynosić korzyści akceptantom.

Nie jest przekonujące wyjaśnienie przedstawiane w tym względzie przez MasterCard, iż wspomniane różnice pomiędzy poszczególnymi kosztami banków mogą wynikać ze zjawiska polegającego na takiej współzależności podejmowanych działań, iż większa intensywność (oraz wiążące się z tym wyższe koszty) działania w jednej dziedzinie, powodowałyby ograniczenie konieczności podejmowania działań innych, a przez to spadek związanych z nimi kosztów. Na przykład wzrost nakładów na bezpieczeństwo transakcji mógłby prowadzić do zmniejszenia kosztów związanych z oszustwami, przy sumie kosztów na podobnym poziomie. W takim wypadku banki mogłyby stosować różne strategie w zakresie działalności, według własnego uznania przeznaczając więcej nakładów na jedną dziedzinę, by zaoszczędzić na kosztach innej działalności. Scenariusz taki nie znajduje jednak potwierdzenia w danych zawartych w analizach kosztowych. [...]

Różnice pomiędzy wysokością kosztów w poszczególnych kategoriach pozostają znaczące nawet w ramach tego samego banku, czego nie da się wytłumaczyć różnicą w efektywności, czy tez zróżnicowanymi kosztami amortyzacji poszczególnych uczestników systemu. W ramach jednej instytucji powyższe czynniki nie mają bowiem znaczenia, a alokacja tych samych kosztów powinna być spójna, co z kolei powinno prowadzić do ich kształtowania się na podobnym poziomie. Przedstawione rozbieżności wskazują na możliwą arbitralność w zaliczaniu kosztów do poszczególnych kategorii, w wyniku czego opłata interchange może obejmować koszty, które nie wiążą się z usługami przynoszącymi akceptantom korzyści. [...]

Prezesowi Urzędu nie zostały przedstawione przekonujące argumenty na rzecz tezy, iż koszty rachunku użytkownika karty pozostają w związku z korzyściami dla akceptantów i powinni je oni chociaż w części pokrywać. Jakkolwiek MasterCard argumentuje, iż ponieważ karta debetowa stanowi "kanał dostępu" do "wspólnej infrastruktury rachunku", do której kosztów zaliczyć należy "pozyskiwanie klientów, przyjmowanie lokat, generowanie okresowych wyciągów z rachunku itp.", nie można tezy tej uznać za uzasadnioną. Karta debetowa jest bowiem wydawana użytkownikowi w ramach jego stosunków z bankiem i pozostaje produktem odrębnym od rachunku bankowego.

Zdaniem organu antymonopolowego twierdzenie, iż akceptanci czerpią korzyści z faktu posiadania przez konsumentów konta, z którego mogą przelać środki na rachunek akceptantów, jest zdecydowanie zbyt daleko idące. Przy zastosowaniu powyższego rozumowania można by akceptantów obciążyć wszelkimi kosztami działania banku, gdyż bez jego istnienia klient nie mógłby otrzymać karty oraz dokonać nią płatności u akceptanta. [...]

W ocenie Prezesa Urzędu nie jest przekonujące stwierdzenie, iż akceptanci otrzymują korzyści z którejkolwiek z przedstawionych powyżej czynności. Jakkolwiek Visa utrzymuje, iż powyższe koszty stanowią element właściwie prowadzonego systemu kartowego, nie podaje ponadto żadnych argumentów odnoszących się do korzyści płynących dla akceptantów z powyższych usług. Zdaniem organu antymonopolowego nie każdy koszt, który można połączyć z działaniem systemu kartowego powinien być uwzględniany w opłacie interchange, a więc ponoszony przez akceptantów. Jak zostało to przedstawione w ramach wcześniejszych rozważań dotyczących uwzględniania kosztów rachunku bankowego w podstawie kosztowej dla opłaty interchange, samo przyczynianie się danej działalności do istnienia lub lepszego działania systemu kart płatniczych nie może decydować o przerzuceniu całości lub części danego kosztu na akceptanta, gdyż w przeciwnym wypadku można by obciążyć akceptantów zdecydowaną większością kosztów działalności bankowej. W ocenie Prezesa Urzędu musi istnieć przekonujący, bezpośredni związek pomiędzy daną czynnością i korzyściami odnoszonymi z niej przez akceptantów. W odniesieniu do czynności związanych z [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], organ antymonopolowy takiego związku nie dostrzega.

W obliczu przedstawionych faktów należy stwierdzić, że sposób uwzględniania kosztów przetwarzania płatności w opłacie interchange nie zapewnia, iż akceptantom zostanie zagwarantowana słuszna część ewentualnych korzyści wynikających z istnienia porozumień w sprawie krajowej opłaty interchange.

Podsumowując rozważania dotyczące analiz kosztowych, na których przy ustalaniu krajowych stawek opłaty interchange oparły się Visa i MasterCard, metodologia stanowiąca podstawę wspomnianych analiz nie zapewnia, wbrew deklaracjom organizacji kartowych, iż konsumenci, którymi w przypadku czterostronnego systemu kart płatniczych są również akceptanci, uzyskają słuszny udział w ewentualnych korzyściach ze wspólnego ustalania opłaty interchange. Jak zostało wykazane, wykorzystywane w analizach kategorie kosztowe w istotnej części nie odpowiadają czynnościom, w wyniku których akceptanci uzyskiwaliby rzeczywiste korzyści, co może pozwalać emitentom kart na ustalanie opłaty interchange na poziomie, który nie zapewni akceptantom słusznej części ewentualnych korzyści ze wspólnego ustalania przez emitentów OI. W takich okolicznościach nie można uznać, iż strony wykazały, że porozumienia w sprawie ustalania krajowych stawek OI spełniają drugi warunek wyłączenia, w szczególności zaś, że OI oparta na kosztach nie przekracza kosztów usług, które emitenci kart płatniczych świadczą w części lub w całości z korzyścią dla akceptantów.

Wobec nieudowodnienia przez strony faktu, iż porozumienia w sprawie ustalania krajowych stawek opłaty interchange spełniają warunek pierwszy i drugi wyłączenia spod zakazów znajdujących się w art. 81 ust. 1 TWE oraz art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej, Prezes Urzędu nie analizował ewentualnego spełnienia przez wspomniane porozumienia pozostałych warunków wyłączenia. Kumulatywność wspomnianych warunków, która obowiązuje zarówno na gruncie prawa wspólnotowego, jak i polskiego, oznacza bowiem, iż niespełnienie przez dane porozumienie choćby jednego z nich skutkuje niezgodnością takiego porozumienia z prawem konkurencji.

Należy również podkreślić, że w ocenie organu antymonopolowego niesłuszne jest twierdzenie Visa, iż z uwagi na identyczność porozumienia będącego przedmiotem niniejszego postępowania z umowami, do których odnosi się Decyzja Komisji, rozstrzygnięcie Prezesa Urzędu musi być tożsame z rozstrzygnięciem Komisji, tj. organ antymonopolowy powinien uznać przedmiotowe porozumienia za spełniające warunki wyłączenia spod zakazów zawartych w art. 81 ust. 1 TWE oraz art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej. [...]

Na uwagę zasługuje fakt, iż HSBC Bank Polska S.A. (poprzednio Polski Kredyt Bank S.A., wcześniej Prosper-Bank S.A.) przystąpił do Forum Visa Polska 3 marca 1999 r. w związku z nabyciem członkostwa w systemie Visa International, w wyniku czego rozpoczął emisję kart Visa Electron. Z dniem 30 listopada 2001 r. Bank wypowiedział umowę w sprawie zasad wydawania i obsługi kart płatniczych Visa Electron PROSPER-BANK za pośrednictwem Kredyt Banku S.A., pismem z dnia 26 października 2001 r. czego następstwem było rozwiązanie umowy z Visa International. Z dniem 1 lutego 2002 r. ww. bank zaprzestał wydawania kart płatniczych, a z dniem 1 marca 2002 r. wycofał z obiegu wszystkie dotychczas wydane karty płatnicze. W piśmie z dnia 10 lipca 2006 r. HSBC Bank Polska S.A., odpowiadając na wezwanie Prezesa Urzędu z dnia 3 lipca 2006 r. przekazał informacje dotyczące ilości kart płatniczych wyemitowanych w 2005 r. oraz transakcji dokonanych tymi kartami. Z nadesłanych informacji wynika, iż w 2005 r. bank ten nie emitował kart płatniczych w systemie Visa.

Oceniając przedstawiony stan faktyczny Prezes Urzędu stwierdził, iż zebrany w postępowaniu materiał dowodowy wskazuje, że z dniem 30 listopada 2001 r. HSBC Bank Polska S.A. zaprzestał uczestniczenia w porozumieniu mającym na celu wspólne ustalanie wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa w Polsce, o czym świadczy m.in. fakt, iż wypowiedział umowę w sprawie zasad wydawania i obsługi kart płatniczych Visa i do końca 2005 r. nie emitował kart płatniczych systemu Visa. Nie ulega jednak wątpliwości, iż HSBC Bank Polska S.A. był, w okresie od dnia 3 marca 1999 r. do dnia 30 listopada 2001 r. uczestnikiem wspomnianego wyżej porozumienia, zatem stosował praktykę ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...]

Przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie jest między innymi ocena, czy uczestnicząc w porozumieniu w sprawie wspólnego ustalania krajowych stawek opłaty interchange w systemie Visa HSBC Bank Polska S.A. naruszył art. 81 TWE. Wspomniany artykuł, podobnie jak pozostałe przepisy Traktatu, których nie dotyczą ewentualne okresy przejściowe, obowiązuje od dnia przystąpienia Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, tj. od 1 maja 2004 r. Tymczasem, jak wynika z materiału dowodowego, HSBC Bank Polska zrezygnował z członkowstwa w Visa International z dniem 30 listopada 2001 r., tj. 2,5 roku przed wejściem w życie na terenie Polski przepisów Traktatu, w tym art. 81. W związku z powyższym należy stwierdzić, iż przedmiotowe działania strony, mające miejsce przed przystąpieniem Polski do UE, nie mogą podlegać ocenie z punktu widzenia nieobowiązującego wówczas na terenie Rzeczpospolitej prawa wspólnotowego. Tym samym postępowanie mające na celu stwierdzenie, czy udział HSBC Bank Polska S.A. w porozumieniu, którego celem było wspólne ustalanie wysokości krajowych stawek opłaty interchange w systemie Visa, stanowił naruszenie art. 81 TWE, należy bezspornie uznać za bezprzedmiotowe. [...]

Rozpatrując zarzut koordynacji działań w celu ograniczenia dostępu do rynku przedsiębiorcom nienależącym do stowarzyszeń emitentów należy zbadać, czy podmioty, którym został on postawiony, rzeczywiście koordynowały swe zachowania. Następnie rozważenia wymaga, czy koordynacja taka skutkowała lub mogła skutkować ograniczeniem konkurencji, wyjaśnienia wymaga również kwestia, czy ograniczenie konkurencji było zamierzeniem uczestników porozumień.

W świetle poczynionych przez organ antymonopolowy ustaleń, niewątpliwie można przypisać zarówno Visa International, Visa Europe, MasterCard Europe, jak i bankom wydającym karty w ramach systemów Visa i MasterCard zachowanie polegające na koordynacji, w ramach poszczególnych systemów kartowych, działań, w szczególności w zakresie wspólnego ustalania stawek OI. Jak wynika z dostarczonych przez strony dokumentów, jednym z celów działalności Forum Visa Polska, Forum Europay/MasterCard Polska oraz Organizacji Krajowej Visa Polska (tj. forów, na których uzgadniano wysokości stawek opłaty interchange), była koordynacja działalności odpowiednio: Visa International, Visa Europe, MasterCard Europe oraz ich polskich członków. W § 2 ust. 7 Statutu Europay Forum Polska wśród zadań Forum wymienia się utrzymywanie kontaktu z Europay International mające na celu wspierania banków członkowskich oraz koordynowanie ich działań. Natomiast § 2 ust. 1 umowy międzybankowej o powołaniu Forum Visa Polska przewiduje, iż celem jego powstania jest koordynacja działalności Visa International w Polsce. Wreszcie umowa powołująca Organizację Krajową Visa Polska w § 4 ust. 2 stanowi, iż powołanie Visa Polska ma na celu m.in. zapewnienie płaszczyzny współpracy dla banków członkowskich Visa Polska w dziedzinach obejmujących funkcjonowanie kart Visa w Polsce.

Nie ulega wątpliwości, iż głosując w sprawach będących przedmiotem obrad poszczególnych forów, jak również uzgadniając wspólną politykę, w szczególności w sprawie wysokości stawek OI, banki koordynowały swoje działania. Podstawę dla takiej kooperacji, osobno dla systemu Visa oraz systemu MasterCard, tworzyły natomiast Visa International, Visa Europe (od swego powstania w lipcu 2004 r.) oraz MasterCard Europe, ustalając reguły obowiązujące członków tych organizacji. W szczególności reguły te dotyczyły sposobu ustalania OI.

Ustaliwszy fakt koordynacji działań w ramach poszczególnych systemów kartowych przez Visa International, Visa Europe, MasterCard Europe oraz ich polskich członków, należy ocenić, czy jej skutkiem lub celem było ograniczenie dostępu do rynku właściwego podmiotom nie będącym członkami ww. systemów.

W ocenie Prezesa Urzędu koordynacja działań w ramach poszczególnych systemów, w szczególności polegająca na określeniu zasad ustalania opłaty interchange przez Visa i MCE oraz wspólnym ustalaniu opłaty interchange przez należące do tych organizacji banki, mogła potencjalnie prowadzić do ograniczenia dostępu nowych systemów kart płatniczych do rynku. Wspólne ustalanie OI, w połączeniu z przedstawioną we wcześniejszej części decyzji skłonnością detalistów do akceptacji nawet przekraczającej ich rzeczywiste korzyści z obsługiwania transakcji kartowych, wysokiej opłaty interchange może bowiem pozwalać bankom na skoordynowanie tej ostatniej na poziomie umożliwiającym osiąganie dodatkowych, ponadkonkurencyjnych zysków. W takiej sytuacji, inne systemy, które nie oferują analogicznych, wynikających z uczestniczenia w antykonkurencyjnym porozumieniu korzyści, napotykają na ograniczenia w dostępie do rynku, gdyż banki emitujące karty płatnicze w systemie Visa lub MasterCard, kierując się rachunkiem ekonomicznym, nie będą skłonne w takich systemach w dłuższym okresie uczestniczyć, z uwagi na brak (lub niższe) korzyści z opłaty interchange.

Nieuczestniczenie banków w systemie płatniczym w dużym stopniu ogranicza funkcjonalność tego ostatniego, z uwagi na fakt, iż to właśnie w tych instytucjach konsumenci i przedsiębiorcy przechowują środki finansowe, a przepływ płatności pomiędzy dwoma podmiotami w zasadzie sprowadza się do przepływu pomiędzy bankami, w których posiadają rachunki. Banki są również podmiotami wyspecjalizowanymi w dziedzinie oceny ryzyka związanego z przeprowadzaniem transakcji finansowych, zatem inne podmioty rozpoczynające działalność w zakresie regulowania zobowiązań konsumentów ponoszą większe ryzyko niż banki. Obarczone są również dodatkowymi kosztami transakcyjnymi związanymi z pośrednictwem w transakcjach pomiędzy bankami. Należy wreszcie zauważyć, iż banki dysponują łatwiejszym dostępem do potencjalnych użytkowników kart, jako wyspecjalizowane instytucje finansowe, posiadające szczegółowe informacje o swoich klientach, które umożliwiają znacznie skuteczniejszą dystrybucję kart płatniczych, niż jest to możliwe w przypadku innych, w szczególności niefinansowych podmiotów, dla których klient w normalnych kontaktach pozostaje anonimowy (np. w przypadku detalistów). Tym samym należy przyjąć, iż jednym ze skutków wspólnego ustalania opłaty interchange przez banki może być ograniczenie konkurencji na rynku systemów kart płatniczych.

W ocenie Prezesa Urzędu zebrany materiał dowodowy nie wskazuje jednak, by osiągnięcie powyższego skutku było celem stron postępowania. Jakkolwiek bowiem strony niewątpliwie wspólnie ustalały i ustalają stawki opłaty interchange, co ogranicza konkurencję na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów towary i usługi za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski i przynosi im dodatkowe korzyści związane z uzyskiwaniem przychodu od każdej transakcji dokonanej ich kartą, potencjalne ograniczenie konkurencji na rynku systemów kart płatniczych byłoby raczej konsekwencją konstrukcji systemu oraz pobierania w nim wspólnie ustalanej przez banki-strony niniejszego postępowania - OI, niż celem, do osiągnięcia którego dążyły strony. Jakkolwiek w szeregu dokumentów strony deklarują współpracę dla osiągnięcia różnorodnych celów, ograniczenie dostępu do rynku kart płatniczych wśród celów tych nie figuruje, nie można również jednoznacznie żadnego z nich interpretować jako równoważnego dążeniu do ograniczenia konkurentom dostępu do rynku. [...]

Za udowodnione należy w niniejszej sprawie uznać zarówno fakt zawarcia przez banki - strony niniejszego postępowania porozumień, których celem byto wspólne ustalanie stawek krajowej opłaty interchange, jak również antykonkurencyjny charakter takich praktyk. W ich wyniku ograniczona została konkurencja na rynku usług acquiringowych związanych z regulowaniem zobowiązań konsumentów wobec akceptantów z tytułu płatności za nabywane przez konsumentów za pomocą kart płatniczych na terytorium Polski towary i usługi, co prowadziło i prowadzi do wyższych opłat pobieranych od akceptantów za obsługę transakcji kartowych oraz, potencjalnie, do wyższych cen detalicznych. Ustalone ograniczenie konkurencji ma długotrwały charakter, dotyczy również ważnego dla gospodarki narodowej i rozwijającego się rynku.

Biorąc pod uwagę powyższe, Prezes Urzędu doszedł do przekonania, iż sam nakaz zaniechania stosowania praktyk ograniczających konkurencję nie będzie środkiem wystarczającym dla zapewnienia poszanowania przepisów ustawy antymonopolowej. Za środek taki organ antymonopolowy uznał właściwie ustaloną karę pieniężną, spełniającą zarówno swoją rolę represyjną, jak i zapobiegającą podejmowaniu przez strony postępowania lub inne podmioty gospodarcze takich samych lub podobnych do stwierdzonych w niniejszej decyzji działań.

Nakładając karę pieniężną określoną w art. 101 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy Prezes Urzędu wziął pod uwagę konieczność spełnienia przesłanek podmiotowych, tj. stwierdzenia, że naruszenie ustawy antymonopolowej było co najmniej nieumyślnie. [...]

W ocenie Prezesa UOKiK w rozpatrywanej sprawie istnieją okoliczności, które mogłyby wskazywać na umyślny charakter ograniczania konkurencji przez banki. Wydaje się bowiem oczywiste, że charakter opisanego w niniejszej decyzji kolektywnego zachowania banków nie mógł się tym przedsiębiorcom kojarzyć z niczym innym, jak tylko z nieuchronnością naruszenia art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 81 TWE. Kwestionowane w niniejszej decyzji działania podjęte wspólnie przez banki miały niewątpliwie na celu wpływanie na konkurencję na rynku, a zdaniem Prezesa Urzędu - z okoliczności sprawy nie wynika, by szkodliwość tych działań dla uczestników rynku była równoważona korzyściami płynącymi dla konsumentów z porozumień w sprawie wspólnego ustalania stawek krajowej opłaty interchange, a także możliwością przyczyniania się przez nie do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego.

Niezależnie od powyższych okoliczności, Prezes UOKiK uwzględnił, że w zgromadzonym materiale dowodowym brak jest dowodów na intencję banków ograniczenia konkurencji. Wyjaśnienia i dokumenty przekazane przez strony postępowania mogą wręcz wskazywać, że w ich ocenie wspólne ustalanie wysokości stawek opłaty interchange miało swoje uzasadnienie rynkowe i miało służyć celom innym niż te, które mogłyby być uznane za sprzeczne z prawem antymonopolowym. Nie świadczy to o braku podstaw do nałożenia kary, a jedynie o nieumyślności działania skarżonych przedsiębiorców. Możliwość realizacji w niniejszej sprawie znamion zarzucanej przedsiębiorcom praktyki ograniczających konkurencję powinna bowiem być do przewidzenia dla profesjonalistów, do których należy niewątpliwie zaliczyć banki, będące spółkami prawa handlowego, w większości reprezentowane przez pełnomocników.

W świetle powyższych okoliczności uzasadnione jest zatem twierdzenie, iż zakwestionowane w niniejszej decyzji zachowanie banków miało cechy nieumyślności. Ocena ta znajduje odzwierciedlenie w wysokości nałożonych kar. [.. ]

Fakt wieloletniego uczestniczenia w co najmniej jednym, a w przypadku większości banków w dwóch porozumieniach ograniczających konkurencję na rynku właściwym w niniejszej sprawie uzasadnia, w ocenie organu antymonopolowego, nałożenie kary pieniężnej na wszystkich uczestników porozumień. [...]

Wysokość nałożonych kar została zróżnicowana stosownie do okresu uczestniczenia banków w porozumieniach. Czynnikiem, który Prezes Urzędu wziął również pod uwagę ustalając wysokość kar, była liczba emitowanych przez poszczególne banki kart płatniczych, ze względu na fakt, iż wielkość ta stanowi ważny estymator skali osiąganych przez banki korzyści, wiążących się z pobieraniem wspólnie ustalonej opłaty interchange od każdej transakcji dokonanej wydaną przez siebie kartą. Za czynnik wpływający na wysokość kary organ antymonopolowy przyjął także okoliczność uczestniczenia w spotkaniach, na których zawiązano porozumienia w sprawie ustalania krajowych stawek opłaty interchange. Ustalając wysokość kary pieniężnej organ antymonopolowy wziął również pod uwagę okoliczność zaprzestania stosowania zarzucanej mu praktyki przez jeden z banków. Na podstawie każdego ze wspomnianych czynników Prezes Urzędu ustalił kary cząstkowe, których suma dała wysokość kary ostatecznej.

Okres uczestnictwa w porozumieniach będących przedmiotem niniejszej decyzji został uwzględniony według metodologii, zgodnie z którą odrębnie naliczono lata uczestnictwa danego banku w każdym z dwóch wymienionych systemów, a następnie je zsumowano. Dało to w efekcie następujące rezultaty:

- jeśli suma okresów uczestnictwa w przedmiotowych porozumieniach dotyczących systemu Visa i systemu MasterCard była w przypadku danego banku mniejsza niż 5 lat, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 5% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu,

- jeśli suma okresów uczestnictwa w przedmiotowych porozumieniach dotyczących systemu Visa i systemu MasterCard była w przypadku danego banku większa niż 5 lat, lecz nie przekraczała 10 lat, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 10% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu,

- jeśli suma okresów uczestnictwa w przedmiotowych porozumieniach dotyczących systemu Visa i systemu MasterCard była w przypadku danego banku większa niż 10 lat, lecz nie przekraczała 15 lat, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 20% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w ich pierwotnym brzmieniu,

- jeśli suma okresów uczestnictwa w przedmiotowych porozumieniach dotyczących systemu Visa i systemu MasterCard była w przypadku danego banku większa niż 15 lat, lecz nie przekraczała 20 lat, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 30% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu,

- jeśli suma okresów uczestnictwa w przedmiotowych porozumieniach dotyczących systemu Visa i systemu MasterCard była w przypadku danego banku większa niż 20 lat, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 40% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu. Liczba wyemitowanych kart płatniczych w systemach Visa i MasterCard została uwzględniona w następujący sposób:

- jeśli liczba kart płatniczych wyemitowanych na koniec 2005 r. w systemach Visa i MasterCard była w przypadku danego banku nie wyższa niż 100 tys. sztuk, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 5% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu,

- jeśli liczba kart płatniczych wyemitowanych na koniec 2005 r. w systemach Visa i MasterCard była w przypadku danego banku wyższa niż 100 tys. sztuk, ale nie przekraczała 500 tys. sztuk, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 10% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu,

- jeśli liczba kart płatniczych wyemitowanych na koniec 2005 r. w systemach Visa i MasterCard była w przypadku danego banku wyższa niż 500 tys. sztuk, ale nie przekraczała 1 mln sztuk, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 20% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu,

- jeśli liczba kart płatniczych wyemitowanych na koniec 2005 r. w systemach Visa i MasterCard była w przypadku danego banku wyższa niż 1 mln sztuk, ale nie przekraczała 2 mln sztuk, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 30% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu,

- jeśli liczba kart płatniczych wyemitowanych na koniec 2005 r. w systemach Visa i MasterCard była w przypadku danego banku wyższa niż 2 mln sztuk, organ antymonopolowy uznał za właściwą karę cząstkową w wysokości 40% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu.

Uczestnictwo danego banku w założycielskich spotkaniach Visa Forum Polska oraz Forum MasterCard/Europay organ antymonopolowy uwzględnił w ten sposób, iż za właściwą w takim przypadku uznał karę cząstkową w wysokości 3% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu, co oznacza, iż bank uczestniczący w obydwóch spotkaniach założycielskich został ukarany karą cząstkową w wysokości 6% wspomnianej wielkości. W ocenie Prezesa Urzędu wzięcie pod uwagę powyższego czynnika jest uzasadnione, gdyż obrazuje on faktyczną rolę przedsiębiorcy w porozumieniu i stopień jego przyczynienia się do ograniczenia konkurencji na rynku.

Zaprzestanie stosowania przez dany bank praktyki ograniczającej konkurencję w postaci uczestnictwa w porozumieniach mających na celu ustalanie krajowych stawek OI w systemach Visa lub MasterCard skutkowało obniżeniem kary pieniężnej o 4% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu.

Jak wynika z powyższego, kara pieniężna w wysokości 86% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu, została nałożona na banki, w przypadku których suma okresów uczestnictwa w ograniczających konkurencję porozumieniach dotyczących systemów Visa i MasterCard była większa niż 20 lat, które na koniec 2005 r. były emitentami ponad 2 mln kart wydanych we wspomnianych systemach oraz które uczestniczyły w spotkaniach założycielskich Visa Forum Polska oraz Forum MasterCard/Europay i nie zaprzestały stosowania zarzucanych im praktyk ograniczających konkurencję. [..] Ważąc wspomniane okoliczności. Prezes Urzędu uznał, iż kara w wysokości 86% najwyższej kary, która mogła zostać orzeczona na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej w jej pierwotnym brzmieniu, nałożona na banki osiągające największe korzyści z przedmiotowych porozumień oraz proporcjonalnie obniżana w stosunku do pozostałych banków w zależności od korzyści czerpanych przez nie z uczestnictwa w porozumieniach mających na celu wspólne ustalanie stawek opłaty interchange obowiązujących na terenie Polski, należycie spełni zarówno swoją rolę prewencyjną, jak i represyjną.

Kierując się wspomnianymi wyżej przesłankami, Prezes Urzędu nałożył kary w wysokości:

- 16.597.140 zł na Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie,

- 16.597.140 zł na Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie

- 14.667.240 zł na Bank BPH S.A. w Krakowie,

- 14.088.270 zł na Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu,

- 14.088.270 zł na ING Bank Śląski S.A. w Katowicach,

- 12.158.370 zł na Kredyt Bank S.A. w Warszawie,

- 12.158.370 zł na Bank Millenium S.A. w Warszawie,

- 10.228.470 zł na Bank Handlowy w Warszawie S.A. w Warszawie,

- 9.649.500 zł na Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie,

- 7.719.600 zł na Lukas Bank S.A. we Wrocławiu,

- 7.719.600 zł na BRE Bank S.A. w Warszawie,

- 4.824.750 zł na Nordea Bank Polska S.A. w Gdyni,

- 4.824.750 zł na Invest Bank S.A. w Warszawie,

- 4.824.750 zł na Getin Bank S.A. w Katowicach,

- 2.894.850 zł na Bank Pocztowy S.A. w Bydgoszczy,

- 2.894.850 zł na Bank Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych S.A. w Warszawie,

- 2.894.850 zł na Bank Ochrony Środowiska S.A. w Warszawie,

- 2.894.850 zł na Fortis Bank Polska S.A. w Warszawie,

- 2.894.850 zł na Deutsche Bank PBC S.A. w Warszawie,

- 192.990 zł na HSBC Bank Polska S.A. w Warszawie. [...]

Podkreślić należy, iż jakkolwiek na niektóre podmioty zostały nałożone kary w maksymalnej wysokości, nie stanowią one dla ukaranych banków nadmiernej dolegliwości. W żadnym bowiem przypadku kary nie przekroczyły 1 % przychodu osiągniętego przez przedsiębiorców, co w obliczu długotrwałości naruszeń ustawy antymonopolowej oraz czerpanych przez ukarane strony korzyści każe uznać nałożone kary za w pełni adekwatne do stopnia zawinienia i charakteru stwierdzonej praktyki. [...]

Art. 90 ustawy antymonopolowej stanowi, iż Prezes Urzędu może nadać rygor natychmiastowej wykonalności decyzji w całości lub w części, jeżeli wymaga tego ochrona konkurencji lub ważny interes konsumentów. Okoliczności niniejszej sprawy, w ocenie organu antymonopolowego, czynią zadość ustawowym przesłankom - w szczególności ochrona konkurencji wymaga, by ograniczające konkurencję praktyki, polegające na uczestniczeniu w porozumieniu mającym na celu wspólne ustalanie wysokości stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa, oraz uczestniczeniu w analogicznym porozumieniu dotyczącym kart wydawanych w systemie MasterCard, zostały jak najszybciej zaniechane.

W uzasadnieniu powyższego podnieść należy, iż porozumienia te dotyczą dużego i wciąż dynamicznie rozwijającego się rynku, zaś ich antykonkurencyjne skutki obejmują ograniczenie swobody konkurowania pomiędzy acquirerami, obciążenie akceptantów, a w konsekwencji konsumentów dodatkowymi kosztami, co może prowadzić do wzrostu cen detalicznych. Jak zostało również stwierdzone, wspólne ustalanie stawek OI przez banki wydające karty płatnicze może potencjalnie prowadzić do ograniczenia możliwości wejścia na rynek alternatywnych systemów płatniczych, które nie oferują emitentom korzyści wynikających z antykonkurencyjnego porozumienia.