Uznanie praktyki stosowanej przez STOEN S.A. w W. za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
Dz.Urz.UOKiK.2004.3.299
Akt nienormatywnyDecyzja
z dnia 2 lutego 2004 r.
w sprawie uznania praktyki stosowanej przez STOEN S.A. w W. za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów
Na podstawie art. 23c ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.), zwanej dalej ustawą antymonopolową, oraz stosownie do art. 28 ust. 6 tej ustawy i § 6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 18, poz. 172 ze zm.), po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznaje się, iż zamieszczanie przez STOEN S.A. w W. na odwrocie rachunków za dostawę energii elektrycznej informacji o następującej treści: "Nieopłacenie należności w wyznaczonym terminie (...) może również spowodować wstrzymanie dopływu energii elektrycznej bez uprzedzenia", wskazującej tryb wstrzymywania dostarczania energii elektrycznej naruszającej dyspozycję art. 6 ust. 3a ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) - i w ten sposób wprowadzanie konsumentów będących odbiorcami energii elektrycznej dostarczanej przez STOEN S.A. w błąd co do uprawnień STOEN S.A. w tym zakresie - stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 23a ust. 2 w związku z art. 23a ust. 1 ustawy antymonopolowej, polegającą na naruszaniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji i nakazuje się jej zaniechania.
Do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zwanego dalej Prezesem Urzędu bądź organem antymonopolowym, dotarły sygnały, iż zakład energetyczny świadczący usługi dostarczania energii elektrycznej odbiorcom z terenu W. - STOEN S.A. w W. - na odwrocie rachunków (faktur) za dostawę energii elektrycznej, pośród ogólnych informacji dotyczących m.in. sposobu dokonywania rozliczeń oraz uiszczania płatności, zamieszcza również informację dotyczącą możliwości wstrzymania bez uprzedzenia przez zakład energetyczny dostaw energii elektrycznej z powodu zadłużenia odbiorcy. Analiza treści ww. zapisu dokonana przez Prezesa Urzędu wykazała, iż zawarta w nim informacja jest niezgodna z przepisami Prawa energetycznego określającymi tryb i przesłanki wstrzymywania dostaw z przyczyn leżących po stronie odbiorcy, co może wprowadzać odbiorców w błąd co do praw i obowiązków zakładu energetycznego w zakresie wstrzymywania dostarczania energii elektrycznej.
Mając powyższe na względzie, postanowieniem z dnia 3 października 2003 r. Prezes Urzędu wszczął z urzędu postępowanie w związku z podejrzeniem, iż zamieszczanie przez STOEN S.A. na odwrocie rachunków za dostawę energii elektrycznej informacji o treści: "Nieopłacenie należności w wyznaczonym terminie (...) może również spowodować wstrzymanie dopływu energii elektrycznej bez uprzedzenia" - i w ten sposób wprowadzanie konsumentów w błąd co do uprawnień zakładu energetycznego w zakresie wstrzymywania dostaw energii elektrycznej, przysługujących mu na podstawie art. 6 ust. 3a Prawa energetycznego - stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 23a ust. 2 w związku z art. 23a ust. 1 ustawy antymonopolowej, polegającą na naruszeniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji.
Prezes Urzędu zważył, co następuje.
W myśl art. 23a ust. 1 ustawy antymonopolowej "przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy. Nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów". Zgodnie zaś z art. 23a ust. 2 powołanej ustawy, "za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uważa się w szczególności (...) naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji (...)." Na mocy powołanego przepisu zbiorowe interesy konsumentów podlegają ochronie przed godzącymi w nie naruszeniami polegającymi na bezprawnych działaniach przedsiębiorców. Tworząc katalog działań, które będą uznawane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, ustawodawca posłużył się zwrotem "w szczególności". Oznacza to, że wskazany katalog ma charakter przykładowy, zaś zamiarem ustawodawcy było uznanie za praktykę działań, które naruszają przepisy innych ustaw. W przepisie art. 23a ustawy antymonopolowej brak jest odwołania do konkretnych ustaw, z uwagi na to, że byłoby to sprzeczne z zasadami poprawnej legislacji - ale także niepotrzebnie ograniczałoby Prezesa Urzędu w jego decyzjach w sprawie niedozwolonych praktyk naruszających interesy konsumentów.
Bezprawność, do której odwołuje się ustawodawca, oznacza sprzeczność z prawem, a także z zasadami współżycia społecznego oraz z dobrymi obyczajami. Stanowisko takie znajduje oparcie w uzasadnieniu projektu rządowego ustawy nowelizacyjnej, która wprowadziła do ustawy antymonopolowej przepisy regulujące postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, zgodnie z którym "same przepisy art. 23a - 23d ustawy nie regulują konstrukcji bezprawności działań przedsiębiorcy. Działania te mogą okazać się bezprawne w razie ustalenia, że doszło do naruszenia przepisów innych ustaw, ale także zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów".
Przepisy ustawy antymonopolowej regulujące postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w przeważającej mierze mają charakter procesowy. Normy materialnoprawne istotne z punktu widzenia stwierdzenia praktyki znajdują się natomiast w przepisach innych ustaw. Prezes Urzędu, wydając decyzje, o których mowa w art. 23c i 23d ustawy antymonopolowej, winien zatem stosować przepisy innych ustaw i na ich podstawie oceniać, czy działania przedsiębiorcy miały charakter bezprawny.
W odniesieniu do działań podejmowanych przez STOEN S.A., polegających na naruszeniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, ich bezprawność można wywieść zarówno z przepisów kodeksu cywilnego, jak i z zasad współżycia społecznego oraz z dobrych obyczajów obowiązujących przedsiębiorcę w obrocie konsumenckim.
Obowiązek udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, o którym mowa w art. 23a ust. 2 ustawy antymonopolowej, stanowi jedną z generalnych zasad prawa umów. Zasada ta wynika z obowiązku lojalnego kontraktowania, który można wyprowadzić m.in. z treści art. 354 Kc, nakazującego wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Wymaga podkreślenia, iż kryteria słuszności kontraktowej doznają szczególnego zaostrzenia w przypadku obrotu konsumenckiego, uwzględniając postulat ochrony słabszej strony umowy.
Niewątpliwie za sprzeczne z zasadami uczciwości kupieckiej, jak również z zasadami wzajemnej lojalności stron umowy, należy uznać informowanie przez jedną ze stron (profesjonalistę) o tym, że w określonych okolicznościach może względem drugiej strony (konsumenta) zastosować sankcję, która w świetle obowiązujących przepisów prawnych - na warunkach wskazanych w przekazywanej konsumentowi informacji - jest niedopuszczalna. Działanie takie stanowi szczególnie rażące nadużycie przez przedsiębiorcę pozycji zajmowanej wobec słabszej strony umowy, która w wyniku działań podmiotu profesjonalnego nie dysponuje wiedzą pozwalającą na dochodzenie przysługujących jej praw w przypadku ich naruszenia przez profesjonalistę. Jednocześnie, działania podejmowane przez STOEN S.A. można potraktować jako próbę zastraszenia konsumentów, czy wręcz zastosowanie wobec nich groźby bezprawnej, której celem jest wywołanie w konsumentach błędnego przeświadczenia, iż w przypadku nawet niewielkiej zwłoki w regulowaniu należności może spotkać ich dotkliwa sankcja w postaci natychmiastowego wstrzymania dostaw energii elektrycznej.
Tym samym za bezprawne należy uznać zakwestionowane przez Prezesa Urzędu działania podejmowane przez STOEN SA, polegające na naruszeniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji.
Ponadto, w świetle przedstawionych powyżej okoliczności nie ulega wątpliwości, iż kwestionowane działania STOEN S.A. godzą w interesy konsumentów będących odbiorcami energii elektrycznej dostarczanej przez ten zakład energetyczny. Będąca przedmiotem postępowania informacja zamieszczana przez STOEN S.A. na odwrocie rachunków za dostawę energii elektrycznej ewidentnie wprowadza odbiorców w błąd co do warunków, na jakich może nastąpić wstrzymanie dostaw energii elektrycznej przez zakład energetyczny. Po zapoznaniu się z treścią ww. informacji odbiorca może bowiem powziąć błędne przekonanie, iż w przypadku nieopłacenia należności za dostawę energii elektrycznej w terminie, powinien liczyć się z możliwością natychmiastowego wstrzymania dostarczania energii elektrycznej - nawet po upływie jednego lub dwóch dni od terminu wskazanego na rachunku - gdy tymczasem takie działanie zakładu energetycznego byłoby w oczywisty sposób bezprawne.
Prezes Urzędu analizując okoliczności sprawy wziął pod uwagę wyjaśnienia przekazane przez STOEN S.A., dotyczące procedur stosowanych przy wstrzymywaniu dostaw energii elektrycznej, dostosowanych do treści art. 6 ust. 3a Prawa energetycznego. Zwrócił jednak uwagę, iż rozwiązania przyjęte przez zakład energetyczny mają charakter wyłącznie faktyczny i nie wynikają z treści umów zawartych z odbiorcami. Sam fakt deklarowanego przyjęcia przez STOEN S.A. trybu wynikającego z art. 6 ust. 3a Prawa energetycznego i niestosowania trybu wskazanego w treści zakwestionowanego zapisu nie może stanowić usprawiedliwienia dla udzielania konsumentom nieprawdziwej informacji odnośnie stosowanych procedur. Z tego względu należy uznać, iż działania podejmowane przez STOEN S.A. w zakresie dostosowania prowadzonej działalności do wymogów Prawa energetycznego nie zabezpieczają w wystarczającym stopniu interesów konsumentów.
Jak zostało wykazane powyżej, działania podejmowane przez STOEN S.A. godzą w interesy konsumentów. Działania te dotyczą ogółu odbiorców korzystających z usług świadczonych przez STOEN S.A. w zakresie dostarczania energii elektrycznej - a zatem nieograniczonej liczby konsumentów, których nie da się zindywidualizować, a których prawo do rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji naruszane jest przez zakład energetyczny na szeroką skalę. Z tego względu, w ocenie Prezesa Urzędu, interes konsumentów naruszony w wyniku działań podejmowanych przez STOEN S.A. nie stanowi sumy indywidualnych interesów poszczególnych odbiorców, lecz ma charakter zbiorowy, co przesądza o możliwości uznania, iż godzące w interes konsumentów bezprawne działania przedsiębiorcy stanowią praktykę, o której mowa w art. 23a ust. 1 ustawy antymonopolowej.
W świetle powyższych ustaleń faktycznych oraz analizy obowiązującego stanu prawnego należy stwierdzić, iż w przedmiotowej sprawie poprzez bezprawne działania STOEN S.A., polegające na naruszaniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, naruszone zostały zbiorowe interesy konsumentów. Tym samym za udowodnione należy uznać stosowanie przez STOEN S.A. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, określonej w art. 23a ust. 2 w związku z art. 23a ust. 1 ustawy antymonopolowej.
Wobec powyższego orzeka się jak w sentencji. [...]