Uznanie praktyki stosowanej przez Bratniak Sp. z o.o. w G. za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
Dz.Urz.UOKiK.2005.2.20
Akt nienormatywnyDecyzja
z dnia 11 marca 2005 r.
w sprawie uznania praktyki stosowanej przez Bratniak Sp. z o.o. w G. za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów
Na podstawie art. 23e ust. 2 w związku z art. 23a ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.) oraz stosownie do treści art. 28 ust. 6 tej ustawy i § 6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 18, poz. 172 ze zm.), w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu, przeciwko przedsiębiorcy Bratniak Sp. z o.o. w G., uznaje się stosowanie przez skarżonego przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, poprzez umieszczenie we wzorcu umownym "Warunki Uczestnictwa", zapisu o treści "Oferta Last Minute nie podlega reklamacji", co stanowi naruszenie art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdza się zaniechanie stosowania tej praktyki od listopada 2004 r.
W okresie od dnia 9 stycznia do 22 marca 2004 r., Delegatura Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Gdańsku prowadziła postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia, czy działania organizatora turystyki, tj. Bratniak Sp. z o.o. w G., polegające na oferowaniu konsumentom usług turystycznych na warunkach zawartych w regulaminie zwanym "Warunki uczestnictwa", nie naruszają zbiorowych interesów konsumentów. Wnioski z analizy zapisów umownych, zawartych w ww. wzorcu, stanowiły podstawę uzasadniającą wystąpienie do przedsiębiorcy z zastrzeżeniami co do zgodności niektórych warunków umownych z treścią art. 3851 Kc. Po przedstawieniu przez Spółkę propozycji zmiany wskazanych zapisów umownych, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwany dalej "Prezesem Urzędu") zobowiązał Spółkę do przedstawienia nowego regulaminu, zawierającego zmodyfikowaną treść kwestionowanych warunków, po jego opracowaniu.
W dniu 5 kwietnia 2004 r., Spółka przesłała nowy regulamin zwany "Warunki Uczestnictwa", obowiązujący klientów Spółki. W ocenie Prezesa Urzędu zapis pkt X tego regulaminu o treści "Oferta Last Minute nie podlega reklamacji", ogranicza konsumentom prawo do dochodzenia swoich roszczeń w przypadku nienależytego wykonania umowy przez organizatora turystyki. Z tych też powodów w dniu 20 października 2004 r. przeciwko Bratniak Sp. z o.o. w G. zostało wszczęte postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy, określonych w art. 23a ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W trakcie tego postępowania w dniu 21 lutego 2005 r. skarżony przedsiębiorca poinformował Prezesa Urzędu, iż od listopada 2004 r., Spółka Bratniak zaprzestała działalności polegającej na organizowaniu imprez turystycznych, w związku z czym przepisy przedmiotowego regulaminu nie mają już mocy wiążącej wobec klientów Spółki.
Prezes Urzędu ustalił i zważył, co następuje.
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów określa warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów (art. 1 ust. 1). Instrumenty przewidziane przepisami ustawy gwarantują możliwość podjęcia bezpośredniej ochrony konsumentów, których prawa mogą zostać istotnie ograniczone, poprzez określone zachowania przedsiębiorców, wykorzystujących posiadaną przewagę kontraktową w kontaktach z nieprofesjonalnymi uczestnikami rynku w dwojakiego rodzaju sytuacjach, tj. wówczas, gdy przedsiębiorcy ci:
- nadużywają zajmowaną na rynku pozycję dominującą poprzez stwarzanie konsumentom uciążliwych warunków dochodzenia swoich praw (art. 8 ust. 2 pkt 7 - praktyka ograniczająca konkurencję),
- stosują wobec konsumentów działania bezprawne, godząc w ten sposób w ich interesy (art. 23a ust. 1 ustawy - praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów).
W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z drugą z wyżej wskazanych kategorią praktyk o charakterze antykonsumenckim.
Dla udowodnienia stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów nie jest wymagane wykazanie, że przedsiębiorca je stosujący zajmuje szczególną, kwalifikowaną (dominującą) pozycję na rynku. Źródłem tego rodzaju praktyk nie jest bowiem jedynie siła ekonomiczna i władza rynkowa profesjonalisty, ale jego przewaga nad nieprofesjonalnymi uczestnikami obrotu, przejawiająca się nie tyle w indywidualnych transakcjach, co w relacjach z nieskonkretyzowaną - co do ilości - grupą odbiorców. Jeśli relacje te charakteryzują się pewną wspólną cechą, to występowanie takiego właśnie wyróżnika w stosunkach danego rodzaju, nawiązywanych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentami wskazuje, że - w danej, konkretnej sprawie - mamy do czynienia nie z sumą indywidualnych interesów, ale ze zbiorowym interesem konsumentów. Może on zostać naruszony również i w tych sytuacjach, gdy kwestionowanymi działaniami przedsiębiorcy dotknięci są nie tylko aktualni, ale również potencjalni jego klienci, do których jest adresowana np. informacja o produkcie czy usługach.
Zgodnie z art. 11a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 578 ze zm.) organizator turystyki odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług turystycznych, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest spowodowane wyłącznie: działaniem lub zaniechaniem klienta, działaniem lub zaniechaniem osób trzecich (...), siłą wyższą. Jednocześnie, zgodnie z art. 11b tej ustawy, nie można w drodze umowy wyłączyć lub ograniczyć odpowiedzialności określonej w art. 11a, także w razie wyboru prawa obcego, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3:
- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną klientowi wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o świadczenie usług turystycznych może być ograniczona tylko wówczas, gdy określa to umowa międzynarodowa, której stroną jest Rzeczpospolita Polska - ust. 2,
- organizatorzy turystyki w umowach z klientami mogą ograniczyć odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie usług w czasie imprezy turystycznej do dwukrotności ceny imprezy turystycznej względem każdego klienta - ust. 3.
Tymczasem skarżony, zawierając z konsumentami umowy na warunkach określonych w regulaminie, pozbawił swoich kontrahentów prawa do reklamacji usług, ograniczając tym samym własną odpowiedzialność, wobec tych klientów, którzy korzystali z oferty Last Minute, z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, co stoi w sprzeczności ze wskazanymi unormowaniami.
Dla wykazania, że dane zachowanie rynkowe przedsiębiorcy stanowi przejaw praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, zdefiniowanej w art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, konieczne jest jednak łączne spełnienie następujących przesłanek:
- działania przedsiębiorcy są bezprawne, tj. sprzeczne z prawem,
- działania te mają charakter antykonsumencki (godzą w interes konsumentów),
- działania te naruszają zbiorowy interes konsumentów.
W okolicznościach faktycznych sprawy bezspornym jest, że Spółka Bratniak ewidentnie działała w sposób sprzeczny z prawem, w szczególności z przepisami ustawy o usługach turystycznych, bezprawnie ograniczając prawa konsumentów do dochodzenia swoich roszczeń w przypadku nienależytego wykonania umowy. Z tych też powodów uznać należy, że pierwsza z ww. przesłanek została spełniona.
Działając bezprawnie przedsiębiorca niewątpliwie naruszył interesy swoich kontrahentów (konsumentów), ograniczając ich prawa i pozbawiając ich możliwości reklamowania usług, w sytuacji gdyby zostały one zrealizowane niezgodnie z umową. Działania skarżonego nie tylko były bezprawne, ale także stały w sprzeczności z dobrymi obyczajami, w tym z zasadą uczciwości kupieckiej, skutkiem czego naruszony został interes ekonomiczny konsumentów (klientów Spółki). Stąd uznać należy, że także i druga przesłanka ww. przepisu została spełniona, a działania skarżonego miały charakter antykonsumencki, czyli godzący w interesy konsumentów (klientów).
Ustawa antymonopolowa nie definiuje pojęcia zbiorowego interesu konsumentów, jako takiego. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że realizowana w jej zakresie ochrona konkurencji i konsumentów dokonuje się w interesie publicznym, nie jest uznawana za zbiorowy interes konsumentów suma ich interesów indywidualnych, rozumianych jako interesy pojedyncze poszczególnych konsumentów. Prezes Urzędu podejmując, w ramach przyznanych mu uprawnień, działania w interesie konsumentów, czyni to nie na rzecz jednostki, czy też określonej grupy, ale zbiorowości konsumentów, zatem za zbiorowy interes konsumentów należy rozumieć interes ogółu konsumentów. Oferta Spółki adresowana była do bliżej nieokreślonej liczy usługobiorców, najczęściej konsumentów, obecnych i potencjalnych, czyli również i do tych, do których kierowana była oferta firmy Bratniak, bowiem każdy mógł zawrzeć przedmiotową umowę i skorzystać z usług Spółki.
Bez znaczenia jest również fakt, iż kwestionowany zapis dotyczył jedynie ofert tzw. Last Minute, bowiem zgodnie z definicją tej usługi, zawartej w przedmiotowym regulaminie, w ofercie Last Minute sprzedawane są wolne miejsca na organizowane imprezy, którymi sprzedawca dysponuje na kilka dni przed datą realizacji usługi. Wprawdzie sprzedaż takich miejsc odbywa się niekiedy po obniżonych cenach, jednak w zamian osoby korzystające z tej oferty nie mają wpływu tylko na wybór miejsca zakwaterowania. W tej sytuacji należy uznać, że pozostałe elementy pakietu imprezy (w tym np. program pobytu), winny być realizowane w sposób zgodny z ofertą (umową). W tym stanie faktycznym uznać należy, że działania przedsiębiorcy wypełniły również i trzecią przesłankę analizowanego przepisu.
Z uwagi na fakt, iż wszystkie wymienione wyżej, ustawowe przesłanki z art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zostały spełnione łącznie, w okolicznościach niniejszej sprawy organ antymonopolowy orzekł, że skarżony stosował praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
W trakcie prowadzonego postępowania przedsiębiorca udzielił informacji, że od listopada 2004 r. zaprzestał świadczenia usług turystycznych, a także oświadczył, iż Spółka "nie będzie już nigdy organizowała imprez turystycznych". Zgodnie z brzmieniem art. 23e ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, jeżeli przedsiębiorca zaprzestał stosowania zarzucanej praktyki, Prezes Urzędu nie wydaje decyzji o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującej zaniechania jej stosowania. W takiej sytuacji Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania, przy czym ciężar udowodnienia okoliczności zaniechania stosowania zarzucanej praktyki spoczywa na przedsiębiorcy. W przedmiotowej sprawie przedsiębiorca wykazał (udowodnił), iż zaniechał stosowania zarzucanej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, poprzez odstąpienie od prowadzenia działalności gospodarczej, w zakresie organizowania imprez i oferowania usług turystycznych. W tym stanie rzeczy orzeczono, jak w sentencji. [... ]