Uznanie praktyk stosowanych przez Wodociągi i Kanalizację "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku za ograniczające konkurencję.
Dz.Urz.UOKiK.2006.1.3
Akt nienormatywnyDecyzja
z dnia 22 listopada 2005 r.
w sprawie uznania praktyk stosowanych przez Wodociągi i Kanalizację "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku za ograniczające konkurencję
1. uznaje się za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, praktykę polegającą na nadużywaniu przez Wodociągi i Kanalizację "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku pozycji dominującej na lokalnym - obejmującym obszar gminy Kluczbork - rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, poprzez narzucanie uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków oraz umów o zaopatrzenie w wodę w drodze zamieszczenia w ich treści zapisu, zgodnie z którym przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki obniżenia poziomu jakości usług wynikające z:
i nakazuje się zaniechanie jej stosowania,
2. uznaje się za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, praktykę polegającą na nadużywaniu przez Wodociągi i Kanalizację "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku pozycji dominującej na lokalnym - obejmującym obszar gminy Kluczbork - rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, poprzez narzucanie uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków oraz umów o zaopatrzenie w wodę w drodze zamieszczenia w ich treści zapisu, zgodnie z którym w przypadku dostarczenia przez przedsiębiorstwo wody niespełniającej wymagań określonych w przepisach wykonawczych do ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747 ze zm.) lub o ciśnieniu odbiegającym od wartości określonych w warunkach przyłączenia, udokumentowanym w obecności obu stron umowy pomiarem i próbami laboratoryjnymi pobranymi na granicy posiadania instalacji, odbiorca może domagać się od przedsiębiorstwa obniżenia należności za wodę, które stanowić będzie 10% należności za wodę dostarczoną w okresie trwania zakłócenia, obliczoną proporcjonalnie do okresu rozliczenia należności i nakazuje się zaniechanie jej stosowania,
3. uznaje się za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, praktykę polegającą na nadużywaniu przez Wodociągi i Kanalizację "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku pozycji dominującej na lokalnym - obejmującym obszar gminy Kluczbork - rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków poprzez narzucanie uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, poprzez przyjęcie, iż ilość odprowadzonych ścieków ustala się jako równą ilości wody pobranej pomniejszonej o ilość wody bezpowrotnie zużytej przeznaczonej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych tylko w okresie od 15 kwietnia do 15 września i nakazuje się zaniechanie jej stosowania.
UZASADNIENIE
W dniu 7 stycznia 2005 r., w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej "Prezesem Urzędu"), zostało wszczęte z urzędu postępowanie wyjaśniające, którego celem było między innymi wstępne ustalenie, czy w związku działalnością Wodociągów i Kanalizacji "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku (zwane dalej "Hydrokom Kluczbork") nastąpiło naruszenie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów uzasadniające wszczęcie postępowania antymonopolowego, w tym, czy sprawa ma charakter antymonopolowy. Natomiast w dniu 8 października 2004 r. wszczęto z urzędu postępowanie wyjaśniające w sprawie wstępnego ustalenia, czy ww. przedsiębiorca podejmuje działania mogące nosić znamiona praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W toku przedmiotowych postępowań wyjaśniających zbadano przykładowe, zawarte przez Hydrokom Kluczbork z konsumentami i podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą - w oparciu o wykorzystywane w obrocie gospodarczym wzorce umowne - umowy o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków oraz umowy o zaopatrzenie w wodę, których integralną część stanowi Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków przez Wodociągi i Kanalizację "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku. Ponieważ analiza ich treści dała podstawę do przyjęcia, że mogło dojść do naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w dniu 27 lipca 2005 r. zostało wszczęte z urzędu postępowanie antymonopolowe w związku z podejrzeniem nadużywania przez Hydrokom Kluczbork pozycji dominującej na lokalnym rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. Przedsiębiorstwu postawione zostały zarzuty naruszenia art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w drodze:
1. narzucania uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków oraz umów o zaopatrzenie w wodę, poprzez zamieszczenie w ich treści zapisu, zgodnie z którym przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki obniżenia poziomu jakości usług wynikające z:
2. narzucania uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków oraz umów o zaopatrzenie w wodę, poprzez zamieszczenie w ich treści zapisu, zgodnie z którym w przypadku dostarczenia przez przedsiębiorstwo wody niespełniającej wymagań określonych w przepisach wykonawczych do ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747 ze zm.) lub o ciśnieniu odbiegającym od wartości określonych w warunkach przyłączenia, udokumentowanym w obecności obu stron umowy pomiarem i próbami laboratoryjnymi pobranymi na granicy posiadania instalacji, odbiorca może domagać się od przedsiębiorstwa obniżenia należności za wodę, które stanowić będzie 10% należności za wodę dostarczoną w okresie trwania zakłócenia, obliczoną proporcjonalnie do okresu rozliczenia należności,
3. narzucaniu uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, poprzez przyjęcie, iż ilość odprowadzonych ścieków ustala się jako równą ilości wody pobranej pomniejszonej o ilość wody bezpowrotnie zużytej przeznaczonej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych tylko w okresie od 15 kwietnia do 15 września.
Prezes Urzędu zważył, co następuje.
I. 1. W przedmiotowym postępowaniu Wodociągom i Kanalizacji "Hydrokom" Sp. z o.o. w Kluczborku postawiony został zarzut stosowania praktyki ograniczającej konkurencję określonej w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, tj. nadużywania pozycji dominującej na rynku właściwym polegającego na narzucaniu odbiorcom usług uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków poprzez zamieszczenie w ich treści zapisu, zgodnie z którym przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki obniżenia poziomu jakości usług wynikające z: awarii sieci uniemożliwiającej prowadzenie zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków, braku wody na ujęciu, konieczności usuwania awarii i konieczności ograniczenia ilości dopływających ścieków w celu umożliwienia naprawy sieci kanalizacyjnej. Zgodnie z art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców. Nadużywanie pozycji dominującej polega w szczególności na narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści. Dla stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję zdefiniowanej powyżej konieczne jest zatem wykazanie kumulatywnego spełnienia czterech kryteriów:
- przedsiębiorca, któremu stawia się zarzut posiada na rynku właściwym pozycję dominującą,
- przedsiębiorca ten narzuca określone warunki umów,
- warunki te mają uciążliwy charakter,
- przynoszą one przedsiębiorcy nieuzasadnione korzyści.
Pierwszą i podstawową przesłanką, której spełnienie jest niezbędne dla stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję zdefiniowanej w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jest zatem, aby przedsiębiorca stosujący praktykę zajmował na rynku pozycję dominującą. Działalność Hydrokom Kluczbork polega na świadczeniu usług zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków na obszarze gminy Kluczbork. Powyższy rodzaj działalności oraz jej zasięg wyznaczają w niniejszej sprawie wymiar produktowy i zasięg terytorialny rynku właściwego, o którym mowa w art. 4 pkt 8 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W okolicznościach przedmiotowego postępowania towarem oferowanym przez Hydrokom Kluczbork są więc usługi dostarczania wody i odprowadzania ścieków. Z uwagi zaś na technologię dostarczania wody (siecią wodociągową) i odprowadzania ścieków (siecią kanalizacyjną) rynek w aspekcie geograficznym wyznaczany jest przez zasięg sieci wodociągowo - kanalizacyjnej eksploatowanej przez przedsiębiorcę i obejmuje teren gminy Kluczbork. Hydrokom Kluczbork na tak zdefiniowanym rynku właściwym jest monopolistą naturalnym, co wynika z faktu sieciowego charakteru urządzeń służących do dostarczania wody i odprowadzania ścieków. To właśnie dzięki sieci, przedsiębiorstwo w stosunku do swoich odbiorców posiada pozycję monopolu naturalnego. Podmioty ubiegające się o przyłączenie do miejskiej sieci wodociągowo - kanalizacyjnej nie mają możliwości alternatywnego zakupu usług zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków od innego przedsiębiorcy.
Należy zatem uznać, że pierwsza z przesłanek niezbędna do wykazania naruszenia art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów została spełniona.
Istota sprawy będącej przedmiotem niniejszej decyzji sprowadza się do oceny treści zapisów umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków oraz oceny zachowania Hydrokom Kluczbork z punktu widzenia narzucenia odbiorcom usług uciążliwych warunków umów przynoszących mu nieuzasadnione korzyści, a więc stosowania zakazanej praktyki ograniczającej konkurencję, o której mowa w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przedmiotem oceny jest zatem nie tylko treść zawieranych przez przedsiębiorcę umów, ale i okoliczności związane z zawieraniem tych umów. Z praktyką ograniczającą konkurencję określoną w ww. przepisie mamy do czynienia wówczas, gdy przedsiębiorca wykorzystując swoją przewagę ekonomiczną w warunkach niedostatecznej konkurencji na rynku, ogranicza swobodę kształtowania treści umów ze strony kontrahentów działających pod przymusem. W rezultacie przedsiębiorca stosujący praktykę narzuca kontrahentom warunki umowne, które nie miałyby racji bytu w warunkach istnienia konkurencji na rynku i możliwości wyboru oferty spośród propozycji konkurujących ze sobą podmiotów gospodarczych. Narzucanie warunków umów ma zatem miejsce wówczas, gdy dominant wykorzystując posiadaną siłę rynkową i sytuację przymusową kontrahentów, wynikającą z braku rzeczywistych alternatyw na rynku, wymusza na nich określone zachowania, np. dyktując w sposób arbitralny warunki umów kontrahentom. Sprzyja temu zwłaszcza sytuacja, gdy dominant posługuje się przygotowanymi przez siebie wzorami umowy i jedynie przedstawia je do podpisu odbiorcom usług. Hydrokom Kluczbork jako dostawca usług zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków zajmuje pozycję monopolisty naturalnego. Narzucanie warunków umów w przedmiotowym przypadku wiąże się więc z posiadaną przez podmiot dominujący siłą rynkową i adhezyjnym charakterem zawieranych umów, tj. umów, które są zawierane przez przystąpienie, i w których nie przewiduje się indywidualnego negocjowania warunków umownych. W przypadku takich umów wystarczającą przesłanką do uznania, że następuje narzucenie warunków umownych, jest oferowanie ich przez dominanta w stosunkach danego rodzaju. Zakwestionowane w toku niniejszego postępowania warunki umów są stosowane przez Hydrokom Kluczbork względem wszystkich odbiorców i stanowią element wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo wzorców umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Odbiorca podpisując umowę aprobuje warunki umowy z góry jednostronnie ustalone przez przedsiębiorstwo; innymi słowy przystępuje do umowy bez indywidualnego negocjowania jej postanowień. W umowie tego typu odbiorca, w ramach szeroko rozumianej swobody umów, ma prawo przyjąć ofertę bądź umowy nie zawrzeć i w tym właśnie zakresie można mówić o tym, że dostawca usług narzuca jej treść kontrahentowi.
W okolicznościach niniejszej sprawy uznać należy, iż kwestionowane warunki umów są przez Hydrokom Kluczbork odbiorcom usług narzucane.
Kolejną przesłanką niezbędną do wykazania naruszenia art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy, jest dowiedzenie, że kwestionowany w ramach analizowanego zarzutu zapis umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków ma uciążliwy charakter. Za uciążliwy uznaje się każdy warunek umowy oznaczający dla jednej ze stron ciężar większy od powszechnie przyjętych w stosunkach danego rodzaju. Definicja ta odwołuje się do kryteriów obiektywnych - typowych relacji umownych występujących na rynku. Dokonując analizy uciążliwości warunków umownych należy rozważyć, czy w hipotetycznej sytuacji istnienia konkurencji na danym rynku właściwym, a więc istnienia rzeczywistej swobody zawierania umów i kształtowania ich treści, dominant byłby w stanie wynegocjować takie postanowienia umowne. Hydrokom Kluczbork w § 17 umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków w związku z § 34 Regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków zwalnia się z odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki obniżenia poziomu jakości usług powstałe w rezultacie awarii sieci uniemożliwiającej prowadzenie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, braku wody na ujęciu, konieczności usuwania awarii, konieczności ograniczenia ilości dopływających ścieków w celu umożliwienia naprawy sieci kanalizacyjnej. Z treści przedmiotowego zapisu nie wynika, że możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności dotyczy wyłącznie sytuacji niezawinionych przez dostawcę usług i niezależnych od niego. Brzmienie tych postanowień stwarza zatem przedsiębiorstwu możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności odszkodowawczej względem odbiorców w każdym przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z powodu obniżenia jakości świadczonych usług wywołanych awarią urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych lub koniecznością usuwania tych awarii bez względu na przyczyny wystąpienia powyższych zakłóceń. Tak więc niezależnie od tego czy wymienione w zakwestionowanych zapisach sytuacje będą zawinione przez Hydrokom Kluczbork, czy też będą następstwem okoliczności, za które przedsiębiorca nie będzie ponosił odpowiedzialności, może on zwolnić się z odpowiedzialności odszkodowawczej wobec odbiorców z tytułu szkód spowodowanych pogorszeniem jakości świadczonych usług. Takie rozwiązanie kwestii odpowiedzialności dostawcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest korzystniejsze od ogólnej zasady odpowiedzialności kontraktowej ujętej w art. 471 k.c. Zakwestionowany zapis jest więc dla odbiorców zdecydowanie uciążliwy, gdyż pozbawia ich możliwości dochodzenia od usługodawcy roszczeń odszkodowawczych w razie poniesienia szkód w następstwie zawinionego przez dostawcę niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, iż ma uciążliwy charakter postanowienie umowne, na mocy którego Hydrokom Kluczbork zwalnia się z odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki obniżenia poziomu jakości usług wynikające z:
- awarii sieci uniemożliwiającej prowadzenie zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków,
- braku wody na ujęciu,
- konieczności usuwania awarii,
- konieczności ograniczenia ilości dopływających ścieków w celu umożliwienia naprawy sieci kanalizacyjnej.
Osiągane przez podmiot gospodarczy stosujący praktykę ograniczającą konkurencję określoną w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nieuzasadnione korzyści są odpowiednikiem uciążliwych warunków umów w warunkach ekwiwalentności wzajemnych świadczeń stron umowy i oznaczają sytuację korzystniejszą od powszechnie przyjętych w stosunkach danego rodzaju. Nieuzasadnione korzyści powinny pozostawać w normalnym związku przyczynowym z narzuconymi kontrahentowi uciążliwymi warunkami umowy. Wyłączenie odpowiedzialności odszkodowawczej Hydrokom Kluczbork w każdym przypadku pogorszenia jakości świadczonych usług na skutek wskazanych powyżej okoliczności jest bez wątpienia dla przedsiębiorstwa korzystne. Przedsiębiorstwo nie musi bowiem liczyć się z koniecznością wypłacenia odszkodowania swojemu kontrahentowi w sytuacji, gdy zgodnie z ogólną zasadą odpowiedzialności kontraktowej byłoby do tego zobowiązane. Możliwość uniknięcia przez Hydrokom Kluczbork odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy i wypłaty odbiorcom ewentualnego odszkodowania należy uznać za nieuzasadnioną korzyść.
W okolicznościach sprawy zostały zatem spełnione wszystkie przesłanki, o których mowa w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wymagane do uznania postawionego zarzutu za uzasadniony.
W związku z powyższym należało orzec, jak w punkcie I.1. sentencji niniejszej decyzji.
I. 2. Drugą zarzucaną Hydrokom Kluczbork w niniejszym postępowaniu praktyką ograniczającą konkurencję jest nadużywanie pozycji dominującej na lokalnym rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków polegające na naruszeniu art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez narzucanie uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków w drodze zamieszczenia w ich treści zapisu przewidującego, że w przypadku dostarczenia przez przedsiębiorstwo wody niespełniającej wymagań określonych w przepisach wykonawczych do ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków lub o ciśnieniu odbiegającym od wartości określonych w warunkach przyłączenia, udokumentowanym w obecności obu stron umowy pomiarem i próbami laboratoryjnymi pobranymi na granicy posiadania instalacji, odbiorca może domagać się od przedsiębiorstwa obniżenia należności za wodę, które stanowić będzie 10% należności za wodę dostarczoną w okresie trwania zakłócenia, obliczoną proporcjonalnie do okresu rozliczenia należności. Dla stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję będącej przedmiotem powyższego zarzutu niezbędne jest wykazanie spełnienia przez Hydrokom Kluczbork czterech przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Niezbędne jest ustalenie, iż:
- przedsiębiorca zajmuje na rynku pozycję dominującą,
- przedsiębiorca narzuca określone warunki umów,
- mają one uciążliwy charakter,
- przynoszą narzucającemu je przedsiębiorcy nieuzasadnione korzyści.
Jak wykazano powyżej Hydrokom Kluczbork zajmuje silną pozycję dominującą na rynku dostaw wody i odprowadzania ścieków obejmującym swoim zasięgiem obszar gminy Kluczbork. Dowiedziono również, iż w okolicznościach niniejszej sprawy doszło do narzucenia przez przedsiębiorcę odbiorcom usług warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Analizując uciążliwość przedmiotowego zapisu, należy po pierwsze podnieść, że dostarczana przez przedsiębiorstwo wodociągowo - kanalizacyjne woda jest normalnym towarem, który powinien mieć odpowiednią jakość, tak aby nie została naruszona zasada ekwiwalentności świadczeń, zgodnie z którą odbiorcy usług powinni wnosić opłaty wyłącznie za to, co jest przedmiotem umowy. Przedsiębiorstwo ma więc obowiązek zapewnić dostawę wody pod ciśnieniem określonym w warunkach przyłączenia nieruchomości do sieci i o parametrach zgodnych z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203, poz. 1718). W przypadku zaś dostarczania wody o jakości nieodpowiadającej wymogom określonym w umowie i przepisach prawa oraz założeniom kalkulacyjnym stanowiącym bazę dla ustalenia opłaty za wodę, nie ma podstaw prawnych dla domagania się przez usługodawcę opłaty odpowiadającej dostawom spełniającym wymagane, a niezachowane kryteria jakościowe. Stąd konieczność zawarcia w umowie odpowiednich zapisów przewidujących możliwość obniżenia należności z tytułu dostaw wody o pogorszonej jakości i nieodpowiednim ciśnieniu. Wysokość upustu powinna być adekwatna do zaistniałych okoliczności z zachowaniem wspomnianej zasady ekwiwalentności świadczeń. W przypadku dostaw wody o pogorszonej jakości, należność za usługę powinna zostać obniżona proporcjonalnie do wartości zużytej wody oraz odpowiadającej tej ilości wartości odprowadzonych ścieków z uwzględnieniem różnicy pomiędzy jakością wody, do dostarczania której przedsiębiorstwo jest zobowiązane a jakością wody faktycznie dostarczanej. Odbiorca nie powinien być bowiem zobligowany do ponoszenia kosztów usługi, która nie została na jego rzecz wykonana; innymi słowy nie powinien być zobowiązany do uiszczenia zapłaty za wodę złej jakości w takiej wysokości, jaką musiałby uiścić w przypadku dostarczenia wody spełniającej normy jakościowe.
Osiągane przez podmiot gospodarczy stosujący praktykę ograniczającą konkurencję nieuzasadnione korzyści są odpowiednikiem uciążliwych warunków umów narzuconych kontrahentom w relacjach ekwiwalentności wzajemnych świadczeń uczestników umowy. Nieuzasadnione korzyści określają sytuację korzystniejszą od powszechnie przyjętej w stosunkach danego rodzaju. Nieuzasadniona korzyść odnoszona przez Hydrokom Kluczbork w przedmiotowym przypadku wynika z możliwości pobierania opłat za wodę złej jakości w wysokości ustalonej dla dostaw wody spełniającej wymogi jakościowe, a więc z naruszeniem wspomnianej zasady ekwiwalentności świadczeń stron umowy. Uwzględniono wprawdzie w umowach możliwość obniżenia należności z tytułu dostaw wody o pogorszonej bądź nieodpowiedniej jakości, jednakże na jednostronnie i beznegocjacyjnie określonym maksymalnym poziomie 10% ceny wody dostarczonej w okresie trwania zakłócenia. W sytuacji, gdy ten akurat poziom nie będzie adekwatny do jakości i ilości dostarczonej wody, a więc nieekwiwalentny do stopnia możliwości jej wykorzystania ze względu na złą jakość bądź brak możliwości jakiegokolwiek wykorzystania, przedsiębiorstwo może uzyskać dodatkową korzyść. Umowne ułożenie stosunków między stronami w zakresie ustalania upustów jakościowych winno uwzględniać sygnalizowane wcześniej okoliczności, tak żeby system upustów zapewniał bieżącą ekwiwalentność wzajemnych świadczeń.
Mając powyższe na uwadze uznać należy, że zamieszczenie przez Hydrokom Kluczbork w treści zawieranych z odbiorcami umów zapisu, w myśl którego w przypadku dostarczenia przez przedsiębiorstwo wody niespełniającej wymagań określonych w przepisach wykonawczych do ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków lub o ciśnieniu odbiegającym od wartości określonych w warunkach przyłączenia, udokumentowanym w obecności obu stron umowy pomiarem i próbami laboratoryjnymi pobranymi na granicy posiadania instalacji, odbiorca może domagać się od przedsiębiorstwa obniżenia należności za wodę, które stanowić będzie 10% należności za wodę dostarczoną w okresie trwania zakłócenia, obliczoną proporcjonalnie do okresu rozliczenia należności, narusza zakaz, o którym mowa w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Stąd należało orzec, jak w punkcie I.2. sentencji niniejszej decyzji.
I. 3. W ramach trzeciego postawionego Wodociągom i Kanalizacji Hydrokom Sp. z o.o. zarzutu naruszenia w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy ochronie konkurencji i konsumentów, zakwestionowano jako uciążliwe i przynoszące nieuzasadnione korzyści postanowienia umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków zawarte w treści aneksów w sprawie wody bezpowrotnie zużytej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych przewidujące, że ilość odprowadzonych ścieków ustala się jako równą ilości wody pobranej pomniejszonej o ilość wody bezpowrotnie zużytej przeznaczonej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych wyłącznie w okresie od 15 kwietnia do 15 września. W pozostałym zaś okresie, w przypadku wykazania zużycia, obciążenie nastąpi za wodę oraz ścieki w ilości równej z pobraną wodą. Jak już podniesiono, w celu stwierdzenia naruszenia art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, konieczne jest wykazanie łącznego spełnienia następujących przesłanek:
- przedsiębiorca, któremu stawia się zarzut posiada na rynku pozycję dominującą,
- przedsiębiorca ten narzuca określone warunki umów,
- warunki te mają uciążliwy charakter,
- przynoszą one przedsiębiorcy nieuzasadnione korzyści.
We wcześniejszej części decyzji wykazano, że Hydrokom Kluczbork zajmuje pozycję dominującą na lokalnym, obejmującym obszar gminy Kluczbork, rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. Dowiedziono również, iż przedsiębiorca narzuca kwestionowane w niniejszej decyzji warunki umów swoim odbiorcom. Konieczne jest zatem dowiedzenie, że analizowany warunek umowny charakteryzuje się uciążliwością oraz, że przynosi narzucającemu go przedsiębiorcy nieuzasadnione korzyści.
Oceniając, czy zakwestionowany w ramach postawionego zarzutu sposób rozliczania odbiorców ma uciążliwy charakter zważyć po pierwsze należy, jak kwestię rozliczeń z tytułu dostaw wody bezpowrotnie zużytej regulują przepisy prawa. Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę, rozliczenia za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków są prowadzone przez przedsiębiorstwa wodociągowo - kanalizacyjne z odbiorcami usług na podstawie określonych w taryfach cen i stawek opłat oraz ilości dostarczonej wody i odprowadzonych ścieków. Stosownie do art. 27 ust. 4 i 5 ww. ustawy, ilość odprowadzonych ścieków ustala się na podstawie wskazań urządzeń pomiarowych, a w razie ich braku jako równą ilości wody pobranej lub określonej w umowie o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. W rozliczeniach ilości odprowadzonych ścieków ilość bezpowrotnie zużytej wody uwzględnia się wyłącznie w przypadkach, gdy wielkość jej zużycia na ten cel ustalona jest na podstawie dodatkowego wodomierza zainstalowanego na koszt odbiorcy usług (art. 27 ust. 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę). § 16 ust. 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (Dz. U. Nr 26, poz. 257) stanowi z kolei, iż w zależności od wyposażenia w urządzenia pomiarowe i wodomierze do pomiaru wody bezpowrotnie zużytej, ilość odprowadzonych ścieków ustala się na podstawie wskazań urządzenia pomiarowego, a w przypadku jego braku - jako równą ilości wody pobranej lub ilości wody pobranej pomniejszonej o ilość wody bezpowrotnie zużytej, określoną zgodnie z art. 27 ust. 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę. Z powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że w przypadku zamontowania wodomierza do pomiaru wody bezpowrotnie zużytej, ilość odprowadzonych ścieków ustalana jest jako równa poborowi wody pomniejszonemu o wskazania tego wodomierza. Ani ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę, ani rozporządzenie w sprawie określania taryf (...) nie przewidują w tym zakresie żadnych ograniczeń czasowych. Odzwierciedleniem tych przepisów jest § 23 ust. 5 zawieranych przez Hydrokom Kluczbork umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, który stanowi, że w rozliczeniach ilości odprowadzonych ścieków w razie braku urządzenia pomiarowego, ilość bezpowrotnie zużytej wody ustala się na podstawie dodatkowego wodomierza zainstalowanego na koszt Odbiorcy. Ilość odprowadzonych ścieków ustala się wówczas jako równą ilości pobranej wody, pomniejszonej o ilość wody bezpowrotnie zużytej. Z kolei ich uszczegółowieniem i podstawą omawianego zarzutu są postanowienia Aneksów w sprawie wody bezpowrotnie zużytej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych, które wprowadzają dla odbiorców dodatkowe ograniczenia czasowe w przedmiotowym zakresie, wskazując, że odliczanie z ilości ścieków wody bezpowrotnie zużytej może odbywać się wyłącznie w okresie od 15 kwietnia do 15 września, zaś w pozostałym okresie, w przypadku wykazania zużycia, obciążenie nastąpi za wodę i ścieki w ilości równej z pobraną wodą. Hydrokom Kluczbork tłumaczy wprowadzone ograniczenia okresem wegetacyjnym roślin oraz chęcią niedopuszczenia do używania wody na inne cele niż przewidziane w Aneksie. Przedsiębiorstwo wskazało, że przyjmując powyższe ograniczenie czasowe kierowało się przepisami rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określania przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. Nr 8, poz. 70). Powyższe rozporządzenie ustala zryczałtowane normy zużycia wody do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych dotyczące: ogródków przydomowych, działek rekreacyjnych, upraw w szklarniach i tunelach foliowych oraz upraw w pieczarkarniach. W rozporządzeniu przyjęto założenie, że:
- w przypadku ogródków przydomowych i działek rekreacyjnych podlewanie odbywa się 15 dni na miesiąc w okresie od 15 kwietnia do 15 września,
- w przypadku upraw w szklarniach i tunelach foliowych - 20 dni na miesiąc w ciągu całego roku,
- w przypadku pieczarkarni - 30 dni na miesiąc w ciągu całego roku.
Zauważyć również należy, iż Hydrokom Kluczbork wykorzystuje przepisy cytowanego rozporządzenia w sposób wybiórczy. W rozporządzeniu przyjęto bowiem założenie, że okres wegetacyjny roślin trwa od 15 kwietnia do 15 września tylko w przypadku upraw w ogródkach przydomowych i na działkach rekreacyjnych. W pozostałym zakresie, tj. w odniesieniu do upraw w szklarniach, tunelach foliowych i pieczarkarniach przyjęto, że podlewanie odbywa się w przeciągu całego roku. Brak jest zarówno prawnych, jak i faktycznych podstaw do posługiwania się w treści Aneksów w sprawie wody bezpowrotnie zużytej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych postanowieniem przewidującym, że odliczenie z ilości ścieków wody bezpowrotnie zużytej może nastąpić wyłącznie od 15 kwietnia do 15 września. Po pierwsze, z przyczyn wskazanych powyżej nie jest uzasadnione posługiwanie się w tym zakresie przepisami rozporządzenia w sprawie określania przeciętnych norm zużycia wody. Po drugie, podnieść należy, że okres wegetacyjny niektórych roślin rozpoczyna się wcześniej niż 15 kwietnia; inne rośliny wymagają z kolei podlewania również w październiku i listopadzie, aż do momentu wystąpienia pierwszych mrozów. W przypadku upraw w szklarniach, tunelach foliowych i pieczarkarniach - podlewanie roślin odbywa się, jak już podniesiono, w ciągu całego roku. Stwierdzić zatem należy, że faktyczne podstawy do odliczania z ilości ścieków wody bezzwrotnie zużytej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych występują z różnym natężeniem przez cały rok. Niczym nieusprawiedliwione jest ograniczenie uprawnienia odbiorców do uwzględniania w ilości ścieków wody bezpowrotnie zużytej do okresu 5 miesięcy w roku. Skoro bowiem odbiorcy montują na własny koszt specjalny wodomierz do pomiaru wody przeznaczonej na cele podlewania ogródka i upraw rolniczych powinni mieć możliwość korzystania z uprawnień, jakie w związku z tym przewiduje ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę w każdym przypadku wykazania zużycia wody na cele zgodne z treścią Aneksu.
Z uwagi na powyższe uznać należy, że ograniczenie okresu, w którym istnieje możliwość odliczenia od ilości ścieków wody bezpowrotnie zużytej do okresu od 15 kwietnia do 15 września ma dla odbiorców jednoznacznie uciążliwy charakter, ponieważ podlewanie ogródków przydomowych i upraw rolniczych może odbywać się przez cały rok. Zawarte w Aneksach dodatkowe, nieprzewidziane w przepisach prawa obwarowania czasowe w zakresie możliwości uwzględniania w ilości ścieków wody bezpowrotnie zużytej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych stanowią o uciążliwości analizowanego warunku umownego.
Mając powyższe na uwadze należy uznać, że w okolicznościach niniejszej sprawy odnoszących się do omawianego zarzutu nadużywania pozycji dominującej na rynku właściwym zostały spełnione wszystkie przesłanki niezbędne do stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję określonej w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Narzucone odbiorcom usług warunki umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków zawarte w treści Aneksów w sprawie wody bezpowrotne zużytej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych, zgodnie z którymi ilość odprowadzonych ścieków ustala się jako równą ilości wody pobranej, pomniejszonej o ilość wody bezpowrotnie zużytej przeznaczonej do podlewania ogródków przydomowych i upraw rolniczych tylko w okresie od 15 kwietnia do 15 września, mają uciążliwy charakter i przynoszą dostawcy usług nieuzasadnione korzyści.
W związku z powyższym należało orzec, jak w punkcie I.3. sentencji niniejszej decyzji.
II. Zgodnie z treścią art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, jeżeli przedsiębiorca dopuścił się naruszenia zakazu określonego w art. 8, Prezes Urzędu może nałożyć w drodze decyzji karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. W punkcie I sentencji niniejszej decyzji uznano za ograniczające konkurencję i naruszające zakaz, o którym mowa w art. 8 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, praktyki Wodociągów i Kanalizacji Hydrokom Sp. z o.o., polegające na nadużywaniu pozycji dominującej na obejmującym obszar gminy Kluczbork rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, poprzez narzucanie uciążliwych i przynoszących nieuzasadnione korzyści warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków i umów o zaopatrzenie w wodę.
Ustalając wymiar kary pieniężnej Prezes Urzędu wziął pod uwagę, iż stosowane przez Hydrokom Kluczbork praktyki ograniczające konkurencję mają charakter eksploatacyjny; polegają na wykorzystaniu posiadanej silnej pozycji rynkowej kosztem słabszych uczestników rynku, w efekcie czego zagrożony jest interes publicznoprawny. Niedozwolone działania stosowane przez przedsiębiorstwo wymierzone są we wszystkich kontrahentów przedsiębiorcy, w tym konsumentów, którzy są najsłabszymi ogniwami obrotu gospodarczego. W związku z powyższym ustalono wysokość kary na kwotę 7.000 PLN.
Wobec powyższego orzeczono, jak w pkt II sentencji decyzji. [...]