Uznanie praktyk stosowanych przez Kredyt Bank S.A. w W. za naruszające zbiorowe interesy konsumentów.
Dz.Urz.UOKiK.2004.2.287
Akt nienormatywnyDecyzja
z dnia 20 listopada 2003 r.
w sprawie uznania praktyk stosowanych przez Kredyt Bank S.A. w W. za naruszające zbiorowe interesy konsumentów
Na podstawie:
UZASADNIENIE
Zgodnie z art. 23a ust. 1 ustawy antymonopolowej przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy. Nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów. Zbiorowe interesy konsumentów podlegają ochronie przed godzącymi w nie naruszeniami polegającymi na sprzecznych z prawem (zakazanych przez przepisy innych ustaw) działaniach przedsiębiorców. Tworząc katalog działań, które będą uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów ustawodawca posłużył się zwrotem "w szczególności". Oznacza to, że wskazany katalog ma charakter przykładowy. Prezes Urzędu wydając decyzję, o jakiej mowa w art. 23c ww. ustawy, musi zatem zastosować inne ustawy i na podstawie ich przepisów ocenić, czy działanie przedsiębiorcy było bezprawne.
Wobec powyższego, aby określone zachowanie mogło zostać uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:
- bezprawne działanie przedsiębiorcy,
- działanie powyższe narusza zbiorowe interesy konsumentów.
Pierwszy z zarzutów obejmował podejmowanie przez Bank bezprawnych działań noszących znamiona praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, co może stanowić naruszenie art. 23a ust. 1 i 2 ustawy antymonopolowej, w ten sposób, że w "umowie kredytu gotówkowego w złotych na cele konsumpcyjne dla osób fizycznych" nie zamieszczono informacji o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt 9 ustawy o kredycie konsumenckim.
Warunki udzielania kredytów konsumenckich zostały uregulowane w ustawie o kredycie konsumenckim. Zgodnie z art. 2 ww. ustawy przez umowę kredytu konsumenckiego rozumie się umowę, na mocy której przedsiębiorca w zakresie swojej działalności, zwany dalej "kredytodawcą" udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu w jakiejkolwiek postaci. Artykuł 4 ust. 2 ww. ustawy precyzyjnie wskazuje obligatoryjną zawartość dokumentu umownego, przede wszystkim chroniąc prawo konsumenta do rzetelnej informacji. Dokument umowny musi być tak sformułowany, żeby konsument nie posiadał najmniejszych wątpliwości co do zakresu swoich uprawnień. Jednym z niezbędnych elementów dokumentu umownego jest także informacja o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji do których zapłaty zobowiązany jest konsument. Ustawodawca przesądził, iż pewne informacje bezwzględnie muszą zostać zawarte w dokumencie umownym - zgodnie z uzasadnieniem rządowym do projektu ustawy o kredycie konsumenckim "w art. 4 ust. 2 oraz art. 5 wyliczone zostały postanowienia umowne, które winny się znaleźć w dokumencie umowy". Należy wobec powyższego przyjąć, iż ww. artykuły ustawy o kredycie konsumenckim określają minimalną treść dokumentu umownego.
Z uwagi na fakt, iż w części faktycznie zawartych "umów kredytu gotówkowego w złotych na cele konsumpcyjne dla osób fizycznych" Bank nie zamieścił informacji, o których mowa w art. 4 ust. 2 pkt 9 ustawy o kredycie konsumenckim spełniona zostaje przesłanka bezprawności działania przedsiębiorcy.
Zdaniem organu antymonopolowego zakwestionowane w przedmiotowej decyzji działanie Banku polegające na tym, że w "umowie kredytu gotówkowego w złotych na cele konsumpcyjne dla osób fizycznych" nie zamieszczono informacji o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument - godzi w interes konsumentów, ponieważ konsumenci nie mogą korzystać z zagwarantowanego zapisami ustawy o kredycie konsumenckim prawa do informacji, a także zachwiana jest równowaga stron umowy założona przez ustawodawcę w ww. ustawie - to konsument, wbrew intencjom ustawodawcy, staje się słabszą stroną stosunku zobowiązaniowego.
Do stwierdzenia stosowania przedmiotowej praktyki niezbędne jest wykazanie, iż bezprawne działanie przedsiębiorcy godzące w interes konsumentów, dotyczy tzw. zbiorowego interesu konsumentów. W niniejszej sprawie mamy do czynienia z naruszeniem interesów nieograniczonej liczby konsumentów, których nie da się zidentyfikować tzn. aktualnych, a zwłaszcza potencjalnych klientów oddziału Banku, gdyż umowa której dotyczył zarzut była częścią oferty skierowanej do nieograniczonego kręgu odbiorców i każdy zainteresowany "umową kredytu gotówkowego w złotych na cele konsumpcyjne dla osób fizycznych" został dotknięty przedmiotową praktyką. Konsument jest zmuszony samodzielnie dokonywać stosownych obliczeń co utrudnia mu właściwą ocenę skierowanej do niego oferty, jak i właściwe określenie zakresu ciążących na nim obowiązków. Jakkolwiek kwestionowane zachowanie istotnie wystąpiło jedynie w przypadku jednego z oddziałów banku, to okoliczność ta nie może stanowić przesłanki, dla której zmieni się negatywna ocena takiego działania.
W przedmiotowej sprawie zaistniały łącznie obie przesłanki konieczne do uznania zachowania przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów - bezprawne działanie przedsiębiorcy i naruszenie zbiorowych interesów konsumentów.
W związku z powyższym należało orzec jak w punkcie I sentencji.
Bankowi zarzucono również poodejmowanie bezprawnych działań noszących znamiona praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, co może stanowić naruszenie art. 23a ust. 1 i 2 ustawy antymonopolowej, w ten sposób, że w "umowie o kredyt złotowy" Bank stosuje postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów, uznanych za niedozwolone tj.: "Spory wynikłe z wykonywania niniejszej umowy rozstrzygane będą przez Sąd właściwy dla siedziby jednostki organizacyjnej Banku". Posługiwanie się postanowieniem, które zostało wpisane do rejestru niedozwolonych postanowień umownych, po uznaniu go przez Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone, jest zakazane z mocy prawa.
Jak już wspomniano w toku postępowania Bank podniósł, iż kwestionowany zapis niezwłocznie zostanie usunięty z wzorców umów oraz umów zawieranych z klientami Banku, a także, iż krótki okres jaki upłynął od wpisania ww. zapisu do rejestru spowodował, że nie dokonano jeszcze odpowiedniej modyfikacji umów. Argument powyższy nie może jednakże stanowić usprawiedliwienia dla stosowania ww. postanowienia po tej dacie nawet z uwzględnieniem czasu niezbędnego na aktualizację wzorców umów proponowanych konsumentom. Zgodnie z art. 47945 § 1 i § 2 Kpc Prezes Urzędu prowadzi na podstawie prawomocnych wyroków uwzględniających powództwo w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, rejestr postanowień wzorców uznanych za niedozwolone. Zgodnie z § 3 rejestr ten jest jawny. Zgodnie z ww. zapisami każdy z przedsiębiorców może uzyskać stosowne informacje, o ile dochowa należytej staranności. Ułatwieniem jest publikacja ww. rejestru w formie elektronicznej na stronie www.uokik.gov.pl, co oznacza, że dostęp do ww. informacji jest bardzo łatwy.
Ze względu na rozszerzoną skuteczność klauzul (art. 47943 Kpc - wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy, o którym mowa w art. 47945 Kpc), spełniają one funkcję podobną do przepisów prawa. Tak więc, dokonując oceny treści postanowień umownych wykorzystywanych przez przedsiębiorców we wzorcach umownych należy wykorzystywać reguły interpretacji wykształcone w nauce prawa i praktyce orzeczniczej (wykładnia językowa, systemowa, funkcjonalna i inna). Stąd też, niedozwolone będą takie postanowienia umów, które mieszczą się w "hipotezie" klauzuli wpisanej do rejestru, której treść zostanie ustalona w oparciu o dokonaną jej wykładnię. Nie jest zatem konieczna dokładna, literalna identyczność klauzuli wpisanej do rejestru i klauzuli z nią porównywanej. Treść klauzuli wpisanej do rejestru brzmi: "Wszelkie spory wynikłe na tle zawartej umowy podlegają wyłączności sądu powszechnego dla siedziby firmy przyjmującej zamówienie." Analiza porównawcza zapisów ww. klauzuli z klauzulą stosowaną przez Bank pozwala na wyciągnięcie następujących wniosków. Zarówno klauzula wpisana do rejestru jak i klauzula stosowana przez Bank wskazuje na poddanie sporów pod rozstrzygnięcie sądu, którego właściwość określona jest według siedziby przedsiębiorcy, który ww. zapis stosuje. Różnice, które występują w przedmiotowych zapisach wynikają wyłącznie z zastosowania odmiennej stylistyki i w żaden sposób analiza ich treści nie pozwala na wyciągnięcie odmiennych wniosków. Każdy zatem spór związany z zawartą umową podlegać będzie rozstrzygnięciu podejmowanemu przez sąd właściwy dla siedziby jednostki organizacyjnej oferenta - co więcej posłużenie się sformułowaniem "siedziba jednostki organizacyjnej Banku" bez sprecyzowania o jaką jednostkę chodzi jest tym bardziej naganne, gdyż liczba oddziałów Banku wynosi 96. Każdy z ww. zapisów wyłącza rozpoznanie sprawy przez sąd właściwy miejscowo w przypadku, gdy miejsce zamieszkania lub siedziby konsumenta będzie inne niż miejsce jednostki organizacyjnej Banku. Z tego względu konsument może być zmuszony do prowadzenia procesu przed sądem w miejscowości odległej od swojego miejsca zamieszkania, co w świetle ww. przepisu jest niedopuszczalne. Przedmiotowy zapis wyłącza także rozpoznanie sprawy przed sądem właściwym według właściwości przemiennej w świetle art. 33-35 Kpc.
Zgodnie z art. 365 § 1 Kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Sąd, orzekając co do postanowienia, iż jest to niedozwolone postanowienie umowne stwierdza, iż kształtuje ono prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, równocześnie rażąco naruszając jego interesy. Praktyka polegająca na realizacji umów zawartych z konsumentami i zawierających niedozwolone postanowienia umowne, a także ewentualne zamieszczanie w nowo zawieranych umowach, postanowień, które zostały wpisane do rejestru niedozwolonych postanowień umownych, narusza zbiorowy interes konsumentów.
W związku z powyższym należało orzec jak w punkcie II sentencji. [...]