Stosowanie przez komisje lekarskie do spraw inwalidztwa i zatrudnienia oraz lekarzy działających w zakresie orzecznictwa inwalidzkiego zasad orzekania o inwalidztwie, rencie chorobowej, zasiłku wyrównawczym, dziecku kalekim oraz procentowym uszczerbku na zdrowiu, spowodowanym skutkami wypadków i chorób zawodowych.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.ZUS.1980.3/4.9

Akt utracił moc

Wersja od: 31 marca 1982 r.

WYTYCZNE

PREZESA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

z dnia 12 sierpnia 1980 r.

dotyczące stosowania przez komisje lekarskie do spraw inwalidztwa i zatrudnienia oraz lekarzy działających w zakresie orzecznictwa inwalidzkiego zasad orzekania o inwalidztwie, rencie chorobowej, zasiłku wyrównawczym, dziecku kalekim oraz procentowym uszczerbku na zdrowiu, spowodowanym skutkami wypadków i chorób zawodowych.

znak: Os-70-1/80

W oparciu o ustalenia § 11, ust.2, pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 1968 roku w sprawie ustroju, zakresu działania komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu odwoławczego oraz nadzoru nad działalnością tych komisji (Dz. U. nr 31, poz. 206 z późniejszymi zmianami), celem prawidłowego stosowania zasad orzekania w sprawach rozpatrywanych przez komisje lekarskie - polecam i wyjaśniam, co następuje:

ROZDZIAŁ  I

INWALIDZTWO

Zasady ogólne

§ 1. Inwalidą jest osoba, u której stałe lub długotrwałe naruszenie sprawności organizmu (fizyczne, psychiczne lub psychofizyczne zmiany w stanie zdrowia) powoduje częściową lub całkowitą niezdolność do wykonywania zatrudnienia i do zarobkowania.

§  2.

1. Za stałe zmiany w stanie zdrowia uważa się zmiany, które powodując upośledzenie czynności organizmu,według wiedzy lekarskiej nie rokują poprawy.

2. Za długotrwałe zmiany w stanie zdrowia uważa się zmiany, które powodując upośledzenie czynności organizmu przez okres przekraczający 6 miesięcy od daty wyczerpania zasiłku chorobowego, według wiedzy lekarskiej mogą ulec poprawie.

§ 3. Zmiany w stanie zdrowia określa się poprzez ustalenie pełnego rozpoznania lekarskiego, przy czym w rozpoznaniu tym należy choroby lub kalectwa i ich stan czynnościowy uszeregować w takiej kolejności, w jakiej one rzutują na naruszenie sprawności organizmu.

§ 4. Przy ocenie niezdolności do wykonywania zatrudnienia i zarobkowania należy łącznie brać pod uwagę:

1) charakter i zaawansowanie procesów chorobowych oraz ich wpływ na stan czynnościowy organizmu,

2) pozostałe sprawności psychofizyczne organizmu oraz stopień przystosowania do ubytków anatomicznych, kalectw, skutków choroby

3) wiek, płeć

4) posiadane wykształcenie i kwalifikacje, zawód, wykonywane zatrudnienie i warunki pracy, osiągane zarobki oraz możliwości dalszego wykonywania zatrudnienia i zarobkowania,

5) możliwości całkowitego lub częściowego przywrócenia zdolności do wykonywania zatrudnienia i zarobkowania poprzez leczenie z wykorzystaniem uprawnień do renty chorobowej oraz poprzez rehabilitację zawodową.

Zasady zaliczania do jednej z grup inwalidów.

§ 5. Ustawa o pze, określająca w art. 12 pojęcie inwalidztwa, uzależniła stopień tego inwalidztwa od zmian w stanie zdrowia oraz rozmiaru niezdolności do wykonywania zatrudnienia i zarobkowania.

§  6.

1. Do III grupy inwalidów zalicza się osoby, u których zdolność do zarobkowania została ograniczona w sposób istotny i które są:

- częściowo niezdolne do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia,

- w pełni niezdolne do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia, zdolne natomiast do zatrudnienia niżej kwalifikowanego.

2. Pod pojęciem ograniczenia w sposób istotny zdolności do zarobkowania, rozumie się obniżenie tej zdolności co najmniej o ¹/₃ w porównaniu do zdolności, jaką wykazują pracownicy o podobnym wykształceniu i przygotowaniu zawodowym, posiadający pełną sprawność biologiczną.

3. W stosunku do osób, które nie pozostają w zatrudnieniu (nie pracują), należy ocenić, czy osoby te - biorąc pod uwagę stopień naruszenia sprawności organizmu - posiadają obniżenie co najmniej o ¹/₃ zdolności do zarobkowania w stosunku do zdolności pracowników pełnosprawnych, o podobnym wykształceniu i przygotowaniu zawodowym.

4. Za dotychczasowe zatrudnienie należy rozumieć zatrudnienie najdłużej wykonywane na przestrzeni ostatnich 10 lat lub zatrudnienie najwyżej kwalifikowane, wykonywane ostatnio przed złożeniem wniosku o ustalenie inwalidztwa.

5. Za zatrudnienie niżej kwalifikowane należy rozumieć zatrudnienie, które wymaga od pracownika mniejszych kwalifikacji i przygotowania zawodowego.

6. Do III grupy inwalidów zalicza się także osoby, posiadające szczególne naruszenie sprawności organizmu:

a) brak co najmniej 4 palców ręki lub 3 palców łączne z kciukiem; brak co najmniej stopy,

b) wyraźnie zaznaczone trwałe przykurcze lub zesztywnienia palców z zupełnym zniesieniem zdolności chwytnych ręki; zesztywnienia kręgosłupa, stawów: łokciowego, barkowego, biodrowego, kolanowego w położeniu czynnościowo niekorzystnym oraz stawu skokowego z wadliwym ustawieniem stopy, powodującym znaczne zaburzenia w chodzeniu i staniu, które nie dają się wyrównać za pomocą obuwia lub aparatów ortopedycznych,

c) skrócenie kończyny dolnej o więcej niż 6 cm, powodujące znaczne zaburzenia w chodzeniu i staniu, które nie dają się wyrównać za pomocą obuwia lub aparatów ortopedycznych,

d) bezwład kończyny,

e) neurologiczne następstwa uszkodzeń urazowych czaszki z wgnieceniem kości czaszki lub znacznym pourazowym ubytkiem kości czaszki,

f) brak gałki ocznej lub praktyczną ślepotę jednego oka,

g) stan po usunięciu jednego płuca,

h) stan po całkowitej resekcji żołądka,

i) całkowitą głuchotę

oraz inne naruszenia sprawności organizmu będące następstwem urazu, które ograniczają tę sprawność w stopniu nie mniejszym niż wymienione w lit. a-i.

7. Do III grupy inwalidów zalicza się ponadto osoby, u których stwierdzono obuoczną bezsoczewkowość oraz osoby, u których ostrość wzroku (po korekcji) w oku lepszym nie przekracza 0,25.

§  7.

1. Do II grupy inwalidów zalicza się wyłącznie te osoby, które ze względu na zmiany w stanie zdrowia są całkowicie niezdolne do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia i dla których praca w warunkach zwykłych jest przeciwwskazana.

2. Osoby, o których mowa w ust. 1 mogą być zatrudnione w warunkach specjalnie stworzonych (patrz § 20 i 21 wytycznych). Wykonywanie tego rodzaju zatrudnienia nie stanowi przeszkody w zaliczeniu do II grupy inwalidów.

3. Do II grupy inwalidów zalicza się ponadto osoby, u których stwierdza się obniżenie ostrości wzroku (po korekcji) w oku lepszym w granicach 0,06-0,1 oraz osoby, u których stwierdza się zwężenie pola widzenia do ok. 30º.

§  8.

1. Do I grupy inwalidów zalicza się osoby, które ze względu na zmiany w stanie zdrowia są całkowicie niezdolne do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia, a ponadto wymagają zarówno stałej jak i długotrwałej opieki i pielęgnacji innej osoby.

2. Osoby, o których mowa w ust. 1 mogą być przysposobione do niektórych rodzajów zajęć i zarobkowania w specjalnie dla nich przystosowanych indywidualnych warunkach, co nie stanowi przeszkody w zaliczeniu ich do I grupy inwalidów.

3. Pod pojęciem stałej opieki innej osoby rozumie się pomoc w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życia codziennego takich jak: poruszanie się w mieszkaniu, przyjmowanie pokarmów, mycie się, ubieranie, załatwianie czynności fizjologicznych.

4. Do I grupy inwalidów zalicza się także osoby:

- chore obłożnie, u których stan obłożności przewiduje się na okres dłuższy niż 6 miesięcy,

- chore psychicznie, których stan zagraża otoczeniu lub samemu choremu,

- z zaawansowanymi zmianami starczymi o charakterze otępiennym, których nasilenie może stanowić również niebezpieczeństwo dla otoczenia lub samego chorego,

- w wieku ponad 80 lat.

5. Do I grupy inwalidów zalicza się ponadto osoby, u których stwierdzono całkowitą ślepotę obuoczną lub praktyczną ślepotę obuoczną (ostrość wzroku - po korekcji - w oku lepszym nie przekracza 0,05, albo bardzo znaczne zwężenie pola widzenia do ok. 20º). Kryteria te odnoszą się również do osób, które ukończyły 80 rok życia i pobierając świadczenia emerytalno-rentowe ubiegają się o ustalenie inwalidztwa I grupy z powodu chorób narządu wzroku. Ze względu na specyfikę procesu rehabilitacji inwalidów I grupy z tytułu wzroku, wśród których obok osób nie posiadających poczucia światła spotyka się osoby ze wzrokiem szczątkowym, w uzasadnieniu orzeczenia oraz w wypisie z jego treści należy zamieszczać adnotację o funkcjonalnym stanie wzroku "całkowicie niewidomy" lub "niewidomy ze szczątkowym wzrokiem".

§  9.

1. Datę lub okres powstania inwalidztwa ustala się wyłącznie w oparciu o dokumentację lekarską pochodzącą z okresu, na który ma być ustalona ta data. Dokumentacja lekarska nie jest wymagana w przypadkach kalectw lub schorzeń, które według wiedzy lekarskiej uznane są za wrodzone lub powstałe w dzieciństwie.

2. Datę lub okres powstania inwalidztwa ustala się:

1) w sprawach rentowych - na żądanie organu rentowego oraz w tych przypadkach, w których w toku postępowania orzeczniczego stwierdzi się niewątpliwie, że inwalidztwo powstało przed podjęciem zatrudnienia względnie w okresie dłuższym niż 18 miesięcy po ustaniu zatrudnienia lub po wyczerpaniu uprawnień do renty chorobowej (okres pobierania renty chorobowej jest równorzędny z okresem zatrudnienia),

2) w sprawach innych niż rentowe - z urzędu, w czasie badania pierwszorazowego, biorąc także pod uwagę pytanie, które może postawić instytucja uprawniona do wnioskowania o badanie.

3. W odniesieniu do chorób zawodowych, datę powstania inwalidztwa ustala się wyłącznie na pytanie organu rentowego. Podstawą ustalenia tej daty jest dokumentacja lekarska. Data wydania decyzji państwowego inspektora sanitarnego o stwierdzeniu choroby zawodowej nie musi być równoznaczna z datą powstania inwalidztwa w związku z chorobą zawodową.

4. Istotne pogorszenie w stanie inwalidztwa istniejącego przed podjęciem zatrudnienia ustala się tylko wówczas, kiedy pogorszenie to nastąpiło w okresie zatrudnienia i:

- powoduje samo przez się inwalidztwo co najmniej III grupy lub

- uzasadnia zaliczenie badanego do wyższej grupy inwalidów.

5. W sprawach badań kontrolnych przeprowadzanych z urzędu lub na wniosek zainteresowanego, należy - stwierdzając pogorszenie stanu zdrowia, uzasadniające zaliczenie do wyższej grupy inwalidów - ustalić również datę powstania inwalidztwa wyższej grupy (miesiąc, rok) jeżeli dokumentacja lekarska lub wyniki badania przedmiotowego pozwalają na określenie tej daty.

W pozostałych przypadkach - mimo zaliczenia badanego do wyższej grupy inwalidów - należy stwierdzić, że daty powstania inwalidztwa wyższej grupy nie da się ustalić.

Związki przyczynowe inwalidztwa

§  10.

1. Na zapytanie organu rentowego ustala się związek inwalidztwa:

a) z wypadkiem przy pracy - w oparciu o protokół powypadkowy,

b) z wypadkiem w drodze do pracy i z pracy oraz z wypadkiem przy pracy w gospodarstwie rolnym - w oparciu o kartę wypadku,

c) z wypadkiem w szczególnych okolicznościach - w oparciu o dowody właściwych organów i instytucji,

d) z chorobą zawodową - w oparciu o decyzję państwowego inspektora sanitarnego o stwierdzeniu choroby zawodowej,

e) ze służbą wojskową, wypadkiem w służbie wojskowej, działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojenny - w oparciu o orzeczenia wojskowych komisji lekarskich oraz

f) z pobytem w obozie koncentracyjnym - w oparciu o zaświadczenie Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZboWiD).

2. Na zapytanie organu rentowego ustala się także, czy inwalidztwo pozostaje w związku z prześladowaniem w więzieniu hitlerowskim.

3. W przypadku łącznego wystąpienia różnych okoliczności powodujących inwalidztwo (np. wypadek przy pracy i pobyt w obozie koncentracyjnym) należy - poza grupą inwalidów z ogólnego stanu zdrowia - również odrębnie dla każdej z tych okoliczności ustalić osobną grupę inwalidów.

4. W przypadku stwierdzenia, że jedną z przyczyn chorobowych inwalidztwa są schorzenia (kalectwa) narządu ruchu lub narządu wzroku należy dodatkowo - na pytanie właściwego organu lub instytucji - ustalić grupę inwalidów spowodowaną tymi schorzeniami, jeżeli stopień zmian każdego z tych schorzeń uzasadnia zaliczenie co najmniej do III grupy inwalidów. Okoliczność tę wpisuje się w orzeczeniu i w wypisie z jego treści.

5. Przy ustalaniu związku inwalidztwa z wypadkiem przy pracy, którego skutkiem jest całkowita lub praktyczna ślepota obu oczu, a narząd wzroku był już uszkodzony przed wypadkiem i powodował inwalidztwo (np. III grupy inwalidów przed podjęciem zatrudnienia) - należy orzec, że inwalidztwo I grupy z powodu narządu wzorku powstaje w związku z tym wypadkiem.

Jeżeli brak jest podstaw do przyjęcia, że następstwa wypadku, który uprzednio powodował inwalidztwo III grupy, doprowadziły do praktycznej lub całkowitej ślepoty - należy orzec inwalidztwo I grupy z tytułu narządu wzroku z ogólnego stanu zdrowia i nadal III grupę inwalidów w związku z wypadkiem.

§  11.

1. Inwalidztwo pozostające w związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojenny, jest to inwalidztwo będące następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób oraz ich skutków, które zostały uznane przez wojskową komisję lekarską za pozostające w związku z tymi działaniami.

2. W sprawach rozpatrywanych po raz pierwszy - po przeprowadzeniu badania - wydaje się orzeczenie wstępne, które powinno zawierać opis badania ze zwróceniem szczególnej uwagi na skutki zranień, kontuzji, obrażeń i schorzeń, mogących być następstwem działań wojennych lub mających charakter wojenny, szczegółowe rozpatrywanie oraz grupę inwalidów wyłącznie z ogólnego stanu zdrowia.

3. Orzeczenie wstępne - również w przypadku braku inwalidztwa z przyczyn ogólnych - wraz z aktami rentowymi kieruje się do rejonowej wojewódzkiej komisji lekarskiej. Orzeczenie tej komisji jest wiążące w zakresie uznania związku zranień, kontuzji, obrażeń lub schorzeń z działaniami wojennymi i wraz z orzeczeniem wstępnym stanowi podstawę do wydania orzeczenia ostatecznego o związku inwalidztwa po zaocznym rozpatrzeniu sprawy.

4. W przypadku złożenia odwołania lub podniesienia zarzutu wadliwości, przed ostatecznym rozpatrzeniem sprawy należy - po wydaniu orzeczenia wstępnego - uzyskać orzeczenie okręgowej wojskowej komisji lekarskiej zarówno w przypadku zaliczenia badanego do jednej z grup inwalidów z ogólnego stanu zdrowia, jak też ustalenia braku inwalidztwa.

5. Nie zachodzi potrzeba kierowania sprawy do okręgowej wojskowej komisji lekarskiej wówczas, gdy zainteresowany został uznany za inwalidę wojennego, a odwołanie lub zarzut wadliwości dotyczy wyższej grupy inwalidów.

6. W przypadku zgłoszenia przez inwalidę wojennego wnioski o ponowne badanie ze względu na pogorszenie stanu zdrowia, nie zachodzi konieczność ponownego rozpatrywania sprawy przez rejonową wojskową komisję lekarską, chyba że w czasie badania stwierdzono nowe schorzenia (kalectwa), co do związku których wojskowa komisja lekarska nie wypowiadała się.

7. W sprawach inwalidów wojenny nie wyznacza się terminów badań kontrolnych.

8. Jeżeli w aktach sprawy znajdują się orzeczenia inwalidzkich komisji rewizyjno-lekarskich (IKRL) lub odwoławczych komisji lekarskich (IKO) ustalające związek zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób i ich skutków z działaniami wojennymi, sprawa ta nie wymaga skierowania do wojskowej komisji lekarskiej, chyba że w czasie badania zostaną stwierdzone nowe schorzenia (kalectwa), co do związku których komisja ta nie wypowiadała się.

§  12.

1. Inwalidztwo wojskowe jest to inwalidztwo, które powstało:

1) w czasie odbywania czynnej służby wojskowej w okresie pokoju,

2) w ciągu 3 lat od daty zwolnienia ze służby, jeżeli inwalidztwo jest następstwem chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania służby wojskowej.

2. Przy orzekaniu o związku inwalidztwa ze służbą wojskową wiążące są ustalenia zawarte w orzeczeniach wojskowych komisji lekarskich w zakresie związku zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób z tą służbą.

3. Jeżeli wojskowa komisja lekarska nie ustali związku zranień, kontuzji i innych obrażeń ze służbą wojskową, należy rozważyć, czy istniejące inwalidztwo spowodowane zostało schorzeniami powstałymi w czasie tej służby, lecz bez związku z tą służbą.

4. Żołnierz zwolniony z zasadniczej służby wojskowej z powodu czasowej niezdolności do tej służby, stwierdzonej orzeczeniem wojskowej komisji lekarskiej, zalicza się - na czas trwania niezdolności do wykonywania zatrudnienia - do jednej z grup inwalidów. Dotyczy to żołnierzy, którzy nie mają uprawnień do pobierania zasiłku chorobowego.

5. Związek śmierci ze służbą wojskową żołnierza zwolnionego ze służby, który zmarł poza wojskowym zakładem leczniczym oraz związek śmierci inwalidy ze służbą wojskową, ustala się w oparciu o orzeczenie rejonowej wojskowej komisji lekarskiej.

§  13.

1. Inwalidztwo pozostające w związku z pobytem w obozie koncentracyjnym jest to inwalidztwo spowodowane skutkami zranień, kontuzji i obrażeń doznanych w czasie pobytu w obozie oraz schorzeń powstałych w czasie pobytu w obozie, lub po zwolnieniu z tego obozu pod warunkiem, że do ich powstania przyczynił się pobyt w obozie.

2. Fakt pobytu osoby zainteresowanej w obozie koncentracyjnym stwierdza zaświadczenie (karta kombatancka) wydane według ustalonego wzoru przez Zarząd Wojewódzki ZBoWiD.

3. Za pozostające w związku z pobytem w obozie koncentracyjnym uważa się w szczególności:

I. Utrwalony poobozowy zespół pourazowy

1. skutki urazów czaszki:

a) encephalopatia

b) cerebrastenia

c) padaczka pourazowa

d) inne neurologiczne zespoły pourazowe

2. skutki urazów klatki piersiowej

a) deformacje klaki piersiowej

b) ograniczenie wydolności oddechowej po urazach klatki piersiowej

3. skutki urazów kręgosłupa i kończyn:

a) stany po złamaniach i innych ciężkich urazach kości i stawów,

b) przewlekłe stany zapalne kości

4. skutki urazów narządów jamy brzusznej

5. skutki eksperymentów pseudo-medycznych.

II. Wieloukładowa nieodwracalna przewlekła choroba poobozowa (t.zw. K.Z. Syndrom), jako późne następstwa obozowej traumatyzacji psychosomatycznej

1. choroby układu krążenia

2. choroba nadciśnieniowa

3. choroby układu oddechowego (pozapalne płuc i opłucnej)

4. choroby przewodu pokarmowego

a) choroba wrzodowa i jej następstwa

b) choroby wątroby i dróg żółciowych

c) choroby trzustki

d) choroby jelita grubego

5. przewlekłe stany zapalne układu moczowego

6. gruźlica i jej następstwa

7. zmiany zwyrodnieniowe stawów

8. cukrzyca

9. następstwa chorób narządu rodnego przebytych w obozie

10. organiczne zmiany centralnego i obwodowego układu nerwowego i narządów zmysłów.

III. Poobozowa astenia przewlekła postępująca (z dominacją objawów neuro-psychicznych lub somatyczno-wegetatywnych)

1. stany neurasteniczno-depresyjne

2. charakteropatie

3. psychozy

4. nerwice.

IV. Poobozowe przedwczesne starzenie

1. miażdżyca uogólniona

2. zespoły psychoorganiczne

3. przedwczesne zmiany inwolucyjne

4. przedwczesne ograniczenie sprawności fizycznej.

4. Przy rozpatrywaniu związku inwalidztwa z pobytem w obozie koncentracyjnym zarówno w sprawach pierwszorazowych, jak i zgłoszonych pogorszeniach w stanie zdrowia, obowiązkowy jest udział lekarza-przedstawiciela ZBoWiD delegowanego przez Zarząd Wojewódzki tego Związku.

5. Zgłoszenie przez lekarza-przedstawiciela ZboWiD zdania odrębnego do wydanego orzeczenia, traktuje się jak wniesienie odwołania. Sprawa, po jej zaopiniowaniu, zostaje skierowana do rozpatrzenia przez wojewódzką komisję lekarską do spraw inwalidztwa i zatrudnienia także z udziałem lekarza-przedstawiciela ZboWiD. W posiedzeniu wojewódzkiej komisji lekarskiej nie może brać jednak udziału lekarz, który zgłosił odrębne zdanie.

6. W sprawach dotyczących ustalenia związku inwalidztwa z pobytem w obozie koncentracyjnym nie ustala się daty powstania tego inwalidztwa i nie wyznacza terminu badania kontrolnego.

§ 14. W sprawach, w których organ rentowy zada pytanie "czy inwalidztwo pozostaje w związku z prześladowaniem w więzieniu hitlerowskim" (§ 10 ust. 2 wytycznych), stosuje się tryb i zasady orzecznicze dotyczące ustalania związku inwalidztwa z pobytem w obozie koncentracyjnym.

Orzekanie o zdolności do zawodu

§  15.

1. Na wniosek uprawnionego organu, a także na wniosek organu rentowego orzeka się o zdolności do wykonywania określonego zawodu:

- prokuratora,

- adwokata,

- sędziego w sądzie powszechnym i sędziego w okręgowym sądzie pracy i ubezpieczeń społecznych,

- notariusza,

- pracownika nauki,

- dyplomowanego bibliotekarza,

- dyplomowanego pracownika dokumentacji naukowej,

- nauczyciela,

- pracownika urzędu administracji państwowej,

- funkcjonariusza pożarnictwa,

- funkcjonariusza straży leśnej.

2. W odniesieniu do osób, o których mowa w ust. 1 stosuje się kryteria obowiązujące przy orzekaniu o inwalidztwie. W sprawach tych osób należy - uwzględniając opinię instytucji występującej o badanie - dokonać oceny stanu inwalidztwa oraz ustalić, czy schorzenia (kalectwa) powodujące inwalidztwo czynią badanego trwale niezdolnym do wykonywania określonego zawodu lub pełnienia określonej funkcji.

3. Orzeczenie trwałej niezdolności do wykonywania określonego zawodu lub pełnienia określonej funkcji może zachodzić przy istnieniu I, II lub III grupy inwalidów (np. funkcjonariusz straży leśnej zaliczony do III grupy inwalidów z powodu amputacji kończyny dolnej - niezdolny do pełnienia dotychczasowej funkcji; adwokat z tym samym kalectwem i tą samą grupą inwalidów - zdolny do pracy w swoim zawodzie).

4. Fakt zaliczenia do jednej z grup inwalidów nie wyklucza możliwości uznania osoby badanej za zdolną do wykonywania określonego zawodu lub pełnienia określonej funkcji (inwalida I grupy niewidomy od dzieciństwa, który ukończył studia i pracuje w zawodzie nauczyciela; inwalida II lub III grupy z niedowładem kończyn dolnych, ew. po amputacji tych kończyn - zdolny do kontynuowania pracy naukowej).

§  16.

1. Przy orzekaniu o zdolności do wykonywania zawodu nauczyciela należy ustalić, czy stwierdzone schorzenia (kalectwa) powodują:

1) trwałą niezdolność do wykonywania pracy nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć na zajmowanym stanowisku,

2) czasową niezdolność do wykonywania pracy nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć na zajmowanym stanowisku.

2. Ustalenie trwałej, bądź czasowej (w przypadku zaliczenia do III grupy inwalidów) niezdolności do wykonywania pracy w pełnym wymiarze zajęć, nie wyklucza możliwości określenia wskazań do pracy w zawodzie nauczyciela w ograniczonym wymiarze zajęć. W tych przypadkach nie należy ustalać godzinowego wymiaru zajęć.

3. Ustalenie trwałej niezdolności do wykonywania pracy nauczyciela nie musi być równoznaczne z orzeczeniem trwałości inwalidztwa.

4. Orzeczenie inwalidztwa jednej z grup nie wyklucza możliwości ustalenia pełnej zdolności do wykonywania pracy w zawodzie nauczyciela; w szczególności dotyczy to przypadków, w których przyczyną inwalidztwa są szczególne naruszenia sprawności organizmu (§ 6 ust. 6 wytycznych).

5. W stosunku do nauczycieli nie ustala się uprawnień do renty chorobowej.

6. Ustalenia dotyczące trwałej, bądź czasowej niezdolności do wykonywania pracy nauczyciela należy zamieścić w części orzeczenia dotyczącej wskazań i przeciwwskazań, w uzasadnieniu orzeczenia, a także w wypisie z jego treści (formularz N-8).

§ 17. Orzekanie o trwałej niezdolności do pełnienia służby w jednostkach ochrony przeciwpożarowej dokonuje się wyłącznie na wniosek organu rentowego w odniesieniu do funkcjonariuszy pożarnictwa, którzy ubiegają się o uzyskanie uprawnień do wcześniejszej emerytury (kobiety - 50 lat, mężczyźni - 55 lat).

§  18.

1. W przypadku ustalenia przez kolejową komisję lekarską trwałej niezdolności do wykonywania pracy na stanowisku związanym bezpośrednio z bezpieczeństwem ruchu pociągów należy podczas badania pierwszorazowego orzec inwalidztwo jednej z grup na okres jednego roku. Podczas badań kontrolnych stosuje się kryteria obowiązujące przy orzekaniu o inwalidztwie.

2. Za pracowników zatrudnionych na stanowiskach związanych bezpośrednio z bezpieczeństwem ruchu pociągów uważa się:

a) maszynistę (pomocnika maszynisty),

b) kierowcę lokomotywki spalinowej,

c) palacza parowozu,

d) dyżurnego ruchu,

e) nastawniczego (starszego nastawniczego),

f) zwrotniczego (starszego zwrotniczego)

g) kierownika pociągu,

h) konduktora,

i) hamulcowego,

j) ustawiacza (starszego ustawiacza),

k) manewrowego.

§ 19. Przy ocenie inwalidztwa rolników gospodarujących indywidualnie należy wszechstronnie rozważyć, czy pozostające zdolności psychofizyczne pozwalają na wykonywanie zawodu rolnika w pełnym zakresie.

Wskazania i przeciwwskazania

§ 20. Wskazania do leczenia, rehabilitacji leczniczej lub rehabilitacji zawodowej ustala się we wszystkich sprawach tego wymagających. Wskazania te są wiążące dla zakładów społecznych służby zdrowia.

§  21.

1. Wskazania i przeciwwskazania do zatrudnienia, które są wiążące dla zakładów społecznych służby zdrowia oraz dla zakładów pracy zatrudniających inwalidów, ustala się w każdym przypadku zaliczenia do jednej z grup inwalidów.

2. Przy ustalaniu wskazań i przeciwwskazań do zatrudnienia należy brać pod uwagę:

- aktualny stan zdrowia badanego,

- pozostałe sprawności fizyczne, psychiczne i psychofizyczne badanego,

- możliwości przywrócenia zdolności do zatrudnienia przez leczenie i rehabilitację,

- posiadane kwalifikacje ogólne i dotychczasowe przygotowanie zawodowe oraz

- charakter pracy i warunki, w jakich się ona ma odbywać (np. mikroklimat, oświetlenie, rytm pracy, pozycja, zmianowość, obciążenie poszczególnych narządów itp.).

3. Pod pojęciem warunków szczególnych, specjalnych lub chronionych należy rozumieć warunki stworzone na stanowiskach pracy przewidzianych dla inwalidów w zwykłych zakładach pracy lub w spółdzielczości inwalidzkiej.

4. Ustalanie wskazań do pracy w warunkach chronionych powinno dotyczyć przede wszystkim niewidomych, inwalidów z powodu gruźlicy, głuchych z dodatkowym kalectwem, psychicznie chorych, epileptyków, umysłowo upośledzonych oraz inwalidów z ciężkimi uszkodzeniami narządu ruchu (szczególnie paraplegików i z chorobami gośćcowymi) - zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 kwietnia 1971 roku, Dz. Urz. MZiOS nr 10, poz. 49.

5. W odniesieniu do inwalidów III grupy należy ustalić przede wszystkim przeciwwskazania do zatrudnienia, które w sposób możliwie dokładny powinny wykluczać rodzaje i stanowiska pracy przeciwwskazane ze względu na stan zdrowia oraz warunki, w jakich inwalida nie może być zatrudniony. Przy ustalaniu wskazań do zatrudnienia należy uwzględnić możliwość zaproponowania odpowiedniego zatrudnienia przez wojewódzkie przychodnie medycyny przemysłowej, wojewódzkie przychodnie rehabilitacyjne lub regionalne przychodnie służby zdrowia Związku Spółdzielni Inwalidów.

U rolników badanych na wniosek organów spraw wewnętrznych (dla uzyskania odroczenia zasadniczej służby wojskowej lub przedterminowego zwolnienia z wojska), którzy zostali zaliczeni do III grupy inwalidów, należy wyraźnie określić w jakim zakresie rolnik jest zdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. W przypadku, gdy zdolność do pracy w gospodarstwie rolnym jest zniesiona, należy wyraźnie to ustalić.

6. W odniesieniu do inwalidów I lub II grupy, którzy mogą podjąć zatrudnienie w warunkach specjalnych lub chronionych, w pracy nakładczej lub w specjalnie przystosowanych indywidualnych warunkach pracy należy ustalić przede wszystkim wskazania do zatrudnienia, przykładowo określające rodzaje prac dostępnych dla inwalidów oraz określić warunki, w jakich te prace mogą być wykonywane.

7. W przypadkach, w których stan zdrowia inwalidy I lub II grupy nie pozwala na podjęcie jakiegokolwiek zatrudnienia, należy ustalić: "przeciwwskazana każda praca". Stwierdzenie takie może być podjęte tylko wówczas, gdy stan zdrowia badanego nie pozwala absolutnie na wykonywanie jakiejkolwiek pracy, nawet w warunkach szczególnych, chronionych, w pracy nakładczej, na specjalnych stanowiskach, względnie gdy wykonywanie takiej pracy może powodować dalsze pogorszenie w stanie zdrowia.

8. W przypadku ustalenia trwałej lub czasowej niezdolności do wykonywania określonego zawodu lub pełnienia określonej funkcji, należy stwierdzić: "trwale (czasowo) przeciwwskazana praca w zawodzie (funkcji)( ......".

9. W przypadku stwierdzenia, że pracownik wykonuje zatrudnienie bezwzględnie przeciwwskazane z uwagi na rodzaj choroby, a dalsze jego wykonywanie może stanowić zagrożenie życia własnego lub otoczenia (np. padaczka u kierowcy, czy maszynisty), ustalenia te bezwzględnie w każdym przypadku należy umieścić w części przeciwwskazań orzeczenia i w wypisie z jego treści.

10. Przy ponownym rozpatrywaniu sprawy w zakresie ustalonych dla inwalidów wskazań i przeciwwskazań do zatrudnienia, należy wziąć pod uwagę dokumentację odpowiednich zakładów służby zdrowia.

11. W przypadku nie zaliczenia pracownika do jednej z grup inwalidów nie ustala się żadnych wskazań czy przeciwwskazań do zatrudnienia.

Ustalenia te nie dotyczą przypadków orzekania o uprawnieniach do renty chorobowej oraz o potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej.

Badania kontrolne

§  22.

1. Przy orzekaniu o stanie inwalidztwa terminy badań kontrolnych wyznacza się w zasadzie po upływie jednego roku od daty badania.

2. Można wyznaczyć termin badania kontrolnego:

- w okresie krótszym niż jeden rok w przypadkach, w których ocena zdrowia inwalidy wskazuje, że w jego inwalidztwie może nastąpić zmiana,

- w okresie dłuższym niż jeden rok (2-3 lata) w przypadkach, w których przebieg choroby i rokowanie wykazują, że w stanie zdrowia oraz inwalidztwa nie należy się spodziewać zmian w okresie wcześniejszym.

Zarówno wcześniejsze niż jeden rok, jak i późniejsze wyznaczenie terminu badania kontrolnego powinno wynikać z opisu stanu zdrowia przedmiotowego inwalidy i załączonej dokumentacji lekarskiej oraz winno znaleźć swój wyraz w uzasadnieniu orzeczenia.

§  23.

1. Nie wyznacza się badań kontrolnych:

1) u osób, które osiągnęły wiek: kobiety - 55 lat, mężczyźni - 60 lat, chyba, że inwalidztwo tych osób spowodowane zostało urazem,

2) u osób, u których inwalidztwo trwa nieprzerwanie ponad 15 lat licząc od daty powstania inwalidztwa, a w przypadku inwalidów, u których inwalidztwo powstało przed podjęciem zatrudnienia - licząc od daty pogorszenia w stanie zdrowia uprawniającego do przyznania świadczenia,

3) u osób, u których inwalidztwo powstało w związku z działaniami wojennymi lub pobytem w obozie koncentracyjnym (więzieniu hitlerowskim),

4) u wdów pobierających renty rodzinne, które ukończyły 50 lat.

2. Ustalenia podane w ust. 1 pkt 2) nie dotyczą osób, u których inwalidztwo trwa wprawdzie nieprzerwanie 15 lat, ale stwierdzone pogorszenie, uzasadniające zaliczenie do wyższej grupy inwalidów, nie ma charakteru trwałego.

§  24.

1. Nie wyznacza się terminu badania kontrolnego również w przypadkach, w których inwalidztwo spowodowane jest następującymi schorzeniami (kalectwami):

I. Choroby narządów wewnętrznych

1. choroba nadciśnieniowa w III okresie,

2. niewydolność wieńcowa III stopnia,

3. stała niewydolność krążenia nie poddająca się trwałemu wyrównaniu,

4. przewlekłe choroby płuc z towarzyszącą stałą niewydolnością oddechową III stopnia,

5. przewlekłe choroby nerek przy obecności trwałej, silnie wyrażonej niewydolności nerkowej (obrzęki, izostenuria, podwyższony poziom mocznika, zmiany na dnie oka, znaczne podwyższenie ciśnienia krwi),

6. marskość wątroby z upośledzeniem krążenia żyły wrotnej,

7. cukrzyca - postać ciężka z acetonurią i skłonnością do stanów śpiączkowych,

8. nowotwory złośliwe, przy których stan zdrowia nie ulega poprawie mimo leczenia,

9. stan po całkowitej resekcji żołądka,

10. stany po resekcji całego płuca.

II. Choroby chirurgiczne i wady cielesne (kalectwa)

11. ubytki anatomiczne:

a) brak co najmniej 4 palców ręki lub 3 łącznie z kciukiem; brak co najmniej jednej stopy,

b) wyższe amputacje kończyny dolnej i górnej.

12. kalectwa:

a) wyraźnie zaznaczone trwałe przykurcze lub zesztywnienia stawów palców z zupełnym zniesieniem zdolności chwytnej ręki; zesztywnienie stawów: kręgosłupa, łokciowego, barkowego, biodrowego, kolanowego w położeniu czynnościowo niekorzystnym oraz stawu skokowego z wadliwym ustawieniem stopy, powodującym znaczne zaburzenia w chodzeniu i staniu, które nie dają się wyrównać za pomocą obuwia lub aparatów ortopedycznych,

b) skrócenie kończyny dolnej o więcej niż 6 cm, powodujące znaczne zaburzenia w chodzeniu i staniu, które nie dają się wyrównać za pomocą obuwia lub aparatów ortopedycznych.

13. przetoki kałowe i moczowe znacznie upośledzające sprawność organizmu, a nie kwalifikujące się do leczenia operacyjnego.

III. Choroby neurologiczne i psychiczne

14. przewlekłe, postępujące choroby ośrodkowego układu nerwowego i mięśni nie rokujące poprawy,

15. trwałe następstwa chorób lub urazów mózgu z wyraźnie zaznaczonymi objawami neurologicznymi,

16. trwałe następstwa chorób lub urazów rdzenia kręgowego i ogona końskiego,

17. padaczka z częstymi napadami i wyraźnie zaznaczonymi zmianami psychicznymi, nie poddająca się leczeniu,

18. niedorozwój umysłowy w stopniu co najmniej umiarkowanym.

IV. Choroby ucha, gardła, nosa

19. stany po usunięciu krtani

20. głuchoniemota

V. Choroby narządu wzroku

21. brak lub zupełna ślepota jednego oka,

22. usunięcie soczewki obu oczu,

23. ślepota obu oczu.

2. Ustalenia zawarte w ust. 1 należy stosować, gdy:

1) zaliczenie do jednej z grup inwalidów z powodu schorzeń określonych w ust. 1 pkt 1-10 zostało oparte na dokumentacji z przebiegu leczenia za okres nie mniejszy niż 2 lata,

2) schorzenia (kalectwa) określone w ust. 1 pkt 9-13 uzasadniają zaliczenie wyłącznie do III grupy inwalidów,

3) w przypadkach schorzeń (kalectw) określonych w ust. 1 pkt 12 oraz 14-17 była przeprowadzana 4-letnia obserwacja, podczas której nie stwierdzono poprawy w stanie zdrowia.

§ 25. W czasie przeprowadzania badań kontrolnych należy brać pod uwagę:

- aktualny stopień naruszenia sprawności organizmu oraz zmiany jakie w nim zaistniały w porównaniu do poprzedniego badania,

- posiadane przed powstaniem inwalidztwa i później nabyte kwalifikacje ogólne i zawodowe oraz,

- aktualny poziom płac pracowników o podobnym wykształceniu i przygotowaniu zawodowym, którzy nie są inwalidami, w stosunku do zarobków przyjętych do podstawy wymiaru renty.

§ 26. Podczas kontrolnych badań lekarskich inwalidów, którzy są zatrudnieni w warunkach szczególnych, specjalnych lub chronionych, należy ocenić, czy stan zdrowia inwalidy nie uległ zmianie oraz, czy obecna zdolność inwalidy do wykonywania zatrudnienia i do zarobkowania może być utrzymana wyłącznie w tych warunkach. Jeżeli u badanego nie nastąpiła istotna poprawa w stanie zdrowia, pozwalająca na wykonywanie zatrudnienia w warunkach zwykłych, należy nadal zaliczyć go do jednej z grup inwalidów.

§  27.

1. W sprawach po wyrokach sądów pracy i ubezpieczeń społecznych badanie kontrolne przeprowadza się w terminie wyznaczonym przez lekarza-wojewódzkiego inspektora orzecznictwa inwalidzkiego, jednak nie wcześniej niż po upływie jednego roku od prawomocnego wyroku sądu - z wyjątkiem przypadków, w których wcześniejszy termin kontrolnego badania lekarskiego wynika z wyraźnych ustaleń lekarzy-biegłych sądowych. Do kompetencji lekarza-wojewódzkiego inspektora należy również podjęcie decyzji o zbędności wyznaczania terminu badania kontrolnego.

2. W przypadkach, w których w okresie pomiędzy datą prawomocnego wyroku sądu a terminem wyznaczonego badania kontrolnego zostanie złożony wniosek o ustalenie wskazań lub przeciwwskazań do zatrudnienia, wniosek taki należy przekazać do wojewódzkiej przychodni specjalistycznej lub wojewódzkiego zespołu specjalistycznego.

§ 28. Przy orzekaniu o inwalidztwie dla celów innych niż rentowe, wyznaczony termin badania kontrolnego jest równoznaczny z datą ważności orzeczenia.

§ 29. Można orzec inwalidztwo trwałe w przypadkach, w których przebieg choroby powodującej inwalidztwo wskazuje, że zmiana ustalonej grupy inwalidów nie nastąpi.

ROZDZIAŁ  II

RENTA CHOROBOWA

§  30.

1. O uprawnieniach do rety chorobowej pracownika można orzec wówczas, jeżeli pracownik ten rokując odzyskanie zdolności do pracy (zatrudnienia dotychczasowego, zatrudnienia w zawodzie wyuczonym lub odpowiednim do posiadanych kwalifikacji), spełnia łącznie następujące warunki:

- wyczerpał okres zasiłkowy (6, 9, 12 miesięcy),

- wymaga dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej,

- jest nadal niezdolny do podjęcia jakiegokolwiek zatrudnienia.

2. Podczas rozpatrywania spraw, o których mowa w ust. 1 należy wszechstronnie ocenić dotychczasowy przebieg procesu chorobowego i uzyskane efekty leczenia oraz rozważyć, w jakim stopniu i w jakim okresie czasu dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza może przyczynić się do odzyskania zdolności do wykonywania zatrudnienia dotychczasowego, bądź zatrudnienia w zawodzie wyuczonym lub zgodnym z posiadanymi kwalifikacjami.

§  31.

1. Uprawnienia do renty chorobowej przysługują także:

a) osobom wykonującym pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia,

b) członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych spółdzielni, zrzeszonych w Centralnym Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, którzy wykonują pracę w tych spółdzielniach,

c) członkom spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w centralnym Związku Kółek Rolniczych, którzy wykonują pracę w zespołowych gospodarstwach rolnych tych spółdzielni,

d) pozostałym osobom, które wykonują pracę w spółdzielniach lub zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni i są wynagradzane według zasad obowiązujących członków tych spółdzielni,

e) rzemieślnikom,

f) osobom prowadzącym działalność w zakresie handlu i usług, jeżeli z tego tytułu są członkami zrzeszeń prywatnego handlu i usług,

g) osobom prowadzącym działalność w zakresie rybołówstwa morskiego, jeżeli są właścicielami lub współwłaścicielami kutrów lub łodzi albo sprzętu rybackiego,

h) osobom trudniącym się flisactwem turystycznym, jeżeli są członkami Polskiego Stowarzyszenia Flisaków pienińskich na rzece Dunajcu.

2. Uprawnienia do renty chorobowej posiadają również żołnierze zasadniczej służby wojskowej, którzy przed powołaniem do odbycia służby byli pracownikami, zachorowali w czasie tej służby, zostali z niej zwolnieni, pobierali i wyczerpali zasiłek chorobowy i spełniają pozostałe warunki niezbędne do uzyskania tej renty.

3. O uprawnieniach do renty chorobowej można także orzec u pracowników zaliczonych wprawdzie do jednej z grup inwalidów, ale nie spełniających innych warunków wymaganych do przyznania renty inwalidzkiej (brak odpowiedniego stażu pracy, data powstania inwalidztwa nie przypada na okres zatrudnienia) - o ile stan zdrowia tych pracowników rokuje odzyskanie zdolności do dotychczasowego zatrudnienia i spełniają oni pozostałe warunki wymagane do uzyskania renty chorobowej.

4. Nie orzeka się natomiast o uprawnieniach do renty chorobowej w stosunku do osób pobierających rentę inwalidzką lub mających ustalone do niej prawo.

§  32.

1. Rentę chorobową przyznaje się na okres zamknięty do 12 miesięcy od daty wyczerpania zasiłku chorobowego. Okres, na jaki przyznaje się uprawnienia do renty chorobowej jest uzależniony od stanu zdrowia osoby badanej oraz przewidywanego rokowania w zakresie uzyskania pozytywnych wyników leczenia i odzyskania zdolności do zatrudnienia.

2. W przypadku ustalenia w trakcie ponownego rozpatrywania sprawy (na wniosek badanego) dalszych uprawnień do renty chorobowej, okres pobierania tej renty można przedłużyć na czas, który łącznie z uprzednio przyznanym okresem nie może przekroczyć 12 miesięcy.

§ 33. Ustalenie uprawnień do renty chorobowej może następować nie wcześniej niż w przedostatnim (5, 8, 11) miesiącu pobierania zasiłku chorobowego.

§  34.

1. W każdym przypadku, przy rozpatrywaniu wniosku o ustalenie inwalidztwa dla celów rentowych, należy wszechstronnie rozważyć, czy stan zdrowia badanego oraz inne okoliczności nie uzasadniają przyznania uprawnień do renty chorobowej. Świadczenie to bowiem powinno być traktowane jako ważny element w zapobieganiu ewentualnemu inwalidztwu osób (pracowników) w wieku produkcyjnym.

Ustalenia powyższe nie dotyczą tych przypadków, w których stan zdrowia badanego, posiadającego uprawnienia do renty inwalidzkiej, kwalifikuje z powodu szczególnych naruszeń sprawności organizmu zaliczenie co najmniej do III grupy inwalidów.

2. Przy rozpatrywaniu spraw, o których mowa w ust. 1, ustalając brak inwalidztwa należy stwierdzić w orzeczeniu, że rozpatrywano również uprawnienia do renty chorobowej i nie znaleziono podstaw do jej przyznania.

§  35.

1. Można orzec o uprawnieniach do renty chorobowej także wówczas, gdy osoba badana zgodnie ze wskazaniami zakładu społecznego służby zdrowia - po wyczerpaniu zasiłku chorobowego - złożyła wniosek o rentę inwalidzką lub rentę chorobową, a stan jej zdrowia zgodnie z obowiązującymi kryteriami orzeczniczymi nie uzasadnia pozytywnego rozstrzygnięcia sprawy.

Renta chorobowa w takim przypadku powinna być przyznawana na okres pozostawania osoby badanej bez pracy, przypadający od dnia wyczerpania zasiłku chorobowego do dnia wydania orzeczenia, jednak na okres nie dłuższy niż 3 miesiące od ustania prawa do zasiłku.

2. Nie należy orzekać o istnieniu uprawnień do uzyskania renty chorobowej w trybie, o którym mowa w ust. 1, jeżeli pracownik uchyla się od przeprowadzenia badania lub opóźnia wydanie orzeczenia.

§ 36. Orzekając o uprawnieniach do rety chorobowej należy w oparciu o dokumenty zawarte w aktach (protokoły powypadkowe, kary wypadku, decyzje państwowego inspektora sanitarnego) stwierdzić, czy uprawnienia do tej renty pozostają w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową.

§ 37. Uprawnienia do renty chorobowej mogą być przyznane ponownie, jeżeli pracownik po uprzednim korzystaniu z renty chorobowej podjął zatrudnienie, zachorował i spełnia łącznie wszystkie warunki wymagane do przyznania tej renty (patrz: § 30 ust. 1 wytycznych).

ROZDZIAŁ  III

REHABILITACJA ZAWODOWA

§ 38. O potrzebie rehabilitacji zawodowej można orzec wobec pracowników nie zaliczonych do jednej z grup inwalidów, którzy mają zmniejszoną zdolność do pracy i wymagają adaptacji, przyuczenia do określonej pracy lub zmiany zawodu, a przeprowadzenie u nich rehabilitacji pozwoli na odzyskanie pełnej zdolności do pracy w okresie nie dłuższym niż 24 miesiące.

§  39.

1. Rehabilitacji zawodowej mogą być poddawani pracownicy ze zmniejszoną zdolnością do pracy:

1) zagrożeni chorobą zawodową i wymagający przekwalifikowania,

2) zatrudnieni w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, jeżeli stan ich zdrowia wymaga zmiany rodzaju pracy,

3) którzy wskutek wypadku lub dłuższej choroby utracili czasowo zdolność do pracy i wymagają adaptacji do pracy.

2. Przy orzekaniu o potrzebie prowadzenia rehabilitacji zawodowej należy brać pod uwagę:

- zaburzenia anatomiczno-czynnościowe organizmu lub przyczyny chorobowe zmniejszające zdolność do pracy,

- przygotowanie ogólne i zawodowe osoby badanej,

- dotychczasowe warunki i rodzaje wykonywanego zatrudnienia,

- kierunki i formy rehabilitacji zawodowej, dostępne lub możliwe do zrealizowania na terenie działania oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

§ 40. W przypadku ustalenia potrzeby przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej, stwierdzenie to należy wpisać w części wskazań orzeczenia, w uzasadnieniu orzeczenia i w wypisie z jego treśri, nie okreslając czasu trwania i warunków odbywania tej rehabilitacji.

§ 41. Na wniosek zakładu społecznego służby zdrowia sprawującego opiekę leczniczo-zapobiegawczą nad zakładem pracy prowadzącym rehabilitację zawodową pracownika należy orzec, czy z uwagi na stan zdrowia pracownika dalsze prowadzenie rehabilitacji jest celowe i ewentualnie ustalić inwalidztwo jednej z grup.

ROZDZIAŁ  IV

DZIECKO WYMAGAJĄCE OPIEKI I PIELĘGNACJI

§  42.

1. Dzieckiem, na które przysługuje zwiększony o kwotę 500 zł miesięcznie zasiłek rodzinny (dodatek rodzinny u emerytów i rencistów, zasiłek u rolników) jest dziecko do 16 roku życia, które ze względu na stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny wymaga stałej opieki i pielęgnacji innej osoby lub systematycznego współdziałania rodzica (opiekuna) w postępowaniu leczniczym i rehabilitacyjnym.

2. Za stany fizyczne, psychiczne lub psychofizyczne, uzasadniające wypłatę zwiększonego zasiłku rodzinnego, zgodnie z wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 31.V.74 r. (Dz. U. z 1975 r., nr 27, poz. 143) uważa się:

1) wrodzone wady rozwojowe z porażeniami lub niedowładami kończyn, upośledzające w bardzo znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające samodzielne poruszanie się,

2) inne wady wrodzone lub kalectwa, upośledzające w bardzo znacznym stopniu sprawność narządu ruchu,

3) wrodzone lub nabyte ubytki anatomiczne kończyny górnej lub dolnej, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające poruszanie się,

4) zespoły neurologiczne będące następstwem urazów okołoporodowych,

5) niedowłady lub porażenia będące następstwem chorób lub urazów układu nerwowego, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające samodzielne poruszanie się,

6) niedorozwoje umysłowe począwszy od niedorozwoju umiarkowanego (iloraz inteligencji około 50 i poniżej według klasyfikacji międzynarodowej),

7) psychozy i zespoły psychotyczne o znacznym nasileniu, w których okres leczenia przekracza 6 miesięcy,

8) padaczkę z wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi,

9) wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności (obniżenie ostrości wzroku w oku lepszym do 5/35 lub 0,15 według Snellena po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30º),

10) głuchotę lub obustronne upośledzenie słuchu (mierzone na częstotliwość 2.000 Hz o natężeniu od 80 dB),

11) niemotę lub bardzo znaczne zaburzenia mowy wymagające współdziałania w procesie uczenia się,

12) wrodzone lub nabyte wady układu krążenia i oddechowego, znacznie upośledzające sprawność organizmu,

13) inne stany chorobowe lub po przebytych chorobach, powodujące upośledzenie sprawności ogólnej, utrudniające w znacznym stopniu możliwość samodzielnego poruszania się lub wymagające opieki i pomocy rodziców w leczeniu i rehabilitacji (np. ciężkie postacie cukrzycy) lub w ochronie dziecka przed możliwością doznania urazu (np. hemofilia).

3. Wyznaczając terminy kontrolnych badań lekarskich należy brać pod uwagę charakter i stopień zaawansowania stwierdzonych zmian chorobowych, przebieg schorzenia, wyniki leczenia i rehabilitacji oraz wiążące się z tym rokowanie.

4. Ostatni wyznaczony termin kontrolnego badania lekarskiego nie może przekraczać daty ukończenia przez dziecko 16 roku życia.

5. W przypadkach stwierdzenia braku konieczności stałej opieki i pielęgnacji, o których mowa w ust. 1 należy w orzeczeniu i w wypisie z jego treści podać przyczyny uzasadniające to stanowisko.

§ 43. Dzieckiem, na które przysługuje również zwiększony o 500 zł miesięcznie zasiłek, jest dziecko, które ukończyło 16 rok życia i:

1) zostało zaliczone do I lub II grupy inwalidów, jeżeli inwalidztwo to powstało przed 16 rokiem życia lub w czasie pobierania nauki, nie później niż do 25 roku życia albo

2) 1 spełnia łącznie następujące warunki:

- przed 16 rokiem życia był na nie przyznany zwiększony zasiłek albo do takiego zasiłku było uprawnione,

- wymaga nadal pielęgnacji i opieki innej osoby oraz

- uczy się w szkole - do czasu ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do 25 roku życia; fakt uczęszczania do szkoły powinien znaleźć swój wyraz w piśmie organu wnioskującego o badanie.

W przypadkach tych może zachodzić inwalidztwo III grupy a nawet brak inwalidztwa (np. osłabienie słuchu znacznego stopnia). Należy więc w uzasadnieniu orzeczenia wyraźnie podać, dlaczego dziecko spełnia wymogi, o których mowa w § 42 ust. 1 wytycznych; w stosunku do dziecka, na które nie pobierano przed 16 rokiem życia zwiększonego zasiłku rodzinnego, należy w uzasadnieniu orzeczenia wypowiedzieć się, czy dziecko wymagało i czy nadal wymaga pielęgnacji i opieki innej osoby.

§ 44. Przy zaliczaniu do jednej z grup inwalidów, stosuje się ogólne kryteria orzecznicze. W odniesieniu do dzieci zaliczonych do I lub II grupy inwalidów nie zachodzi wymóg uzasadniania opieki i pielęgnacji innej osoby.

§ 45. Przy zaliczaniu dziecka do jednej z grup inwalidów:

1) w czasie badania pierwszorazowego ustala się z urzędu datę powstania inwalidztwa,

2) terminy badań kontrolnych ustala się zgodnie z kryteriami podanymi w § 22-29 wytycznych.

ROZDZIAŁ  V

PROCENTOWY USZCZERBEK NA ZDROWIU

§  46.

1. Uszczerbek na zdrowiu jest to trwałe lub długotrwałe naruszenie sprawności organizmu, spowodowane skutkami wypadku przy pracy, wypadku w drodze do pracy i z pracy, wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w szczególnych okolicznościach, a także skutkami choroby zawodowej.

Stopień tego uszczerbku ustala się w procentach, według tabeli norm oceny uszczerbku na zdrowiu, stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 października 1975 roku (Dz. U. nr 36, poz. 199), zwanej dalej "tabelą".

2. Stałym uszczerbkiem na zdrowiu jest takie upośledzenie czynności organizmu, które nie rokuje poprawy.

3. Długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu jest upośledzenie czynności organizmu trwające dłużej niż 6 miesięcy, które może po tym okresie ulec poprawie.

4. W odniesieniu do chorób zawodowych pojęcie długotrwałości, o którym mowa w ust. 3, występuje wówczas, jeżeli uszczerbek na zdrowiu wynosi 10 lub więcej procent. Niższy procent uszczerbku (1-9) można orzec tylko wówczas, jeżeli upośledzenie czynności organizmu nosi charakter stały.

§  47.

1. Orzekanie o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu może nastąpić według stanu:

1) po zakończeniu leczenia,

2) z końca okresu pobierania zasiłku chorobowego,

3) na dzień badania, jeżeli wniosek został zgłoszony po upływie zakończenia okresu pobierania zasiłku chorobowego,

4) przed zakończeniem leczenia lub pobierania zasiłku chorobowego, o ile uszczerbek na zdrowiu jest niewątpliwy.

2. Wstępne orzeczenie o procentowym uszczerbku na zdrowiu może być wydane wówczas, jeżeli czasowa niezdolność do pracy trwa dłużej niż 6 miesięcy, a leczenie lub rehabilitacja nie zostały zakończone. W tych przypadkach orzeka się długotrwały uszczerbek na zdrowiu według odpowiedniej pozycji tabeli i ustala najniższy procent tego uszczerbku przewidziany w danej pozycji.

§  48.

1. Przy ocenie procentowego uszczerbku na zdrowiu należy brać pod uwagę:

- obraz kliniczny kalectwa lub choroby,

- rozmiary ubytku anatomicznego lub czynnościowego organu, narządu, układu,

- powikłania, które wystąpiły w związku z doznanym urazem lub chorobą, a także skutki tych powikłań.

W oparciu o powyższe ustalenia orzeka się odpowiedni procent uszczerbku na zdrowiu mieszczący się między dolną i górną granicą procentu określonego w danej pozycji tabeli.

2. Przypadki, w których dla dokonanego rozpoznania brak jest odpowiedniej pozycji tabeli, należy oceniać według pozycji tabeli najbardziej zbliżonej; dopuszczalne jest przy tym ustalenie stopnia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w procencie nieco niższym lub wyższym od przewidzianego w danej pozycji (np. zmiany zakrzepowe naczyń mogą być rozpatrywane w aspekcie pozycji 157, 159, 161; blizny inne niż umiejscowione na twarzy - w oparciu o pozycję od 19 do 25 oraz poz. 55, 139, 150 - w zależności od umiejscowienia tych blizn i ich rodzaju). Numer pozycji tabeli, według której dokonano oceny procentowego uszczerbku na zdrowiu z dopiskiem "w zastosowaniu" należy wpisać w orzeczeniu.

§  49.

1. Procent uszczerbku na zdrowiu na skutek urazu kończyny górnej u osób ze stwierdzoną leworęcznością należy ustalać stosując do lewej kończyny górnej procent uszczerbku określony w tabeli dla kończyny prawej i odwrotnie. Przy numerze zastosowanej pozycji tabeli należy wpisać "leworęczny".

2. Procent uszczerbku na zdrowiu na skutek wielorakich uszkodzeń jakiejkolwiek z kończyn nie może przekraczać procentu przewidzianego w tabeli za utratę tej kończyny lub jej części (np. określony łącznie procentowy uszczerbek w zakresie samej ręki nie może być większy od utraty ręki na poziomie nadgarstka - poz. 134 tabeli; podobnie uszczerbek przy uszkodzeniach palca nie może przekraczać uszczerbku za utratę całego tego palca).

§ 50. Oceniając skutki wypadku lub choroby zawodowej przy dokonanym rozpoznaniu należy wpisać ustalony procent uszczerbku na zdrowiu oraz odpowiedni numer pozycji tabeli; jeżeli skutkiem wypadku lub choroby zawodowej jest uszkodzenie kilku narządów lub układów, procent uszczerbku oraz odpowiedni numer pozycji tabeli należy wpisać przy każdym rozpoznaniu.

§  51.

1. W przypadku stwierdzenia, że uszczerbek na zdrowiu jest sumą uszkodzeń kilku układów, organów lub narządów, należy zsumować poszczególne procentowe uszczerbki na zdrowiu wynikające z rozpoznań z tym, że łączna suma uszczerbku nie może przekroczyć 100%.

2. Skutki dwóch chorób zawodowych powstałych w jednym i tym samym czasie należy oceniać oddzielnie, jednak suma stwierdzonego procentowego uszczerbku na zdrowiu nie może przekroczyć 100% nawet w tych przypadkach, gdy sprawy rozpatruje się w różnym czasie.

3. Nie należy sumować stwierdzonych procentowych uszczerbków na zdrowiu spowodowanych skutkami:

1) chorób zawodowych powstałych i rozpatrywanych w różnym czasie, dotyczących innych narządów, organów lub układów, będących następstwem działania innych niż uprzednio czynników szkodliwych, działających w innym czasie i na innych stanowiskach pracy,

2) wypadków powstałych i rozpatrywanych w różnym czasie.

§  52.

1. W przypadku gdy w okresie poprzedzającym badanie był już ustalony uszczerbek na zdrowiu spowodowany skutkami wypadku lub choroby zawodowej - przy ocenie skutków ponownego wypadku czy choroby zawodowej, dotyczących tego samego organu, narządu, układu - należy od procentu uszczerbku aktualnie określonego odjąć procent ustalony przy poprzednim badaniu.

2. Jeżeli skutki wypadku lub choroby zawodowej dotyczą organy, narządu, czy układu, których czynność była upośledzona już przed wypadkiem lub stwierdzeniem choroby zawodowej, ustala się że:

1) upośledzenie nie było - w przypadkach w których nie jest możliwe określenie, w jakim stopniu organ, narząd lub układ były upośledzone przed wypadkiem (chorobą zawodową),

2) stwierdzone poprzednio następstwa wypadku (choroby zawodowej) uległy całkowitemu wyleczeniu - w przypadkach, w których poprzednio ustalono długotrwały uszczerbek, a brak jest jakiejkolwiek dokumentacji lekarskiej dotyczącej stanu bezpośrednio przed wypadkiem (chorobą zawodową).

3. Jeżeli skutki wypadku powodują całkowitą (praktyczną) ślepotę obu oczu u pracownika, u którego przed wypadkiem był uszkodzony narząd wzroku (ślepota jednego oka lub brak gałki ocznej) - procent uszczerbku ustala się odejmując od 100 (całkowita ślepota) procent za utratę wzroku jednego oka przed wypadkiem (35% lub 38%).

§  53.

1. W wypadku zgłoszenia pogorszenia stanu zdrowia - za pogorszenie uznaje się naruszenie sprawności organizmu, które powoduje stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu wyższy od procentu uszczerbku ustalonego w ostatnio wydanym orzeczeniu, a także w ostatnim orzeczeniu komisji rozjemczej lub wyroku okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Dokonane ustalenia wpisuje się do treści orzeczenia:

1) przed przystąpieniem do badania - w pkt 4 orzeczenia (N-32) należy wpisać procentowy uszczerbek ustalony w ostatnim orzeczeniu (wyroku sądu),

2) po zapoznaniu się z dokumentacją lekarską i przeprowadzeniu badania należy wpisać:

- w pkt 6 orzeczenia - aktualnie stwierdzony procent uszczerbku,

- w uzasadnieniu orzeczenia - różnicę pomiędzy wysokością uszczerbku stwierdzonego aktualnie, a uszczerbkiem ustalonym poprzednio.

2. W przypadku stwierdzenia poprawy w stanie zdrowia należy postępować zgodnie z ustaleniami ust. 1.

§ 54. W przypadku orzekania o związku zgonu z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, należy tę okoliczność ustalać w oparciu o odpowiednie dokumenty (w tym dokumenty możliwe do uzyskania z zakładów społecznych służby zdrowia). W przypadkach tych, nie określając procentowego uszczerbku ustala się, że zgon pozostaje lub nie pozostaje w związku z wypadkiem czy chorobą zawodową.

§  55.

1. Jeżeli w czasie badania osób, u których stwierdzono uszczerbek na zdrowiu spowodowany skutkami wypadku (poza wypadkiem w szczególnych okolicznościach) lub choroby zawodowej okaże się, że skutki wypadku lub choroby zawodowej mogą powodować inwalidztwo - należy poinformować osobę badaną o możliwości złożenia wniosku o rentę inwalidzką.

2. W przypadkach, w których inwalidztwo jest bezsporne, a skutki wypadku lub choroby zawodowej utrudniają badanemu możliwość poruszania się, można wydać orzeczenie o stanie inwalidztwa (N-1), jeżeli badany zgłosi do protokołu wniosek o rentę inwalidzką.

3. Przy rozpatrywaniu spraw dotyczących skutków wypadku w szczególnych okolicznościach, orzeka się inwalidztwo jednej z grup, a jeżeli osoba badana została zaliczona do I lub II grupy inwalidów w związku z wypadkiem w szczególnych okolicznościach - dodatkowo ustala się procentowy uszczerbek na zdrowiu spowodowany tym wypadkiem.

4. Jeżeli wypadek, o którym mowa w ust. 3 dotyczy dziecka do lat 16, w każdym przypadku ustala się procentowy uszczerbek na zdrowiu, a dodatkowo w uzasadnieniu orzeczenia (formularz N-32) wpisuje się, do której grupy inwalidów wskutek tego wypadku dziecko zostaje wstępnie zaliczone na okres do ukończenia 16 roku życia.

§  56.

1. Pracownika, który przed 1 stycznia 1976 roku został zaliczony do II grupy inwalidów w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową i otrzymał jednorazowe odszkodowanie odpowiadające 100,0% uszczerbku na zdrowiu i który zgodnie z ustaleniami art. 11 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 20, poz. 105) oraz w związku z art. 49 ust. 4 tej ustawy ubiega się o podwyższenie odszkodowania - należy skierować na badanie przez komisję lekarską do spraw inwalidztwa i zatrudnienia.

2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 ustala się, czy stan zdrowia uzasadnia zaliczenie do I grupy inwalidów.

§ 57. 2 W stosunku do pracownika zgłaszającego pogorszenie w stanie zdrowia, który przed dniem 1 stycznia 1976 r. został zaliczony do III grupy inwalidów w związku z chorobą zawodową i otrzymał odszkodowanie w wysokości 30.000 zł, należy:

1) na podstawie możliwej do uzyskania dokumentacji lekarskiej pochodzącej sprzed dnia 1 stycznia 1976 r. oraz dokumentacji stanowiącej podstawę do przyznania odszkodowania (orzeczenie ustalające inwalidztwo III grupy, wyrok okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, ew. orzeczenie komisji rozjemczej) ustalić - zgodnie z tabelą - faktyczny procent uszczerbku na zdrowiu istniejący w dacie przyznania temu pracownikowi odszkodowania; ustalony w taki sposób procent uszczerbku na zdrowiu należy wpisać w pkt 4 orzeczenia (N-32),

2) po zapoznaniu się z aktualną dokumentacją lekarską i przeprowadzeniu badania - ustalić i wpisać w pkt 6 orzeczenia obecnie stwierdzony procent uszczerbku na zdrowiu spowodowanego skutkami choroby zawodowej.

W uzasadnieniu orzeczenia należy wpisać różnicę pomiędzy aktualnie stwierdzonym procentem uszczerbku na zdrowiu a procentem uszczerbku na zdrowiu ustalonym w sposób określony w pkt 1 lub stwierdzić, że w stanie zdrowia nie nastąpiło pogorszenie

§ 58. W stosunku natomiast do pracownika, który przed dniem 1 stycznia 1976 r. nie został zaliczony co najmniej do III grupy inwalidów w związku z chorobą zawodową i który po tej dacie nie pozostawał w zatrudnieniu narażającym na powstanie choroby zawodowej - ustala się procentowy uszczerbek na zdrowiu, a także grupę inwalidów w przypadkach, gdy stan zdrowia uzasadnia zaliczenie do jednej z grup inwalidów w związku z chorobą zawodową.

ROZDZIAŁ  VI

UZASADNIANIE ORZECZEŃ

§  59.

1. Każde wydane orzeczenie winno być właściwie uzasadnione. Z uzasadnienia powinny wynikać szczególnie:

- kwalifikacja grupowa,

- uprawnienia do renty chorobowej lub rehabilitacji zawodowej,

- wymóg opieki innej osoby zarówno przy orzeczeniu inwalidztwa I grupy, jak i ustaleniu wymogu opieki i pielęgnacji dziecka,

- ewentualne związki przyczynowe inwalidztwa,

- ustalona data powstania lub pogorszenia inwalidztwa,

- odpowiedź na pytanie postawione przez organ rentowy lub instytucje wnioskujące o badanie

a ponadto przy orzekaniu o procentowym uszczerbku na zdrowiu:

- przyczyny, dla których przyjęto pozycję tabeli zbliżoną do danego uszkodzenia (urazu)

- w oparciu o jakie dokumenty ustalono, że istniejące przed wypadkiem (chorobą zawodową) schorzenia (uszkodzenia) powodują określony uszczerbek na zdrowiu

- związek lub brak związku zgonu z wypadkiem (choroba zawodową).

2. Przy badaniach kontrolnych lub przy rozpatrywaniu pogorszeń w stanie zdrowia należy w uzasadnieniu ustosunkować się do ustaleń poprzednio wydanego orzeczenia komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, orzeczenia komisji rozjemczej lub wyroku okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Przy rozpatrywaniu odwołań - dodatkowo należy podać stanowisko uzasadniające przyczyny, dla których zmieniono orzeczenie obwodowej komisji lekarskiej, a także motywy, dla których nie zmieniono uprzednio wydanego orzeczenia mimo zakwestionowania tego orzeczenia przez lekarza-inspektora orzecznictwa inwalidzkiego lub Prezesa Zakładu w trybie nadzoru.

3. W przypadkach, w których nie ustalono stanu inwalidztwa, uprawnień do renty chorobowej, wymogu opieki i pielęgnacji dziecka, a także procentowego uszczerbku na zdrowiu, w uzasadnieniu orzeczenia należy podać przyczyny uzasadniające zajęcie takiego stanowiska.

ROZDZIAŁ  VII

USTALENIA KOŃCOWE

§  60.

1. Przed przystąpieniem do badania należy zapoznać się z dostarczoną dokumentacją lekarską. Treść dokumentów, które zostają zwrócone powinna być odnotowana w orzeczeniu. Fakt przejrzenia kart choroby i lecznictwa otwartego należy potwierdzić na tych kartach pieczątką i podpisem.

2. Dopuszcza się możliwość zaocznego rozpatrywania spraw, jeżeli zawarta w aktach dokumentacja lekarsko-zawodowa jest wystarczająca do wydania orzeczenia.

3. Ustalenia ust. 2 nie dotyczą spraw, w których po zaocznym rozpatrzeniu sprawy miałoby zostać wydane orzeczenie niekorzystne dla osoby zainteresowanej w porównaniu do orzeczenia dotychczasowego.

§  61.

1. Jeżeli po przeprowadzeniu badania lekarskiego okaże się, że wydanie orzeczenia jest niemożliwe ze względu na trudności diagnostyczne lub braki w dokumentacji, wydanie orzeczenia może zostać odroczone. W tych przypadkach należy wydać odpowiednie zalecenia (przeprowadzenie badań dodatkowych, specjalistycznych, obserwacji szpitalnej, uzupełnienie dokumentacji).

2. Po wykonaniu zaleceń, o których mowa w ust. 1 wydanie orzeczenia może nastąpić zaocznie.

§ 62. Odstępuje się od przeprowadzenia badania w przypadkach, w których:

- osoba badana zachowuje się w sposób wyraźnie agresywny (nie dotyczy to chorych psychicznie),

- stan osoby badanej wskazuje na nadużycie napojów alkoholowych.

Fakt odstąpienia od badania i jego przyczyny należy wpisać do formularza orzeczenia.

§ 63. Tracą moc:

1) wytyczne Prezesa Zakładu:

a. nr 3 z dnia 5 maja 1972 roku w zakresie stosowania zasad orzecznictwa inwalidzkiego,

b. nr 6 z dnia 23 grudnia 1975 roku w sprawie postępowania aparatu orzecznictwa inwalidzkiego przy ocenie procentowego uszczerbku na zdrowiu, spowodowanego skutkami wypadku lub choroby zawodowej,

c. nr 7 z dnia 24 grudnia 1975 roku w sprawie postępowania orzeczniczego przy rozpatrywaniu przez komisje lekarskie do spraw inwalidztwa i zatrudnienia spraw:

– b. więźniów hitlerowskich obozów koncentracyjnych, ubiegających się o renty inwalidów wojennych,

– kombatantów (rodzin po nich pozostałych), ubiegających się o renty w drodze wyjątku,

d. nr 1 z dnia 27 kwietnia 1977 roku w zakresie ustalania przed orzeczeniem o stanie inwalidztwa uprawnień do zasiłku wyrównawczego lub renty chorobowej.

§ 64. Wytyczne wchodzą w życia z dniem 1 września 1980 roku.

¹ § 43 pkt 2 zmieniony przez § 1 pkt 1 wytycznych z dnia 31 marca 1982 r. (Dz.Urz.ZUS.82.4.13) zmieniających nin. wytyczne z dniem 31 marca 1982 r.

² § 57 zmieniony przez § 1 pkt 2 wytycznych z dnia 31 marca 1982 r. (Dz.Urz.ZUS.82.4.13) zmieniających nin. wytyczne z dniem 31 marca 1982 r.