Stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów przez Politechnikę Świętokrzyską w Kielcach.
Dz.Urz.UOKiK.2007.3.27
Akt nienormatywnyDECYZJA
z dnia z 6 kwietnia 2007 r.
w sprawie stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów przez Politechnikę Świętokrzyską w Kielcach
Na podstawie art. 23e ust. 2 w zw. z art. 23a ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz stosownie do art. 28 ust. 6 tej ustawy i §6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wszczętego z urzędu przeciwko Politechnice Świętokrzyskiej z siedzibą w Kielcach, Al. Tysiąclecia Państwa Polskiego 7, działając w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznaje się za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie Politechniki Świętokrzyskiej, polegające na stosowaniu we wzorcu umowy o świadczenie usług edukacyjnych postanowienia umownego o następującej treści: "Uczelnia nie zwraca opłat wniesionych przez studenta pomimo zaistniałych okoliczności określonych w par. 7 ust. 2 pkt 2", które jest tożsame z postanowieniem umownym wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa art. 47945 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego i stwierdza się zaniechanie jej stosowania z dniem 29 stycznia 2007 r.
W dniu 4 października 2006 r. do Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Łodzi wpłynęła skarga Pana Arkadiusza D. Przewodniczącego Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej wskazująca na stosowanie przez Politechnikę Świętokrzyską z siedzibą w Kielcach (zwana dalej: "Uczelnia") niedozwolonych postanowień umownych we wzorcach umów zawieranych ze studentami. W związku z tym Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwany dalej: "Prezes Urzędu") wszczął postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia, czy miało miejsce naruszenie chronionych prawem interesów konsumentów na rynku usług edukacyjnych. W toku tego postępowania dokonano analizy postanowień umownych wzorca umowy pn. "Umowa nr...200... dotycząca opłat za świadczenie usług edukacyjnych" stosowanego przez Politechnikę Świętokrzyską w umowach zawieranych z konsumentami - studentami Uczelni. Przedmiotowa kontrola dotyczyła treści warunków umów, których wykorzystanie stanowić mogło praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 23a ust. 1 i ust. 2 cytowanej ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (zwana dalej: "ustawa o okik"). [...]
W dniu 20 listopada 2006 r. Prezes Urzędu wszczął z urzędu [...] postępowanie w sprawie podejrzenia stosowania przez Politechnikę Świętokrzyską praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47946 §2 Kpc, poprzez stosowanie we wzorcu umowy postanowienia umownego o następującej treści: "Uczelnia nie zwraca opłat wniesionych przez studenta pomimo zaistniałych okoliczności określonych w par. 7 ust. 2 pkt 2", które zostało wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod numerem 804 (na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 17 maja 2006 r., sygn. akt XVII Amc 9/05). [...]
W odpowiedzi na zawiadomienie o wszczęciu postępowania Politechnika Świętokrzyska w piśmie z dnia 4 grudnia 2006 r. ustosunkowała się do przedstawionych zarzutów. Zdaniem Uczelni zarzut Prezesa Urzędu jest nietrafny. Sformułowanie "skreślenie z listy studentów" stosowane w §7 ust. 2 pkt 2 wzorca umowy nie może być utożsamiane z treścią klauzuli umieszczonej w rejestrze pod nr 804. Uczelnia wyjaśniła następująco swoje stanowisko: Cytowany przepis §7 ust. 2 pkt 2 umowy stanowi, że rozwiązanie umowy może nastąpić między innymi w przypadku skreślenia studenta z listy studentów zgodnie z Regulaminem Studiów. Po analizie obligatoryjnych powodów tego skreślenia zapisanych w §19 Regulaminu Studiów i powodów fakultatywnych określonych w §20 tegoż Regulaminu można wyprowadzić wniosek, że jedynym powodem, dla którego skreślenie studenta z listy studentów Politechniki Świętokrzyskiej wiąże się z odmową zwrotu uiszczonego czesnego jest wydalenia studenta z Uczelni w wyniku przeprowadzonego postępowania dyscyplinarnego. Tak sformułowane znaczenie słowa "skreślenie" nie może być porównywalne z treścią klauzuli niedozwolonej, wpisanej do rejestru pod poz. 804, zarówno w brzmieniu literalnym, jak i co do tożsamości znaczenia. Zdaniem Uczelni, nie było intencją ustawodawcy i Sądu Najwyższego uznanie nagannego zachowania studenta za pozytywne, a dodatkowo pozbawianie go dotkliwości finansowej z tego tytułu. Zdaniem Uczelni, zapis §7 ust. 2 pkt 2 stosowanego przez nią wzorca umowy nie mieści się także w katalogu klauzul niedozwolonych określonych w art. 3853 Kc.
Niezależnie od powyższego stanowiska Uczelnia poinformowała, iż kwestionowane przez Prezesa Urzędu postanowienie umowne zostanie zmienione w taki sposób, że §8 wzorca umowy pn. "Umowa nr .../200.. dotycząca opłat za świadczenie usług edukacyjnych" otrzyma brzmienie: "W przypadku rozwiązania umowy zgodnie z §7 ust. 2 pkt 2 i 3 w czasie trwania semestru, wniesiona przez studenta opłata za zajęcia dydaktyczne podlega zwrotowi w wysokości proporcjonalnej do zajęć pozostałych do końca semestru". Politechnika Świętokrzyska przedstawiła Prezesowi Urzędu poprawiony wzór umowy i poinformowała, iż dotychczas zawarte umowy zostaną zmienione aneksem w tej części, która była przedmiotem zarzutu Prezesa Urzędu.
Jednocześnie Uczelnia podkreśliła, że w dacie wszczęcia przedmiotowego postępowania nie zostały naruszone zbiorowe interesy konsumentów, gdyż nie zaistniały dotychczas okoliczności przewidziane w §7 ust. 2 pkt 2 wzorca umowy (tj. skreślenie z listy studentów z przyczyn przewidzianych w Regulaminie). Z tego względu Uczelnia wniosła o umorzenie postępowania. [...]
Politechnika Świętokrzyska z siedzibą w Kielcach jest publiczną uczelnią wyższą, która prowadzi działalność na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.). [...] Uczelnia jako publiczna uczelnia wyższa, na mocy art. 12 tej ustawy posiada osobowość prawną.
Przedmiotem działalności Politechniki Świętokrzyskiej jest prowadzenie działalności dydaktycznej i naukowo-technicznej w zakresie nauk technicznych na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych (dalej zwane: "usługi edukacyjne").
Zgodnie z art. 160 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym organizację i tok studiów oraz związane z nimi prawa i obowiązki studenta określa regulamin studiów. Natomiast zgodnie z ust. 3 tego przepisu warunki odpłatności za studia określa umowa zawarta pomiędzy uczelnią a studentem w formie pisemnej.
W Politechnice Świętokrzyskiej obowiązuje Regulamin Studiów w Politechnice Świętokrzyskiej uchwalony przez Senat Politechniki Świętokrzyskiej w dniu 26 kwietnia 2006 r. uchwałą nr 34/06. Zgodnie z rozdziałem 2, §2 pkt 1 powyższego Regulaminu Uczelnia świadczy następujące usługi edukacyjne odpłatnie: "a) zajęcia na studiach stacjonarnych powtarzane z powodu niezadowalających wyników w nauce, b) zajęcia nieobjęte planem studiów, c) zajęcia na studiach niestacjonarnych".
Uczelnia pobiera opłaty z następujących tytułów: "1) za zajęcia dydaktyczne ujęte w planie studiów, 2) za dokumentacje dotyczącą przebiegu studiów zgodnie z przepisami wykonawczymi do tej ustawy, 3) za powtarzanie zajęć dydaktycznych z powodu niezadowalających wyników w nauce zgodnie z treścią wydanego w tym zakresie Zarządzenia Rektora w sprawie zasad odpłatności za zajęcia dydaktyczne, 4) wpisowe - jednorazowo, mieszczące się w opłacie za zajęcia dydaktyczne za pierwszy semestr, 5) za postępowanie związane z przyjęciem na studia.".
W swojej działalności Politechnika Świętokrzyska stosuje przy zawieraniu umów na świadczenie usług edukacyjnych na studiach niestacjonarnych umowę pn. "Umowa dotycząca odpłatności za świadczenie usług edukacyjnych", która stanowi wzorzec umowy w rozumieniu art. 384 §1 Kc. Uczelnia określa warunki tej umowy jednostronnie. Wzorce umowne są przygotowane z góry, przed zawarciem umowy i zawierają gotowe postanowienia umowne, na treść których student nie ma wpływu.
We wskazanym powyżej wzorcu umowy Uczelnia ustaliła jednostronnie następujące postanowienie: "Uczelnia nie zwraca opłat wniesionych przez studenta pomimo zaistniałych okoliczności określonych w §7 ust. 2 pkt 2." - §8 ust. 1 Umowy dotyczącej odpłatności za świadczenie usług edukacyjnych.
Natomiast §7 ust. 2 pkt 2 powyższego wzorca umowy stanowi, że "Rozwiązanie umowy może nastąpić z chwilą: 1) obrony pracy dyplomowej, 2) skreślenia studenta z listy studentów zgodnie z Regulaminem Studiów, 3) pisemnej rezygnacji studenta ze studiów." [...]
Ponadto ustalono, że Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia 17 maja 2006 r. (sygn. akt XVII Amc 9/05) uznał za niedozwolone następujące postanowienie: "W przypadku rezygnacji ze studiów w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego i Turystyki w Sopocie lub w przypadku skreślenia z listy studentów z przyczyn regulaminowych wpłacone czesne za dany semestr i wszystkie poprzednie nie podlega zwrotowi".
W piśmie z dnia 4 grudnia 2006 r. Politechnika Świętokrzyska przedstawiła Prezesowi Urzędu nowy, poprawiony wzór umowy pn. "Umowa dotycząca odpłatności za świadczenie usług edukacyjnych" stosowany w obrocie z konsumentami. W powyższym wzorcu umowy w miejsce dotychczasowego §8 ust. 1 i ust. 2, który został skreślony wpisano §8 w brzmieniu: "W przypadku rozwiązania umowy zgodnie z §7 ust. 2 pkt 2 i 3, w czasie trwania semestru, wniesiona przez studenta opłata za zajęcia dydaktyczne podlega zwrotowi w wysokości proporcjonalnej do ilości zajęć pozostałych do końca semestru." [...]
Stwierdzenie praktyki określonej w art. 23a ust. 1 i ust. 2 ustawy o okik wymaga wykazania, że spełnione zostały łącznie trzy przesłanki: 1) działanie przedsiębiorcy, 2) noszące znamiona bezprawności, 3) godzące w zbiorowy interes konsumentów. [...]
Przedmiotem działania Politechniki Świętokrzyskiej są usługi edukacyjne w zakresie wskazanym w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 września 1974 r. w sprawie przekształcenia Kielecko-Radomskiej Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Kielcach w Politechnikę Świętokrzyską. Świadczenie tych usług ma charakter użyteczności publicznej. Wobec powyższego należy uznać, że Politechnika Świętokrzyska jako publiczna uczelnia wyższa świadcząca usługi edukacyjne o charakterze użyteczności publicznej jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. a ustawy o okik. [...]
W ocenie Prezesa Urzędu stosowanie przez Politechnikę Świętokrzyską we wzorcu umowy pn. "Umowa nr .../200.. dotycząca opłat za świadczenie usług edukacyjnych" postanowienia o treści: "Uczelnia nie zwraca opłat wniesionych przez studenta pomimo zaistniałych okoliczności określonych w par. 7 ust. 2 pkt 2", jest tożsame zarówno co do celu jak i skutków, z postanowieniem wpisanym pod numerem 804 do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone.
Kwestionowane postanowienie stosowane przez Uczelnię przewiduje, że rozwiązanie umowy o świadczenie usług edukacyjnych z chwilą skreślenia studenta z listy studentów zgodnie z Regulaminem Studiów w Politechnice Świętokrzyskiej, skutkuje możliwością odmowy zwrotu wniesionych przez studenta opłat za studia, bez względu na moment rozwiązania umowy. Dotyczy to opłat za zajęcia dydaktyczne za dany semestr (tj. czesne) oraz wszystkich innych opłat wniesionych zgodnie z § 2 wzorca umowy. Celem wprowadzenia takiego zapisu jest uniknięcie przez Uczelnię konieczności zwrotu opłat za usługę, za której świadczenie student zapłacił, a której nie wykorzystał w wyniku skreślenia z listy studentów, tj. za okres, w którym nie przysługiwał mu status studenta. Dzięki temu Uczelnia ma możliwość odmowy zwrotu opłaty, bez względu na koszty poniesione w okresie, w którym student pobierał naukę i szkoła świadczyła na jego rzecz usługi edukacyjne. Istotny jest przy tym fakt, iż Uczelnia może powołać się na wskazane powyżej postanowienie niezależnie od tego, czy skreślenie z listy studentów z powodów, o których mowa w Regulaminu Studiów miało wpływ na poniesienie tych kosztów, czy też nie.
Tożsamym celom, tj. uniknięciu konieczności zwrotu uiszczonych przez studenta opłat, w przypadku skreślenia z listy studentów z przyczyn wymienionych w regulaminie studiów, ma służyć postanowienie wpisane do rejestru pod numerem 804 "W przypadku rezygnacji ze studiów w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego i Turystyki w Sopocie lub w przypadku skreślenia z listy studentów z przyczyn regulaminowych wpłacone czesne za dany semestr i wszystkie poprzednie nie podlega zwrotowi".
Postanowienie to przewiduje w odróżnieniu od postanowienia będącego przedmiotem zarzutu w niniejszej sprawie brak zwrotu opłat również w przypadku pisemnej rezygnacji ze studiów. W każdej innej sytuacji przewidzianej przez regulamin studiów oba zapisy są identyczne co do możliwości wystąpienia skutku, jakim jest odmowa zwrotu części uiszczonych opłat.
Porównanie kwestionowanego zapisu wzorca pn. "Umowa nr .../200.. dotycząca opłat za świadczenie usług edukacyjnych" i postanowienia umieszczonego w rejestrze pod numerem 804 dowodzi, że ich treść w sposób na tyle tożsamy kształtuje prawa i obowiązki konsumenta, iż można przyjąć, iż oceniana klauzula mieści się w hipotezie zakazanej klauzuli. Postanowienie wskazane w sentencji decyzji oraz postanowienie wpisane do rejestru, o którym mowa wyżej, mogą zostać uznane za tożsame co do celu i skutku. Każde z tych postanowień przewiduje możliwość odmowy zwrotu poniesionych przez studenta opłat związanych z zawartą umową jeżeli student został skreślony z listy studentów, bez względu na moment rozwiązania umowy i poziom poniesionych kosztów.
Konsekwencją stosowania przez Politechnikę Świętokrzyską postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest wprowadzenie do umowy o świadczenie usług edukacyjnych postanowień bezwzględnie zakazanych. Stosownie bowiem do art. 47942 §1 Kpc, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów orzekając o uznaniu postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jednocześnie zakazuje ich wykorzystywania. Sąd Najwyższy zaakceptował stanowisko, zgodnie z którym, wpis postanowienia wzorca do rejestru skutkuje tym, że zakazane jest posługiwanie się wpisaną klauzulą we wszystkich wzorcach umów, pod rygorem sankcji z art. 58 Kc.
Tym samym, w ocenie Prezesa Urzędu, stosowanie przez Politechnikę Świętokrzyską w umowie o świadczenie usług edukacyjnych postanowienia wskazanego w sentencji decyzji jest bezprawne. [...]
W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z naruszeniem praw nieograniczonej i nieokreślonej liczby konsumentów, którzy zapoznali się bądź mogli zapoznać się z wzorem umowy o świadczenie usług edukacyjnych zawierającym postanowienie, które zostało wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone i zawarli bądź mogli zawrzeć umowę na świadczenie tych usług z Politechniką Świętokrzyską. Oferta świadczenia usług edukacyjnych jest adresowana do z góry nieokreślonej liczby konsumentów. Z oferty tej skorzystali już konsumenci decydując się na naukę w Uczelni, ale z usług tych mogą skorzystać także inni konsumenci - potencjalni studenci. Krąg osób, który został już dotknięty stosowaną praktyką i który taką praktyką może zostać dotknięty jest nieograniczony i niemożliwy z góry do określenia ani zidentyfikowania. Stosowanie przez Politechnikę Świętokrzyską zarzucanej praktyki wobec nieograniczonej liczby konsumentów wypełnia przesłankę naruszenia zbiorowego interesu konsumentów. Nie ma tutaj żadnych wątpliwości, że bezprawne działanie Uczelni nie dotyczy interesów poszczególnych osób, których sprawy mają charakter jednostkowy, indywidualny, lecz mogą naruszać uprawnienia nieograniczonego kręgu konsumentów, których sytuacja jest identyczna i wspólna dla całej grupy faktycznych lub potencjalnych kontrahentów (studentów). [...]