Zalecenie 2021/1534 w sprawie zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa dziennikarzom i innym pracownikom sektora mediów oraz wzmocnienia ich pozycji w Unii Europejskiej
Dz.U.UE.L.2021.331.8
Akt obowiązującyZALECENIE KOMISJI (UE) 2021/1534
z dnia 16 września 2021 r.
w sprawie zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa dziennikarzom i innym pracownikom sektora mediów oraz wzmocnienia ich pozycji w Unii Europejskiej
uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 292,
(1) Jak określono w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, UE opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka. Obejmują one poszanowanie wolności i pluralizmu mediów oraz prawo do wolności wypowiedzi, i wymagają ciągłych wysiłków, aby chronić wolne, pluralistyczne i niezależne media, które są kluczowym elementem systemów demokratycznych i państwa prawa.
(2) Zobowiązanie UE i państw członkowskich do poszanowania wolności i pluralizmu mediów opiera się także na postanowieniach art. 11 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej ("karta"). Zapisane w tym samym artykule prawo do wolności wypowiedzi obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe 1 . Łącznie wspomniane zasady i prawa oznaczają, że obywatele powinni mieć możliwość dostępu do różnorodnych źródeł informacji i opinii, co umożliwiałoby im formułowanie własnych opinii, kontrolę rządów i uzyskanie niezbędnych informacji, aby mogli swobodnie korzystać z przysługującego im prawa głosu. Państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia mediom i dziennikarzom sprzyjającego środowiska przy pomocy środków prawnych, administracyjnych i praktycznych 2 .
(3) Powszechnie uważa się, że UE jest jednym z najbezpieczniejszych obszarów dla dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów 3 . Rosnąca w ostatnich latach liczba gróźb fizycznych, prawnych i stosowanych za pośrednictwem internetu oraz ataków o takim charakterze skierowanych przeciwko dziennikarzom i innym pracownikom sektora mediów, udokumentowanych m.in. w sprawozdaniach Komisji na temat praworządności z lat 2020 i 2021 4 stanowi jednak niepokojącą tendencję 5 . Liczba zgłoszeń związanych z atakami na dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów w państwach członkowskich, stosowaniem wobec nich agresji i nękaniem ich w dalszym ciągu wzrastała 6 . Atak terrorystyczny dokonany w 2015 r. we Francji na tygodnik Charlie Hebdo, podczas którego zginęło 12 osób, zabójstwa dziennikarki śledczej Daphne Caruana Galizii w 2017 r. na Malcie oraz Jána Kuciaka i jego narzeczonej Martiny Kušnírovej w 2018 r. na Słowacji, stanowią wyraźny sygnał do tego, aby zwiększyć ochronę dziennikarzy 7 . Konieczność rozwiązania kwestii bezpieczeństwa dziennikarzy w całej UE uwidoczniły także niedawne sprawy, w których toczy się obecnie dochodzenie, takie jak zabójstwa greckiego dziennikarza Giorgiosa Karaivaza i niderlandzkiego dziennikarza Petera R. de Vriesa w 2021 r.
(4) Komisja przedstawiła w europejskim planie działania na rzecz demokracji 8 ambitny plan działania mający na celu wzmocnienie pozycji obywateli i budowanie bardziej odpornych demokracji w całej UE, podkreślając istotną rolę, jaką niezależne i pluralistyczne media odgrywają na rzecz obywateli, umożliwiając im podejmowanie świadomych decyzji, jak również na rzecz zwalczania dezinformacji. Dlatego w europejskim planie działania na rzecz demokracji przewidziano serię konkretnych działań, które zmierzają do wspierania i ochrony wolności i pluralizmu mediów, w tym w szczególności niniejsze zalecenie i przyszłą inicjatywę Komisji mającą na celu przeciwdziałanie strategicznym powództwom zmierzającym do stłumienia debaty publicznej (powództwom typu SLAPP).
(5) Niniejsze zalecenie stanowi uzupełnienie dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych 9 i wniosku Komisji w sprawie aktu o usługach cyfrowych 10 , który ma na celu ochronę odbiorców audiowizualnych treści medialnych i wszystkich użytkowników usług cyfrowych w całej UE. Stanowi ono również uzupełnienie planu działania na rzecz mediów i sektora audiowizualnego 11 , w którym przewidziano plan działania na rzecz odbudowy i transformacji branży mediów i branży audiowizualnej, oraz komunikatu w sprawie cyfrowego kompasu 12 , w którym podkreślono, że podejście Europy do społeczeństwa cyfrowego musi opierać się na pełnym poszanowaniu praw podstawowych UE, w tym wolności wypowiedzi. Niniejsze zalecenie opiera się na wnioskach z rocznych sprawozdań na temat praworządności, w których przeanalizowano sytuację praworządności w UE i w państwach członkowskich, w szczególności pod względem wolności i pluralizmu mediów. Określono w nim zalecenia skierowane do państw członkowskich, aby przeciwdziałać m.in. zagrożeniom podkreślanym przez Komisję w sprawozdaniach na temat praworządności z lat 2020 i 2021.
(6) Niniejsze zalecenie jest w pełni zgodne ze Strategią UE w zakresie praw ofiar na lata 2020-2025 13 i strategią UE na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020-2025 14 , działaniami Komisji w obszarze szerzej rozumianej równości, szczególnie w ramach strategii na rzecz równości osób LGBTIQ na lata 2020-2025 15 , unijnym planem działania przeciwko rasizmowi na lata 2020-2025 16 , planem działania na rzecz integracji i włączenia społecznego 17 , unijnymi ramami strategicznymi na rzecz równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów na lata 2020-2030 18 oraz strategią na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami 19 . Niniejsze zalecenie jest również w pełni zgodne z dokumentami programowymi dotyczącymi działań zewnętrznych, takimi jak Plan działania UE dotyczący praw człowieka i demokracji na lata 2020-2024 20 , Wytyczne UE w sprawie praw człowieka dotyczące wolności wypowiedzi w internecie i poza nim 21 , a także trzeci unijny plan działania w sprawie równości płci 22 , przyczyniając się tym samym do spójności polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Siła działań zewnętrznych UE w dziedzinie praw podstawowych zasadza się na sposobie, w jaki wspierane są i wzmacniane demokratyczne podstawy w Unii.
(7) Komisja zapewnia wsparcie finansowe dziennikarzom i innym pracownikom sektora mediów za pośrednictwem projektów w dziedzinie wolności i pluralizmu mediów w UE i państwach trzecich. Przykładowo, od 2014 r. Komisja współfinansuje monitor pluralizmu mediów, który służy analizowaniu zagrożeń dla wolności i pluralizmu mediów w całej Europie i opracowywaniu sprawozdań dotyczących mechanizmów ochrony wolności wypowiedzi, bezpieczeństwa dziennikarzy i warunków pracy dziennikarzy. Komisja jest zaangażowana w ciągłe wspieranie takich projektów, w szczególności w ramach programu "Kreatywna Europa".
(8) Parlament Europejski aktywnie popiera zwiększenie działań Unii na rzecz ochrony dziennikarzy. W sprawozdaniu z dnia 25 listopada 2020 r. 23 Parlament wyraził trwałe, głębokie zaniepokojenie stanem wolności mediów w UE w kontekście przypadków nękania i ataków na dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów. Parlament zauważył w swojej rezolucji z dnia 29 kwietnia 2021 r. 24 , że ochrona dziennikarzy śledczych i sygnalistów 25 leży w żywotnym interesie społeczeństwa, natomiast w rezolucji z dnia 24 czerwca 2021 r. wyraził również zaniepokojenie fizycznymi, psychologicznymi i ekonomicznymi groźbami, których ofiarą padają dziennikarze i inni pracownicy sektora mediów w UE 26 .
(9) W zaleceniu Rady Europy z 2016 r. w sprawie ochrony dziennikarstwa i bezpieczeństwa dziennikarzy i innych podmiotów sektora mediów 27 , opierającym się na wymogach europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC) i właściwym orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, określono kompleksowe normy w tym obszarze. Zalecenie zawiera szeroko zakrojone wytyczne dotyczące zapobiegania, ochrony, ścigania oraz rozpowszechniania informacji, edukacji i podnoszenia świadomości. W strategii wdrażania przyjętej w dniu 28 marca 2018 r. przez Komitet Sterujący ds. Mediów i Społeczeństwa Informacyjnego Rady Europy podkreślono jednak pilną potrzebę poczynienia dalszych postępów w stosowaniu zalecenia 28 . Platforma Rady Europy propagująca ochronę dziennikarstwa i bezpieczeństwa dziennikarzy 29 w dalszym ciągu rejestruje rosnącą liczbę zgłoszeń dotyczących ataków na dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów lub stosowania wobec nich agresji. Normy ujęte w Konwencji Rady Europy o dostępie do dokumentów urzędowych 30 są również istotne, aby zapewnić dziennikarzom jak najpełniejszy dostęp do informacji publicznych umożliwiających im wykonywanie pracy. Niniejsze zalecenie ma na celu wspieranie wdrażania norm Rady Europy, w szczególności zalecenia w sprawie ochrony dziennikarstwa i bezpieczeństwa dziennikarzy i innych podmiotów sektora mediów z 2016 r.
(10) W celu przygotowania niniejszego zalecenia Komisja zorganizowała w marcu 2021 r. zorganizowany dialog w ramach Europejskiego Forum Mediów Informacyjnych 31 , który zgromadził dziennikarzy, stowarzyszenia dziennikarzy, rady ds. mediów, przedsiębiorstwa mediów informacyjnych, organy ścigania, posłów do Parlamentu Europejskiego, przedstawicieli państw członkowskich i ich organów regulacyjnych oraz organizacje międzynarodowe.
(11) Za pomocą niniejszego zalecenia Komisja ma na celu wzmocnienie wolności i pluralizmu mediów w UE dzięki wspieraniu wspólnych i skoordynowanych starań ze strony państw członkowskich w dążeniu do zwiększenia ochrony i bezpieczeństwa dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów i wzmocnienia ich pozycji. Takie skoordynowane podejście, angażujące wszystkie najważniejsze zainteresowane strony w państwach członkowskich i na szczeblu UE oraz odpowiednie organizacje międzynarodowe, jest konieczne, aby zapewnić dziennikarzom i innym pracownikom sektora mediów możliwość bezpiecznego i skutecznego wykonywania swojej pracy zawodowej w Europie.
(12) Aby zapewnić i chronić sprzyjające środowisko dla dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów, w zaleceniu ujęto szereg kwestii dotyczących różnych aspektów tego problemu. Obejmują one zalecenia horyzontalne dotyczące skutecznego ścigania przestępstw, współpracę z organami ścigania, mechanizmy szybkiego reagowania, szkolenie, dostęp do informacji i obiektów, a także ochronę ekonomiczną i socjalną. Ponadto w niniejszym zaleceniu ujęto konkretne zalecenia związane z protestami i demonstracjami, bezpieczeństwem w internecie i wzmocnieniem pozycji cyfrowej, jak również z sytuacją dziennikarek, dziennikarzy i dziennikarek należących do grup mniejszościowych lub dziennikarzy i dziennikarek relacjonujących w kwestiach równościowych.
(13) Zastraszanie, przemoc fizyczna i psychiczna, nielegalne aresztowania i arbitralne zatrzymania, niezgodny z prawem nadzór, przemoc ze względu na płeć, nękanie lub ataki dyskryminacyjne, zarówno online, jak i offline, to zaledwie kilka przykładów zagrożeń dla dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów. Organy publiczne mają obowiązek chronić wolność wypowiedzi i bezpieczeństwo dziennikarzy, zapewniając odpowiednie otoczenie prawne, traktując poważnie zagrożenia przestępstwami dotyczące dziennikarzy, stanowczo ścigając sprawców wszystkich ataków i zapewniając odpowiednie dochodzenie i działania następcze, w tym stosowanie skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji. Zagwarantowanie dokładności, bezstronności, niezależności, przejrzystości i terminowości postępowań przygotowawczych i ścigania przestępstw przeciwko dziennikarzom ma zasadnicze znaczenie. Aby poprawić skuteczność działań dochodzeniowych, organy państw członkowskich mogłyby rozważyć ustanowienie specjalnych jednostek w ramach sił policyjnych, które prowadziłyby dochodzenia w sprawie przestępstw przeciwko dziennikarzom we współpracy z przedstawicielami dziennikarzy 32 . Powołanie i przeszkolenie koordynatorów w prokuraturach i sądach mogłoby również przyczynić się do skuteczności postępowań sądowych. Kluczowe dla dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów, których bezpieczeństwo jest zagrożone, jest również zapewnienie środków ochrony osobistej. Ponieważ przestępstwa przeciwko dziennikarzom mogą mieć również charakter transnarodowy, państwa członkowskie powinny w pełni wykorzystywać obowiązujące ramy europejskiej współpracy prawnej i, w razie potrzeby, zwrócić się z wnioskiem o udzielenie wsparcia do wyspecjalizowanych europejskich agencji, takich jak Europol i Eurojust. We wniosku Komisji zmierzającym do wzmocnienia uprawnień Europolu 33 określono, że w szczególnych przypadkach, gdy Europol uzna, że należy wszcząć postępowanie przygotowawcze, może wezwać właściwe organy państwa członkowskiego do wszczęcia, przeprowadzenia lub koordynowania postępowania przygotowawczego dotyczącego przestępstwa mającego wpływ na wspólny interes objęty polityką UE, nawet jeżeli przestępstwo, o którym mowa, nie ma wymiaru transgranicznego.
(14) Sprawna, skuteczna i odpowiednia współpraca między dziennikarzami, innymi pracownikami sektora mediów i organami ścigania mogłaby zapewnić skuteczniejsze zapobieganie groźbom i atakom. Państwa członkowskie powinny ustanowić ramy współpracy między poszczególnymi dziennikarzami, stowarzyszeniami dziennikarzy i organami ścigania, i aktywnie zachęcać do prowadzenia między nimi dialogu 34 przy zaangażowaniu organów samoregulacyjnych ds. mediów (rad ds. mediów i prasy). Współpraca taka mogłaby obejmować ustanowienie wspólnych centrów koordynacji, w których skład wchodziłyby organy ścigania i przedstawiciele dziennikarzy 35 . Wspólne centra koordynacji powinny prowadzić ścisłą współpracę ze specjalistami ze służb udzielających wsparcia ofiarom, które to służby mają zasadnicze znaczenie dla zapewniania bezpieczeństwa i dobrostanu psychicznego dziennikarzy, którzy padli ofiarą przestępstwa.
(15) Ustanowienie punktów wsparcia, kontaktu i szybkiego reagowania oraz mechanizmów wczesnego ostrzegania, które są niezależne od organów ścigania, stanowi istotny element systemu wsparcia dla dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów dotkniętych atakami fizycznymi i prowadzonymi za pośrednictwem internetu. Takie punkty kontaktowe powinny być bezpłatne, łatwo dostępne dla dziennikarzy (i, w stosownych przypadkach, ich rodzin) i funkcjonować w przejrzysty sposób. Zgodnie z wymogiem ujętym w dyrektywie 2012/29/UE 36 każda ofiara ma prawo uzyskać wsparcie i ochronę zgodne z jej indywidualnymi potrzebami. Państwa członkowskie powinny podjąć działania zmierzające do ustanowienia i utrzymywania specjalistycznych służb wsparcia, szczególnie punktów kontaktowych, które zapewniałyby dziennikarzom i innym pracownikom sektora mediów będącym ofiarami przestępstw doradztwo i udzielałyby im porad prawnych oraz wsparcia psychologicznego, a także schronienia lub zapewniałyby im wszelkie inne odpowiednie zakwaterowanie. Wspomniane punkty kontaktowe powinny również pełnić rolę "schronisk cyfrowych" i zapewniać wsparcie w obszarze bezpieczeństwa cyfrowego, w tym, gdy to możliwe, zapewnianie wiedzy specjalistycznej w zakresie cyberbezpieczeństwa. Powinny one zapewniać dziennikarzom i redakcjom wsparcie w radzeniu sobie z groźbami i nękaniem w internecie skierowanymi przeciwko dziennikarzom, w tym z groźbami i nękaniem skierowanymi przeciwko dziennikarzom ze względu na ich płeć, orientację seksualną, pochodzenie etniczne lub społeczne lub ze względu na każdą inną podstawę ujętą w art. 21 karty. Skuteczne działanie mechanizmów szybkiego reagowania i wczesnego ostrzegania wymaga stabilnego i odpowiedniego finansowania podmiotów, które wykonują te zadania 37 .
(16) Konieczny jest solidny system zabezpieczeń na szczeblu krajowym, aby umożliwić dziennikarzom wypełnianie ich zasadniczej roli "na miejscu", szczególnie jeżeli chodzi o dostęp do obiektów, źródeł informacji i relacjonowanie wydarzeń o znaczeniu społecznym 38 . Organy państw członkowskich powinny minimalizować ryzyko arbitralnej odmowy udzielenia akredytacji lub zarejestrowania lub funkcjonowania uciążliwych systemów lub procedur rejestracji lub udzielania akredytacji, które to systemy lub procedury mogłyby zniechęcać dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów do uzyskiwania możliwości wykonywania swojej pracy w sposób skuteczny, i które mogą jednocześnie stanowić nieuzasadnione, dyskryminujące lub nieproporcjonalne ograniczenia wolności świadczenia usług dziennikarskich. Ma to zasadnicze znaczenie dla ochrony sprzyjającego środowiska wolności wypowiedzi, jak również zapewnienia uczestnictwa dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów w debacie publicznej dotyczącej kwestii uzasadnionego interesu publicznego.
(17) Zapewnianie dostępu do dokumentów i informacji, w tym oficjalnych stron internetowych, i uzyskiwanie terminowych odpowiedzi stanowi niezbędny warunek wykonywania pracy przez dziennikarzy. Chociaż dostęp do informacji jest zagwarantowany w prawie we wszystkich państwach członkowskich, w wielu przypadkach występują praktyczne przeszkody 39 . Ponadto niedawne przypadki nadzwyczajnego ustawodawstwa mającego na celu walkę z dezinformacją podczas pandemii COVID-19, które niekiedy obejmowało przepisy o charakterze karnym, wywarły w niektórych przypadkach efekt mrożący na pracę dziennikarzy 40 . Przepisy takie mogą stanowić nieuzasadnione, dyskryminujące lub nieproporcjonalne ograniczenia wolności świadczenia usług dziennikarskich. W komunikacie dotyczącym walki z dezinformacją wokół COVID-19 41 Komisja zauważyła, że przepisy, które definiują te przestępstwa w zbyt ogólny sposób lub zawierają nieproporcjonalne sankcje, mogą ograniczać gotowość źródeł dziennikarskich do rozmowy z dziennikarzami, a także prowadzić do autocenzury.
(18) Współczesne ramy ochrony dziennikarzy powinny obejmować stały rozwój kompetencji i umiejętności wszystkich podmiotów istotnych z punktu widzenia ochrony dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów 42 . Działania szkoleniowe skierowane do organów ścigania mogą podnieść świadomość i uważność sił policyjnych w kontekście zapewniania bezpieczeństwa dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów. Służby wymiaru sprawiedliwości i prokuratury powinny również skorzystać ze specjalnego szkolenia, które może pomóc im w lepszym zrozumieniu np. norm międzynarodowych dotyczących wolności wypowiedzi, dostępu do informacji i bezpieczeństwa dziennikarzy 43 . Szkolenie ma równie istotne znaczenie w promowaniu najskuteczniejszego podejścia do zapobiegania atakom fizycznym i atakom prowadzonym za pośrednictwem internetu wymierzonym w dziennikarzy, i powinno ono wyposażyć uczestników w odpowiednie narzędzia umożliwiające radzenie sobie z takimi zagrożeniami. Należy zachęcać do współpracy między dziennikarzami, stowarzyszeniami dziennikarzy, platformami internetowymi i przedstawicielami organów ścigania. Przedsiębiorstwa medialne mogą również wzmacniać pozycję dziennikarzy, w tym osób pracujących na podstawie niestandardowych form zatrudnienia (freelancerów, samozatrudnionych dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów), dzięki regularnym szkoleniom poruszającym kwestie bezpieczeństwa, jak również dzięki opracowywaniu analizy ryzyka, planów operacyjnych i systemów zgłaszania po wystąpieniu zdarzenia. Rozwijanie tych umiejętności wymaga szczególnego i często kosztownego szkolenia, na które zazwyczaj stać wyłącznie duże i ugruntowane redakcje. Mniejsze środki masowego przekazu mogą zatem wymagać wsparcia finansowego w tym względzie. Podobnie freelanserzy oraz samozatrudnieni dziennikarze i inni pracownicy sektora mediów mogą wymagać wsparcia finansowego, gdyż często muszą oni przechodzić szkolenie z własnej inicjatywy. Należy również podkreślić znaczenie zapewnienia szkoleń dla weryfikatorów informacji, którzy także stanowią istotny element środowiska mediów informacyjnych.
(19) Konsekwencje gospodarcze związane z COVID-19 uwypukliły potrzebę zapewnienia dziennikarzom bezpiecznych i odpowiednich warunków pracy. W szczególności dziennikarze pracujący jako freelancerzy znaleźli się w trudnej sytuacji, tracąc często źródła dochodu i nie mając zapewnionej ochrony socjalnej, lub mając ją tylko w ograniczonym zakresie. Ramy ochrony dziennikarzy powinny obejmować formalny i skuteczny dostęp do odpowiedniej ochrony socjalnej dla wszystkich dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów, w tym osób pracujących na podstawie niestandardowych form zatrudnienia, zgodnie z zaleceniem Rady z dnia 8 listopada 2019 r. 44 Dotyczy to nie tylko dostępności mechanizmów wsparcia dochodu, lecz również skutecznego i niedyskryminującego dostępu do innych form ochrony socjalnej, np. do urlopu lub środków wsparcia rodzicielskiego.
(20) Dziennikarze śledczy odgrywają kluczową rolę w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, korupcji i ekstremizmu. Ich praca wiąże się ze szczególnie wysokim ryzykiem gróźb i ataków fizycznych, które w najgorszych przypadkach mogą kończyć się zabójstwem, jak można to było zobaczyć w ostatnich latach w Europie. Wzywa się państwa członkowskie do wzmocnienia środków ochrony dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów pracujących nad kwestiami związanymi z przestępczością zorganizowaną i korupcją. Ponadto państwa członkowskie powinny skutecznie korzystać ze wszystkich dostępnych narzędzi współpracy transnarodowej, aby sprawnie prowadzić dochodzenia w sprawie przestępstw przeciwko dziennikarzom będącym ofiarami przestępczości zorganizowanej w celu zapewnienia, aby osoby odpowiedzialne za te przestępstwa zostały szybko postawione przed sądem.
(21) Dziennikarze i inni pracownicy sektora mediów doświadczają coraz liczniejszych ataków i coraz częstszego nękania podczas protestów i demonstracji. W trakcie takich wydarzeń niektórzy dziennikarze mogą być wystawieni na ataki ze strony osób prywatnych, począwszy od ataków fizycznych, przemocy i zniewagi słownej, po ataki na ich sprzęt. Czasami mogą być oni również narażeni na takie działania ze strony organów ścigania jak arbitralne aresztowania i przesłuchania lub nieproporcjonalne pociągnięcie do odpowiedzialności karnej 45 . Konieczne są zatem rozwiązania operacyjne i szkolenia, aby zapewnić dziennikarzom bezpieczeństwo w trakcie protestów, zmniejszyć ryzyko potencjalnych nieuzasadnionych lub nieproporcjonalnych działań i zapewnić skuteczną ochronę ze strony organów ścigania. W szczególności niezależni oficerowie łącznikowi mogliby zapewniać, aby organy ścigania komunikowały się podczas demonstracji z dziennikarzami, i aby pełniły dla dziennikarzy rolę punktów pierwszego kontaktu na wypadek, gdyby doświadczali oni przemocy lub nękania. Tacy oficerowie łącznikowi mogliby przechodzić szkolenie z zarządzania ryzykiem i technik ograniczania ryzyka podczas zgromadzeń publicznych i udzielać wstępnych porad na temat środków ochrony prawnej dostępnych dla dziennikarzy, którzy padli ofiarą przemocy podczas protestów lub demonstracji.
(22) Bezpieczeństwo cyfrowe i bezpieczeństwo w internecie stały się dla dziennikarzy istotnym źródłem obaw. Często zdarzają się kampanie oszczerstw i oczernianie dziennikarzy w internecie. Sytuacja ta jest szczególnie niepokojąca, jeśli ataki takie podejmowane są z inicjatywy polityków lub wpływowych osób publicznych 46 . Zsynchronizowane ataki trolli i botów, hakowanie poczty elektronicznej, ograniczenia w internecie czy cyberprzemoc to niektóre z przykładów internetowych ataków na dziennikarzy i ich źródła. Szczególne obawy budzi bezpieczeństwo dziennikarek. Dziennikarze i inni pracownicy sektora mediów są nie tylko przedmiotem internetowego podburzania do nienawiści 47 i gróźb użycia przemocy fizycznej, lecz mogą również podlegać niezgodnemu z prawem nadzorowi 48 , w tym w kontekście dochodzeń policyjnych które mogą narazić na szwank ochronę źródeł dziennikarskich. Zapewnienie cyberbezpieczeństwa mobilnych narzędzi komunikacji oraz zapewnienie, aby dziennikarze i inni pracownicy sektora mediów nie byli przedmiotem niezgodnego z prawem śledzenia w internecie lub nadzoru, ma zatem zasadnicze znaczenie w ochronie poufności komunikacji dziennikarzy. Organy państw członkowskich odpowiedzialne za media, egzekwowanie e-prawa i cyberbezpieczeństwo powinny pełnić rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa cyfrowego.
(23) Przetwarzanie danych osobowych zgromadzonych przy pomocy narzędzi śledzenia lub nadzoru musi odbywać się zgodnie z przepisami odpowiednio rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (ogólnego rozporządzenia o ochronie danych) 49 i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 o ochronie danych w sprawach karnych 50 . Najważniejszą rolę w zapewnianiu skutecznego egzekwowania tych przepisów odgrywają krajowe organy ochrony danych i sądy.
(24) Dziennikarze i inni pracownicy sektora mediów powinni posiadać umiejętności cyfrowe, aby wzmacniać swoją cyberodporność, co pozwoli im skuteczniej reagować na zagrożenia dla cyberbezpieczeństwa. Należy zachęcać do prowadzenia skutecznego dialogu między organami samoregulacyjnymi ds. mediów, stowarzyszeniami dziennikarzy i przedstawicielami branży, a także organami państw członkowskich w dziedzinie mediów, egzekwowania e-prawa i cyberbezpieczeństwa, w szczególności w celu rozwijania umiejętności cyfrowych wśród dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów, np. poprzez ukierunkowane szkolenia 51 .
(25) Ze statystyk wynika, że dziennikarki spotykają się z większą liczbą zagrożeń niż dziennikarze 52 , szczególnie w formie nękania w internecie, grożenia zgwałceniem i śmiercią, a także podburzania do nienawiści ze względu na płeć. Ataki te są czasem skutkiem aranżowanych kampanii mających na celu zdyskredytowanie lub uciszenie dziennikarek. Zagrożenia te mogą prowadzić do autocenzury, wycofania ze społeczności internetowej lub nawet do podjęcia decyzji o odejściu z zawodu 53 . Z badań wynika również, że takie formy nękania, gróźb i podburzania do nienawiści w internecie są również w większym stopniu kierowane do dziennikarzy należących do grup mniejszościowych, o pochodzeniu imigranckim lub relacjonujących tematy związane z tą problematyką 54 . Dziennikarki relacjonujące tematy związane z kwestami płci i równości są w szczególnym stopniu narażone na groźby i działania odwetowe 55 .
(26) Z dostępnych danych wynika, że przemoc ze względu na płeć jest wciąż powszechnym zjawiskiem w całej Europie 56 . Dostępność szczegółowych danych i przejrzystość sprawozdawczości w sprawie przemocy wobec dziennikarek, dziennikarzy i dziennikarek należących do grup mniejszościowych lub dziennikarzy i dziennikarek relacjonujących w kwestiach równościowych są jednak wciąż ograniczone. Państwa członkowskie, branża, społeczeństwo obywatelskie i badacze powinni współpracować, aby zyskać większą wiedzę na temat tego rodzaju przemocy. Można to również osiągnąć, zachęcając krajowe organy ds. równości do regularnego przedkładania sprawozdań dotyczących sytuacji takich dziennikarzy.
(27) Kobiety są w dalszym ciągu niedostatecznie reprezentowane w sektorze mediów na stanowiskach kierowniczych i wśród kadry zarządzającej najwyższego szczebla, jak również w roli redaktorek naczelnych 57 . Ponadto dyskryminacja wobec dziennikarek, dziennikarzy i dziennikarek należących do grup mniejszościowych lub dziennikarzy i dziennikarek relacjonujących w kwestiach równościowych może mieć miejsce wewnątrz redakcji. Konieczne jest zatem wdrożenie środków zwiększających równość i sprzyjających włączeniu w branży mediów, a także zapewniających równe możliwości zatrudnienia oraz bezpieczne i sprzyjające włączeniu środowisko pracy 58 . Istotną rolę w kontekście reagowania na wszelkie formy agresji, nękania i dyskryminacji w sektorze mediów odgrywa również regularne prowadzenie dialogów między państwami członkowskimi, przedstawicielami dziennikarzy i organów samoregulacyjnych ds. mediów, a także układy zbiorowe.
(28) W niniejszym zaleceniu uznano istotną rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego i organizacji informacyjnych w reagowaniu na nękanie, groźby i podburzanie do nienawiści w internecie i poza nim, jak również na dyskryminację wobec dziennikarek, dziennikarzy i dziennikarek należących do grup mniejszościowych lub dziennikarzy i dziennikarek relacjonujących w kwestiach równościowych. Wspieranie inicjatyw organizacji społeczeństwa obywatelskiego ma duże znaczenie w podnoszeniu świadomości oraz wspieraniu i wzmacnianiu pozycji wspomnianych dziennikarzy. To samo dotyczy inicjatyw promujących dzielenie się wiedzą i najlepszymi praktykami wśród organizacji informacyjnych.
(29) Komisja będzie prowadziła regularny dialog z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami w ramach stosownych forów, w szczególności w ramach Europejskiego Forum Mediów Informacyjnych, i będzie ściśle monitorować wszystkie działania podejmowane przez państwa członkowskie w następstwie przyjęcia niniejszego zalecenia. Kwestie związane z bezpieczeństwem dziennikarzy można również omawiać w ramach sieci punktów kontaktowych ds. praworządności w kontekście szeroko pojmowanej praworządności. Najpóźniej 18 miesięcy po przyjęciu niniejszego zalecenia, a następnie na wniosek, państwa członkowskie powinny dostarczyć Komisji wszelkie istotne informacje, których dostarczenia można zasadnie oczekiwać, aby umożliwić Komisji monitorowanie zgodności. Komisja zamierza prowadzić ewaluacje oceniające wdrożenie przez państwa członkowskie niniejszego zalecenia i opracować kluczowe wskaźniki skuteczności działania związane np.: ze zgłoszeniami na platformie Rady Europy propagującej ochronę dziennikarstwa i bezpieczeństwa dziennikarzy; ze sposobem reagowania na takie zgłoszenia; z nierozstrzygniętymi i rozstrzygniętymi postępowaniami sądowymi dotyczącymi przestępstw przeciwko dziennikarzom; z zaangażowaniem w te procedury właściwych organów UE i realizacją projektów i działań wprowadzonych przez państwa członkowskie w celu wspierania dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów. Na podstawie zgromadzonych informacji i wszystkich innych dostępnych informacji 59 Komisja oceni wpływ niniejszego zalecenia i ustali, czy konieczne są dodatkowe kroki w celu zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa dziennikarzy i innych pracowników sektora mediów oraz wzmocnienia ich pozycji.
(30) Niniejsze zalecenie skierowane jest do państw członkowskich. Zachęca się kraje kandydujące i potencjalnych kandydatów do członkostwa w UE, a także kraje europejskiej polityki sąsiedztwa do kierowania się niniejszym zaleceniem,
PRZYJMUJE NINIEJSZE ZALECENIE:
CEL ZALECENIA
| W imieniu Komisji | |
| Thierry BRETON | |
| Członek Komisji |