Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 marca 2014 r. w sprawie roli praw własności, systemu własności oraz tworzenia...

O.

mając na uwadze, że szacunkowo 370 mln przedstawicieli ludności tubylczej na całym świecie ma silne duchowe, kulturowe, społeczne i gospodarcze powiązania z tradycyjnie użytkowanymi przez nich gruntami, którymi zazwyczaj zarządza wspólnota;

Prawa do gruntów, w tym prawa własności, oraz tworzenie dobrobytu

1.

uważa zarejestrowane prawa własności i pewne prawa do gruntów za katalizator wzrostu gospodarczego, a tym samym promowania spójności społecznej i pokoju;

2.

podkreśla, że zabezpieczenie praw do gruntów i większa sprawiedliwość w dostępie do gruntów zapewniają solidną podstawę do utrzymania, do wykorzystywania możliwości gospodarczych, a na obszarach wiejskich do produkcji żywności w gospodarstwie domowym;

3.

podkreśla, że zgodnie z Programem Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich poza przyznawaniem tytułów własności osobom indywidualnym należy uznać wiele innych alternatywnych możliwości posiadania tytułu prawnego do gruntu, w tym wykorzystywanie zwyczajowych systemów tytułów prawnych do gruntów, aby prawnie zabezpieczyć prawa do działek, na których stoi dom, gruntów rolnych i zasobów naturalnych;

4.

podkreśla, że bezpieczeństwo tytułów prawnych do gruntów w przypadku drobnych producentów rolnych, którzy stanowią 95 % potencjalnych właścicieli gruntów w krajach rozwijających się, pobudza lokalne gospodarki, zwiększa bezpieczeństwo żywnościowe, zmniejsza migrację oraz spowalnia urbanizację slumsów; wskazuje, że np. w Etiopii, gdzie wprowadzono prawa własności, produktywność wzrosła w ciągu trzech lat o 40 % na akr, tylko z powodu tej zmiany 3 ;

5.

zauważa z zaniepokojeniem, że zgodnie z kulturową tradycją kobiety często są zależne od krewnych płci męskiej w odniesieniu do bezpieczeństwa w zakresie tytułów prawnych do gruntów i nie mają ochrony prawnej; podkreśla międzynarodowe zobowiązania państw do zapewnienia minimalnych praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, co obejmuje zobowiązanie rządów do zadbania o to, by zarządzanie gruntami nie było dyskryminujące, w szczególności wobec kobiet i osób ubogich, oraz aby nie naruszało innych praw człowieka;

6.

podkreśla, że umożliwienie ludziom podejmowania decyzji dotyczących ich własnych zasobów, w połączeniu z formalnymi przepisami dotyczącymi spadków, stanowi dla drobnych producentów rolnych silną zachętę do zrównoważonego inwestowania we własne grunty, praktykowania tarasowania i irygacji oraz łagodzenia skutków zmiany klimatu; w tym kontekście odnotowuje, że w badaniach wykazano, iż gospodarstwo domowe, które dysponuje w pełni pewnym i zbywalnym gruntem, zainwestuje w tarasowanie z prawdopodobieństwem szacunkowo większym o 59,8 % niż gospodarstwo domowe, które spodziewa się, że w ciągu następnych 5 lat we wsi nastąpi redystrybucja;

7.

zauważa, że mając tytuł prawny do gruntu, dana osoba jest w stanie zaciągnąć rozsądnie oprocentowaną pożyczkę, która może być wykorzystana do założenia i rozwoju przedsiębiorstwa; podkreśla, że ochrona praw własności może sprzyjać konkurencyjnemu otoczeniu biznesowemu, w którym może się rozwijać przedsiębiorczość i innowacyjność;

8.

uznaje, że wyzwaniem jest pokonanie rozdźwięku między legalnością, słusznością i praktykami poprzez stworzenie mechanizmów w zakresie tytułów prawnych do gruntów opartych na wspólnych normach, zaczynając od uznania istniejących praw, przy jednoczesnym upewnieniu się, że mężczyźni i kobiety, a także społeczności w szczególnie trudnej sytuacji w krajach rozwijających się, mają zabezpieczone prawa do gruntów i zasobów i są objęci całkowitą ochroną przed partykularnymi interesami różnych podmiotów, które mogłyby przejąć ich własność;

9.

zdecydowanie potępia praktykę zawłaszczania gruntów, w ramach której w sposób niezgodny z prawem pozbawia się ubogich mieszkańców wsi i tradycyjne ludy koczownicze gruntów, nie zapewniając im odpowiedniej rekompensaty; podkreśla, że w latach 2000-2013 co najmniej 32 mln hektarów gruntów na całym świecie było przedmiotem co najmniej 886 międzynarodowych transakcji tego rodzaju dokonywanych na szeroką skalę 4 ; podkreśla, że te dane mogą być znacząco niedoszacowane w stosunku do rzeczywistej liczby dużych transakcji dotyczących gruntów;

10.

zwraca się do Komisji i państw członkowskich, by przy opracowywaniu polityki pomocy rozwojowej uwzględniły zakrojony na szeroką skalę proces nabywania gruntów przez inwestorów z krajów rozwiniętych w krajach rozwijających się, a zwłaszcza na kontynencie afrykańskim, który to proces ten wpływa na miejscowych rolników i działa destruktywnie na kobiety i dzieci, celem ochrony tych osób przed ubóstwem, głodem i przymusowym wydalaniem z ich wsi i gruntów;

11.

podkreśla, że rezygnacja z publicznych zachęt do produkcji biopaliw z upraw roślin spożywczych i z dotacji jest jednym ze sposobów walki z zawłaszczaniem gruntów;

12.

przypomina, że brak zabezpieczenia prawa do gruntów i niewłaściwe zarządzanie wiążą się z wysokim ryzykiem dla lokalnych społeczności w odniesieniu do bezpieczeństwa żywnościowego, z zagrożeniem przesiedleniem i wydaleniem rolników i pasterzy; w związku z tym wzywa państwa członkowskie do wspierania krajów rozwijających się w tworzeniu ich krajowych zdolności do umacniania systemów zarządzania;

13.

podkreśla, że zarówno w Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych, jak i w Międzynarodowym pakcie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych uznaje się prawo do samostanowienia, określone jako prawo każdego człowieka do swobodnego dysponowania bogactwem naturalnym i zasobami naturalnymi, oraz że w obu tych dokumentach jest mowa o tym, że żaden człowiek nie może być pozbawiony środków do życia; w związku z tym podkreśla, że negocjacje w sprawie dzierżawy lub nabywania gruntów na szeroką skalę muszą pociągać za sobą przejrzystość, odpowiedni i świadomy udział lokalnych społeczności, których dotyczy dzierżawa lub nabycie gruntu, oraz odpowiedzialność w wykorzystywaniu przychodów, które powinny przynosić korzyści lokalnej ludności;

14.

wzywa Komisję i państwa członkowskie, aby zbadały, za pośrednictwem ONZ, jaki wpływ ma proces nabywania gruntów na pustynnienie gruntów rolnych, utratę przez kobiety prawa pobytu oraz dostępu do gruntu, zwłaszcza w przypadku kobiet samotnych lub pełniących funkcję głowy rodziny, a także na bezpieczeństwo żywnościowe oraz ich środki do życia, a także środki do życia ich dzieci i innych osób pozostających na ich utrzymaniu;

15.

podkreśla, że w umowach inwestycyjnych w sprawie nabywania lub dzierżawy gruntów na szeroką skalę należy odpowiednio brać pod uwagę prawa obecnych użytkowników gruntów, a także prawa pracowników zatrudnionych w gospodarstwach rolnych; uważa, że należy jasno określić obowiązki inwestorów i należy je egzekwować na przykład dzięki mechanizmom sankcji uruchamianym w przypadku nieprzestrzegania praw człowieka; uważa, że wszystkie transakcje dotyczące gruntów powinny również obejmować prawne zobowiązanie do tego, aby określony minimalny odsetek uzyskanych plonów był sprzedawany na lokalnym rynku;

16.

podkreśla, że reforma rolna powinna być elastyczna, dostosowana do warunków lokalnych, społecznych i kulturowych, jak tradycyjne formy własności plemiennej, oraz skoncentrowana na umocnieniu pozycji osób wymagających szczególnej troski;

17.

podkreśla, że współistnienie zwyczajowych systemów własności gruntów i narzuconych modeli kolonialnych jest jedną z głównych przyczyn powszechnego braku bezpieczeństwa w zakresie gruntów w krajach rozwijających się; w tym względzie podkreśla konieczność uznania prawowitości zwyczajowych systemów tytułów prawnych, które zapewniają ustawowe prawa osobom indywidualnym i społecznościom i zapobiegają wywłaszczeniom i nadużyciom praw do gruntów, a które szczególne często występują wśród wspólnot afrykańskich i dużych grup ludności tubylczej w Ameryce Łacińskiej;

18.

podkreśla, że uregulowanie sytuacji dzikich lokatorów w miastach ma znaczący wpływ na inwestycje mieszkaniowe, a badania wskazują, że wskaźnik renowacji obiektów mieszkalnych zwiększa się o ponad 66 %;

19.

Przyjmuje z zadowoleniem postęp poczyniony w Rwandzie w dziedzinie polityki gruntowej, który w niezwykle szybkim czasie doprowadził do objęcia ewidencją katastralną terytorium całego kraju;

20.

ostrzega przed zastosowaniem jednolitego podejścia w celu zabezpieczenia praw własności gruntów; podkreśla, że formalne usługi w zakresie administrowania gruntami są najskuteczniejsze, gdy są świadczone na szczeblu lokalnym; jest zdania, że w związku z tym skuteczne zabezpieczanie praw do gruntów może zależeć od reformy scentralizowanych agencji państwowych ds. gruntów, polegającej na przekazaniu obowiązków lokalnym i zwyczajowym instytucjom; uważa, że rejestracja gruntów może wówczas zostać usprawniona poprzez komputeryzację rejestrów dotyczących gruntów i systemów katastralnych;

21.

przypomina, że rolnictwo wciąż jest podstawowym źródłem utrzymania, środków do życia i bezpieczeństwa żywnościowego społeczności wiejskich; zauważa jednak, że grunty rolne podlegają licznym wpływom z uwagi na zwiększanie się liczby mieszkańców, zmianę przeznaczenia gruntów, inwestycje komercyjne, degradację środowiska spowodowaną suszą, erozję gleby i wyczerpanie się składników odżywczych, a także klęski żywiołowe i konflikty; w tym kontekście uważa, że zabezpieczenie tytułów prawnych do gruntów dla społeczności wiejskich jest kluczowe, aby osiągnąć milenijne cele rozwoju (MCR); jest zdania, że w sprostaniu tym wyzwaniom mogą pomóc instrumenty polityki, które należy dostosować do lokalnych uwarunkowań;

22.

uważa, że urzędnicy rządowi powinni w pierwszej kolejności zidentyfikować te systemy zarządzania gruntami i systemy tytułów prawnych do gruntów, które już istnieją, a następnie powinni rozwinąć te systemy z korzyścią dla ubogich i słabszych grup;

23.

jest przekonany, że decentralizacja administracji gruntami umacnia pozycję społeczności lokalnych i indywidualnych osób, oraz zwraca uwagę na potrzebę wyeliminowania praktyk korupcyjnych narzucanych przez lokalnych przywódców poprzez zawieranie transakcji z zagranicznymi inwestorami oraz zgłaszanie roszczeń w stosunku do poszczególnych niezarejestrowanych gruntów;

24.

podkreśla, że wszelkie zmiany w użytkowaniu gruntów powinny następować jedynie po uzyskaniu uprzedniej, swobodnej i świadomej zgody lokalnych społeczności, których one dotyczą; przypomina, że ludności tubylczej przyznano na mocy prawa międzynarodowego szczególne formy ochrony ich praw do gruntów; zgodnie z Deklaracją praw ludów tubylczych ONZ nalega, aby państwa zapewniły skuteczne mechanizmy zapobiegania wszelkim działaniom, których celem lub skutkiem jest wywłaszczenie ludności tubylczej z jej gruntów, terytoriów lub zasobów, oraz zapewniły mechanizmy dochodzenia roszczeń w takich sprawach;

25.

zwraca uwagę, że ograniczony odsetek zarejestrowanych w Afryce gruntów (10 %) jest wprowadzany do ewidencji za pośrednictwem przestarzałych, zawierających błędy systemów; podkreśla, że zgodnie z szacunkami Banku Światowego 5 w 27 gospodarkach, które zmodernizowały swoje rejestry w ciągu ostatnich siedmiu lat, średni czas trwania procesu przenoszenia własności uległ skróceniu o połowę, co doprowadziło do zwiększenia przejrzystości, zmniejszenia korupcji oraz uproszczenia poboru dochodów; podkreśla, że ważnym priorytetem w ramach polityki rozwoju powinno być stworzenie i ulepszenie rejestrów gruntów w krajach rozwijających się;

26.

przypomina, że o bezpieczeństwo tytułów prawnych można zadbać w różnych formach, pod warunkiem że prawa użytkowników i właścicieli gruntów są jasne: przypomina, że poza formalnymi tytułami bezpieczeństwo można zapewnić poprzez przejrzyste długoterminowe umowy najmu lub formalne uznanie praw zwyczajowych i nieformalnych porozumień połączone z przystępnymi i skutecznymi mechanizmami rozwiązywania sporów; wzywa UE do ukierunkowania wsparcia na budowanie zdolności oraz programy szkoleń w zakresie zarządzania gruntami w celu zabezpieczenia praw do gruntów dla ubogich i najsłabszych grup, w tym poprzez usługi badań katastralnych i rejestracji oraz starania na rzecz wyposażenia instytucji oświatowych w krajach rozwijających się;

27.

wzywa UE do wzmocnienia zdolności sądów w krajach rozwijających się w zakresie skutecznego egzekwowania praw własności, rozwiązywania sporów dotyczących gruntów i zarządzania wywłaszczaniem w ramach podejścia holistycznego mającego na celu konsolidację systemów sądowych i wprowadzenie rządów prawa;

28.

wzywa UE do wspierania krajów rozwijających się we wprowadzaniu reformy rolnej, szczególnie w celu promowania udziału wszystkich zainteresowanych stron w zgodzie z programami na rzecz zwiększania świadomości, tak by prawa wszystkich zaangażowanych stron, w szczególności osób ubogich i wymagających szczególnej troski, były w pełni przestrzegane; przytacza przykład Madagaskaru i lokalnych punktów zarządzania gruntami, gdzie proste i lokalne inicjatywy znacznie ułatwiły rejestrację tytułów prawnych;

29.

podkreśla, że tworzenie prawidłowych fiskalnych strategii politycznych w krajach rozwijających się poprzez wzmocnienie systemu rejestracji gruntów i określenie funkcji dotyczących wyceny znacząco zwiększa roczne przychody z tytułu transakcji dotyczących gruntów, tak jak to miało miejsce w Tajlandii, gdzie w okresie 10 lat przychody te wzrosły sześciokrotnie;

30.

wskazuje, że formalne uznanie praw kobiet do gruntów nie oznacza automatycznie skutecznego wdrażania tych praw; wzywa UE do zwracania szczególnej uwagi w ramach swoich programów reform rolnych na podatność kobiet na zmiany w strukturze rodziny i stopień, w jakim kobieta może egzekwować swoje prawa, oraz do dopilnowania, by w praktyce w tytule własności gruntu wpisane były imiona obojga małżonków;

31.

wzywa Komisję i państwa członkowskie, by w politykach na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej wymagały od krajów rozwijających się wprowadzania środków legislacyjnych na rzecz równości płci i zapobiegania dyskryminacji w odniesieniu do praw własności ze względu na pochodzenie etniczne, rasę i stan cywilny, oraz opracowywania działań na rzecz usunięcia znaczących przeszkód społecznych, politycznych i kulturowych w nabywaniu praw do gruntów;

32.

wzywa delegatury Unii Europejskiej w krajach rozwijających się do monitorowania praw własności kobiet, mając na względzie poszanowanie tych praw, a tym samym ochronę kobiet przed ryzykiem ubóstwa i wykluczenia społecznego;

33.

wzywa UE do wspierania wysiłków krajów rozwijających się w zakresie reform rynków dzierżawy gruntów, aby zapewnić dostęp do gruntów ubogim i promować rozwój, jednocześnie unikając wprowadzania nadmiernych ograniczeń na rynkach dzierżawy;

34.

podkreśla, że realizowane na szeroką skalę operacje nabywania gruntów są między innymi bezpośrednią konsekwencją słabego zarządzania gruntami w krajach rozwijających się; podkreśla, że pomoc UE powinna przyczyniać się do tworzenia zdolności instytucjonalnej niezbędnej do przyznawania i zabezpieczania praw do gruntów, aby rozwiązać problem pogoni za rentą, biurokratycznej bezwładności, a także korupcyjnych, nierozliczanych praktyk;

35.

pochwala uczestnictwo UE w światowych inicjatywach dotyczących gruntów; podkreśla, że jako najważniejszy podmiot prowadzący działania na rzecz rozwoju UE ma możliwość rozszerzenia swojego podejścia, które jest obecnie ograniczone, zarówno pod względem zakresu, jak i wyeksponowania, w celu rozwiązania problemu tytułów prawnych do gruntów;

36.

zauważa, że wraz z poprawą systemów praw własności w krajach rozwijających się UE musi dążyć do zapewnienia ludziom dostępu do ochrony socjalnej i systemów ubezpieczeń w celu ochrony ich źródeł utrzymania i ich zasobów w razie katastrofy lub wstrząsu;

37.

wzywa do wdrożenia dobrowolnych wytycznych w zakresie odpowiedzialnego zarządzania tytułami prawnymi do gruntów, łowisk i lasów;

38.

wzywa Komisję do ustanowienia wyraźnie określonej linii budżetowej, przechodząc z perspektywy krótkoterminowej na długoterminową perspektywę reformy dotyczącej zarządzania gruntami, z myślą o wprowadzeniu usprawnień w dziedzinie tytułów prawnych do gruntów;

39.

podkreśla, że wyzwanie, jakim jest zabezpieczenie praw do gruntów dla wysiedleńców i uchodźców, prawdopodobnie stanie się jeszcze większe z uwagi na presje związane ze zmianą klimatu; dlatego wzywa UE do zwiększenia wsparcia dotyczącego włączenia praw do gruntów do pomocy humanitarnej i rozwojowej w przypadku katastrof lub konfliktów cywilnych, a następnie do zagwarantowania w ramach polityk gruntowych bezpieczeństwa praw do gruntów różnym grupom etnicznym, społecznym i pokoleniowym w sprawiedliwy sposób;

40.

wzywa Komisję i państwa członkowskie, by działały na rzecz wzmocnienia praw kobiet oraz ich dostępu do gruntów, dziedziczenia, dostępu do kredytów i oszczędności w sytuacjach pokonfliktowych, zwłaszcza w krajach, w których praw kobiet nie można dochodzić na drodze prawnej i w których prawa te nie są społecznie uznawane oraz gdzie prawa oparte na płci, tradycyjny stosunek do kobiet i zdominowane przez mężczyzn hierarchie społeczne stanowią przeszkody dla osiągnięcia przez kobiety równych i sprawiedliwych praw; wzywa UE do wspierania zaangażowania nowo utworzonej jednostki ONZ na rzecz praw kobiet w tę kwestię;

41.

z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę dotyczącą przejrzystości gruntowej, rozpoczętą przez G8 w czerwcu 2013 r. na podstawie inicjatywy przejrzystości w branżach wydobywczych, i uznanie, że przejrzystość w odniesieniu do praw własności przedsiębiorstw i gruntów, w połączeniu z bezpiecznymi prawami własności i silnymi instytucjami, ma kluczowe znaczenie dla ograniczenia ubóstwa; podkreśla jednak, że należy nasilić starania, aby ułatwić wdrożenie skutecznej reformy rolnej;

42.

potwierdza zaangażowanie UE na rzecz ograniczania ubóstwa na świecie w kontekście zrównoważonego wzrostu oraz powtarza, że równość płci powinna stanowić istotny element wszystkich polityk i praktyk stosowanych przez UE w stosunkach z krajami rozwijającymi się 6 ;

43.

podkreśla konieczność wzmocnienia strategii mających na celu zapewnienie równego dostępu kobiet i mężczyzn do własności w krajach rozwijających się; jest zdania, że należy to uwzględnić w krajowych programach i że musi temu towarzyszyć opracowanie niezbędnych mechanizmów pomocy finansowej (takich jak oszczędności, kredyty, dotacje, mikrokredyty i ubezpieczenia); uważa, że wspomniane wzmocnione strategie przełożą się na wzmocnienie pozycji kobiet oraz organizacji pozarządowych i że będą one wspierały promowanie przedsiębiorczości kobiet; uważa, że przyniosą one poszerzenie wiedzy kobiet w zakresie zagadnień prawnych i finansowych kobiet, będą wspierać edukację dziewcząt, zwiększą rozpowszechnianie informacji i dostęp do nich oraz stworzą system pomocy prawnej oraz szkoleń uwzględniających kwestie płci dla dostawców usług finansowych;

44.

wzywa Komisję i państwa członkowskie, by w pracach na rzecz rozwoju aktywnie promowały przedsiębiorczość i prawa własności kobiet w ramach zaangażowania na rzecz poprawy niezależności kobiet od ich mężów i wzmacniania gospodarek krajowych;

45.

przypomina, że 15 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Kobiet Wiejskich i wzywa Unię Europejską oraz państwa członkowskie, aby promowały kampanie uświadamiające w krajach rozwijających się;

46.

zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji, rządom i parlamentom państw członkowskich, Sekretarzowi Generalnemu Narodów Zjednoczonych, prezesowi Banku Światowego, Stowarzyszeniu Narodów Azji Południowo-Wschodniej, Europejsko-Latynoamerykańskiemu Zgromadzeniu Parlamentarnemu i Wspólnemu Zgromadzeniu Parlamentarnemu AKP-UE.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 marca 2014 r. w sprawie roli praw własności, systemu własności oraz tworzenia dobrobytu w procesie likwidacji ubóstwa i wzmacniania zrównoważonego rozwoju w krajach rozwijających się (2013/2026(INI)).

Dz.U.UE.C.2017.378.227

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 marca 2014 r. w sprawie roli praw własności, systemu własności oraz tworzenia dobrobytu w procesie likwidacji ubóstwa i wzmacniania zrównoważonego rozwoju w krajach rozwijających się (2013/2026(INI))