Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Inicjatywa na rzecz zrównoważonego rozwoju niebieskiej gospodarki w zachodniej części regionu śródziemnomorskiego" [COM(2017) 183].
Dz.U.UE.C.2018.129.82
Akt nienormatywnyOpinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Inicjatywa na rzecz zrównoważonego rozwoju niebieskiej gospodarki w zachodniej części regionu śródziemnomorskiego"
(2018/C 129/14)
(Dz.U.UE C z dnia 11 kwietnia 2018 r.)
Sprawozdawca: Dimitris DIMITRIADIS
Wniosek o konsultację Komisja, 31.5.2017
Podstawa prawna Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna REX
Data przyjęcia przez sekcję 7.11.2017
Data przyjęcia na sesji plenarnej 6.12.2017
Sesja plenarna nr 530
Wynik głosowania 159/1/1
(za / przeciw / wstrzymało się)
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Zrównoważony pod względem społecznym i środowiskowym rozwój basenów mórz i obszarów przybrzeżnych, który przeciwdziałałby istniejącym dysproporcjom oraz zapewniał ochronę różnorodności kulturowej i biologicznej, jest sprawą najwyższej wagi. Ponadto jest to jeden z najbardziej uprzywilejowanych obszarów dla ustanawiania programów współpracy transgranicznej, zarówno wewnątrz UE, jak i poza jej terytorium. W tym względzie EKES w pełni popiera konkretną inicjatywę na rzecz zrównoważonego rozwoju niebieskiej gospodarki w zachodniej części regionu śródziemnomorskiego oraz wzywa instytucje Unii Europejskiej do zakończenia cyklu konsultacji i utworzenia właściwej grupy zadaniowej.
1.2. EKES uważa, że powodzenie tej inicjatywy zależy od dobrej komunikacji i odpowiedniego klimatu współpracy między zaangażowanymi państwami, a także między instytucjami Unii Europejskiej. Unia dla Śródziemnomorza zachęcana jest do odgrywania ważnej roli w skutecznym łączeniu wszystkich zaangażowanych stron.
1.3. EKES dostrzega potrzebę rozszerzenia zakresu inicjatywy w trzech aspektach:
1.3.1. Oprócz wybranych obszarów działania w ramach tej konkretnej inicjatywy - 1) bezpieczniejsza i lepiej chroniona przestrzeń morska; 2) inteligentna i odporna niebieska gospodarka oraz skupienie się na rozwoju umiejętności, badaniach naukowych i innowacjach; 3) lepsze zarządzanie morzem - EKES sugeruje dalsze poszerzenie tematyczne zakresu inicjatywy w obszarze różnorodności biologicznej i środków ochrony oraz komunikacji międzykulturowej, a także przyjęcie bardziej konkretnej strategii na rzecz wsparcia działań produkcyjnych na małą i bardzo małą skalę.
1.3.2. Ponadto EKES uważa, że bardzo duże znaczenie ma włączenie stopniowej ewolucji systemów kształcenia zawodowego i akademickiego oraz transgranicznej współpracy między nimi do zakresu inicjatywy, jako horyzontalnego obszaru interwencji zwiększającego skuteczność innych dziedzin niebieskiej gospodarki. W tym względzie należy przyjąć podejście oparte na strategii makroregionalnej.
1.3.3. Bezpieczeństwo na morzu i bezpieczeństwo transportu morskiego, zagadnienie ochrony, zrównoważony rozwój gospodarczy oraz ochrona kultury i środowiska nie zostaną skutecznie uwzględnione w perspektywie długoterminowej, jeśli pominie się fakt, iż region śródziemnomorski stanowi jedność z historycznego, gospodarczego i środowiskowego punktu widzenia 1 . W związku z tym, chociaż zwiększone napięcia geopolityczne i zaostrzenie konfliktów we wschodniej części basenu morza wyjaśniają, dlaczego inicjatywa jest wszczynana w zachodniej części regionu śródziemnomorskiego, należy ją traktować jako projekt pilotażowy mogący zapewniać użyteczne doświadczenia i najlepsze praktyki, który ma zostać przekształcony w całościowe podejście do regionu śródziemnomorskiego (zob. także pkt 3.3, 3.4 i 3.5).
1.4. EKES przewiduje, że powodzenie inicjatywy zależy od wysokiego stopnia transgranicznej i międzysektorowej koordynacji. Polityka i programy na rzecz regionu śródziemnomorskiego wdrażane w okresie ostatnich dwudziestu lat przyniosły niezadowalające wyniki i skutkowały niewykorzystaniem ogromnych kwot środków finansowych ze względu na różne stanowiska i brak skutecznej koordynacji między instytucjami wspólnotowymi a administracjami publicznymi w państwach regionu śródziemnomorskiego niebędących członkami UE, a także z uwagi na to, że w niektórych przypadkach biurokracja ukrywająca się pod pozorem przejrzystości tworzyła nadmierne przeszkody dla korzystania z istniejących funduszy. Sugeruje to potrzebę realizacji projektu cząstkowego dotyczącego pomocy technicznej, który obejmowałby takie elementy, jak:
1.4.1. Dogłębna analiza porównawcza, która będzie określać nakładające się obszary w ogromie istniejących inicjatyw o podobnym, jeśli nie identycznym, przedmiocie zainteresowania (zob. pkt 3.9 i 3.10), w celu zaoszczędzenia zasobów i wzmocnienia końcowych wyników. EKES podkreśla, że jeśli nie zostaną jasno zdefiniowane średnio- i długoterminowe cele lub nie zostaną szczegółowo zdefiniowane kompetencje uczestniczących organów i instytucji, może dojść do opóźnienia, a nawet anulowania wdrażania inicjatywy.
1.4.2. Centralny plan operacyjny, który będzie określać kompetencje grupy zadaniowej ds. niebieskiej gospodarki, poszczególne instrumenty organizacyjne i administracyjne, wyraźnie wyodrębnione role zaangażowanych instytucji regionalnych, krajowych i międzynarodowych, a także odpowiednio szczegółowy harmonogram (zob. także pkt 4.5 i 4.6). Biorąc pod uwagę, że instytucje badawcze będą odgrywać istotną rolę, autorzy tego centralnego planu powinni także uwzględnić regionalną heterogeniczność pod względem istnienia kompetentnego sektora badań i rozwoju posiadającego bogate doświadczenia, a także wszelkie istniejące przykłady udanej współpracy w obszarze badań i rozwoju na obydwu wybrzeżach Morza Śródziemnego.
1.4.3. Planowanie i wdrażanie wystarczająco dalekosiężnej strategii komunikacyjnej, która upowszechni treść inicjatywy na rzecz niebieskiej gospodarki oraz wynikających z niej możliwości i perspektyw w celu (i) zarejestrowania wszystkich instytucji i zainteresowanych stron, które mogą być włączone w strategię lub na które może ona mieć wpływ, w szczególności na szczeblu regionalnym i lokalnym; oraz (ii) rozpowszechniania wśród nich odpowiednich informacji.
1.5. Na podstawie powyższych zaleceń ogólnych formułuje się następujące szczegółowe wnioski i propozycje:
1.5.1. EKES zgadza się, że aby odnieść sukces w walce z przestępczością i terroryzmem, istnieje potrzeba skuteczniejszego tworzenia sieci kontaktów między organami odpowiedzialnymi za granice lądowe i morskie na obydwu wybrzeżach, a także systematycznej wymiany i analizy danych w ścisłej współpracy z Frontexem i innymi globalnymi, transnarodowymi instytucjami takimi jak Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO).
1.5.2. Niemniej biorąc pod uwagę tworzenie sieci współpracy lądowych służb straży granicznej i morskiej straży przybrzeżnej, EKES pragnie zwrócić szczególną uwagę na zasady dobrej administracji i potrzebę dokładnego uwzględniania praw człowieka, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych (zob. również pkt 4.1).
1.5.3. Aby zapewnić skuteczne planowanie przestrzenne i zarządzanie strefą przybrzeżną należy przyjąć podejście oparte na modelu poczwórnej helisy na szczeblu transnarodowym, a zwłaszcza regionalnym i lokalnym. Wymagane jest wzmocnione zaangażowanie władz lokalnych - gmin i regionów - oraz partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w odpowiednich obszarach działania. W tym celu Komisja powinna zaprosić lokalne zainteresowane strony z sektora publicznego i prywatnego do udziału w konsultacjach w sprawie komunikatu oraz konkretnych obszarów działania - takich jak bezpieczeństwo i ochrona transportu, rybołówstwo, turystyka i energia, spójność społeczna i zrównoważenie środowiskowe (zob. także pkt 4.2.1 i 4.3).
1.5.4. "Niebieski wzrost" 2 jest jedną z głównych strategii długoterminowych, w których dąży się do osiągnięcia celów strategii "Europa 2020" na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Rybołówstwo i akwakultura, (eko)turystyka przybrzeżna, logistyka morska (o zwiększonym znaczeniu dla regionu śródziemnomorskiego ze względu na obecne wydarzenia geopolityczne i gospodarcze), biotechnologia morska, energia oceaniczna i górnictwo morskie zapewniają nowe wielowymiarowe możliwości dla przedsiębiorców.
1.5.5. Małe i bardzo małe przedsiębiorstwa, chałupnictwo i firmy rodzinne o tradycyjnych strukturach organizacyjnych, programach operacyjnych i działaniach stanowią podstawę lokalnych gospodarek na obydwu wybrzeżach basenu Morza Śródziemnego. W tym względzie programy tworzenia sieci kontaktów i współpracy dla małych producentów i mikroproducentów mogą także poprawiać odporność i konkurencyjność kosztową, zachowując jednocześnie bardzo potrzebne zróżnicowanie dostarczanych przez nie towarów i usług. W związku z tym EKES uważa, że oprócz innowacyjnej i technologicznie zaawansowanej przedsiębiorczości, co najmniej tak samo istotne jest także promowanie konkretnych, dobrze dostosowanych programów na rzecz tradycyjnej działalności gospodarczej, z uwzględnieniem specyfiki lokalnej (zob. pkt 3.6, 3.7, 4.2.2, 4.2.3 i 4.2.4).
1.5.6. Jako że w nadchodzących latach ubóstwo i bezrobocie młodzieży mogą się pogłębić, w szczególności w krajach południowego regionu śródziemnomorskiego, istotne będzie zagwarantowanie lepszego dopasowania na rynku pracy. Jednak na pewno nie wystarczy to do zwalczania bezrobocia, zapewnienia spójności społecznej i zrównoważenia. W tym kontekście działania rozwojowe przedstawione w skrócie w pkt 1.5.5 mają zasadnicze znaczenie dla tworzenia nowych możliwości trwałego zatrudnienia i poprawy standardów życia na tym obszarze. Należy starannie planować takie działania rozwojowe we współpracy z lokalnymi instytucjami i organami. Ponadto te lokalne strategie polityczne stanowią najskuteczniejszy sposób odwrócenia czynników wypychających migracji - w związku z tym należy traktować je jako główny instrument na potrzeby radzenia sobie ze zwiększającymi się przepływami migracyjnymi oraz wynikającymi z nich problemami społecznoekonomicznymi na obydwu wybrzeżach, a także z powiązanymi kwestiami bezpieczeństwa i ochrony oraz walką z przestępczością i terroryzmem (pkt 1.5.1).
1.5.7. W odniesieniu do rybołówstwa EKES uważa, że: (i) należy zwiększyć elastyczność Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR) w celu usunięcia barier między szczeblami administracji publicznej; oraz (ii) należy wzmocnić rolę Generalnej Komisji Rybołówstwa Morza Śródziemnego (GFCM) w celu odwrócenia wciąż niekorzystnych trendów dotyczących stad ryb wielu gatunków, w ścisłej współpracy i koordynacji z państwami regionu śródziemnomorskiego niebędącymi członkami UE (zob. także pkt 4.3.4 i 4.3.5).
2. Kontekst komunikatu
2.1. W listopadzie 2015 r. "Ministerialna konferencja dotycząca niebieskiej gospodarki" 3 Unii dla Śródziemnomorza przyjęła deklarację na temat dalszego rozwoju niebieskiej gospodarki 4 dzięki wzmocnieniu inwestycji w odpowiednie technologie, innowacje, wiedzę i umiejętności oraz dzięki zarządzaniu morskiemu.
2.2. W październiku 2016 r. ministrowie spraw zagranicznych dialogu 5+5 - Algierii, Libii, Maroka, Mauretanii i Tunezji oraz Francji, Hiszpanii, Malty, Portugalii i Włoch - zachęcali do dalszych prac nad inicjatywą na rzecz zrównoważonego rozwoju niebieskiej gospodarki w ramach Unii dla Śródziemnomorza 5 .
2.3. Omawiany komunikat 6 i towarzyszące mu ramy działania [SWD(2017) 130] 7 wynikają z tej inicjatywy. Ich celem jest wykorzystanie możliwości i stawienie czoła wyzwaniom w regionie, który wymaga wielostronnej koordynacji i międzynarodowej współpracy wykraczającej poza granice Unii Europejskiej (UE).
2.4. Ponadto inicjatywa KE leżąca u podstaw tego komunikatu opiera się na długoletnim doświadczeniu w obszarze strategii dotyczących basenów mórz i strategii makroregionalnych - zob. na przykład strategia na rzecz regionu Oceanu Atlantyckiego, strategia Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego oraz strategia UE na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego 8 . Czerpie ona także korzyści z dialogu regionalnego dotyczącego niebieskiej gospodarki w ramach Unii dla Śródziemnomorza (wspomnianej powyżej), Generalnej Komisji Rybołówstwa Morza Śródziemnego 9 , Konwencji z Barcelony o ochronie środowiska morskiego i regionu przybrzeżnego Morza Śródziemnego 10 , a także agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 11 i wysiłków podejmowanych w celu wdrożenia śródziemnomorskiej strategii zrównoważonego rozwoju 12 .
2.5. Ponadto wydźwięk omawianego komunikatu jest zgodny z toczącymi się na świecie dyskusjami naukowymi i społecznopolitycznymi. Niebieska gospodarka jest obecnie jednym z najważniejszych zagadnień - po pierwsze ze względu na znaczenie zasobów mórz i oceanów i odpowiedniego potencjału wzrostu gospodarczego związanego z morzem i oceanem, a po drugie, ponieważ zrównoważony rozwój mórz i oceanów stanowi główny parametr globalnej ochrony środowiska 13 .
2.6. W komunikacie dostrzega się potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa i ochrony, zrównoważonego wzrostu gospodarczego i miejsc pracy oraz zachowania ekosystemów i bioróżnorodności w zachodniej części regionu śródziemnomorskiego. Innymi słowy, komunikat ma stanowić wkład w promowanie zrównoważonego pod względem społecznym i środowiskowym rozwoju gospodarczego basenu morza, północnych i południowych obszarów przybrzeżnych, portów i miast stanowiących zintegrowany system na potrzeby mobilności ludzi i towarów, istotnie wykraczając poza istniejące braki ciągłości administracyjnej i politycznej. W tym celu nakreśla się w nim trzy obszary wyzwań:
2.6.1. Bezpieczeństwo i ochrona w odniesieniu do działalności morskiej: zgodnie z komunikatem w zachodniej części regionu śródziemnomorskiego występują obszary zatorów komunikacyjnych, które będą narażone na zwiększone ryzyko wypadków transportowych ze względu na przyszłe wydarzenia geopolityczne i gospodarcze, takie jak dwukrotne zwiększenie szerokości Kanału Sueskiego. Z drugiej strony problemy w zakresie bezpieczeństwa już są bardzo istotne - co uwidacznia nielegalna migracja - i oczekuje się, że obecne tendencje społecznoekonomiczne i demograficzne wraz ze skutkami zmiany klimatu zwiększa obecny poziom konkurencji o zasoby oraz niestabilność geopolityczną.
2.6.2. Wysokie bezrobocie osób młodych oraz starzejąca się siła robocza w sektorze morskim: komunikat dostrzega dobrze znany paradoks dotyczący zatrudnienia, a mianowicie niewykorzystywaną siłę roboczą z jednej strony i wolne miejsca pracy z drugiej strony, koncentrujące się w szczególności w sektorach i branżach niebieskiej gospodarki. Komisja uważa, że obecna sytuacja wynika głównie, jeśli nie wyłącznie, z niedopasowania. W związku z tym skupia się na braku dialogu i współpracy między branżą a systemem edukacji.
2.6.3. Zróżnicowane i konkurujące ze sobą interesy na morzu: według danych zaprezentowanych w komunikacie zachodnia część regionu śródziemnomorskiego posiada największą różnorodność biologiczną w całym basenie. Jednocześnie koncentruje się tam prawie połowa PKB regionu śródziemnomorskiego, głównie z działalności morskiej - turystyki, akwakultury, rybołówstwa i transportu - co prowadzi do zwiększającej się urbanizacji wybrzeży, nadmiernej eksploatacji stad, zanieczyszczenia mórz i ogólniejszym problemów związanych z ochroną przyrody. Biorąc pod uwagę transnarodowy charakter powiązanych interesów i poważne dysproporcje społecznoekonomiczne, czynniki te w pełni uzasadniają opinię przedstawioną w komunikacie, zgodnie z którą region ten to "miejsce presji gospodarczej, demograficznej i środowiskowej".
2.7. W ujęciu ogólnym Komisja dostrzega, że istniejące ramy programów współpracy na obydwu wybrzeżach basenu morza nie okazały się wystarczająco skuteczne. W tym względzie inicjatywa jest ukierunkowana na istniejące potrzeby. Niemniej jednak jej powodzenie zależy od wielu ogólnych i szczegółowych zmian i dostosowań, z których wiele zostanie zaprezentowanych w kolejnych punktach.
3. Uwagi ogólne
3.1. EKES wspiera wysiłki Komisji podejmowane w celu skonsolidowania i rozwoju zrównoważonego pod względem środowiskowym łańcucha produkcji i konsumpcji, np. poprzez wykorzystanie czystych form energii do odsalania, bardziej ogólne promowanie efektywności energetycznej i czystej energii oraz propagowanie i wzmacnianie ekologicznych przewozów towarowych i żeglugi. Ma to szczególne znaczenie, biorąc pod uwagę ogromny potencjał działalności przedsiębiorczej w obszarze zainteresowania.
3.2. Termin "niebieska gospodarka" odnosi się do zrównoważonego pod względem społecznym i środowiskowym rozwoju basenów mórz i obszarów przybrzeżnych, przeciwdziałającego istniejącym dysproporcjom i zapewniającego ochronę różnorodności kulturowej i biologicznej, co ma wyjątkowo istotne znaczenie w ujęciu historycznym i w kontekście przyszłości regionu śródziemnomorskiego. W tym względzie wybrane obszary działania wymienione w komunikacie - 1) bezpieczeństwo i ochrona przestrzeni morskiej; 2) inteligentna i odporna gospodarka; 3) lepsze zarządzanie morzem - chociaż mają duże znaczenie, mogą mieć ograniczający i nieskuteczny charakter w odniesieniu do potrzeb basenu. EKES sugeruje dalsze poszerzenie inicjatywy w obszarze różnorodności biologicznej i środków ochrony oraz komunikacji międzykulturowej, a także przyjęcie bardziej konkretnej strategii na rzecz wsparcia działań produkcyjnych na małą i bardzo małą skalę, na przykład w obszarze rybołówstwa itd.
3.3. Kwestie bezpieczeństwa na morzu, a zwłaszcza bezpieczeństwa i ochrony transportu morskiego, chociaż są bardzo ważne, nie mogą być ograniczone do zachodniej części regionu śródziemnomorskiego. Wręcz przeciwnie, historia geopolityczna i pogarszająca się obecnie sytuacja, wraz z rozprzestrzeniającym się kryzysem uchodźczym we wschodniej części basenu morza, wskazują na potrzebę przyjęcia całościowego podejścia do regionu śródziemnomorskiego w celu zajęcia się tymi kwestiami.
3.4. Odnosi się to także do pozostałych zdefiniowanych obszarów zainteresowania - zrównoważonego wzrostu gospodarczego, kwestii ochrony kultury i środowiska itd. Region śródziemnomorski nie powinien być dzielony na część zachodnią i wschodnią. Nawet jeśli trzeba tego dokonać ze względów administracyjnych i w ramach taktyki krótkoterminowej, w ujęciu długoterminowym planowanie strategiczne musi uwzględniać region jako całość.
3.5. EKES w pełni rozumie, że, biorąc pod uwagę zwiększone napięcia geopolityczne i zaostrzenie konfliktów we wschodniej części regionu śródziemnomorskiego, wszczęcie inicjatywy na rzecz zachodniej części regionu śródziemnomorskiego może stanowić łatwiejsze, bardziej realistyczne i szybsze do osiągnięcia podejście. Jeśli jednak z działań tych nie wyniknie analogiczna inicjatywa dla wschodniej części regionu śródziemnomorskiego, istnieje znaczne ryzyko, że ustanowione cele nie zostaną osiągnięte. Takie same problemy, jednak w warunkach o wiele większych napięć ze względu na sytuację geopolityczną, występują we wschodniej części regionu śródziemnomorskiego, dla którego należy zaplanować i zastosować analogiczne zasady i strategie polityczne.
3.6. Chociaż brak dialogu między branżą z jednej strony a środowiskiem akademickim oraz sektorem badań i rozwoju z drugiej strony może stanowić istotną kwestię przy zwalczaniu bezrobocia (zwłaszcza w ujęciu długoterminowym i w czasach wzrostu gospodarczego), koncentrowanie się tylko na tej kwestii jest niewydajnie jednostronne. Wręcz przeciwnie, obecny brak równowagi gospodarczej, którego głównym aspektem jest brak nowych wolnych miejsc pracy i duże bezrobocie, oraz zwiększające się dysproporcje społecznoekonomiczne w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego należy rozważać w świetle utrzymującego się kryzysu systemowego w północnej części regionu oraz ogólnego braku gotowości do realizowania produktywnych inwestycji.
3.7. W przypadku gdy działalność gospodarcza jest ściśle powiązana z kwestiami ochrony, gdy występują (makro) ekonomiczne efekty zewnętrzne (kierowane popytem lub podażą) oraz gdy suma wolnych, indywidualnych wyborów generuje problemy w zakresie zrównoważenia społecznoekonomicznego i środowiskowego, istnieje zapotrzebowanie na skuteczne interwencje polityczne, które w czasach intensywnego umiędzynarodowienia muszą być dostosowywane pod względem międzynarodowym. Doktryna uwolnienia mechanizmów rynkowych nie jest wystarczająca w przypadkach nadmiernej eksploatacji stad, zanieczyszczenia mórz, nadmiernej urbanizacji i nieefektywnie rozwijających się aglomeracji, utrzymujących się kryzysów gospodarczych lub finansowych oraz zwiększających się dysproporcji międzyregionalnych i społecznych wewnątrz UE i poza jej terytorium.
3.8. W tym względzie zidentyfikowane braki w istniejących ramach kształtowania polityki w omawianym obszarze, które wynikają głównie z braku współpracy między różnymi krajami - komunikat odnosi się do nich podczas omawiania trzeciej grupy wyzwań i luk w zakresie zróżnicowanych i konkurujących ze sobą interesów - stanowią wyjątkowo ważny czynnik w rozwiązywaniu sporów środowiskowych i społecznoekonomicznych w regionie. Istniejące i przyszłe umowy dwustronne między sąsiadującymi państwami z UE i południowej części regionu śródziemnomorskiego powinny być skutecznie respektowane. Brak wspólnego, a tym samym silnego głosu UE w obszarze polityki zagranicznej nie jest tu pomocny, jednak z drugiej strony państwa na południowym wybrzeżu basenu powinny oczekiwać, że UE będzie ich głównym, jeśli nie jedynym, partnerem autentycznie zainteresowanym promowaniem wspólnych perspektyw dla zrównoważonego rozwoju i dobrobytu w regionie.
3.9. Oprócz obecnego braku współpracy międzynarodowej, kolejna potrzeba koordynowania polityki wynika z ogromu inicjatyw i platform o zbieżnej tematyce zainteresowania, co prowadzi do niejasności. Omawiany komunikat odnosi się na przykład do unijnej strategii niebieskiego wzrostu i polityki morskiej 14 , Europejskiej strategii na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w turystyce przybrzeżnej i morskiej 15 , inicjatywy BLUEMED 16 oraz inicjatywy niebieskiego wzrostu FAO 17 . Ponadto istnieją inne działania, które obejmują obydwa wybrzeża basenu, takie jak plan działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz plan działania w dziedzinie transportu regionalnego dla regionu Morza Śródziemnego 18 .
3.10. W świetle szerokiego zakresu istniejących inicjatyw o podobnym ukierunkowaniu EKES domaga się przeprowadzenia dogłębnej analizy porównawczej, która określi nakładające się obszary, umożliwiając wykorzystywanie inicjatyw w sposób oszczędzający zasoby i wzmacniający końcowe wyniki. Należy uważniej przeanalizować i uwzględnić najlepsze praktyki stosowane w innych makroekonomicznych strategiach (także w odniesieniu do Morza Bałtyckiego) i inicjatywach (takich jak inicjatywa na rzecz inteligentnych wysp) 19 .
3.11. Nierealistyczne wymogi, które ograniczają skuteczność europejskich programów w regionie śródziemnomorskim z jednej strony, a z drugiej strony biurokracja wynikająca ze strachu przed nieodpowiednim wydatkowaniem unijnych środków finansowych, a także przypadki korupcji i nieskuteczności w części administracji publicznej na obydwu wybrzeżach basenu skutkowały poważnymi uchybieniami w wykorzystywaniu obecnych europejskich funduszy dla regionu śródziemnomorskiego.
3.12. Z drugiej strony Unii dla Śródziemnomorza nie udało się jeszcze odegrać oczekiwanej roli pomimo ogłoszenia różnych projektów. W związku z tym jej interwencje w regionie powinny zostać dodatkowo wzmocnione. Inicjatywy na rzecz niebieskiej gospodarki mogłyby mieć ogromne znaczenie dla ogólnego dobrobytu, jednak muszą być one skutecznie powiązane z istniejącymi strukturami i ramami.
4. Uwagi szczegółowe
4.1. Bezpieczniejsza i lepiej chroniona przestrzeń morska
4.1.1. Komunikat skupia się na dwóch szczególnych obszarach interwencji: 1) współpracy między służbami straży przybrzeżnej oraz 2) wymianie danych i współpracy administracyjnej w celu zwiększenia zdolności w zakresie reagowania na zanieczyszczenia morza spowodowane przez wypadki oraz ich zwalczania.
4.1.2. EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma wzmocnienie tworzenia sieci kontaktów, a tym samym współpracy między lądowymi i morskimi służbami straży granicznej oraz organami kontroli na obydwu wybrzeżach i że powinno się to odbywać z pomocą Frontexu. Systematyczna wymiana i analiza informacji przez ponadnarodowe centrum analizy danych także jest konieczna w celu odniesienia sukcesu w walce z przestępczością i terroryzmem. Niemniej należy dokładnie rozważyć zasady dobrego rządzenia oraz prawa człowieka, zarówno indywidualne, jak i grupowe, w szczególności biorąc pod uwagę negatywne doświadczenia poszczególnych systemów prawnych.
4.1.3. EKES uważa, że te dwa dobrze zdefiniowane podejścia stanowią skuteczny sposób rozwiązania problemu bezpieczniejszej i lepiej chronionej przestrzeni morskiej. Należy jednak udoskonalić analizę podstawowych celów ilościowych na potrzeby ciągłego monitorowania i oceny tego priorytetu, a także podjąć wysiłki na rzecz koordynacji i współpracy z instytucjami globalnymi i transnarodowymi, takimi jaki IMO 20 .
4.2. Inteligentna i odporna niebieska gospodarka
4.2.1. EKES wyraża rozczarowanie faktem, iż partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego są w komunikacie niewystarczająco reprezentowani lub zostali zupełnie pominięci, chociaż instytucje te mogą być niezwykle pomocne w planowaniu, a także wdrażaniu konkretnych strategii politycznych i programów ze względu na swoje doświadczenie w radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych oraz potwierdzoną zdolność do bezpośredniego reagowania na problemy społecznoekonomiczne i do ich rozwiązywania.
4.2.2. Ubóstwo i bezrobocie młodzieży mogą ulec zwiększeniu w nadchodzących latach z powodu zmiany klimatu, która będzie wywierać szczególny wpływ na warunki panujące w państwach południowej części regionu śródziemnomorskiego. Komisja we współpracy z władzami lokalnymi i partnerami społecznymi powinna podejmować działania rozwojowe na szczeblu lokalnym - np. zachęty dla MŚP, wsparcie na rzecz chałupnictwa, specjalne działania w celu wspierania sektora pierwotnego oraz promowania lokalnych produktów rolnych i produktów rybołówstwa na europejskich rynkach itd. - wraz z odpowiednim udoskonaleniem lokalnego kształcenia i szkolenia zawodowego w celu poprawy warunków życia mieszkańców i zapobiegania migracji. Niebieska gospodarka może zapewniać przyzwoite dochody tysiącom rodzin prowadzącym w dziedzinie poławiania, ochrony i dostawy produktów rybołówstwa nowoczesne biznesy na małą skalę, lecz o wysokiej jakości.
4.2.3. Firmy rodzinne oraz małe i bardzo małe przedsiębiorstwa o tradycyjnych strukturach organizacyjnych, programach operacyjnych i działaniach stanowią podstawę lokalnych gospodarek na obydwu wybrzeżach basenu Morza Śródziemnego, w szczególności w sektorach i branżach stanowiących niebieską gospodarkę. Z tego względu EKES uważa, że oprócz inicjatyw wspierających innowacyjną i technologicznie zaawansowaną przedsiębiorczość, co najmniej tak samo istotne jest także promowanie programów na rzecz tradycyjnej działalności gospodarczej.
4.2.4. W tym kontekście EKES przekonuje, że należy wzmocnić drugą grupę działań w ramach tego priorytetu dotyczącą rozwoju klastrów morskich. Programy tworzenia sieci kontaktów i współpracy dla małych producentów i mikroproducentów mogą poprawiać odporność i konkurencyjność kosztową, zachowując jednocześnie bardzo potrzebne zróżnicowanie dostarczanych przez nie towarów i usług. Z drugiej strony tworzenie klastrów może być skuteczne w konkretnych sektorach, w których zasadnicze znaczenie ma koncentracja kapitału - takich jak energia odnawialna i przewozy towarowe. Niemniej jednak EKES uważa pomysły dotyczące rozwoju klastrów, tworzenia inkubatorów i promowania planów biznesowych za pośrednictwem usług aniołów biznesu za raczej przedwczesne, nawet w przypadku bardziej zaawansowanych gospodarek w UE, co wskazuje na potrzebę zaplanowania dobrze sprecyzowanych usług wsparcia, w szczególności dla małych producentów, rzemieślników i handlowców na południowym wybrzeżu basenu.
4.2.5. Ponadto, zgodnie z czwartym strategicznym priorytetem wspomnianego wcześniej opublikowanego niedawno sprawozdania WWF w sprawie ożywienia gospodarki w Morzu Śródziemnym, można i trzeba przekierowywać finansowanie ze środków publicznych i prywatnych na uwolnienie potencjału zasobów naturalnych tych obszarów. Może to generować przychody za pośrednictwem takich mechanizmów finansowania obniżki emisji dwutlenku węgla, jak płatności za usługi ekosystemowe (PES) 21 , a zarazem uwzględniać społeczne i środowiskowe elementy zrównoważonego rozwoju. Przykładowo skupiska trawy morskiej w Morzu Śródziemnym są jednymi z najbardziej skutecznych systemów pochłaniania dwutlenku węgla, co oznacza, że publiczne i prywatne inwestycje w tym kierunku mogłyby łączyć wzmocnienie lokalnego wzrostu gospodarczego z wkładem w globalną strategię dotyczącą klimatu.
4.3. Lepsze zarządzanie morzem
4.3.1. Aby z powodzeniem zrealizować pierwszą grupę działań - planowanie przestrzenne i zarządzanie strefą przybrzeżną - należy przyjąć podejście oparte na modelu poczwórnej helisy 22 . Wymagane jest wzmocnione zaangażowanie władz lokalnych: gmin i regionów, środowiska akademickiego oraz sektora badań i rozwoju, partnerów społecznych, a także organizacji społeczeństwa obywatelskiego w odpowiednich obszarach działania ze względu na ich większą wiedzę na temat lokalnych warunków społecznoekonomicznych i środowiskowych oraz ich elastyczność administracyjną.
4.3.2. W tym względzie zorganizowane interesy gospodarcze i społeczne mogą i powinny odegrać decydującą rolę w rozwoju społecznoekonomicznym regionu śródziemnomorskiego. Komisja we współpracy z Unią dla Śródziemnomo-rza powinna zaprosić zainteresowane strony z sektora prywatnego do udziału w konsultacjach na temat komunikatu, gwarantując ich rzeczowy wkład w planowanie, a tym samym skuteczniejsze zaangażowanie we wdrażanie odpowiednich programów i działań. W odniesieniu do rybołówstwa należy przyjąć środki w celu wzmocnienia programów opartych na wspólnym zarządzaniu poprzez zapewnienie skutecznego angażowania zainteresowanych stron w proces decyzyjny.
4.3.3. Należy zwrócić uwagę na brak współpracy między europejskimi i pozaeuropejskimi państwami w zachodniej części regionu śródziemnomorskiego, w szczególności w odniesieniu do kwestii bezpieczeństwa i imigracji, które wpływają na rozwój gospodarczy.
4.3.4. Rybołówstwo stanowi kluczowy czynnik działalności gospodarczej w regionie śródziemnomorskim oraz drugie pod względem znaczenia źródło dobrobytu, po turystyce. EKES zgadza się, że istnieje potrzeba zaplanowania szczególnych działań w tej branży - w rodzaju tych określonych w czwartej grupie działań w ramach tego priorytetu. Program powinien mieć na celu ograniczenie przełowienia oraz rozwijanie usług wsparcia i finansowania w celu zapewnienia przetrwania tradycyjnego łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego i równoległego rozwoju społeczności nadbrzeżnych. Aby usunąć bariery między szczeblami administracji publicznej podczas określania skutecznych inicjatyw, trzeba zwiększyć elastyczność EFMR 23 .
4.3.5. EKES uważa, że należy wzmocnić rolę Generalnej Komisji Rybołówstwa Morza Śródziemnego (GFCM) w celu zapewnienia przyjęcia koniecznych, spójnych i kompatybilnych środków administracyjnych ukierunkowanych na odwrócenie niekorzystnej sytuacji dotyczącej stad ryb, w ścisłej współpracy i koordynacji z państwami regionu śródziemnomorskiego niebędącymi członkami UE.
4.4. EKES wielokrotnie wskazywał, że polityka i programy na rzecz regionu śródziemnomorskiego wdrażane w okresie ostatnich dwudziestu lat przyniosły niezadowalające wyniki i skutkowały niewykorzystaniem ogromnych kwot środków finansowych ze względu na różne stanowiska i brak skutecznej koordynacji między odpowiedzialnymi instytucjami wspólnotowymi a rządami krajowymi i administracjami publicznymi w państwach regionu śródziemnomorskiego niebędących członkami UE. Pilnie potrzebne jest silne wsparcie i pomoc techniczna w tym względzie w celu zwiększenia stopnia zgodności instytucji spoza UE z wymogami europejskiego finansowania, jak również większa zdolność adaptacji ze strony Komisji.
4.5. Skuteczne wdrażanie działań ustanowionych w komunikacie jest szczególnie zagrożone przez uciążliwą biurokrację, co jasno wynika z rozdziału "Zarządzanie i wdrażanie", ale także przez zaangażowanie zupełnie różnych instytucji o odmiennych strukturach i podejściach, takich jak posiedzenia ministerialne, Komisja, Unia dla Śródziemnomorza itd. Wymagany jest plan operacyjny nakreślający poszczególne instrumenty organizacyjne/ administracyjne oraz wyraźnie wyodrębnione role.
4.6. EKES uważa, że należy natychmiast utworzyć grupę zadaniową ds. niebieskiej gospodarki wraz z jasnym planem działania i kompetencji, powiązaną z grupami roboczymi Unii dla Śródziemnomorza. Grupa zadaniowa powinna dysponować konieczną elastycznością, aby szybko reagować na sytuacje nadzwyczajne - katastrofy naturalne i ekologiczne itd. - ale także w celu realizacji konkretnych zadań i obowiązków. EKES jest ostrożny w swojej ocenie skuteczności grupy zadaniowej, która będzie zależeć od jej członków oraz bezpośredniego zaangażowania instytucji Unii Europejskiej i rządów krajowych państw niebędących członkami UE. W związku z tym EKES uważa, że grupa zadaniowa powinna być od początku starannie zaprojektowana i powinna dysponować dobrze zdefiniowanym schematem organizacyjnym oraz skutecznym systemem procesów i procedur, a także umiejętnie opracowanym, konkretnym planem biznesowym.
| Georges DASSIS | |
| Przewodniczący | |
| Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego |