Komunikat Komisji - Wytyczne dla państw członkowskich dotyczące bezpośrednich inwestycji zagranicznych z Rosji i Białorusi w związku z agresją wojskową wobec Ukrainy oraz środkami ograniczającymi określonymi w niedawnych rozporządzeniach Rady w sprawie sankcji
Dz.U.UE.C.2022.151I.1
Akt obowiązującyKOMUNIKAT KOMISJI
(2022/C 151 I/01)
(Dz.U.UE C z dnia 6 kwietnia 2022 r.)
Unia Europejska jest otwarta na inwestycje zagraniczne, które mają zasadnicze znaczenie dla naszego wzrostu gospodarczego, konkurencyjności, zatrudnienia i innowacji. Wiele europejskich przedsiębiorstw jest dobrze zintegrowanych z globalnymi łańcuchami dostaw, którym należy zapewnić ciągłość funkcjonowania. UE pozostanie atrakcyjnym celem dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Jednak nasza otwartość nie jest bezwarunkowa - musimy ją zrównoważyć odpowiednimi narzędziami, aby chronić nasze bezpieczeństwo i porządek publiczny.
W odpowiedzi na niczym niesprowokowaną i nieuzasadnioną agresję wojskową Rosji wobec Ukrainy, wspieraną aktywnie przez Białoruś, UE przyjęła istotny i kompleksowy pakiet środków ograniczających ("sankcji") zarówno wobec Rosji, jak i Białorusi. Sankcje wobec Rosji mają na celu osłabienie zdolności Kremla do finansowania wojny, nałożenie odczuwalnych kosztów gospodarczych i politycznych na elity polityczne w Rosji odpowiedzialne za inwazję oraz uszczuplenie ich bazy gospodarczej. Mając na uwadze materialne wsparcie rosyjskiej inwazji udzielane przez Białoruś, UE przyjęła dalsze sankcje wobec Białorusi. Mają mieć one podobny wpływ do sankcji nałożonych na Rosję.
Rozporządzenie (UE) 2019/452 2 ("rozporządzenie w sprawie monitorowania BIZ") określa istotne ogólnounijne ramy, w których Komisja Europejska i państwa członkowskie mogą koordynować swoje działania w zakresie inwestycji zagranicznych w celu zapewnienia ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, jeżeli takie cele są zagrożone bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi. Państwa członkowskie mogą również monitorować inwestycje, które nie wchodzą w zakres stosowania rozporządzenia w sprawie monitorowania BIZ, pod warunkiem że taka kontrola odbywa się zgodnie z postanowieniami Traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału i swobody przedsiębiorczości.
Chociaż monitorowanie BIZ i sankcje są odrębnymi instrumentami prawnymi, z których każdy ma inny cel i inny sposób działania, agresja wojskowa Rosji wobec Ukrainy wymaga zachowania większej czujności wobec rosyjskich i białoruskich bezpośrednich inwestycji na jednolitym rynku. Dotyczy to nie tylko inwestycji osób lub podmiotów objętych sankcjami. W obecnych okolicznościach istnieje zwiększone ryzyko, że wszelkie inwestycje, bezpośrednio lub pośrednio związane z osobą lub podmiotem powiązanymi z rządem rosyjskim lub białoruskim, kontrolowanymi przez te rządy lub pozostającymi pod ich wpływem, dokonywane w aktywa krytyczne w UE mogą dawać uzasadnione podstawy do stwierdzenia, że dana inwestycja może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego w państwach członkowskich.
Ponadto sankcje UE mają zastosowanie do każdej osoby na terytorium Unii, do każdej osoby prawnej, podmiotu lub organu, na terytorium Unii lub poza nim, które zostały zarejestrowane lub utworzone na mocy prawa państwa członkowskiego, oraz do każdej osoby prawnej, podmiotu lub organu w odniesieniu do wszelkiego rodzaju działalności gospodarczej prowadzonej w całości lub w części na terytorium Unii. W związku z tym unijne środki ograniczające mogą mieć różnoraki wpływ na bezpośrednie inwestycje z Rosji i Białorusi. Na przykład transakcje handlowe ze wskazanymi osobami i podmiotami nie mogą być legalnie przeprowadzane, chyba że przepisy wyjątkowo na to zezwalają, a banki UE mają obowiązek zamrozić płatności otrzymane od dowolnego wskazanego rosyjskiego banku objętego zamrożeniem aktywów. Zasady te przypomniano bardziej szczegółowo w załączniku do niniejszego komunikatu.
W swoich poprzednich komunikatach, m.in. w komunikacie: "Przegląd polityki handlowej - otwarta, zrównoważona i asertywna polityka handlowa" 3 , Komisja wezwała wszystkie państwa członkowskie do ustanowienia i egzekwowania w pełni rozwiniętych mechanizmów monitorowania BIZ w celu zajęcia się przypadkami, w których nabycie lub kontrola określonego przedsiębiorstwa, infrastruktury lub technologii stwarzałyby zagrożenie dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego w UE. Takie działanie jest wyjątkowo potrzebne w obecnej sytuacji.
W istniejącej strukturze instytucjonalnej odpowiedzialność za monitorowanie BIZ spoczywa na państwach członkowskich. Krajowe mechanizmy monitorowania obowiązują już w 18 państwach członkowskich 4 . Monitorowanie BIZ powinno uwzględniać wpływ na bezpieczeństwo i porządek publiczny całej Unii. Przy ustalaniu, czy bezpośrednia inwestycja zagraniczna może mieć wpływ na bezpieczeństwo lub porządek publiczny, państwa członkowskie mogą także brać pod uwagę w szczególności: czy dany inwestor zagraniczny jest bezpośrednio lub pośrednio kontrolowany przez rząd, w tym organy państwowe lub siły zbrojne, państwa trzeciego, również poprzez strukturę własnościową lub istotny poziom finansowania; czy dany inwestor zagraniczny był już zaangażowany w działania mające wpływ na bezpieczeństwo lub porządek publiczny w państwie członkowskim lub czy istnieje poważne ryzyko udziału danego inwestora zagranicznego w niezgodnej z prawem lub przestępczej działalności 5 .
Zakres rozporządzenia w sprawie monitorowania BIZ jest ograniczony do przypadków, w których nabycie podmiotu w UE wiąże się z bezpośrednimi inwestycjami dokonywanymi przez co najmniej jeden podmiot mający siedzibę poza Unią. Natomiast przypadki dotyczące wyłącznie inwestycji dokonywanych przez co najmniej jeden podmiot mający siedzibę w Unii w innym państwie członkowskim nie wchodzą w zakres stosowania rozporządzenia, z wyjątkiem transakcji, które stanowią część systemu obchodzenia przepisów utworzonego w celu uniknięcia stosowania rozporządzenia. Takie inwestycje mogą jednak podlegać krajowym kontrolom lub mechanizmom monitorowania, a działania mogą być podejmowane zgodnie z prawem Unii, a w szczególności z postanowieniami Traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału i swobody przedsiębiorczości.
W obecnych okolicznościach istnieje znacząco zwiększone ryzyko, że BIZ inwestorów rosyjskich i białoruskich mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego. W związku z tym, zgodnie z obowiązującymi przepisami, takie BIZ powinny być systematycznie kontrolowane i dokładnie monitorowane. Te rodzaje ryzyka mogą być spotęgowane przez wielkość rosyjskich inwestycji w UE oraz intensywność wcześniejszych stosunków handlowych między przedsiębiorstwami unijnymi i rosyjskimi. Ponadto szczególną uwagę należy zwrócić na zagrożenia związane z inwestycjami osób lub podmiotów związanych z rządami Rosji i Białorusi, kontrolowanych przez nie lub podlegających ich wpływowi, ponieważ rządy te są bardzo zmotywowane do ingerowania w krytyczne działania w UE oraz do wykorzystywania w tym celu swoich zdolności do kontrolowania rosyjskich i białoruskich inwestorów w UE lub kierowania nimi.
W tym celu Komisja Europejska wzywa państwa członkowskie, by:
- systematycznie wykorzystywały swoje mechanizmy monitorowania w celu oceny zagrożeń związanych z inwestycjami rosyjskimi i białoruskimi ze względów bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz w celu zapobiegania takim zagrożeniom;
- zapewniły ścisłą współpracę między organami krajowymi właściwymi w zakresie sankcji 6 a organami właściwymi do monitorowania inwestycji w kontekście wdrażania sankcji UE, a także wykrywania naruszeń i nakładania kar;
- w pełni wykonały rozporządzenie w sprawie monitorowania BIZ, m.in. poprzez aktywny udział w mechanizmie współpracy między państwami członkowskimi oraz między państwami a Komisją, w celu przeciwdziałania zagrożeniom dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego związanym z BIZ z Rosji i Białorusi;
- zapewniły pełną zgodność z wymogami dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy 7 w celu zapobiegania niewłaściwemu wykorzystywaniu systemu finansowego UE oraz
- zapewniły ścisłą współpracę między organami monitorującymi państw członkowskich, organami krajowymi właściwymi w zakresie sankcji oraz krajowymi bankami i instytucjami prorozwojowymi, a także międzynarodowymi instytucjami finansowymi, których udziałowcami są państwa członkowskie, w celu zidentyfikowania inwestycji, w szczególności z Rosji i Białorusi, które mogłyby mieć wpływ na bezpieczeństwo lub porządek publiczny w UE, oraz aby ułatwiały pełne przestrzeganie sankcji w ramach działań wspieranych przez wyżej wymienione publiczne podmioty inwestycyjne.
W przypadku tych państw członkowskich, które obecnie nie posiadają mechanizmu monitorowania lub których mechanizmy monitorowania nie obejmują wszystkich istotnych transakcji BIZ lub nie pozwalają na monitorowanie przed dokonaniem inwestycji, Komisja wzywa je do pilnego ustanowienia kompleksowego mechanizmu monitorowania BIZ, a w międzyczasie - do stosowania innych odpowiednich instrumentów prawnych w celu zajęcia się przypadkami, w których nabycie lub kontrola określonego przedsiębiorstwa, infrastruktury lub technologii stwarzałyby zagrożenie dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego w UE.
Komisja wzywa te państwa członkowskie, które są w trakcie ustanawiania takiego mechanizmu monitorowania, do przyspieszenia jego przyjęcia i przygotowania do jego wdrożenia, w tym do wsparcia go odpowiednimi zasobami.
Wreszcie w załączniku do niniejszego komunikatu opisano również warunki, na jakich państwom członkowskim można zezwolić na wprowadzenie ograniczeń dotyczących swobody przepływu kapitału i swobody przedsiębiorczości. Poza ramami UE dotyczącymi monitorowania BIZ zdecydowanie zachęca się państwa członkowskie, które wprowadziły środki umożliwiające im monitorowanie inwestycji wewnątrzunijnych na potrzeby realizowania, w proporcjonalny sposób, uzasadnionych celów polityki publicznej, aby w jak największym stopniu wykorzystywały te mechanizmy w odniesieniu do inwestycji ostatecznie kontrolowanych przez osoby lub podmioty z Rosji lub Białorusi, aby przeciwdziałać zagrożeniom wskazanym w niniejszym komunikacie.