Szczęsny Rafał, Zarząd w spółkach kapitałowych

Przemiany społeczno-gospodarcze dokonane w Polsce w latach 90. ubiegłego wieku spowodowały odżycie i intensywny rozwój prywatno-prawnych form prowadzenia działalności gospodarczej. Dopuszczalność prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne, napływ kapitału zagranicznego i inne czynniki (np. możliwość uzyskiwania wysokich kredytów) stały się przyczyną reaktywacji międzywojennych rozwiązań przewidzianych w Kodeksie handlowym

W niedługim czasie dało się zauważyć gwałtowny rozwój i wykorzystanie w obrocie gospodarczym zwłaszcza formy spółki kapitałowej. Rozwiązania Kodeksu handlowego dotyczące spółek kapitałowych zachowały w dużej mierze swą aktualność i znalazły zastosowanie w nowej rzeczywistości gospodarczej. Adekwatność rozwiązań międzywojennych do obecnych wymagań życia gospodarczego potwierdzono w Kodeksie spółek handlowych, do którego recypowano zdecydowaną większość przepisów i instytucji z Kodeksu handlowego. W spółkach kapitałowych szczególną pozycję przyznano zarządowi, jako organowi wykonawczemu spółki. Praktyka ostatnich lat potwierdziła obawy dotyczące wykorzystywania przez członków zarządu pełnionej funkcji dla zaspokojenia interesów osobistych, co z reguły wiąże się z wyrządzeniem spółce szkody. Powstaje zatem potrzeba ustanowienia instrumentów prawnych chroniących majątek spółki i jej wspólników przed niekorzystnym działaniem zarządu. Istniejące ograniczenia kompetencji członków zarządu spółek kapitałowych w wielu przypadkach są niewystarczające, a jednocześnie wywołują rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie. Pożądane są również rozwiązania, które będą chroniły przed nieuczciwymi menedżerami spółek kapitałowych działających w dobrej wierze kontrahentów spółek, ich wierzycieli. Rola i pozycja zarządu w spółce tego wymaga. To zarząd jak żaden inny ogran spółki może sprawnie i szybko podjąć określone działania, często wbrew szeroko rozumianemu interesowi spółki i wbrew woli jej wspólników. Wskazać zatem należy na te sytuacje, w których zarząd może stanowić niebezpieczeństwo dla swojej spółki.

Celem niniejszej pracy jest kompleksowe i całościowe przedstawienie problematyki związanej z zarządem, ale ze szczególnym uwzględnieniem procesów i przypadków stosowania i egzekwowania w spółkach kapitałowych ograniczeń kompetencji zarządu. Podkreślić należy, że ilość problemów i zagadnień związanych z zarządem w spółkach kapitałowych nie pozwala na ich szczegółowe rozstrzygnięcie i przedstawienie w niniejszym opracowaniu, którego ramy są ograniczone. Niektóre kwestie, zwłaszcza bezsporne i szeroko omówione w literaturze, zostaną zatem jedynie zasygnalizowane z jednoczesnym odesłaniem do stosownego piśmiennićtwa bądź orzecznictwa. Inne z kolei zostaną bardziej szczegółowo potraktowane.

Rozważania zawarte w niniejszym opracowaniu oparto na materiale źródłowym tak normatywnym, jak i orzeczniczym uzupełnionym opracowaniami doktryny. W zakresie orzecznictwa w niniejszej pracy wykorzystano głównie orzeczenia Sądu Najwyższego, odwoływano się również do orzeczeń Sądów Apelacyjnych w Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku i Białymstoku, jak i sięgnięto do orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego. Natomiast wśród wypowiedzi doktryny, będących m.in. podstawą poniższych rozważań, uwzględniono nie tylko opracowania kompleksowe zarówno o charakterze podręcznikowym, jak i komentarzowym, przeznaczonym głównie dla praktyków, ale również monografie, artykuły i glosy do orzeczeń sądów. Wśród wszystkich tych opracowań są tak pozycje nowe, dotyczące Kodeksu spółek handlowych, jak i pochodzące sprzed zmian przepisów Kodeksu handlowego. Te ostatnie zawierają bowiem interesujące przemyślenia, które zachowały w znacznej mierze swą aktualność.

Opracowanie kończy rozdział dotyczący pozycji zarządu w spółkach kapitałowych w wybranych krajach Europy. Więcej miejsca poświęcono krajom, w których prawo handlowe ma długą tradycję i wniosło znaczny wkład do nauki prawa handlowego (Niemcy, Francja, Austria, Włochy). Rozdział ma znaczenie typowo informacyjne, choć może skłaniać do rozważań nad wykorzystaniem w polskim prawie rozwiązań przyjętych przez obce ustawodawstwa, a dotyczących zarządu w spółkach kapitałowych. Nie jest to jednak przedmiotem analizy w niniejszej pracy.