Kopczyk Renata, Zakaz dyskryminacji w sporcie w prawie Unii Europejskiej

Postęp oraz zachodzące zmiany w sporcie i związany z tym proces komercjalizacji, mediatyzacji i profesjonalizacji sprawiły, że w dość krótkim czasie została wyodrębniona stosunkowo nowa gałąź prawa, jaką jest prawo sportowe. Nie ulega wątpliwości, że w dzisiejszym zglobalizowanym świecie czysto krajowe podejście do zagadnienia sportu nie odpowiada już otaczającej nas rzeczywistości. Immanentną cechą współczesnego sportu jest jego transgraniczność. Nadto na płaszczyźnie działalności sportowej zauważalna jest tendencja wzrostu liczby konfliktów i sporów sportowych poddawanych pod rozstrzygnięcia sądów międzynarodowych. Wynika to m.in. z relacji, jakie zachodzą pomiędzy podmiotami działającymi w tej sferze aktywności człowieka. Charakteryzują się one wysokim potencjałem konfliktowym, co związane jest bezpośrednio z monopolistyczną pozycją związków sportowych.

Tworzenie się coraz głębszych zależności pomiędzy podmiotami występującymi na unijnym rynku niewątpliwie przyczyniło się do rozwoju prawa sportowego i wpłynęło na konieczność zaangażowania się UE w kwestie sportu. Nie można bowiem zaprzeczyć, że sport w sposób znaczący wpływa na aktywność gospodarczą poszczególnych aktorów rynku unijnego. Sportowy porządek prawny, który wykształcił się w ramach UE, ukształtowany został w głównej mierze poprzez orzeczenia TSUE.

Przepisy dotyczące swobód wspólnego rynku, które stanowią o prawnej i ekonomicznej istocie sportu, tworzą obszar, który do tej pory wywarł największy wpływ na jego funkcjonowanie w UE. Regulacje unijne w sferze wolności rynkowych zabraniają jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na narodowość, a także przewidują zakaz przeszkód w korzystaniu z nich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków wynikających z przepisów traktatowych. W prawie wspólnotowym sport nie stanowił obszaru objętego procesem integracji, nie był także dziedziną bezpośrednich kompetencji Unii. Brak regulacji traktatowych Unii do działania w sektorze sportu zmienił Traktat z Lizbony, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r., realizując jednocześnie postulaty związane z zagwarantowaniem specyfiki sportu w jego społeczno-kulturalnym wymiarze. Problem ingerencji Unii w sferę sportu jest ważny i aktualny, co uwidaczniają reformy wprowadzone Traktatem Lizbońskim, poprzez ustanowienie kompetencji UE wspierających działania państw członkowskich oraz wyraźne łączenie działalności w sferze sportu z regulacjami dotyczącymi swobód wolnego rynku. Jednocześnie konieczne jest uwzględnienie specyfiki tego sektora, co wiąże się bezpośrednio z pogodzeniem racji stricte sportowych z ekonomicznymi implikacjami wykonywania aktywności sportowej.

Prezentowana praca analizuje unijne przepisy dotyczące zakazu dyskryminacji w sporcie. Jest to zagadnienie złożone i wielowątkowe. Stanowi element ogólnoeuropejskiej debaty na temat kształtu relacji pomiędzy sportem i prawem europejskim. Jest to pole, na którym ścierają się różnorodne koncepcje dotyczące wpływów unijnych na sferę sportu, a także zakresu tych wpływów. Problematyka ta wpisuje się również w ogólnoświatową dyskusję dotyczącą próby znalezienia kompromisu pomiędzy regulacją sportu przez prawo powszechne oraz prawo stanowione w ramach organizacji sportowych.

Dynamika rozwoju sportu i jego wciąż rosnące znaczenie gospodarcze i społeczne stawiają przed Unią stare problemy, ale w nowej odsłonie. Spory prawne, z którymi obecnie mierzy się Trybunał, pokazują, że temat niedyskryminacji w sporcie jest aktualny, wciąż stwarzający wiele problemów natury prawnej i budzący niepewność. Celem opracowania jest scharakteryzowanie przepisów prawnych dotyczących zakazu dyskryminacji w sporcie, a także próba odpowiedzi na pytanie, czy ogólny charakter unijnych reguł antydyskryminacyjnych można bezpośrednio odnieść do sfery sportu, biorąc pod uwagę jego szczególny charakter i mając świadomość niezwykłej specyfiki regulacji nim rządzących. Niniejsza praca stanowi próbę całościowego ujęcia zagadnienia zakazu dyskryminacji w sferze sportu w prawie Unii Europejskiej. Ma ona także wypełnić istniejącą lukę, jaką jest brak w polskim dorobku naukowym publikacji odwołującej się do przedmiotowej tematyki w sposób całościowy i wyczerpujący.

W opracowaniu posłużono się metodą dogmatyczno-prawną oraz przeprowadzono analizę praktyki stosowania prawa UE. Starano się wykorzystać bogatą bazę źródłową odwołującą się do przedmiotowego zagadnienia. Materiał badawczy pracy stanowią regulacje obowiązujące na płaszczyźnie ustawodawstwa UE, a także liczne orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który to – jako instytucja całkowicie niezależna i poza wszelkim wpływem i kontrolą państw członkowskich – swoim działaniem twórczo przyczynia się do kształtowania szczególnego systemu prawnego obowiązującego w Unii Europejskiej i stanowi o istocie zakazu dyskryminacji. Ponadto analiza prezentowanej problematyki nie byłaby możliwa bez uwzględnienia dokumentów instytucji unijnych oraz polskiego i zagranicznego dorobku naukowego odwołującego się do tematyki sportu w Unii Europejskiej.

Zasadnicza część pracy składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy zatytułowany „Sport i uczestnicy działalności sportowej – zakres uregulowań i charakter prawny”, koncentruje się na rozważaniach dotyczących definicji sportu i umiejscowienia go w unijnych realiach prawnych. Obejmuje on także zagadnienie pozycji prawnej uczestników ruchu sportowego. Wskazany został w nim wielowymiarowy charakter sportu ze szczególnym uwzględnieniem korelacji pomiędzy sportem powszechnym i wyczynowym, a w ramach sportu wyczynowego między profesjonalnym i amatorskim. Problematyka ta ma zasadnicze znaczenie ze względu na możliwość wyłączenia zakresu zastosowania obowiązujących reguł prawnych względem działalności sportowej. Zawiera on także analizę struktur sportu. Badanie to prowadzone jest na tle rozważań niezależności organizacji sportowych i ich prawa do samoregulacji wynikającej z fundamentalnego prawa każdego człowieka do zrzeszania się. Istotą tego prawa jest wolność każdej organizacji do tworzenia przez nią swojego własnego porządku prawnego. Rozdział ten pełni funkcję wprowadzającą w tematykę badawczą.

Drugi rozdział poświęcony został zagadnieniu kompetencji Unii Europejskiej do działania w sporcie. Przedstawia rozważania dotyczące przekazanych przez państwa członkowskie na rzecz Unii kompetencji, które umożliwiają działania w sferze sportu. Punktem wyjścia tej analizy jest zdefiniowanie pojęcia kompetencji. W rozdziale tym omówione zostały poszczególne rodzaje kompetencji oraz zasady ich wykonywania. W związku z tym, że tematyka kompetencji Unii musi być przedstawiana w ścisłym powiązaniu z problematyką podziału kompetencji pomiędzy UE a państwa członkowskie, zagadnienie to stanowi kolejny punkt rozdziału. Dalsza część rozważań poświęcona jest zagadnieniu zastosowania regulacji dotyczących swobód oraz konkurencji do działalności sportowej. Kolejno przedstawiony został także wpływ prawa unijnego na sport w związku z polityką zdrowia publicznego i polityką audiowizualną. Rozdział ten w kontekście analizy przedmiotowego problemu badawczego ukazuje przede wszystkim szerokie spektrum możliwości działania UE w sferze sportu, co bez wątpienia związane jest z postępem integracji gospodarczej i procesem instytucjonalizacji i komercjalizacji sportu. Zmiany, które systematycznie zachodzą w sferze europejskiego sportu, uwarunkowane są w głównej mierze koniecznością zestawienia ze sobą porządku prawnego obowiązującego na terenie UE oraz przepisów związkowych, które w wielu swoich aspektach stały i stoją z nimi w sprzeczności.

Trzeci rozdział pracy ma na celu zaprezentowanie ram prawnych unijnego zakazu dyskryminacji w zestawieniu ze sferą sportu. Problem ten wymaga przedstawienia w pierwszej kolejności ogólnej zasady zakazu dyskryminacji, a następnie wskazania więzi ze sferą sportu, do którego przypisane jest pojęcie specyfiki. W rozdziale tym analizie poddano kwestię dotyczącą ograniczeń mogących mieć wpływ na korzystanie ze swobód rynku wewnętrznego. Przedstawione zostało również zagadnienie dotyczące problematyki uzasadnienia funkcjonowania przepisów, które bezpośrednio bądź też pośrednio dyskryminują określone podmioty.

W ostatnim, czwartym rozdziale, który zatytułowany jest „Specyfika sportu a zakaz dyskryminacji w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i dokumentach Unii Europejskiej”, omówione zostały regulacje wybranych sportowych związków krajowych i międzynarodowych w poszczególnych dyscyplinach sportowych w kontekście specyfiki sportu. Pojęcie specyfiki sportu budzi wiele wątpliwości natury prawnej i z tego powodu zagadnienie to stanowi główny przedmiot rozważań tego rozdziału. Specyfika sportu wpływa bowiem na relacje pomiędzy prawem unijnym a prawem związkowym i stanowi o status quo sportu w UE. Wątek ten prezentuje ewolucję specyfiki sportu. Zagadnienie to zostało przedstawione na tle zasady swobodnego przepływu osób oraz usług, a także w kontekście prawa konkurencji jako sfery, która determinuje kwestie sportu w ramach UE. Problematyka rozdziału nie ogranicza się jedynie do samego przytoczenia odpowiednich reguł związkowych. Omówione zostały one w kontekście przepisów unijnych, z podziałem na zasady podlegające prawu UE i zasady nieobjęte zakresem regulacji prawa unijnego. Szczególna uwaga poświęcona została kwestii dyskryminacji ze względu na narodowość. Trzeba bowiem pamiętać, iż każdemu obywatelowi UE przysługuje prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń ustanowionych w traktatach oraz w ramach środków przyjętych w celu ich wykonywania.

Publikację wieńczy Zakończenie, w którym autorka podsumowuje rozważania prowadzone w toku całej pracy.

Przedstawiony powyżej schemat pracy uwarunkowany jest specyfiką sportu i jego złożonym charakterem tak prawnym, jak i społecznym. Każdy z rozdziałów tworzy odrębną całość, która jednocześnie stanowi istotny człon argumentacji służącej prezentacji problemu badawczego stanowiącego przedmiot niniejszej pracy.

Biorąc pod uwagę rozwój prawa Unii Europejskiej, w którym przyznano miejsce sportowi, przedstawiona problematyka zasługuje na wnikliwe opracowanie, które pozwoli zbudować konkluzję o roli, znaczeniu i utrwaleniu pozycji sportu w prawie Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii dyskryminacji.

Niniejsza publikacja jest zmodyfikowaną wersją rozprawy doktorskiej obronionej z wyróżnieniem dnia 4 czerwca 2012 r. na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. W tym miejscu pragnę złożyć serdeczne podziękowania wszystkim, bez których praca ta nigdy by nie powstała. Szczególne wyrazy wdzięczności należą się promotorowi rozprawy – dr hab. prof. nadzw. UWr Dagmarze Kornobis-Romanowskiej, która okazała mi wielką życzliwość, cierpliwość oraz merytoryczne wsparcie. Miałam ogromne szczęście, że mogłam realizować moje przedsięwzięcie pod okiem tak wspaniałego specjalisty i człowieka. Podziękowania należą się także recenzentom pracy, dr. hab. prof. nadzw. UWr Mariuszowi Jabłońskiemu oraz dr. hab. Robertowi Grzeszczakowi za cenne uwagi, które pomogły mi przygotować tę pracę.