Kłosowiak Miłosz, Wymiana informacji w sprawach podatkowych a ochrona praw podatnika

Wymiana informacji w sprawach podatkowych jest jednym z przejawów współpracy międzynarodowej na gruncie podatkowym . Podstawowym zadaniem wymiany informacji jest przyczynienie się do określenia prawidłowej wysokości podatku. Innymi słowy, wymiana informacji pozwala na ustalenie rzeczywistego stanu faktycznego i zastosowanie do niego adekwatnych przepisów krajowego systemu podatkowego.

Wymiana informacji jest uznawana za najskuteczniejszy środek do wykrywania oraz przeciwdziałania unikaniu oraz uchylaniu się od opodatkowania na płaszczyźnie międzynarodowej . Zwiększa poziom kontroli operacji transgranicznych, ponadto przyczynia się do podnoszenia poziomu transparentności. W ten sposób wpływa na zmniejszanie nieuczciwej konkurencji podatkowej między państwami.

Zwalczanie unikania oraz uchylania się od opodatkowania nie jest jedynym celem, jaki realizuje wymiana informacji. Mechanizm ten może działać w interesie podatnika poprzez przyczynianie się do unikania podwójnego opodatkowania .

Relacja prawna państwo–jednostka, jako mająca charakter nierównorzędny, wymaga, aby państwo chroniło interesy jednostek, równoważąc je jednocześnie z interesem państwa jako całości. Ważenie interesów państwa i jednostek musi znaleźć odzwierciedlenie w regulacji kształtującej wymianę informacji. Zachowaniu równowagi stron mogą służyć poszczególne elementy składające się na procedurę przekazywania informacji. Obecnie jednak można stwierdzić, że przyjęte regulacje przede wszystkim zorientowane są w kierunku ochrony interesów państwa. Konsekwencją tego, że wraz z poszerzeniem zakresu wymiany informacji nie zostały w stosownej proporcji uwzględnione prawa podatnika, może być utrudnienie sprawnego funkcjonowania wymiany informacji. W przypadkach gdy na skutek sposobu przekazywania informacji dojdzie do naruszenia praw podatnika, podważona zostaje wiarygodność przekazywanych danych .

Wymiana informacji podatkowych regulowana jest w źródłach prawa międzynarodowego publicznego oraz prawa UE. W ramach implementacji prawa UE przyjmowane są regulacje krajowe. Należy jednak podkreślić, że wiele kwestii nie jest uregulowanych na szczeblu ponadnarodowym. W tym zakresie pozostawiono swobodę regulacji prawu krajowemu.

Odnosząc się do samego pojęcia wymiany informacji w sprawach podatkowych, wymiana informacji to pozyskiwanie informacji mających istotne znaczenie dla stosowania przepisów materialnego prawa podatkowego, zweryfikowania prawidłowości wywiązywania się z obowiązków podatkowych, określania lub ustalania zobowiązań podatkowych, a także do egzekucji należności podatkowych . Sprawa podatkowa to zaś sprawa z zakresu zobowiązań podatkowych należąca do właściwości nie tylko organów podatkowych sensu stricto, ale również innych organów administracji, którym na mocy ustaw szczególnych powierzono określone zadania w tym zakresie . Na potrzeby książki, ze względu na brak jednolitości terminologicznej określeń: wymiana informacji w sprawach podatkowych oraz wymiana informacji podatkowych , przyjęto, że pojęcia te mają tożsame znaczenie.

Podstawami prawnymi wymiany informacji w sprawach podatkowych są:

W ogólności można powiedzieć, że wskazane powyżej instrumenty prawne mają zbliżoną konstrukcję prawną, posługują się niemal tożsamą siatką pojęć oraz realizują te same cele .

Zawarta w książce analiza będzie dotyczyć wymiany informacji w sprawach podatkowych uregulowanej w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania wzorowanych na Modelowej Konwencji OECD w sprawie podatków od dochodu i majątku . Pominięta zostanie analiza wymiany informacji podatkowej na gruncie Konwencji Modelowej Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie unikania podwójnego opodatkowania między państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się ze względu na brak specyfiki w analizowanym obszarze. Rozwiązania wymiany informacji podatkowych zawarte w modelu przygotowanym przez ONZ są tożsame z rozwiązaniami MK OECD . Nie jest również celowa odrębna analiza modelu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania stosowanego przez Stany Zjednoczone z powodu braku specyfiki w tym zakresie .

Mechanizmy wymiany informacji podatkowych omawiane będą z perspektywy polskiego podatnika. Z tego też powodu zasadna jest ocena wymiany informacji w sprawach podatkowych z punktu widzenia regulacji, jakie mają zastosowanie do ochrony praw polskiego podatnika. Jako tego rodzaju regulacje należy wskazać Europejską Konwencję Praw Człowieka , Kartę Praw Podstawowych , Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej oraz regulacje ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa . Istotnym uszczegółowieniem praw związanych z ochroną danych osobowych, za które uważa się dane przekazywane w ramach wymiany informacji w sprawach podatkowych, są rozwiązania zawarte w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) .

W książce został przyjęty stan prawny na 30 stycznia 2023 r.