Malarewicz-Jakubów Agnieszka, Wsparcie prawne osób starszych

„Starzenie się, to nie tylko pewien okres w życiu człowieka, ale czas nacechowany mądrością, którą przynoszą ze sobą lata doświadczeń. Starość jawi się jako czas pomyślny, w którym dopełnia się miara ludzkiego życia, ale także czas, w którym podejmuje się nowe zadania”.

Do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku

List Ojca Świętego Jana Pawła II, 1999

Starzenie się ludzi jest procesem nieuniknionym, będącym naturalnym przejawem bytu ludzkiego, nierozerwalnie związanym z upływem czasu. Jest to okres trudny, bowiem ze względu na specyficzne potrzeby osób starszych stawia przed państwem oraz jego organami konieczność tworzenia takiej polityki, która pozwoli zapewnić tym ludziom godne warunki życia. Jest to proces złożony, polegający na udzielaniu wsparcia ludziom starszym w szczególności na gruncie prawnym, medycznym, ekonomicznym, socjologicznym i psychologicznym, zgodnie z ich potrzebami. Stawia wyzwania, którym muszą sprostać zarówno państwo, jak i administracja samorządowa.

Państwo powinno tworzyć stosowne ramy działania, narzędzia, kierunki, aby zapewnić skuteczne wsparcie i ochronę prawną osobom starszym, przede wszystkim w zakresie poszanowania ich praw. Zadaniem państwa jest także wypracowanie odpowiednich ram prawnych oraz instytucjonalnych, których celem powinna być realizacja polityki społecznej wobec ludzi starszych. Polityka senioralna winna być realizowana poprzez system samorządowy na poziomie lokalnym, czyli gminnym i powiatowym. Organy samorządowe wraz z organizacjami pozarządowymi powinny opracowywać programy aktywizacji i wsparcia osób starszych, a działania do nich skierowane muszą zabezpieczać ich potrzeby oraz dążyć do tego, aby w sposób planowy i celowy wpłynąć na poprawę ich sytuacji życiowej. Służy temu system świadczeń związanych z zabezpieczeniem społecznym.

Polityka społeczna zakłada działania na rzecz osób starszych w zakresie: oświaty, kultury, ochrony zdrowia, organizacji czasu wolnego, ochrony pracy, pomocy obłożnie chorym, pracy socjalnej z osobami starszymi, kształtowania odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomocy instytucjonalnej oraz warunków materialnych. Uwzględniając prawa człowieka starszego, należy przede wszystkim uwzględniać jego godność. Polityka społeczna ukierunkowana na osoby starsze jest pewnym systemem, w którym realizowane działania mają na celu wszechstronną pomoc w zaspokajaniu ich potrzeb oraz ochronę ich praw. Aby polityka państwa wobec seniorów była skuteczna, ważne jest systematyczne aktualizowanie diagnozy ich sytuacji i potrzeb, monitorowanie działań podejmowanych przez podmioty na szczeblu krajowym i lokalnym, prowadzenie racjonalnej gospodarki środkami publicznymi przeznaczanymi na realizację tych działań .

Istotą pracy jest zwrócenie uwagi na aspekty prawne realizowanej polityki społecznej. Problemem jest system tej polityki, kształtowanie go, a w nim porozumienie rządu z organami samorządowymi i organizacjami samorządowymi.

Zarówno w krajach Unii Europejskiej, jak i w Polsce postępuje proces starzenia się społeczeństwa, co potwierdzają badania i prognozy demograficzne . Wywołuje to określone konsekwencje społeczne i gospodarcze, które wymagają dostosowania polityki społecznej i gospodarczej do zachodzących zmian. W dzisiejszych czasach coraz więcej uwagi poświęca się zagadnieniom związanym ze starzeniem i starością, które stały się przedmiotem badań wielu nauk tak w wymiarze teoretycznym, jak również praktycznym.

We współczesnych państwach starzenie się jest jednym z najważniejszych wyzwań ekonomicznych, społecznych, a także prawnych. Proces ten z jednej strony prowadzi do zmniejszenia potencjału ekonomicznego państw poprzez zmniejszenie proporcji osób w wieku produkcyjnym, z drugiej zaś do wzrostu wydatków socjalnych przeznaczonych dla osób starszych.

Samotność, niepełnosprawność, choroby często prowadzące do wykluczenia społecznego , dyskryminacja ze względu na wiek (ageizm ), wykorzystywanie ludzi starszych, łatwowierność – to określenia, które można przypisać starości. Obecnie dominuje kult młodości. Ludzie starzy traktowani są jako dodatek do współczesnego i nowoczesnego życia ludzi pięknych i młodych. Osoby starsze często nie chcą i nie potrafią zaakceptować swojej starości. Szukają sposobów na jej zamaskowanie, ucieczkę od niej, niejednokrotnie popadając w różnego rodzaju pułapki, w szczególności konsumenckie. Z perspektywy indywidualnej największymi problemami związanymi ze starzeniem się są: ograniczenie sprawności ruchowej, wzrost dolegliwości zdrowotnych, spadek sprawności intelektualnej, poczucie dyskomfortu, zmiana pełnionych ról społecznych, wzrost stopnia zależności od innych, zmiany zachodzące w wyglądzie zewnętrznym oraz samotność . Ludzie starsi wierzą także w dobroć i uczciwość drugiego człowieka. Przepisy prawne powinny zapewniać seniorom stosowną ochronę przed naruszaniem ich praw. Uważam jednak, że jest to niewystarczające, gdyż osoby te mogą mieć problem ze znajomością swoich praw, a przede wszystkim z ich rozumieniem. Dlatego tak ważnym elementem polityki kierowanej do osób starszych powinno być uświadamianie tych ludzi, a także programy edukacyjne, które pomogą im odnaleźć się w dzisiejszym społeczeństwie.

Niniejsza publikacja stanowi analizę zagadnień związanych z aspektem pomocy prawnej i wsparcia osób starszych w różnych dziedzinach ich życia, ze szczególnym uwzględnieniem ich indywidualnych potrzeb oraz czyhających zagrożeń. Przyjęłam założenie, że problemem jest poznanie i zrozumienie przepisów prawnych, nabycie świadomości praw, między innymi poprzez programy edukacyjne. Najistotniejszy jest brak systemowych rozwiązań w tym zakresie, brak funduszy przeznaczonych na wsparcie, dostępność do nich, wsparcie w ochronie i utrzymanie kondycji zdrowotnej seniorów, co rzutowałoby na zakres i jakość funkcjonowania w innych wymiarach życia.