Mazowiecka Lidia (red.), Wiktymizacja wtórna. Geneza, istota i rola w przekształcaniu polityki traktowania ofiar przestępstw

Publikacja zawiera opracowania poświęcone jednemu z najbardziej dotkliwych skutków kontaktów ofiary z oficjalnymi organami zajmującymi się przestępstwami, które nazywane są zjawiskiem wiktymizacji wtórnej. Zamieszczone materiały pozwolą na poznanie źródeł tego zjawiska i sposobów przeciwdziałania jego powstawaniu.

W zbiorze znalazły się wersje referatów przedstawionych na konferencji "Wiktymizacja wtórna", która odbyła się 22 lutego 2011 r. z okazji Dnia Ofiar Przestępstw w Prokuraturze Generalnej. Poprzedzają ją wystąpienia Andrzeja Seremeta - Prokuratora Generalnego oraz niektórych Gości konferencji.

W książce znalazły się również opracowania, które nie były przedstawione na sesji, ale zostały do niego dołączone z powodu wagi podniesionych w nich problemów. W Aneksie zaś znalazły się Wytyczne Prokuratora Generalnego dotyczące zasad postępowania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Lidia Mazowiecka

Witam wszystkich Państwa bardzo serdecznie na konferencji poświęconej problemowi szczególnie ważnemu zarówno dla organów ścigania, jak i wymiaru sprawiedliwości. Szczególnie gorąco witam pana posła Ryszarda Kalisza - przewodniczącego Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Panią Profesor Irenę Lipowicz - Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zastanowimy się dzisiaj wspólnie co zrobić, by nie pogłębiać krzywd i cierpień człowieka określanego przez kryminologię i wiktymologię jako "ofiara przestępstwa", a przez prawo karne jako "pokrzywdzony". Człowieka, który już raz został skrzywdzony przez przestępstwo, a następnie często spotyka się z niewłaściwym traktowaniem przez szeroko rozumiany wymiar sprawiedliwości, co odczuwane jest z reguły jako szczególnie dotkliwe. Data dzisiejszej konferencji jest również szczególna, ponieważ dziś obchodzimy Dzień Ofiar Przestępstw ustanowiony przez nasz parlament jeszcze w 2003 r. Ten dzień nie jest okazją do świętowania. Ma przypominać o konieczności stałej troski o ofiary przestępstw, doprowadzać do wzmocnienia ochrony ich interesów zarówno w zakresie stworzenia odpowiednich regulacji prawnych, jak i poprzez rozwijanie systemu pomocy ofiarom. Skrzywdzić po raz kolejny, i to skrzywdzić w majestacie prawa, to najgorsze co może zrobić szeroko pojęty wymiar sprawiedliwości już raz skrzywdzonemu przez przestępstwo człowiekowi. To także największa porażka sędziego, prokuratora, policjanta czy adwokata.

Ta sesja poświęcona jest problemowi wiktymizacji wtórnej, problemowi, któremu muszą stawić czoła wszyscy mający kontakt z ofiarą przestępstwa. Na sali obecni są przedstawiciele rozmaitych środowisk - tych, które mają bezpośredni kontakt z ofiarą, jak sędziowie, prokuratorzy, policjanci adwokaci czy organizacje pozarządowe i tych, które mają wpływ na kształt i stosowanie naszego prawa, a więc przedstawiciele rządu, parlamentu, politycy i naukowcy. Jest też obecna pani profesor Irena Lipowicz - Rzecznik Praw Obywatelskich, a także reprezentant Rzecznika Praw Dziecka. Każdy z nas może w swojej dziedzinie uczynić wiele, żeby zapobiegać i ograniczać wiktymizację wtórną. Mam nadzieję, że dzisiejsza sesja również przez jej wyjątkowo szeroki zasięg przyczyni się do tego, że ofiary przestępstw będziemy traktować z należytym poszanowaniem ich godności, z większą empatią i współczuciem. Musimy mieć na uwadze taki model postępowania, który nie dopuszcza do ponownego skrzywdzenia człowieka przez nasze zaniedbanie, nieznajomość prawa, brak czasu czy zwyczajne lekceważenie. Szczególna rola w zapobieganiu zjawisku wiktymizacji wtórnej przypada prokuratorom. Jako Prokurator Generalny mogę m.in. poprzez wydawanie wytycznych oddziaływać na pracę i postawę prokuratorów.

Przekazuję Państwu projekt wytycznych dotyczących postępowania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Projekt ten poddany został szerokim konsultacjom wewnątrz środowiska prokuratorskiego, a następnie, po uzyskaniu opinii Krajowej Rady Prokuratury, wytyczne (w ostatecznym kształcie) zostaną przekazane do stosowania przez prokuratorów. Deklaruję również opracowanie kolejnych wytycznych dotyczących innych kategorii ofiar przestępstw, w szczególności dzieci, ofiar zgwałceń i innych przestępstw seksualnych, handlu ludźmi, a także wytycznych dotyczących kompensaty państwowej i mediacji w sprawach karnych. We wszystkich podanych przeze mnie wytycznych podkreślał będę poszanowanie godności ofiary, jej praw oraz konieczność zapobiegania wiktymizacji wtórnej. Prokuratorzy muszą mieć świadomość, że możliwość udzielenia skutecznej pomocy ofierze często wymaga współpracy z różnymi instytucjami państwowymi i pozarządowymi, wszystkimi, które zajmują się wspieraniem ofiar przestępstw tak, żeby ofiara nie została pozostawiona sama sobie. Zachęcam prokuratorów do współpracy z tymi instytucjami. Apeluję również do wszystkich instytucji zajmujących się ofiarami przestępstw o nawiązywanie kontaktów i współpracę z prokuraturą. Wzajemne poznanie możliwości wspierania ofiary przestępstwa w środowisku lokalnym przyczyni się do tego, że nie zostanie ona pozostawiona sama sobie i będzie mogła korzystać z takiej pomocy, która pozwoli jej uwierzyć w możliwość dalszego, godnego życia. Troska o ofiarę na stałe jest wpisana w bieżącą działalność prokuratury.

Mam przyjemność ogłosić, że dzisiaj, wspólnie z wydawnictwem Wolters Kluwer Polska, rozpoczynamy serię publikacji zatytułowanych "Prokurator Ofiarom Przestępstw". Publikacja "Uprawnienia pokrzywdzonego przestępstwem", którą mają Państwo przed sobą, jest pierwszą pozycją z tej serii. Logo, które widnieje za mną na ścianie, symbolizujące troskę prokuratora o drugiego człowieka, pojawi się wszędzie tam, gdzie prokuratura będzie podejmować działania na rzecz ofiary przestępstwa. Będzie ono symbolem troski o prawa ofiar. Mam nadzieję, że prokurator będzie kojarzony nie tylko z egzekwowaniem istniejących norm, ale również z obroną praw i wolności człowieka. Mam nadzieję, że walka o dobro i poszanowanie godności drugiego człowieka będzie po prostu wizytówką działalności prokuratury. Zdaję sobie sprawę, że zmiana wizerunku prokuratury nie będzie łatwa i natychmiastowa, ale w dalszym ciągu będę podejmował starania, aby prokurator nie był tylko postrzegany jako organ zajmujący się ściganiem przestępstw. Konieczne jest też stworzenie uregulowań prawnych umożliwiających prowadzenie takich działań, jak też szersze uwzględnienie kryminologii, wiktymologii w programach szkolenia dla prokuratorów. Te przedsięwzięcia muszą z czasem przynieść pożądane rezultaty. Wzorem innych państw europejskich powinniśmy dążyć do takiego modelu postępowania karnego, w którym sprawiedliwość naprawcza, rozumiana jako wszelkie działania na rzecz naprawienia szkody pokrzywdzonemu, będzie jednym z priorytetów postępowania karnego. Zachęcam wszystkie osoby śledzące przebieg konferencji w internecie do zadawania pytań. Na sali, jak Państwo wiedzą, są specjaliści reprezentujący różne środowiska. Proszę więc o skorzystanie z możliwości zadawania pytań nam wszystkim. Postawione pytania zostaną zebrane i postaramy się udzielić na nie odpowiedzi. Przypominam, że od wczorajszego dnia do piątku, czyli do 25 lutego trwa Tydzień Pomocy Ofiarom Przestępstw, ogólnopolska akcja informująca o uprawnieniach pokrzywdzonego przestępstwem.

Dziękuję Państwu za uwagę.