Bieniek Gerard, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna

Zaopatrzenie społeczności lokalnych w wodę, gaz, energię elektryczną, energię cieplną, czy też zapewnienie możliwości odprowadzania ścieków ma ważne znaczenie gospodarcze i społeczne. Świadczone przez przedsiębiorstwa przesyłowe dobra czy usługi mają charakter quasi-publiczny. Z reguły urządzenia służące do doprowadzania i odprowadzania wody, gazu, energii elektrycznej, cieplnej i urządzenia podobne, znajdują się na nieruchomościach, które nie stanowią własności przedsiębiorcy przesyłowego. Urządzenia te są trwale połączone z nieruchomością, a więc - zgodnie z art. 191 k.c. - powinny one - jako części składowe nieruchomości, stać się przedmiotem własności właściciela tej nieruchomości. Takie uregulowanie praktycznie uniemożliwiałoby wykonywanie statutowej działalności przedsiębiorstwu przesyłowemu. W istocie bowiem właściciel nieruchomości decydowałby o losach tych urządzeń, bez których funkcjonowanie przedsiębiorstwa przesyłowego byłoby niemożliwe. Te względy legły u podstaw wprowadzenia do Kodeksu cywilnego art. 49, który w § 1 stanowi, że „Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa”. Podstawowe znaczenie tego przepisu polega na tym, że odrywa on prawo własności tych urządzeń od prawa własności nieruchomości, z którymi te urządzenia są trwale związane. Nie oznacza to jednak, że własność tych urządzeń przechodzi z mocy prawa na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego. Przeczy temu art. 49 k.c. § 2 w brzmieniu nadanym ustawą z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), która weszła w życie z 3 sierpnia 2008 r. Stanowi on, że „Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca”.

Taka treść art. 49 k.c. stawia problem określenia statusu prawnego urządzeń, o których mowa w tym przepisie. Tym zagadnieniom są poświęcone rozważania zawarte w rozdziale I opracowania. Kolejny rozdział dotyczy problemów związanych z uzyskaniem przez przedsiębiorcę przesyłowego tytułu prawnego do dostępu do cudzych nieruchomości, na których są lub mają być posadowione urządzenia, o których mowa w art. 49 k.c. Szczególną uwagę poświęcono tzw. służebności przesyłu, jako nowej odmianie służebności gruntowej wprowadzonej do Kodeksu cywilnego ustawą z 30 maja 2008 r.

Trzeci rozdział opracowania zawiera omówienie roszczeń, jakie właściciele nieruchomości (użytkownicy wieczyści) kierują wobec przedsiębiorców przesyłowych w związku z korzystaniem z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c.

Opracowanie adresowane jest do praktyków zajmujących się tymi zagadnieniami, głównie radców prawnych przedsiębiorstw przesyłowych, adwokatów, notariuszy i sędziów.

Uzupełnieniem opracowania są dwa aneksy: aneks nr 1 obejmuje przepisy regulujące omawianą problematykę; aneks nr 2 zawiera zestawienie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego dotyczących tej problematyki.