Damasiewicz Agnieszka, Umowy wydawnicze

Wśród wielu podziałów umów funkcjonuje podział na umowy nazwane i nienazwane. Podział ten jest wyczerpujący. Każda umowa, której nie można umieścić w zbiorze umów nazwanych, stanowi umowę nienazwaną. Umowy nazwane to takie, których reżim, w tym przede wszystkim elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii), czyli cechy charakterystyczne dla tej umowy, są uregulowane w przepisach bądź kodeksowych, bądź innych ustawowych. Dla uznania umowy za nazwaną nie wystarczy, aby w przepisie została wymieniona jedynie nazwa umowy. Taka umowa nie jest jeszcze umową nazwaną w rozumieniu prawa. Podstawą kwalifikacji umowy jako nazwanej jest zakres ustawowego określenia jej reżimu prawnego. Innymi słowy, przepisy muszą określać nazwę umowy i co najmniej jej podstawowe cechy, odróżniające ją od innych umów, aby można była taką umowę zakwalifikować jako umowę nazwaną. Biorąc pod uwagę te kryteria, nie można uznać umowy wydawniczej za umowę nazwaną.

Przedmiot umowy wydawniczej musi być sformułowany przez strony umowy. Mogą one korzystać w tym zakresie z przepisów regulujących reżimy umów nazwanych, takich jak umowa o dzieło czy umowa zlecenia, mogą także korzystać z przepisów ogólnych dotyczących umów czy przepisów dotyczących zobowiązań. Ta ostatnia grupa (przepisy ogólne dotyczące umów i przepisy dotyczące zobowiązań) będzie stosowana albo w ustawowo określonym kształcie, albo w wersji zmodyfikowanej przez strony. Podstawa do sięgania przez strony do przepisów regulujących umowę o dzieło, sprzedaży czy zlecenia istnieje o tyle, o ile strony odeślą w umowie do tych przepisów bądź jeśli istnieje podstawa do ich stosowania w drodze analogii. Niekiedy zaleca się, dla ujednolicenia zasad przyporządkowywania reżimów prawnych do poszczególnych umów, aby stosować do umowy wydawniczej dotyczącej utworu przyszłego przepisów o umowie o dzieło, w stosunku zaś do umowy o utwór istniejący - przepisów o sprzedaży. Nie można jednak wprowadzić takiej zasady, a jedynie w konkretnych sytuacjach rozważać możliwość zastosowania w drodze analogii konkretnych przepisów wymienionych reżimów prawnych do umowy wydawniczej o określonej treści.

Pojęcie „przedmiot umowy wydawniczej” obejmuje kilka kategorii. Po pierwsze przedmiotem tej umowy będzie utwór literacki, plastyczny lub muzyczny. Po drugie przedmiotem tej umowy będzie przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji na ich wykorzystywanie. Po trzecie przedmiotem tej umowy będą dodatkowe obowiązki obydwu stron umowy. Zastrzeżenie tych obowiązków ma służyć opublikowaniu utworu w odpowiedniej formie, w celu przysporzenia korzyści materialnych i niematerialnych obydwu stronom umowy.

Skoro umowa wydawnicza nie jest umową nazwaną, ważne jest precyzyjne określenie jej treści i wystarczająco szczegółowe uregulowanie praw i obowiązków stron. Umowa powinna określać podmioty zawierające umowę, wskazywać ich prawa do rozporządzania utworem, którego umowa dotyczy, cechy tego utworu (tematyka, objętość, elementy dodatkowe), w tym także sposób oceny utworu z punktu widzenia treści umowy, wynagrodzenie i sposób jego wypłaty, kwestie liczby egzemplarzy autorskich, nakładu, dodruków, ceny egzemplarzy, kwestii nowych wydań, szaty graficznej książki, promocji książki, a także powinna określać szczegóły dotyczące obowiązku wydania utworu, dystrybucji, współpracy z autorem w procesie wydawniczym, sankcji za niewykonanie obowiązków przez strony, w tym warunków rozwiązania umowy.

Umowa, której przedmiotem będzie napisanie i dostarczenie utworu celem opublikowania go przez wydawcę, może zostać określona jako umowa wydawnicza, umowa zlecenia, umowa o dzieło albo umowa licencji. Nazwa umowy nie przesądza o zakwalifikowaniu jej jako określonego typu umowy, np. umowy o dzieło. Jest wskazówką, jaki reżim prawny stosować do tej umowy, jeżeli nie będzie to sprzeczne z treścią umowy ustaloną przez strony.

Przesłanką stosowania ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631) jest zakwalifikowanie przedmiotu umowy (utworu literackiego) jako „utworu” w rozumieniu art. 1 tej ustawy. Warunki takiej kwalifikacji zostaną omówione w rozdziale II pkt 1. Większość umów wydawniczych będzie miała charakter umów dotyczących utworów, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych więc będzie odgrywać rolę regulacji lex specialisprzy ustalaniu reżimu prawnego dla umowy wydawniczej. To oznacza, że ustawa ta stanowić będzie regulację szczególną, wypierającą regulację ogólną Kodeksu cywilnego. Posługiwanie się wyłącznie przepisami Kodeksu cywilnego lub wyłącznie przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych prowadziłoby do błędnych wniosków. Kodeks cywilny stosuje się do umów dotyczących utworów (w tym umów wydawniczych), w zakresie kwestii w ogóle nieuregulowanych w wymienionej ustawie lub uregulowanych w sposób niezupełny. W odniesieniu do konkretnych postanowień umownych, a zwłaszcza w świetle zasad ich wykładni określonych w art. 65 k.c., ta prosto brzmiąca zasada może być przyczyną komplikacji (por. rozdziały III i IV).