Borysiak Witold, Grochowski Mateusz, Sadomski Jacek, Umowy o korzystanie z rzeczy - najem, dzierżawa, leasing

Niniejsza publikacja stanowi część większego projektu, który od kilku już lat realizowany jest w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości. Jego celem jest analiza funkcjonowania w praktyce obrotu i w orzecznictwie sądów powszechnych poszczególnych typów umów nazwanych uregulowanych w księdze trzeciej kodeksu cywilnego. W poprzednich latach ukończone zostały opracowania dotyczące umowy poręczenia, umowy agencyjnej, umowy o roboty budowlane, umów renty i dożywocia, a także umów występujących w obrocie konsumenckim – sprzedaży i kredytu konsumenckiego . W 2016 roku Instytut Wymiaru Sprawiedliwości zrealizował badania dotyczące umów o świadczenie usług oraz umów o korzystanie z rzeczy. Wśród tych ostatnich – prezentowane w publikacji – analizy dotyczące umów najmu, dzierżawy i leasingu.

Bezpośrednią inspirację dla projektu badawczego IWS obejmującego poszczególne typy umów nazwanych stanowiły prace podjęte przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego, zmierzające do przygotowania projektu nowego kodeksu cywilnego. Zachęceni przez Komisję Kodyfikacyjną postanowiliśmy odwołać się do „prawa w działaniu”, aby za pomocą metody empirycznej sprawdzić, jak obecnie funkcjonują w obrocie, a także w orzecznictwie sądów powszechnych, stypizowane w kodeksie cywilnym umowy. Mamy nadzieję, że wyniki naszych badań będą stanowić w pewnym choć zakresie źródło inspiracji dla dalszych prac kodyfikacyjnych, niezależnie od form organizacyjnych, jakie prace te w przyszłości przybiorą.

Z zakresu analizy wyłączone zostały umowy najmu lokali mieszkalnych. Wynika to ze specyfiki regulacji dotyczących tego rodzaju najmu, które jedynie częściowo zawarte zostały w kodeksie cywilnym, zaś w swojej zasadniczej części, w szczególności w zakresie realizacji podstawowych funkcji ochronnych związanych z potrzebą zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych człowieka, w ustawach pozakodeksowych. W pierwszym rzędzie wskazać należy na ustawę o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego , ale również regulacje zawarte m.in. w ustawie o dodatkach mieszkaniowych , ustawie o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego , ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych czy ustawie o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe . Zważywszy na odrębności normatywne i funkcjonalne, przejawiające się w tym zakresie nie tylko w przepisach prawa materialnego, lecz również procesowego, wydaje się zasadne omówienie tej instytucji w ramach osobnego opracowania dotyczącego prawa mieszkaniowego i obejmującego również inne formy prawne korzystania z lokali mieszkalnych przewidziane w szczególności w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawie o własności lokali , a także licznych ustawach branżowych .

Zawarte w książce analizy empiryczne poprzedzone zostały obszernym studium o charakterze prawnoporównawczym, obejmującym porządki prawne wielu krajów europejskich oraz odwołującym się do Projektu Wspólnych Ram Odniesienia (DCFR), regulacji Unii Europejskiej dotyczących umów o korzystanie z rzeczy, a także rozwiązań zawartych w konwencji UNIDROIT odnoszących się do leasingu. W analizie prawnoporównawczej uwzględnione zostały zarówno systemy prawne państw o ugruntowanej tradycji prawnej wywodzącej się z kręgu germańskiego i romańskiego (prawo niemieckie, austriackie, francuskie, szwajcarskie, holenderskie, włoskie, hiszpańskie, belgijskie, greckie), jak i regulacje względnie nowe, przyjęte w ostatnich latach w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (prawo estońskie, litewskie, łotewskie oraz słoweńskie). Pokrótce przedstawione zostały również rozwiązania zawarte w systemach prawnych common law, w tym zwłaszcza prawie angielskim. Otwierające tę publikację studium prawno-porównawcze stanowi ważne dopełnienie dokonanych analiz empirycznych, w istotny sposób poszerzając ich perspektywę.

Wskazać należy, że poszczególne części książki powstały jako samodzielne opracowania autorskie. Każdy z autorów odpowiada wyłącznie za wyrażone przez siebie poglądy. Pomimo pewnych różnic w sposobie ujęcia i przedstawienia poszczególnych zagadnień autorzy wyrażają nadzieję, że cała publikacja tworzy spójną całość prezentującą aktualne problemy wynikające z omawianych stosunków prawnych dotyczących korzystania z cudzej rzeczy.