Pokrzywniak Jakub, Umowa o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, gazowej lub ciepłowniczej oraz obowiązek jej zawarcia. Zagadnienia cywilnoprawne

Przedmiotem niniejszej pracy są dwie grupy zagadnień: pierwsza dotyczy obowiązku zawarcia umowy o przyłączenie do sieci przewidzianego w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1059), a druga obejmuje analizę i kwalifikację stosunku prawnego wynikającego z tej umowy. Rozważania prowadzone są z perspektywy prawa prywatnego, aczkolwiek nie da się uniknąć pewnych uwag dotyczących prawa publicznego, prawo energetyczne jest bowiem dziedziną, w której szczególnie wyraźny jest styk norm prywatno- i publicznoprawnych oraz ich wzajemne oddziaływanie. Można powiedzieć, że normy cywilnoprawne są osadzone w ich publicznoprawnym kontekście.

Zagadnienie obowiązku zawarcia umowy o przyłączenie, a także stosunku wynikającego z tej umowy nie doczekało się jeszcze w Polsce monografii. Było ono wprawdzie przedmiotem rozważań w komentarzach lub w artykułach naukowych, ale dotyczyły one wybranych zagadnień. Nie można jednak nie docenić znaczenia dotychczasowych poświęconych mu publikacji, w tym w szczególności komentarzy, monografii oraz artykułów autorstwa A. Walaszek-Pyzioł i W. Pyzioła, czy komentarza do ustawy – Prawo energetyczne autorstwa J. Baehra, E. Stawickiego i J. Antczaka oraz komentarza pod redakcją M. Swory i Z. Murasa. Cenne uwagi na temat obowiązku zawarcia umowy o przyłączenie i stosunku wynikającego z tej umowy znaleźć można również w opracowaniach innych autorów, które są powołane w dalszej części książki.

Doniosłość omawianej problematyki dla praktyki obrotu wydaje się oczywista. Niemalże codziennie zawieranych jest wiele umów o przyłączenie. Na tym tle powstaje także niemało sporów, które rozstrzyga Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, a także sądy (w razie odwołania się przez stronę od decyzji regulatora). Zagadnienie umowy o przyłączenie rodzi jednak również wiele interesujących problemów teoretycznych. Powstają przykładowo pytania, czy obowiązek zawarcia umowy o przyłączenie przewidziany w ustawie – Prawo energetyczne ma charakter publicznoprawny czy prywatnoprawny? Kiedy w ogóle należy mówić o publicznoprawnym, a kiedy o prywatnoprawnym obowiązku kontraktowania (jakie są kryteria ich rozróżnienia)? Jakie skutki rodzi naruszenie obowiązku zawarcia tej umowy? Co jest istotą świadczenia wynikającego z umowy o przyłączenie? Czy umowa o przyłączenie kreuje zobowiązanie do świadczenia o charakterze jednorazowym (jak umowa o dzieło) czy też trwałym (stałe utrzymywanie technicznej sprawności przyłącza)? Jak należy kwalifikować stosunek przyłączenia – jako nazwany czy jako nienazwany? Czy można uznać go za szczególną postać któregoś ze zobowiązań nazwanych? Niniejsza praca zawiera próbę odpowiedzi na te pytania.

Rozważania zawarte w książce koncentrują się na aktualnych przepisach, to jest na wspomnianej już ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (oraz wydanych na jej podstawie aktach wykonawczych). Uwzględniono również ustawę z dnia 21 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw w wersji uchwalonej przez Sejm i przekazanej do Senatu. Nie jest natomiast ambicją niniejszej pracy dokonywanie analizy historycznoprawnej, stąd też odwołania do wcześniejszych ustaw ograniczyłem do niezbędnego minimum.

Monografia nie ma charakteru prawnoporównawczego. Nie da się jednak zrezygnować ze skonfrontowania przepisów prawa polskiego z przepisami ustawodawstw obcych. Jako punkt odniesienia wybrałem prawo niemieckie, francuskie i angielskie. Inspirująca może być także literatura obca, przy czym szczególnie przydatna jest tu doktryna niemiecka, która obfituje w komentarze i artykuły, dotyczące m.in. kwestii przyłączeń do sieci. Literatura angielska jest znacznie bardziej skąpa (można by żartobliwie stwierdzić, że również w tym aspekcie ujawnia się słynna brytyjska wstrzemięźliwość), podobnie rzecz ma się z piśmiennictwem francuskim, w którym prawem energetycznym zajmują się przede wszystkim autorzy opracowań dotyczących prawa administracyjnego. Oczywiście w książce zawarto też rozważania dotyczące kwestii przyłączenia do sieci na gruncie prawa Unii Europejskiej.

Choć, jak wspomniano, praca koncentruje się na regulacjach prawnych zawartych w ustawie – Prawo energetyczne, to jednak czynione są pewne odwołania do innych przepisów, w szczególności do prawa telekomunikacyjnego i do przepisów dotyczących zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków. Odwołania te mają na celu przede wszystkim porównanie rozwiązań przyjętych w prawie energetycznym z rozwiązaniami przewidzianymi w innych ustawach normujących działalność sieciową. Zabieg ten pozwala przede wszystkim na wszechstronną ocenę i głębszą analizę rozwiązań będących głównym przedmiotem zainteresowania niniejszej książki. W tym kontekście można by jednak zadać pytanie, czy nie byłoby uzasadnione podjęcie próby zrekonstruowania ogólnego modelu stosunku przyłączenia opartego o wszystkie wyżej wymienione przepisy. Próby tej jednak poniechałem, gdyż bliższa analiza poszczególnych unormowań pokazuje występowanie pomiędzy nimi istotnych różnic, które nie pozwalają na ich wspólny opis. Różnice te zostaną zanalizowane w dalszej części pracy. W tym miejscu można jedynie wskazać tytułem przykładu, że w prawie telekomunikacyjnym obowiązek przyłączenia może wynikać z umowy, która ma kompleksowy charakter (umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych), obejmując również inne świadczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego, w tym i te spełniane dzięki uprzedniej realizacji przyłączenia (usługi telekomunikacyjne takie jak np. inicjowanie i odbieranie połączeń). Tymczasem ustawa – Prawo energetyczne rozróżnia umowę o przyłączenie i umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji, a także umowę sprzedaży i tzw. umowę kompleksową. Są to odrębne umowy, z których wynikają różne świadczenia (skądinąd bardzo interesującą kwestią jest relacja między nimi). Z kolei przepisy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków w ogóle nie zawierają odrębnej regulacji dotyczącej umowy o przyłączenie do sieci (choć statuują obowiązek przyłączenia). Prawo energetyczne przewiduje również szczególne, niewystępujące na gruncie innych regulacji sieciowych zasady odpłatności za przyłączenie.

Na koniec chciałbym podziękować wszystkim osobom, które służyły mi radą podczas pisania niniejszej książki, a w szczególności poświęciły swój czas na konsultowanie ze mną wybranych zagadnień. Życzliwych i pomocnych osób było tak wiele, że zrezygnowałem z ich wymieniania, nie chcąc nikogo pominąć.

Jakub Pokrzywniak