Góral Zbigniew (red.), Układy zbiorowe pracy. W stulecie urodzin profesora Wacława Szuberta

Od kilku lat na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego są organizowane ogólnopolskie spotkania naukowe, które określone zostały mianem „Seminariów Szubertowskich”. Ich celem jest bowiem danie świadectwa nie tylko wielkości dzieła zmarłego w 1994 roku Profesora Wacława Szuberta, lecz także zwrócenie uwagi na aktualność wielu Jego myśli, a nade wszystko na wielką moc inspirującą, jaką ciągle one posiadają we współczesnych badaniach naukowych z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych i polityki społecznej. Ostatnie Seminarium, zorganizowane pod koniec ubiegłego roku, miało szczególny charakter, zbiegło się ono bowiem ze stuleciem urodzin Profesora i było poświęcone problematyce, która odegrała bardzo ważną rolę w Jego pracy naukowej. Chodzi mianowicie o układy zbiorowe pracy. Napisane przez Niego w 1960 roku dzieło pod takim właśnie tytułem jest zaliczane do największych osiągnięć nie tylko polskiej nauki prawa pracy.

Zamieszczone w niniejszej książce opracowania stanowią pokłosie wspomnianego wyżej Seminarium. Jej zawartość nawiązuje wyraźnie do tytułu. Choć zatem zdecydowana większość tekstów dotyczy różnych aspektów związanych z szeroko pojmowanymi układami zbiorowymi pracy, to jednak w stulecie urodzin nie mogło w tej książce zabraknąć wspomnień o samym Profesorze Wacławie Szubercie. Szczególny, bardzo osobisty charakter mają wspomnienia Pani Hanny Mrozowskiej, córki Profesora. Dzięki nim możemy dowiedzieć się o okresie Jego dzieciństwa i młodości, o rodzinie, studiach, pierwszej pracy, trudnych czasach okupacji i działalności konspiracyjnej, przypadającym po wojnie okresie „łódzkim”, tak ważnym w życiorysie nie tylko naukowym Profesora, a wszystko to uzupełnione jest pochodzącymi ze zbiorów rodzinnych fotografiami. Sylwetka naukowa Profesora Szuberta została naszkicowana w opracowaniu Jego ucznia i długoletniego współpracownika, Profesora Michała Seweryńskiego. Uwaga Autora koncentruje się na ukazaniu szubertowskiej koncepcji prawa pracy z uwzględnieniem jej aksjologicznych podstaw.

Kolejne części książki są już całkowicie poświęcone układom zbiorowym pracy. Bardzo często Autorzy nawiązują w swoich rozważaniach do poglądów prezentowanych na ten temat przez Profesora Szuberta. Zauważają, w jak dużym stopniu zachowały one, zwłaszcza w swej warstwie teoretycznej, aktualność, pomimo tego, że Profesorowi przyszło je głosić w zupełnie odmiennych warunkach ustrojowych. Sięganie do Jego dorobku okazuje się zatem ciągle niezwykle instruktywne. Godne podkreślenia jest to, że potrzebę taką dostrzegają nie tylko osoby naukowo ukształtowane w epoce, w której tworzył Profesor Szubert, lecz także przedstawiciele młodszego pokolenia polskiej nauki prawa pracy, którzy nie mieli możliwości poznania Profesora osobiście, znają Go zatem tylko z Jego twórczości.

Znaczenie poglądów Profesora Wacława Szuberta na układy zbiorowe pracy w największym stopniu zostało ukazane w opracowaniach poświęconych zagadnieniom ogólnym dotyczącym tej materii. Odnosi się to w szczególności do tekstu napisanego przez Jerzego Wratnego, który w całości został poświęcony przybliżeniu miejsca, jakie problematyka układów zbiorowych pracy zajmuje w spuściźnie naukowej Profesora Szuberta. Autor podkreślił, że był to jeden z trzech wiodących tematów w Jego twórczości (obok ochrony pracy i ubezpieczeń społecznych). W innych opracowaniach zamieszczonych w tej części Autorzy zaprezentowali swoje refleksje o układach zbiorowych pracy w trzech różnych perspektywach. Ludwik Florek skoncentrował swoją uwagę na znaczeniu układów zbiorowych pracy dla współczesnego prawa pracy, wiążąc to z uwarunkowaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego i europejskiego oraz z właściwościami gospodarki rynkowej, zastanawiając się nad przyczynami ograniczonej roli układów w Polsce. Znaczenie układów zbiorowych pracy jako źródła prawa pracy scharakteryzował w swoim opracowaniu Grzegorz Goździewicz. Szczególnie wiele miejsca poświęcił konstrukcji i charakterowi prawnemu układów, wskazując na kontrowersje, jakie w tym zakresie zrodziły się na tle Konstytucji z 1997 r. Z kolei Michał Seweryński przedstawił uwagi o przyszłości układów zbiorowych pracy, ukazując gospodarcze i społeczne tego determinanty. Przedstawił zasadniczo optymistyczną w tej mierze konkluzję, dostrzegając jednak i pewne zagrożenia dla umacniania się praktyki układowej.

Wiele interesujących wątków podjęli Autorzy opracowań zamieszczonych w kolejnych częściach książki. Część dotyczącą rokowań układowych i zawierania układów zbiorowych pracy otwiera tekst Andrzeja Świątkowskiego o ciążącym na władzy państwowej obowiązku promowania rokowań układowych w świetle standardów Międzynarodowej Organizacji Pracy i Rady Europy. Szczególny aspekt negocjacji układowych został przedstawiony w opracowaniu Sławomira Adamczyka i Barbary Surdykowskiej o międzynarodowych układach ramowych. Zawieraniu układów zbiorowych pracy w okresie kryzysu gospodarczego został poświęcony tekst Łukasza Pisarczyka, a o układach zbiorowych w kontekście upadłości pracodawcy pisze Barbara Muszyńska. W nieco innym ujęciu – z perspektywy etosu partnerów społecznych – przedstawia praktykę układową Paweł Nowik. Coraz częstsze sięganie do zatrudnienia nietypowego rodzi pytanie o oddziaływanie na warunki tego zatrudnienia poprzez układy zbiorowe pracy. Izabela Florczak podjęła próbę odpowiedzi na to pytanie w odniesieniu do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, a Magdalena Paluszkiewicz – w odniesieniu do zatrudnienia tymczasowego. Z kolei na konsekwencje trudności w zachowaniu statusu zakładowej organizacji związkowej ze względu na wymagania dotyczące minimalnej liczby członków, w kontekście zawartego wcześniej układu zbiorowego pracy, zwraca uwagę Katarzyna Serafin. Zagadnienia związane z zakresem przedmiotowym układów zbiorowych zostały podjęte zwłaszcza w dwóch opracowaniach: Krzysztofa Walczaka (o wynagrodzeniu za pracę w teorii i praktyce układowej doby współczesnej) oraz Doroty Dzienisiuk (o postanowieniach układowych dotyczących ubezpieczeń społecznych). W dwóch tekstach zwrócono uwagę na szczególne aspekty obowiązywania układów zbiorowych pracy: w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę (Małgorzata Kępka-Włodarczyk) oraz w związku ze sporem zbiorowym, na tle zasady zachowaniu pokoju społecznego (Janusz Żołyński). Szeroko o rozwiązaniu układu zbiorowego pracy i konsekwencjach, jakie to wywołuje dla statusu pracowników, pisze Iwona Sierocka. Dwie Autorki (Helena Szewczyk i Anna Reda-Ciszewska) zajęły się wreszcie w swoich opracowaniach rzadko podejmowaną problematyką układów zbiorowych pracy w sferze publicznej.

Choć z pewnością przedstawiana książka nie wyczerpuje wielowątkowej problematyki układów zbiorowych pracy, zostały w niej bowiem podjęte tylko wybrane jej aspekty, żywić należy nadzieję, że spotka się z zainteresowaniem Czytelników, wpisując się w toczone dyskusje o teraźniejszości i przyszłości tej ważnej instytucji prawa pracy.

Zbigniew Góral