Maśniak Dorota, Ubezpieczenia ekologiczne

Problematyka ochrony środowiska od lat stanowi przedmiot zainteresowania prawa publicznego. Uwaga badaczy koncentruje się na analizie norm prawa międzynarodowego publicznego i prawa administracyjnego, które tworzą system ochrony: środowiska przed zanieczyszczeniem i zasobów przyrody . Odczuwalny jest brak dostatecznego zainteresowania problemami ekologicznymi ze strony prawa prywatnego. Nie oznacza to, że prawo prywatne nie dysponuje instytucjami, które skutecznie mogą służyć walce o „czyste i zdrowe” środowisko. Eksperci międzynarodowi zwracają uwagę na konieczność nowego spojrzenia na wiele instytucji prawa cywilnego i ubezpieczeniowego. Wykazaniu słuszności tego spojrzenia służy niniejsza monografia poświęcona roli ubezpieczeń w ochronie środowiska. Celem monografii jest przedstawienie wyników wszechstronnej analizy prawa ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczeń rzeczowych.

Duży wpływ na odpowiedzialność ekologiczną, rozumianą jako instrument zarządzania środowiskiem, wywarła OECD, która w latach siedemdziesiątych proklamowała zasadę Polluter Pays Principle — PPP. Eksperci pragnęli zmusić tym sposobem producentów substancji niebezpiecznych do ponoszenia społecznych kosztów produkcji, oddziałując na nich przy pomocy znanych instrumentów polityki ekonomicznej (ceny, opłaty, podatki), a jednocześnie akcentowali, że stworzenie tych instrumentów nie powinno powodować poważnych przeszkód w handlu i w inwestycjach. Przyjmując zasadę PPP starano się zobowiązać sprawcę do pokrycia kosztów redukcji immisji zanieczyszczenia (the abatement costs). Z czasem jednak w płaszczyźnie ekonomicznej dostrzeżono potrzebę zobowiązania poszkodowanego (zgodnie z zasadą the Victim Pays Principle — VPP) do pokrycia pozostałych szkód (the residual costs), które obejmują koszty restytucji i odszkodowania wypłacone ofiarom zanieczyszczeń w ramach funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych albo właśnie z tytułu własnych ubezpieczeń rzeczowych poszkodowanego. Nowoczesny system zarządzania środowiskiem zakłada zatem realizację obu tych uzupełniających się zasad.

Dostrzegalny w sferze ekonomii proces tworzenia systemu zarządzania środowiskiem w oparciu o powołane zasady powoli znajduje swoje odzwierciedlenie na gruncie prawa. Dowodem na to jest powszechne uznanie zasady Polluter Pays Principle, do której odwołuje się zarówno międzynarodowe, jak i krajowe prawo ochrony środowiska. Pełna realizacja tej zasady wymaga zaangażowania odpowiedzialności gwarancyjnej, obok odpowiedzialności sprawczej, która z uwagi na wysokie koszty naprawy szkód w środowisku przekracza możliwości indywidualnego podmiotu. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy zanieczyszczeń stanowią przejaw zasady „zanieczyszczający płaci”. Powoli natomiast zdobywa swoje miejsce wciąż niedoceniana zasada „poszkodowany płaci”. Przedłużeniem zobowiązania poszkodowanego do pokrywania (w części) kosztów wynikających z zanieczyszczenia dóbr przez niego używanych są ubezpieczenia rzeczowe (własne ubezpieczenia poszkodowanego).

Autorka pragnie wyrazić swą wdzięczność Panu prof. dr. hab. Zdzisławowi Brodeckiemu za bezcenną pomoc przy pisaniu niniejszej pracy.

Dorota Maśniak