Plaňavová-Latanowicz Jana, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i ochrona praw podstawowych

Do napisania niniejszego opracowania skłoniło mnie rosnące znaczenie ochrony praw człowieka we współczesnym życiu. Stale zwiększający się dynamizm rozwoju gospodarczego związany jest z pytaniem, w jakim stopniu w tych procesach gospodarczych szanowane są prawa jednostek. Prawa te mogą mieć wymiar zarówno gospodarczy, jak i niegospodarczy.

Polska, podobnie jak i inne państwa Europy Środkowo-Wschodniej, dąży do przystąpienia do ekskluzywnego klubu, jakim jest Unia Europejska. Przy generalnie pozytywnym nastawieniu polskiego społeczeństwa wobec tego celu odzywają się także głosy wątpiące i przestrzegające. Nie chodzi o głosy poszczególnych ugrupowań politycznych lub środowisk zawodowych. Chodzi raczej o głosy wątpiące w niezbędność członkostwa Polski w Unii, wskazujące na relatywizację ludzkich wartości, która, zdaniem tych środowisk, jest z tym związana.

Na problem pogodzenia integracyjnych dążeń gospodarczych z poszanowaniem ogólnych wartości można patrzyć w różny sposób. Inaczej do tej problematyki będzie podchodzić socjolog czy politolog, inaczej teolog. Celem mojego opracowania jest zbadanie danego zjawiska z punktu widzenia prawnego, tzn. w jaki sposób generalne ludzkie wartości zostały sformalizowane w normach prawnych Unii Europejskiej, jako tzw. prawa i wolności człowieka, oraz jakie mechanizmy gwarantują ich przestrzeganie.

Pisząc niniejsze opracowanie, brałam pod uwagę nie tylko zainteresowania fachowe, tj. prawników, ale starałam się także udzielić odpowiedzi na pytania tych, którzy się daną problematyką interesują z innych powodów. W swojej działalności dydaktycznej spotkałam przede wszystkim dwie grupy słuchaczy, którzy w sposób naturalny interesowali się problematyką ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej. Byli to przedstawiciele polskiego wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza sędziowie, z którymi spotykałam się w różnych miastach w ramach szkoleń z zakresu prawa Unii Europejskiej, ale także prokuratorzy oraz pracownicy policji. Zainteresowanie tych grup zawodowych wynika zwłaszcza z tego, iż od niedawna stawia się im wymóg przestrzegania oraz stosowania Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka oraz Podstawowych Wolności. Z rozmów z relatywnie niewielką liczbą polskich sędziów wynikało, że wymóg ten traktują bardzo poważnie, nie ukrywali jednak, iż w praktyce jego spełnienie napotyka często trudności . Zainteresowanie Konwencją Europejską prowadzi do zainteresowania problematyką ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej. Następnym powodem zainteresowania sędziów była możliwość zapoznania się z funkcjonowaniem zagranicznych organów sądowych oraz wyciągnięcia z tego wniosków dla własnej działalności.

Następną grupą osób, okazującą duże zainteresowanie problematyką ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej, byli uczestnicy kursów organizowanych przez Fundację Helsińską. Słuchacze, w większości osoby nie posiadające wykształcenia prawniczego, rozumieli niezbędność ochrony praw jednostki, uważając ją za integralną część kultury demokratycznego państwa, w którym żyją. Dzięki zapoznaniu się z tą problematyką byli w stanie udzielić sobie odpowiedzi na szereg pytań: w jaki sposób przystąpienie Polski do Unii Europejskiej będzie wpływać na poziom praw obywatelskich jednostki? Czy poprawa bytu gospodarczego będzie się łączyła z gwarancjami, że działalność organów unijnych nie będzie ograniczała praw jednostki? Czy w Unii Europejskiej istnieje mechanizm ochrony praw człowieka przeciw naruszeniom tych praw ze strony organów Unii lub państw członkowskich?

Celem niniejszego opracowania jest próba udzielenia odpowiedzi na następujące pytania:

Niewątpliwie wszystkie te pytania trafiają w sedno sprawy. Podwyższenie jakości życia w sferze gospodarczej nie zawsze jest związane z większą ochroną praw człowieka. Podwyższenie poziomu życia nie może być realizowane ze szkodą praw obywateli. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie Czytelnikowi tej problematyki w taki sposób, żeby potrafił wyrobić sobie niezależny pogląd na problem należytego zapewnienia ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej.

W trakcie pisania niniejszej książki rozważałam inne możliwości układu materiału, mianowicie przedstawienie w pierwszej kolejności zagadnień związanych z organizacją Trybunału Sprawiedliwości i zakresem jego kompetencji. Po zastanowieniu się doszłam do wniosku, że obecny układ porządkuje temat pracy w sposób bardziej przejrzysty.

Praca odzwierciedla stan prawny na dzień 1 maja 1999 r. Zawiera ocenę zmian wprowadzonych do Traktatu o Unii Europejskiej oraz traktatów założycielskich przez Traktat Amsterdamski. Wiąże się z tym problem zmiany numeracji artykułów Traktatu o Unii Europejskiej oraz Traktatu o Utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. W niniejszej publikacji korzystam z nowej numeracji, wprowadzonej przez Traktat Amsterdamski, jednocześnie podaję w przypisie wcześniejszą numerację. W cytowanych orzeczeniach podaję numerację pierwotną oraz zaznaczam numerację obecną. Za ewentualne związane z tym utrudnienia dla Czytelnika uprzejmie przepraszam.

Niniejsze opracowanie opiera się na mojej pracy doktorskiej, której obrona odbyła się w dniu 27 maja 1996 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu Karola w Pradze, napisanej pod kierunkiem prof. Vladimira Kopala. Praca ta powstała dzięki wsparciu prof. Mariana Kępińskiego w trakcie mojego zatrudnienia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu. Autorka wyraża podziękowanie pani Alicji Klamczyńskiej, absolwentce Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego, za pomoc natury technicznej udzieloną przy przygotowaniu niniejszej publikacji.

Warszawa, czerwiec 1999 r.