Korycka-Zirk Milena, Teorie zasad prawa a zasada proporcjonalności

Celem przedmiotowej pracy jest wskazanie specyfiki funkcjonowania zasad w praktyce orzeczniczej sądów. To założenie początkowe stało się również punktem wyjścia rewizji sposobu posługiwania się pojęciem „zasada prawa” w polskiej doktrynie. Proces stosowania prawa jako płaszczyzna badawcza koncepcji zasad prawa ujawnił niejasność terminologiczną pojęcia „zasada prawa”. Genezy wieloznaczności należy upatrywać w funkcjonowaniu w nauce prawa różnych koncepcji definiowania tego pojęcia, dokonywanych z różnych perspektyw, dydaktycznych, systematyzacyjnych czy też z punktu widzenia techniki prawodawczej.

Jak starałam się wykazać, analiza stosowania zasad, w tym też podejmowania na ich podstawie decyzji, jest pierwotną płaszczyzną, na której ujawnia się istota zasad. Jest to założenie dające odmienne wnioski w stosunku do analiz poddających określenie, czym są zasady z punktów widzenia nieuwzględniających praktyki orzekania.

Stosowanie zasad jako kryteriów interpretacyjnych w procedurze współstosowania z innymi normami czy jako jedynych podstaw orzekania jest procesem, który uwidacznia cechy zasad i tym samym pozwala przybliżyć sposób funkcjonowania zasad w orzecznictwie oraz zrozumieć, jakie kryteria są podstawą decyzji zdeterminowanych treścią zasad.

Analiza koncepcji zasady prawa, oparta na praktycznym wymiarze jej funkcjonowania, poprzedzona jest próbą rekonstrukcji istotnych teorii zasad prawa niebazujących w sposobie definiowania zasad na procesie stosowania prawa. Zbiorczo określiłam je jako „koncepcja tradycjonalistyczna”. Wspólnym elementem łączącym te teorie w sposobie definiowania zasady jest brak uznania za istotę oryginalności zasad na tle innych norm, modeli czy dyrektyw sposobu ich funkcjonowania w procedurze orzekania. Kolejne teorie zasad prawa, przedstawione w rozdziałach II, III, IV i V, są opozycyjne w stosunku do koncepcji tradycjonalistycznej i mają w istocie podważyć praktyczną przydatność koncepcji tradycjonalistycznej w określeniu pojęcia zasady jako nieuwzględniającej, że istotą definicji jest specyfika zasad ujawniająca się w procesie orzekania. Posługiwanie się więc pojęciem „zasada” z innych perspektyw jest wtórne wobec tego procesu i niekoniecznie wymaga posługiwania się tym pojęciem.

Analiza zasad nieodłącznie wiąże się ze stosowaniem zasady proporcjonalności czy szerzej - z kryteriami ograniczeń stosowania jednych zasad kosztem drugich; jest to podstawowa refleksja będąca wnioskiem z rozważań na temat koncepcji teoretycznych zasad prawa. Refleksja ta jest wnioskiem symetrycznym, a więc również z analizy stosowania zasady proporcjonalności można wyciągnąć wniosek na temat prawidłowości koncepcji teoretycznych zasad prawa. Przybliżenie więc sposobu stosowania zasady proporcjonalności ujawni trafność niektórych teorii zasad prawa i wyeliminuje te, które nie oddają istoty tego typu norm.

Istotne refleksje, wynikające z przedmiotowej pracy, dotyczą ponadto szerszego aspektu porządku prawnego. Skupienie się na zasadach jako zainteresowaniu badawczym nieuchronnie prowadzi do wniosków o uzasadnionej obecności zasad w systemie prawnym, o ich wpływie na budowanie konstytucyjności prawa i kształtowanie świadomości najważniejszych instytucji sądowych, że ważenie zasad, rozstrzyganie kolizji, to najistotniejszy element nadawania kierunku orzecznictwu, budujący tożsamość kultury prawnej, a bezpośredniość stosowania zasad konstytucyjnych, wykładnia prokonstytucyjna to elementy kształtowania moralności politycznej czy zdeterminowania procesu stosowania prawa wpływami konstytucyjnymi, których rozumienie jest rozumieniem instytucjonalnym, jest najistotniejszym przejawem trzeciej władzy - władzy nadawania znaczenia.

Niniejsza monografia została napisana na kanwie mojej pracy doktorskiej. Chciałabym podziękować prof. Lechowi Morawskiemu za stworzenie mi szansy pracy w znakomitym środowisku naukowym Katedry Teorii Prawa i Państwa Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, za inspirujące dyskusje i zainteresowanie mnie problematyką praktycznego wymiaru teorii prawa.