Tuleja Piotr, Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy)

W polskim prawoznawstwie stosowanie konstytucji jest łączone przede wszystkim z problematyką normatywnego charakteru jej postanowień. Od dawna w doktrynie przyjmuje się, iż konstytucja jest w całości aktem normatywnym. Założenie to stanowiło podstawę do sformułowania tezy o konieczności szerokiego stosowania konstytucji. W okresie PRL praktyka szła jednak w odwrotnym kierunku. Po roku 1989, choć praktyka ulegała stopniowej zmianie, nie nastąpił jednak zasadniczy przełom w stosowaniu ustaw konstytucyjnych. Wynikało to m.in. z braku rozbudowanego katalogu konstytucyjnych praw jednostki, do którego mogłyby odwołać się organy stosujące prawo, w szczególności sądy. Problematyka stosowania konstytucji, w kontekście zagwarantowania praw jednostki, była w sposób jednoznaczny sformułowała w art. 8 ust. 1 i 2 zasadę nadrzędności konstytucji oraz nakaz bezpośredniego stosowania jej przepisów, a w rozdziale drugim sformułowała rozbudowany katalog konstytucyjnych praw jednostki. Stało się to przyczyną coraz szerszego sięgania do przepisów konstytucyjnych przez organy stosujące prawo i formułowania w oparciu o te przepisy jednostkowych rozstrzygnięć. Wskazana tendencja uwidacznia się przede wszystkim w procesie sądowego stosowania prawa. Po raz pierwszy w historii polskiego konstytucjonalizmu postulaty dotyczące stosowania konstytucji są na tak szeroką skalę konfrontowane z praktyką orzeczniczą.

Ta konfrontacja wymaga jednak bardziej szczegółowej, niż dotychczasowa, analizy procesu stosowania Konstytucji RP. Analiza taka powinna dotyczyć całego spektrum problemów. Trudno byłoby uszeregować je według wagi i znaczenia, gdyż szczególna pozycja Konstytucji w systemie prawa powoduje, iż wszystkie mają charakter podstawowy. W niniejszej pracy koncentruję się na problemach, które moim zdaniem mają charakter pierwotny, to znaczy ich rozwiązanie jest konieczne dla zajmowania się dalszymi kwestiami.

Pierwszy z nich dotyczy samej zasady nadrzędności konstytucji i pytania, czy nowa Konstytucja nie spowodowała zmiany jej znaczenia. Przykłady wielu konstytucji wskazują, iż współcześnie samo założenie o normatywnym charakterze konstytucji nie jest wystarczające dla określenia zasady jej nadrzędności. Chodzi tu przede wszystkim o znaczenie tej zasady w odniesieniu do konstytucyjnych praw jednostki. W tym zakresie zasada ta wymaga, moim zdaniem, doprecyzowania. Analiza zasady nadrzędności konstytucji pod tym kątem wymaga dokonania charakterystyki podstawowych założeń, na których opiera się konstytucyjna koncepcja praw jednostki. To z kolei powoduje konieczność odniesienia się do pozycji ustrojowej organów władzy publicznej, które konstytucyjne prawa jednostki mają gwarantować. Zasady ustrojowe Konstytucji determinują bowiem w istotnym stopniu sposób stosowania Konstytucji przez poszczególne organy państwa.

Tak więc stosowanie Konstytucji RP będzie analizowane w niniejszej pracy przede wszystkim przez pryzmat podstawowych założeń dotyczących konstytucyjnych praw jednostki i zasad ustrojowych określających pozycję organów, które prawa te mają gwarantować.