Bach-Golecka Dobrochna (red.), Solidarność i dobro wspólne jako wartości w prawie

W niniejszym referacie zostanie podjęta próba oceny adekwatności rozwiązań prawno-podatkowych do specyfiki działalności organizacji pozarządowych (ang. non-governmental organizations, dalej: NGO) w związku z realizacją przez nie celów społecznie użytecznych w ramach działalności pożytku publicznego. Analiza dotyczyć będzie wybranych zagadnień prawno-podatkowych z obszaru podatków dochodowych. Dokonując ich wyboru, kierowano się tym, aby dotyczyły one potencjalnie jak największej grupy organizacji pozarządowych w Polsce, uwzględniając najczęstsze formy prawne, jakie przyjmują NGO, najistotniejsze źródła finansowania ich działalności oraz przeważające rodzaje celów działalności pożytku publicznego przez nie realizowane .

Niniejszy artykuł jest próbą refleksji nad obecnym stanem polskiego ustawodawstwa karnego dotyczącego typów czynów zabronionych polegających na przekroczeniu swobody wypowiedzi, ustanowionych w celu ochrony „dobra wspólnego”, przy uwzględnieniu okoliczności, że wolność słowa jest fundamentem demokracji, a jej ograniczenia powinny stanowić wyjątek konieczny jedynie dla ochrony innych ważnych wartości, natomiast prawo karne służyć do tego może tylko w ostateczności jako argument o charakterze ultima ratio. Właściwe rozważenie tych okoliczności służyć może także określonym wnioskom de lege ferenda.

Choć dla szerokiego kręgu czytelników Emer de Vattel jest postacią znaną, jednak jego poglądy na dobro wspólne nie są zbyt często przywoływane w literaturze przedmiotu. Być może dzieje się tak dlatego, że w swym najważniejszym dziele , poświęconym głównie regulacji stosunków międzypaństwowych, nie przedstawił on własnych poglądów na temat bonum comune. Ponadto niejasny, czasem wręcz chaotyczny styl narracji autora Prawa narodów, na który uskarżały się całe pokolenia późniejszych komentatorów , dodatkowo utrudnia rekonstrukcję jego stanowiska zarówno w odniesieniu do samej idei dobra wspólnego, jak i innych zagadnień, które analizował szwajcarski myśliciel. Mimo to lektura jego opus magnum nie pozostawia wątpliwości, że samo pojęcie dobra wspólnego (franc. bien commun) było mu doskonale znane. Jak zostanie to wykazane dalej – pojawia się ono zarówno w rozważaniach dotyczących stosunków rządzący–rządzeni, jak również w odniesieniu do relacji międzynarodowych . W rezultacie w systemie wateliańskim idea dobra wspólnego zdecydowanie wykracza swoim zakresem poza wąsko pojmowane ramy jurysdykcji krajowej i choćby z tego powodu warto jej poświęcić nieco więcej uwagi.

Poniższe rozważania mają zatem na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak szwajcarski teoretyk rozumiał ideę bien commun oraz jaką rolę odgrywała ona w stworzonej przezeń koncepcji prawa międzynarodowego. W tym celu poniższe rozważania zostaną podzielone na trzy części. Pierwsza z nich stanowi ogólne przypomnienie najważniejszych założeń doktrynalnych idei dobra wspólnego, aczkolwiek tylko w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne dla zrozumienia dalszych wywodów zawartych w Prawie narodów. Część druga jest ogólną próbą rekonstrukcji poglądów Vattela na dobro wspólne w zakresie relacji władza–obywatel. W części trzeciej zaś poddane zostanie analizie, w jaki sposób Vattel usiłował przenieść tę koncepcję na grunt stosunków międzynarodowych. W konkluzjach zostanie przedstawiony pogląd, że z uwagi na ogólne założenia dogmatyki prawa międzynarodowego (w łonie której idea suwerenności państw w dalszym ciągu odgrywa rolę fundamentalną) znaczenie idei dobra wspólnego, tak jak ją ujmował Vattel, pozostaje – mimo wszystko – ograniczone, choć w określonych sytuacjach może ona również odegrać pewną pozytywną rolę.