Rakoczy Bartosz (red.), Służebność przesyłu w praktyce. Na przykładzie przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych

Problematyka służebności przesyłu cieszy się w piśmiennictwie niesłabnącym zainteresowaniem. Wynika to, po pierwsze, z tego, że jest to ciągle nowa instytucja w prawie cywilnym, a po drugie, z tego, że ma bardzo duże przełożenie praktyczne i to zarówno z punktu widzenia ochrony prawa własności, jak i z punktu widzenia przedsiębiorców przesyłowych.

Duża liczba orzeczeń, które zapadają na tle przepisów o służebności przesyłu, dowodzi nie tylko tego, że jest to instytucja prawa cywilnego, szeroko wykorzystywana, ale świadczy również o tym, że budzi ona wiele kontrowersji i wątpliwości. Zagadnieniom służebności przesyłu poświęcono sporo opracowań, także o charakterze monograficznym. Wskazać tutaj należy przede wszystkim na monografie P. Lewandowskiego. Kwestie te rozważali w swoich opracowaniach również m.in. G. Wierciński i M. Balwicka-Szczyrba. Jedynie dla porządku wskażę publikacje mojego autorstwa.

Opracowania te mają tę wspólną cechę, że przyjmują za punkt wyjścia instytucję służebności przesyłu. Rozważane są różnego rodzaju aspekty naukowe i niuanse w konstrukcji jurydycznej tejże służebności. Odczuwalny jest jednak brak monografii, która wprawdzie zajmowałaby się służebnością przesyłu, ale czyniłaby to, przyjmując za punkt wyjścia określoną kategorię podmiotów, na rzecz których taka służebność jest ustanawiana. Dopóki prowadzi się rozważania, u podstaw których leżą przepisy Kodeksu cywilnego o służebności przesyłu, dopóty kategoryzacja przedsiębiorców przesyłowych nie odgrywa istotnej roli. Owszem, w przywołanych wyżej publikacjach nie tylko dostrzeżono te różnice, ale też poddano je badaniu naukowemu. Ciągle jednak różnice między przedsiębiorcami przesyłowymi w tych opracowaniach mają charakter drugorzędny.

Taki stan piśmiennictwa skłonił autorów tej monografii do przeanalizowania problematyki służebności przesyłu, ale tylko z punktu widzenia jednego typu przedsiębiorców przesyłowych, jakimi są przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne. W odróżnieniu od przedsiębiorstw energetycznych, ciepłowniczych lub zajmujących się dostawą gazu liczba przedsiębiorców wodociągowo-kanalizacyjnych jest duża. Odrębne potraktowanie zagadnień służebności przesyłu z punktu widzenia tychże przedsiębiorców jest w pełni uzasadnione.

Monografia ta ma zatem na celu dokonanie analizy służebności przesyłu, ale tylko w odniesieniu do przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Dodatkowo jej zadaniem jest wskazanie i analiza teoretycznych podstaw tego zagadnienia, jak również zaproponowanie pragmatycznych rozwiązań będących wynikiem doświadczeń procesowych i pozaprocesowych autorów. Monografia nawiązuje do dotychczasowego dorobku piśmiennictwa i orzecznictwa w ten sposób, że koncentruje się wyłącznie na tych kwestiach, które z punktu widzenia przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych mają charakter najistotniejszy. Autorzy monografii dokonali więc selekcji problemów, wybierając pięć najistotniejszych zagadnień.

Wyselekcjonowanie tych zagadnień determinuje też układ pracy i jej podział na rozdziały. Każde z nich jest bowiem odrębnie omówione w ramach rozdziału.

Rozdział 1 dotyczy ogólnych zagadnień związanych ze służebnością przesyłu. Autor wskazuje w nim podstawowe cechy tego ograniczonego prawa rzeczowego. Określa przesłanki ustanowienia służebności przesyłu in genere, diagnozuje również podstawowe problemy praktyczne, które pojawiają się w związku z kreacją tego ograniczonego prawa rzeczowego. Rozdział ten stanowi więc wprowadzenie do dalszych, bardziej szczegółowych wywodów.

W rozdziałach 2, 3 i 4 rozważane są trzy podstawowe kwestie związane z ustanawianiem służebności przesyłu w postępowaniu cywilnym, wynikające z doświadczeń i praktyki przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Najistotniejsze zagadnienia koncentrują się zatem na problemach wyliczania wynagrodzenia i ustalania sposobu jego zapłaty, określania i wyznaczania pasa oraz kwestiach związanych ze statusem prawnym urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych. Autorzy poszczególnych rozdziałów najpierw zakreślają obszar problematyczny i identyfikują szczegółowe zagadnienia, a następnie proponują praktyczne rozwiązania występujących w praktyce problemów.

Wreszcie ostatni rozdział dotyczy wyłącznie zagadnień procesowych. Rozważane są w nim kwestie związane z przebiegiem postępowania, treścią wniosku, orzeczeniami, jakie mogą zapaść w postępowaniu, i wreszcie konkurencyjnością wniosku o ustanowienie służebności przesyłu oraz powództwa o złożenie stosownego oświadczenia woli.

Podstawowym źródłem prawa jest ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2017 r. poz. 459). Z uwagi na zawężenie badanej problematyki tylko do praktyki przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych szczególnego znaczenia nabiera ustawa z 7.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2015 r. poz. 139 ze zm.). Podnoszone zagadnienia procesowe wymagają również analizy przepisów ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.). W monografii zostaną wykorzystane nie tylko wyżej wskazywane opracowania dotyczące służebności przesyłu, ale również literatura dotycząca działalności przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych oraz literatura dotycząca prawa procesowego.

Podstawowa metoda naukowo-badawcza wykorzystywana w literaturze jest metodą formalno-dogmatyczną z niewielkim udziałem metody historycznej. Dominującym sposobem wykładni stosowanej w ramach metody formalno-dogmatycznej jest wykładnia językowa, choć w niektórych przypadkach autorzy wskazują, że ten rodzaj wykładni prowadzić może do niezadowalających wyników, co uzasadnia zastosowanie wykładni celowościowej. Praca uwzględnia stan prawny oraz stan literatury na dzień 15 kwietnia 2017 r.

W imieniu Autorów składam także najserdeczniejsze podziękowania Pani Prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie”, Dorocie Jakuta, za życzliwe wsparcie inicjatywy wydawniczej, opiekę i zaangażowanie w powstanie tej publikacji.

Bartosz Rakoczy