Mozgawa Marek (red.), Samobójstwo

5 grudnia 2016 r. w Lublinie odbyła się konferencja naukowa pt. „Samobójstwo”, zorganizowana przez Katedrę Prawa Karnego i Kryminologii UMCS oraz Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, w ramach VIII Lubelskiego Seminarium Karnistycznego.

W niniejszym opracowaniu prezentowane są naukowe rezultaty tej konferencji.

Pierwszej części konferencji przewodniczył prof. dr hab. Marek Mozgawa (UMCS Lublin; IWS Warszawa), a zaprezentowane zostały następujące referaty: prof. dr hab. Małgorzaty Stefaniuk (UMCS Lublin) – „Samobójstwo jako zjawisko społeczne – pojęcie i rodzaje”; prof. dr. hab. Andrzeja Wrzyszcza (UMCS Lublin) – „Samobójstwo w prawie obowiązującym na ziemiach polskich do 1932 r.”; dr hab. Magdaleny Budyn-Kulik (UMCS Lublin; IWS Warszawa) – „Doprowadzenie i pomoc do samobójstwa w polskim prawie karnym” oraz dr Patrycji Kozłowskiej-Kalisz (UMCS Lublin) – „Targnięcie się na własne życie – wybrane zagadnienia dogmatyczne”.

Drugiej części konferencji przewodniczyła prof. dr hab. Katarzyna Dudka (UMCS Lublin), a referaty wygłosili: dr hab. n. med. Marcin Olajossy (UM Lublin) – „Psychiatryczne aspekty samobójstwa; od statystyki po aktywną prewencję”; sędzia SN Wiesław Kozielewicz – „Pojedynek amerykański jako forma namowy do samobójstwa”; dr hab. Marek Kulik (UMCS Lublin) – „Odpowiedzialność karna za podżeganie lub pomocnictwo do samobójstwa w wybranych państwach”; prof. dr hab. Marek Mozgawa oraz Paweł Bachmat (IWS Warszawa) „Namawianie lub udzielenie pomocy do samobójstwa (art. 151 k.k.) w świetle badań empirycznych”.

W trzeciej części seminarium, której przewodniczył sędzia SN Wiesław Kozielewicz, przedstawiono następujące wystąpienia: mgr. Piotra Poniatowskiego, mgr. Krzysztofa Wala (UMCS Lublin) – „Samobójstwo w ujęciu statystycznym”; prof. dr hab. Moniki Płatek (UW Warszawa) – „Prawna natura samobójstwa. Od anomii po autonomię”; dr hab. Anety Michalskiej-Warias (UMCS Lublin) – „Terrorystyczne zamachy samobójcze”; dr Kseni Kakareko (UW Warszawa) – „Samobójstwo w różnych kulturach prawnych”.

W ostatniej, czwartej części konferencji, której przewodniczyła prof. dr hab. Monika Płatek, wygłoszone zostały trzy referaty: dr. hab. Stanisława Kijaczko (Uniwersytet Opolski) – „Konstruktywny i niekonstruktywny potencjał samobójstwa”; dr. Bartosza Hordeckiego (UAM Poznań) – „Obraz samobójstwa w literaturze” oraz dr hab. Wioletty Tuszyńskiej-Boguckiej (WSEI Lublin) – „Etiologia samobójstwa w opinii publicznej. Metaanaliza weryfikacyjna”.

W publikacji umieszczone zostały także dwa referaty, które z powodu nieobecności ich autorów nie zostały wygłoszone w trakcie konferencji. Są to teksty: prof. dr. hab. Jacka Sobczaka (Uniwersytet SWPS Warszawa) – „Wpływ internetu na zjawisko samobójstwa” oraz ks. prof. dr. hab. Andrzeja Zwolińskiego (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II Kraków) – „Starożytna ocena etyczna samobójstwa” oraz złożony po konferencji (jako głos w dyskusji) tekst dr. Szymona Tarapaty (UWr) i dr. Piotra Zakrzewskiego (UKSW Warszawa) „Charakter skutku polegającego na targnięciu się człowieka na własne życie stanowiącego znamię typów czynu zabronionego z art. z art. 151 k.k., art. 190a § 3 k.k., art. 207 § 3 k.k. oraz art. 352 § 3 k.k.”.

W czasie dyskusji poruszono szereg zagadnień związanych z tematem konferencji, między innymi kwestie wspólnego samobójstwa, samobójstwa rozszerzonego, odniesiono się też do przypadku samobójstwa Sokratesa w kontekście uznania go za samobójstwo sensu stricto, poruszono również problem dobra chronionego przez przepis art. 151 k.k. Wskazano na niekonsekwencje występujących w kodeksie karnym rozwiązań, które pozwalają nawet na odstąpienie od wymierzenia kary sprawcy zabójstwa eutanatycznego, a nie przewidują takiej możliwości w przypadku udzielenia pomocy do samobójstwa.

W podsumowaniu dyskusji stwierdzono, że konferencja była doskonałą okazją do wymiany poglądów dotyczących zróżnicowanych aspektów samobójstwa, jako zjawiska niezwykle złożonego i wielopłaszczyznowego, zdecydowanie zasługującego na kolejne badania natury zarówno dogmatycznej, jak i empirycznej. Nie budzi wątpliwości to, że tematy poruszone w ramach konferencji nie wyczerpują całości złożonego zagadnienia zakreślonego jej tematem, jednakże można mieć nadzieję, że opublikowane referaty choć pewnym stopniu przyczynią się do wyjaśnienia zasadniczych kwestii związanych z problematyką samobójstwa (głównie w aspekcie prawnokarnym) i – być może – staną się inspiracją do dalszych rozważań nad tym zjawiskiem. Mam nadzieję, że niniejsza publikacja (już ósma w serii) również wzbudzi zainteresowanie Czytelników, tak jak miało to miejsce w przypadku wszystkich poprzednich materiałów konferencyjnych.

Co roku około miliona osób na świecie wybiera śmierć samobójczą (WHO, 2002). W Polsce samobójstwa są drugą, zaraz po wypadkach, przyczyną zgonów wśród dzieci i młodzieży. Stanowią 23% wszystkich zgonów w grupie wiekowej 11–19 lat. U chłopców samobójstwa stanowią ok. 26% wszystkich przyczyn zgonów, a wśród dziewczyn ok. 16% . Jak widać, problem jest poważny, zachowania suicydalne stanowią bowiem realne zagrożenie, także w grupie osób młodych.

Dlaczego ludzie decydują się na odebranie sobie życia? – ten temat zaprząta myśli przedstawicieli niemal wszystkich dziedzin nauki i sztuki. Obecny w literaturze i sztuce „od zawsze” – np. u popularnych i fascynujących twórców, takich, jak Szekspir, Goethe, Mickiewicz czy Hemingway, ważny dla nauki – filozofii, psychologii, pedagogiki czy medycyny, zarówno z punktu widzenia rozpoznawania osób, zagrożonych tym problemem, jak i zagadnieniami udzielania skutecznej pomocy tym, którzy przetrwali... Jak widać z zaprezentowanych w niniejszym tekście materiałów , obecny jest on także w codziennych rozmowach i dyskusjach osób, nie zawsze powiązanych z nauką, zaprzątając uwagę wielu. Obecny jest on także we współcześnie najpotężniejszym środku masowego przekazu i wpływu, Internecie, częstokroć tworząc systemy osądów i przekonań korzystających z niego osób.

W efekcie popularności zagadnienia powstało wiele przekonań nie zawsze słusznych i uzasadnionych, zwykle jednak bardzo rozpowszechnionych. Niniejsza praca ma za zadanie przedstawić kilka najpopularniejszych sądów na temat samobójstwa i zilustrować ich słuszność (bądź jej brak) wynikami badań, przeprowadzanych w tym obszarze. Poszczególne osądy zilustrowane zostały wypowiedziami anonimowych uczestników jednego z popularnych forów dyskusyjnych, którego uczestnicy wypowiadali się w dziale pt. „Samobójstwo. Odwaga czy tchórzostwo” oraz http://rebelya.pl/forum/, które, jak się wydaje, są egzemplifikacją dość powszechnie rozpowszechnionych poglądów, dotyczących natury zachowań suicydalnych.