Zamojski Łukasz, Rejestracja spółek. Zagadnienia materialne i procesowe

Publikacja dzieli się na trzy części. W pierwszej części zostały przedstawione ogólne zagadnienia związane z postępowaniem rejestrowym, omówiono w niej charakterystyczne cechy rejestru i kompetencje sądu rejestrowego. W drugiej części zawarto analizę kompetencji sądu w najczęściej powtarzających się kategoriach spraw dotyczących spółek handlowych , związanych z wpisem do rejestru. Trzecia część traktuje natomiast o sprawach niezwiązanych z wpisem, lecz należących - z mocy przepisów Kodeksu spółek handlowych - do właściwości sądu rejestrowego.

Znaczna część rozważań doktryny i judykatury w zakresie postępowania rejestrowego opiera się na uchylonych przepisach Kodeksu handlowego oraz rozporządzenia o rejestrze handlowym, nie uwzględnia natomiast uregulowań zawartych w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym, nowych przepisach wykonawczych oraz w Kodeksie spółek handlowych.

Sąd rejestrowy jest wyposażony w instrumenty służące realizacji podstawowych zasad rejestru (zasady: zupełności, prawdziwości, aktualności i jawności, powiązane z domniemaniami dotyczącymi wpisu w rejestrze). W wielu przypadkach kompetencje sądu wynikające z przepisów prawa nie są określone sztywno, co budzi wątpliwości.

Krajowy Rejestr Sądowy został wprowadzony ustawą z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym . Celem jego utworzenia było stworzenie nowoczesnego, ujednoliconego systemu rejestracji przedsiębiorców i innych podmiotów . Pierwszy raz w historii polskiego ustawodawstwa włączono w przepisy ustawy system informatyczny. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy o KRS - wprowadzenie rejestru ma za zadanie ograniczenie „szarej strefy” w gospodarce . Według założeń projektodawców rejestr ma być instytucją żywą, oddającą w pełni dynamikę działalności podmiotów do niego wpisanych. System informatyczny wiąże dostępne dla siebie dane, np. z bazy PESEL czy REGON. Nowy rejestr zastąpił kilkanaście istniejących wcześniej rejestrów, prowadzonych zarówno przez sądy (np. rejestr handlowy, rejestr spółdzielni czy rejestr przedsiębiorstw państwowych), jak i rejestry prowadzone przez organy administracji.

W pierwotnych założeniach ustawodawcy rejestr miał objąć również najliczniejszą grupę przedsiębiorców, jaką stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Jednakże ostatecznie koncepcja uległa zmianie i ewidencja działalności gospodarczej zachowała swoją odrębność. Być może takie rozwiązanie stanowi odbicie poglądów części doktryny, która była przeciwna rozszerzeniu kręgu podmiotów rejestrowych na osoby fizyczne; stanowiłoby to bowiem uciążliwość zarówno dla sądów rejestrowych, jak i dla samych zainteresowanych .

Można zauważyć, że w stosunku do poprzedniego stanu prawnego ustawodawca poszerzył zakres ujawnianych w rejestrze danych (np. dotyczących członków organu nadzoru w spółkach kapitałowych czy wspólników spółki z o.o. posiadających udziały o wartości równej lub wyższej niż 10% wysokości kapitału zakładowego tej spółki).

Wraz z rozszerzeniem zawartości rejestru ustawodawca zdecydował się na wyposażenie sądu rejestrowego w liczne nowe instrumenty prawne służące utrzymaniu waloru aktualności ujawnionych danych. Mowa tu w szczególności o przepisach przymuszających, do których m.in. należy art. 25 (możliwość rozwiązania spółki osobowej) czy art. 26 ustawy o KRS (powołanie kuratora osoby prawnej). Zwiększony rygoryzm, przyjęty w nowych przepisach, ma stworzyć „warunki do wyeliminowania z rynku podmiotów, które prowadzą pozorowaną działalność, lub takich, które rzeczywiście ją prowadzą, ale w sposób stanowiący «zawalidrogę» dla rozwoju gospodarczego, determinowanego popytem i podażą” . Jak wskazuje P. Silicki, wprowadzenie Krajowego Rejestru Sądowego stanowi niewątpliwie przejaw realizacji procesu dążenia do zwiększenia skuteczności działania rejestru, a przez to podwyższenia poziomu jawności i kompletności informacji przez powiązanie ich z innymi zbiorami danych i zastosowanie nowych technik informacyjnych i telekomunikacyjnych w nim zawartych, o czym wspomina na tle zmian prawodawstwa europejskiego odnoszącego się do rejestrów .

Pierwotny zakres podmiotowy, będący sprawą istotną dla zupełności rejestru, pomimo długiego okresu vacatio legis ustawy o KRS, okazał się kwestią nie do końca przemyślaną przez ustawodawcę. Wydaje się, że ostatecznie przyjęte rozwiązanie jest lepsze od początkowych założeń ustawy o KRS, ale nadal nie jest idealne. Część przedsiębiorców - osób fizycznych - prowadzi działalność gospodarczą na dużą skalę. Ujawnianie w ewidencji działalności gospodarczej danych tego typu przedsiębiorców, przy założeniu, że organ ewidencyjny w zasadzie nie może ingerować w treść zgłoszenia, godzi w bezpieczeństwo obrotu gospodarczego. Prowadzący ewidencję wójt (burmistrz albo prezydent miasta) nie ma bowiem przyznanych ustawowo kompetencji do merytorycznej kontroli zgłoszenia. Ma to istotne znaczenie choćby z tego powodu, że zgodnie z nowelą do Kodeksu cywilnego z 14 lutego 2003 r. osoby fizyczne posiadające status przedsiębiorcy mają obowiązek występować pod firmą, którą - co do zasady - jest ich nazwisko. Firma taka podlega reżimowi przepisów Kodeksu cywilnego; szczegółowe wymagania co do firmy (tzw. przepisy prawa firmowego ) są zawarte w części ogólnej w dziale dotyczącym przedsiębiorców i ich oznaczeń. Organ ewidencyjny, który nie ma kompetencji kontrolnych, nie może badać zgodności zgłoszonej firmy z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Otwiera to drogę do ujawniania w ewidencji firm sprzecznych z prawem (np. naruszających zasadę wyłączności albo prawdziwości firmy) .

Wydaje się, że opisany stan nie powinien się utrzymywać w obrocie prawnym. Zmiany mogą nastąpić w dwóch kierunkach. Pierwszy z nich to nadanie pewnych uprawnień kontrolnych organom ewidencyjnym. Drugi - to wprowadzenie obowiązku rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym przedsiębiorców indywidualnych prowadzących działalność gospodarczą w dużym rozmiarze, a więc prowadzącym - zgodnie z art. 2 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - księgi rachunkowe. Nie należałoby w takim wypadku obawiać się zalania sądów rejestrowych nowymi wnioskami, gdyż spośród ponad dwumilionowej rzeszy przedsiębiorców jednoosobowych tylko nieznaczną część stanowią osoby prowadzące pełną rachunkowość. Możliwe jest także wprowadzenie jednocześnie obu wskazanych rozwiązań, choć zwiększenie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego (cel, dla którego został powołany Krajowy Rejestr Sądowy) nastąpiłoby już z pewnością wskutek przyjęcia jednego z nich.