Pisarczyk Łukasz, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę

W 2014 r. minie ćwierć wieku od chwili, gdy do polskiego prawa pracy powróciła instytucja przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę. Stało się to u progu przemian ustrojowych wraz z rozpoczęciem przebudowy systemu społeczno-gospodarczego . W ten sposób nawiązywano też do bogatej tradycji, jaką w zakresie regulowania prawnych skutków transferu miało prawo polskie, oraz tendencji obserwowanych na poziomie europejskim, gdzie od drugiej połowy lat 70. dążono do ujednolicenia ochrony praw pracowniczych w razie przekształceń podmiotowych po stronie pracodawcy.

Instytucja przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę przeszła od 1989 r. zasadniczą ewolucję. Stało się tak za sprawą zarówno kolejnych zmian ustawowych, jak i aktywnej roli judykatury oraz nauki prawa pracy . Efektem tych działań jest kompleksowa i dość dobrze omówiona regulacja prawno-pracowniczych skutków przekształceń organizacyjnych, której kształt wydaje się wyraźniejszy niż jeszcze kilka czy kilkanaście lat temu. Wiele aspektów transferu zostało przeanalizowanych i zinterpretowanych, klaruje się również linia orzecznicza Sądu Najwyższego, gdy chodzi o konstrukcyjne zręby regulacji. Nie oznacza to jednak, że przejście zakładu pracy nie wywołuje już wątpliwości czy sporów. Pewne kwestie nadal można uznać za kontrowersyjne. Zwraca też uwagę nierównomierne rozłożenie przepisów regulujących skutki transferu. O ile - gdy chodzi o wpływ przejścia na indywidualne stosunki pracy - podstawy regulacji są wyraźnie widoczne, o tyle w mniejszym stopniu uregulowano konsekwencje przekształceń w sferze stosunków zbiorowych czy świadczeń socjalnych. To właśnie te kwestie stają się później źródłem istotnych problemów praktycznych.

W rezultacie nauka prawa pracy ma nadal do odegrania istotną rolę. Po pierwsze, istnieje potrzeba systematycznego omówienia tych aspektów przejścia, które zostały już uregulowane, a także przeanalizowane w orzecznictwie sądowym i piśmiennictwie. Warto zwrócić uwagę zwłaszcza na te kwestie, w odniesieniu do których orzecznictwo sądowe ewoluowało (a są to zagadnienia fundamentalne dla całej konstrukcji przejścia). Uporządkowanie dorobku judykatury i doktryny oraz jego komentowanie może też ułatwiać stosowanie prawa. Pojawiające się nowe poglądy skłaniają przy tym do refleksji, a w niektórych przypadkach również do zmiany zajmowanego wcześniej stanowiska. Po drugie, w tych sferach, w których regulacja jest niepełna, a orzecznictwo i nauka prawa jeszcze nie przesądziły kierunku poszukiwań, warto przedstawić własne propozycje, które - nawet jeśli ostatecznie nie zyskają uznania - mogą przyczynić się do podjęcia dyskusji na pewne tematy.

Przedstawione względy zadecydowały o tym, że po ponad 10 latach zdecydowałem się powrócić do monograficznego opracowania poświęconego przejściu zakładu pracy na innego pracodawcę . Ta książka stanowi próbę uchwycenia i ukazania sygnalizowanych zmian. Jest adresowana do szerokiego kręgu odbiorów - zarówno pracowników nauki, jak i osób, które przepisy dotyczące przejścia stosują w praktyce. Starałem się zresztą, aby wątki praktyczne były wyeksponowane w większym stopniu niż miało to miejsce w książce z 2002 r. Nie oznacza to oczywiście rezygnacji z prezentacji teoretycznych podstaw regulacji - jestem bowiem przekonany o trafności myśli, że nie ma nic bardziej praktycznego niż dobra teoria.

Książka zawiera ogólną charakterystykę przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę (rozdział 1) oraz analizę zastosowanej konstrukcji prawnej (rozdział 2). W kolejnych rozdziałach zostały omówione procedury towarzyszące przekształceniom organizacyjnym (rozdział 3), a także wpływ przejścia na sferę indywidualnych stosunków pracy (rozdział 4) oraz relacji zbiorowych (rozdział 5). Na zakończenie (w rozdziale 6) analizowane są skutki przejścia w sferze uprawnień socjalnych oraz pracowniczych programów emerytalnych. Wyodrębnienie tego ostatniego zagadnienia (jakkolwiek prowadzące do pewnych powtórzeń) było uzasadnione szczególnym charakterem omawianych w nim mechanizmów prawnych, które nie dają się jednoznacznie zakwalifikować w kontekście podziału na indywidualne i zbiorowe prawo pracy, przynajmniej w pewnym stopniu pozostając poza treścią indywidualnych stosunków pracy.

Opracowanie koncentruje się na konsekwencjach przejścia w wymiarze krajowym. Rezygnacja z wątków transgranicznych została podyktowana faktem, że zagadnienie to (mające coraz większe znaczenie praktyczne) wymaga w mojej ocenie odrębnej i pogłębionej analizy.

Podstawą rozważań zaprezentowanych w monografii była metoda dogmatyczna. Badaniom towarzyszy analiza orzecznictwa, w tym orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego, a także poglądów doktryny. Jednocześnie starałem się, aby opis aktualnej regulacji ukazać w szerszym kontekście historycznego rozwoju instytucji oraz rozwiązań przyjmowanych w innych krajach Unii Europejskiej. Nie jest to typowa analiza prawno-porównawcza, a raczej próba ukazania pewnych tendencji - zwłaszcza w kontekście różnych sposobów implementacji prawa Unii Europejskiej (co może okazać się przydatne przy ocenie rozwiązań zastosowanych przez naszego ustawodawcę) .

Łukasz Pisarczyk