Kapica Wojciech (red.), Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Praktyczny przewodnik

Tematyka przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu od lat nie schodzi z listy priorytetowych obszarów zainteresowania rządów, instytucji finansowych czy w końcu organów nadzoru. Osobom postronnym mogłoby się wydawać, że problem prania pieniędzy jest problemem krajów trzeciego świata, a na pewno już nie jest problemem dotyczącym Unii Europejskiej. Niedawne przykłady instytucji zamieszanych w ten proceder na terenie Łotwy i Estonii niezbicie pokazują, jak daleki od prawdy jest ten pogląd.

W warunkach polskich Generalny Inspektor Informacji Finansowej przekazuje do prokuratury kilkaset zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy rocznie. W samym tylko 2016 r. łączna kwota wartości majątkowych, które były przedmiotem podejrzenia przestępstwa, wyniosła blisko 18 mld zł. Skala przestępstw związanych z praniem pieniędzy z roku na rok jest coraz większa i będzie rosła. Im mniej jest bowiem spokojnie w krajach afrykańskich, Azji środkowo-wschodniej czy byłego bloku radzieckiego, tym zjawisko prania pieniędzy w krajach unijnych będzie rosło, z uwagi na atrakcyjność i pewność lokowania środków w stabilnych gospodarkach i przewidywalnych systemach prawnych. Prawny reżim przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w ostatnich latach poddawany jest coraz większej presji regulacyjnej.

Dnia 13.07.2018 r. zaczęła obowiązywać w Polsce nowa ustawa z 1.03.2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Poprzednia ustawa, pomimo 41 nowelizacji na przestrzeni ponad 17 lat funkcjonowania, nie była, bez wątpienia, aktem idealnym.

W związku z tym branża z nieukrywaną nadzieją przyjęła informację, że w związku z planowaną implementacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z 20.05.2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (AML IV), stworzona zostanie zupełnie nowa regulacja. Warto również podkreślić, że polski ustawodawca zdecydował się równolegle w tej ustawie wdrożyć część rozwiązań przewidzianych w nowej dyrektywie AML V.

Jednakże nowa ustawa nie jest aktem łatwym czy wręcz idealnym. Stopień skomplikowania materii i tryb pracy nad jej projektem (szczególnie na końcowym etapie) spowodowały, że lektura nowej ustawy nie tylko nie rozwiewa wszystkich wątpliwości, lecz także mnoży kolejne. Szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę, że szczytnym celem nowych przepisów jest oparcie systemów przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu tworzonych przez zobowiązane do tego instytucje na indywidualnym poziomie ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (risk based approach). W odróżnieniu od poprzedniego stanu prawnego, gdzie główną rolę odgrywały jednak przepisy ustawowe, które wyznaczały zakres obowiązków instytucji, w nowej rzeczywistości to instytucja musi zaprojektować system przeciwdziałania, który będzie dostosowany do zidentyfikowanego ryzyka związanego z działalnością instytucji, w tym typu jej klientów, jej produktów, kanałów ich dystrybucji czy zakresu geograficznego działalności i do zidentyfikowanego poziomu ryzyka dobrać takie narzędzia, które zapewnią skuteczność systemu. Co równie ważne, instytucja musi być w stanie na każdym kroku wykazać ową należytą staranność przy projektowaniu systemu przed organami nadzoru.

Poprzednia ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu była zbiorem przepisów, co do których istniała wypracowana praktyka rynkowa i podejście regulatorów. Stosując znane porównanie, można powiedzieć, że poprzedni stan prawny był grą, w której wszystkim graczom były znane zasady gry, w tym system kar i nagród, i były przez nich akceptowane.

Nowa ustawa AML bez wątpienia wprowadza wiele zmian w stosunku do poprzedniego stanu prawnego. W tej publikacji skupimy się na tych zmianach, które budzić mogą największe problemy interpretacyjne. Niniejsze opracowanie jest pierwszą próbą opisania tych zasad w nowej rzeczywistości.

Wobec powyższych zmian instytucje podlegające ustawie są zmuszone do modyfikacji swoich procedur, polityk i innych wewnętrznych dokumentów. Dodatkowo należy przypomnieć, że szykują się kolejne zmiany w tym zakresie, ponieważ 14.05.2018 r. została przyjęta dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu i zmieniająca dyrektywę 2009/101/WE.

Ponadto Komisja Europejska w marcu rozpoczęła pracę nad kolejną rewizją AML IV, która ma za zadanie ujednolicenie przepisów karnych państw członkowskich w zakresie przestępstw prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

Autorzy dzięki swojemu różnorodnemu doświadczeniu zawodowemu przedstawiają zasady zbudowania skutecznego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, a w konsekwencji wskazują, jak spełnić wiele obowiązków nakładanych na instytucje przed ustawę.

Współautorami przewodnika są uznani praktycy w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy, reprezentujący sektor bankowy i maklerski, prawnicy z polskich kancelarii oraz specjaliści z doświadczeniem w organach nadzoru (GIIF i KNF).

Publikacja jest skierowana do instytucji zobowiązanych do stosowania nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w tym m.in. banków, funduszy inwestycyjnych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, kancelarii radcowskich, adwokackich, księgowych, notariuszy, doradców podatkowych. Wszystkie wskazane grupy docelowe odbiorców są instytucjami obowiązanymi, a w konsekwencji zobowiązanymi do wdrożenia nowego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu z uwzględnieniem nowego stanu prawnego, który zostanie wprowadzony nową ustawą z 1.03.2018 r. Publikacja jest skierowana również do sędziów, prokuratorów, organów państwowych (GIIF, KNF, urzędów celno-skarbowych) posiadających uprawnienia kontrolne w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Wojciech Kapica