Witosz Aleksander Jerzy, Prowadzenie spraw i reprezentacja spółek osobowych

Zagadnienie reprezentacji spółek handlowych i zarządzania nimi nie jest problemem nowym czy dotychczas niebadanym. Uzasadnieniem podjęcia przedstawionego problemu są rewolucyjne zmiany w normatywnej konstrukcji spółek osobowych, jakie wprowadził do polskiego systemu prawa Kodeks spółek handlowych. Pod rządami Kodeksu handlowego spółki osobowe nie stanowiły podmiotów prawa w pełni odrębnych od ich wspólników, choć poglądy doktryny ewoluowały w tym kierunku. Na gruncie uprzednio obowiązującej regulacji spółki osobowe stanowiły w dużej mierze formę współdziałania swoich członków i bliższe były spółce cywilnej czy klasycznym anglosaskim partnerships. Wejście w życie Kodeksu spółek handlowych istotnie zmieniło dotychczasową konstrukcję spółki osobowej w prawie polskim. Spółki osobowe uzyskały swój samodzielny byt prawny, oderwany od bytów prawnych ich wspólników. Zyskując własną podmiotowość z wszelkimi tego konsekwencjami, handlowa spółka osobowa wyraźnie oddaliła się od spółki cywilnej czy tradycyjnego modelu wypracowanego w systemie prawnym common law.

Zagadnienie wpływu tych zmian na kwestię reprezentacji spółki osobowej przez jej wspólników nie doczekało się, w przeciwieństwie do tematu odpowiedzialności czy charakteru prawnego nowej spółki osobowej, szczegółowego opracowania. Przeprowadzone badania zaowocowały usystematyzowaniem kwestii związanych z prowadzeniem spraw i reprezentacją spółek osobowych, co pozwala na przedstawienie spójnej i kompletnej teoretycznoprawnej analizy tych problemów. Jednocześnie monografia ma udzielić odpowiedzi na wiele praktycznych wątpliwości, jakie wiążą się ze stosowaniem nowej konstrukcji spółek osobowych w obrocie gospodarczym. Zważywszy, że właściwa reprezentacja spółki może być przesłanką ważności czynności prawnej dokonywanej z kontrahentem, beneficjentem projektu powinna być zarówno nauka prawa, jak i praktycy.

Wiodącym problemem naukowym w płaszczyźnie teoretycznej pozostaje pytanie, jak dalece zmiany konstrukcyjne dotykające spółek osobowych wpłynęły na teorię przedstawicielstwa ustawowego. Znowelizowany Kodeks cywilny nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o osobach prawnych do jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, lecz wyposażonych w zdolność prawną. W efekcie wzruszone zostały podstawy koncepcji przedstawicielstwa ustawowego, tradycyjnie dotychczas przyjmowanej dla opisywania reprezentacji spółek osobowych przez ich wspólników. Dalszą wątpliwością jest kwalifikacja zarządu spółki partnerskiej oraz rady nadzorczej i walnego zgromadzenia akcjonariuszy spółki komandytowo-akcyjnej, które stanowią elementy kapitałowe w konstrukcjach dwóch nowych typów spółek, jakie udostępniono przedsiębiorcom. Powyższe, wraz z licznymi dalszymi kwestiami (zagadnienia terminologiczne, charakter prawny czynności zarządczych, reguły wykładni oświadczeń woli), składają się na pierwszy rozdział pracy.

Usystematyzowania wymaga rozbudowany zakres podmiotowy prawa reprezentacji i prowadzenia spraw w spółkach osobowych, które to kompetencje mogą być wykonywane nie tylko przez wspólników, lecz także przez osoby trzecie oraz organy spółek partnerskiej i komandytowo-akcyjnej. Przy czym w przypadku różnych kategorii wspólników zakresy tych praw nie będą identyczne, odmienny może być także wpływ obecności organów na uprawnienia wspólników. Bliższej uwagi wymaga nieprecyzyjnie uregulowany sposób wykonywania prawa prowadzenia spraw spółki osobowej, który tradycyjnie oparty jest na nieostrych sformułowaniach, takich jak zwykłe czynności spółki, czynności przekraczające ten zakres i czynności nagłe. Istotną materią jest zakres prawa reprezentacji i możliwość jego ograniczenia przy jednoczesnym uwzględnieniu ochrony interesów osób trzecich. Fundamentalnym tematem jest odpowiedzialność osoby niepoprawnie zarządzającej lub reprezentującej spółkę, zarówno wobec kontrahentów, jak i samej jednostki organizacyjnej. Analizie wskazanej problematyki poświęcony jest rozdział drugi.

Źródłem rozlicznych problemów, zarówno o charakterze praktycznym, jak i mających znaczenie teoretyczne, jest szeroko rozumiane pozbawienie prawa prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Sama mnogość procedur świadczy o skomplikowanej naturze zagadnienia. Odrębnie należy rozważyć zrzeczenie się tych praw, pozbawienie uprawnień zarządczych w drodze zmiany umowy spółki i w drodze uchwały wspólników oraz procedurę sądową. Rozwinięciem powyższego wątku jest możliwość przywracania wspólnikom wcześniej odebranych praw i znaczenie tych zmian dla pełnomocnictwa lub prokury. Gdy pozbawienie nastąpiło mocą działania samych wspólników, sprawy te mogą rodzić pewne zastrzeżenia. Jednakże to sądowe odebranie prawa prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentacji, znajdujące oparcie w ważnych - w uznaniu sądu - powodach, jest w tym kontekście szczególnie kontrowersyjne. Zmiany podmiotowe w zakresie kompetencji do zarządzania spółką i występowania w jej imieniu omówione są w rozdziale trzecim.

Końcowy rozdział zajmuje się zagadnieniami uzupełniającymi zasadniczy wątek opracowania. Poruszone tematy dotykają wielu kwestii wykraczających poza przedstawianą problematykę, lecz ich zasygnalizowanie i wskazanie na punkty styczne z instytucjami prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji jest konieczne dla nadania pracy pełnego charakteru. Szczególnej uwagi wymagają okresy tworzenia spółki osobowej, jej likwidacji i upadłości, jak również szeroko pojęty zakaz działalności konkurencyjnej.

Sporo problemów poruszanych w niniejszej pracy ma szerszy wydźwięk, nie ograniczając się tylko do spółek osobowych. Wiele uwag natury teoretycznej można potraktować w kategoriach generalnych, odnosząc je do pozostałych kategorii osób ustawowych (ułomnych osób prawnych). Niektóre tematy praktyczne mają z kolei przełożenie także na spółki kapitałowe. Dotyczy to zwłaszcza tematu reprezentacji łącznej czy zagadnienia dopuszczalności łączenia w jednym ręku kompetencji przedstawicielskich (wspólnika lub członka zarządu) oraz pełnomocnictwa (prokury). Rozważania poświęcone prowadzeniu spraw spółek osobowych w pewnym zakresie pozostają bliskie rozwiązaniom obowiązującym w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Metodyka badań obejmuje analizę dorobku doktryny i judykatury krajowej i zagranicznej, wzbogaconej o obserwacje praktyki obrotu. Uwagi prawnoporównawcze wplecione są w zasadniczy wątek prowadzonych rozważań i nie zostały wyróżnione w postaci odrębnego rozdziału. Takie rozwiązanie uzasadnione jest nierzadko dużym poziomem szczegółowości tych uwag, w konsekwencji stają się one lepiej zrozumiałe w kontekście omawiania rozwiązań przyjmowanych w prawie polskim. Objaśnienia komparatywne - w celu uzyskania możliwie szerokiego spektrum - dotyczą wielu różnych systemów prawnych, w tym w szczególności Anglii, Bułgarii, Chin, Irlandii, Rumunii, Włoch. Przykład Japonii, która odchodzi od wzorów zaczerpniętych z Niemiec na rzecz rozwiązań anglosaskich , wskazuje, że prawo niemieckie nie musi być podstawowym kierunkiem odniesień prawnoporównawczych w polskim piśmiennictwie. W kluczowych jednak kwestiach także w tym zakresie dokonano porównania. Szczególną uwagę poświęcono prawu Stanów Zjednoczonych, które na gruncie spółek osobowych zajmuje aktualnie wyjątkową pozycję, czego najlepszym przykładem jest geneza spółki partnerskiej . Wykorzystanie zagranicznej literatury ma nie tylko charakter komparatywny, lecz także - tam gdzie jest to uzasadnione - służy do wyjaśniania określonych instytucji obecnych w prawie polskim.