Kitler Waldemar (red.), Nowak Dariusz (red.), Stepnowska Marta (red.), Prawo wojskowe

Podstawą podjęcia badań w zakresie problematyki prawnej organizacji i funkcjonowania sektora wojskowego w RP jest świadomość braku teoretycznej refleksji nad pojęciem i zakresem prawa wojskowego, a w konsekwencji chęć wyposażenia praktyków w wiedzę służącą usprawnieniu funkcjonowania Sił Zbrojnych RP oraz administracji wojskowej. Rezultatem badań jest wiedza naukowa w wymiarze teoretycznym i praktycznym, wynikająca z odpowiedniego doboru metod i narzędzi badawczych, co może być spożytkowane do podniesienia standardów funkcjonowania Sił Zbrojnych RP oraz administracji publicznej w dziedzinie obronnej.

Prezentowana publikacja jest pierwszym kompleksowym opracowaniem na polskim rynku poświęconym systemowi prawa wojskowego. Poruszana tematyka definiuje i systematyzuje źródła prawa wojskowego. Przybliża i ułatwia interpretację najważniejszych aktów prawnych z tego zakresu. Do zasadniczych wartości pracy należy to, że w sposób czytelny ukazuje odrębności poszczególnych instytucji prawa wojskowego na tle powszechnego systemu prawa. Praca adresowana jest do żołnierzy zawodowych i pracowników Sił Zbrojnych RP, urzędników administracji rządowej i samorządowej pracujących na rzecz obronności kraju, pracowników naukowo-dydaktycznych, sędziów sądów wojskowych, prokuratorów wojskowych, adwokatów i radców prawnych.

Siły Zbrojne są organem państwa wykorzystywanym do ochrony realizacji jego interesów w wymiarze zarówno zewnętrznym, jak i wewnętrznym. Przede wszystkim służą przeciwdziałaniu agresji i utrzymaniu pokoju, są też gwarantem potęgi państwa, stojąc na straży suwerenności (niepodległości) państwa, nienaruszalności granic i integralności terytorialnej. Państwo wykorzystuje również siły zbrojne na arenie wewnętrznej. Tradycyjnie siły zbrojne wykorzystywane są również do ochrony ładu wewnętrznego w państwie, współcześnie zaś potencjał wojska odgrywa znaczącą rolę w niesieniu pomocy władzom cywilnym i społeczeństwu w razie klęsk i katastrof naturalnych lub spowodowanych przez człowieka.

W kontekście powyższego konieczne jest stanowienie norm prawnych regulujących misje, funkcjonowanie i organizację sił zbrojnych, a także status żołnierza i pracownika wojska. Tę funkcję pełni prawo wojskowe, nadal różnie pojmowane i interpretowane. Prawo wojskowe rozumieć można jako ustanowiony i uznany przez uprawnione organy władzy publicznej zespół norm prawnych regulujących podstawy i zasady funkcjonowania sił zbrojnych, żołnierzy i personelu cywilnego oraz stosunki zachodzące między nimi a innymi podmiotami krajowymi i międzynarodowymi, a także zbiór przepisów szczególnych dotyczących sił zbrojnych w okresie stanów nadzwyczajnych, głównie stanu wojennego (i w czasie wojny), prawa karnego i przepisów dyscyplinarnych w wojsku.

Prawo wojskowe może być postrzegane jako szczególny przedmiot działalności poznawczej służącej odkrywaniu prawdy o rzeczywistości. Przede wszystkim prawo wojskowe jest nauką prawną, ponieważ jest przedmiotem badań prawa oraz nauki o administracji. Dzieje się tak ze względu na to, że metodzie naukowej poddaje się źródła, historyczne uwarunkowania, wartości i treść norm prawnych oraz związków zachodzących między nimi w ramach systemu prawa wojskowego (prawo), ponadto zainteresowania badawcze zmierzają do ustalenia wpływu owych norm na misje, zadania, zasady funkcjonowania i całą sferę administracyjnoprawną działania sił zbrojnych.

Prawo wojskowe jest też w znacznym stopniu nauką z zakresu nauk o bezpieczeństwie. Nie chodzi tu jednak o rozważania nad prawem, badanie go ze względu na jego cel oraz istotę, jego wykładnię, budowę systemu prawnego i samego aktu normatywnego, lecz o jego oddziaływanie na dziedzinę bezpieczeństwa, w tym szczególnie obronności, jego rozwój, organizację i działanie.

Przedmiotem badań będą narodowe i międzynarodowe aspekty realizacji zadań w systemie prawa wojskowego, które w sytuacji doskonalenia systemu bezpieczeństwa narodowego wymagają nie tylko działań na rzecz poznania naukowego, ale również na rzecz praktycznego usprawnienia organizacji systemu prawa wojskowego. Za potrzebą poznania naukowego w przedmiotowej materii przemawiają argumenty praktyczne, z których m.in. należy wymienić fakt, iż wiele rozwiązań praktycznych zastosowano w opisywanych okresach funkcjonowania państwa polskiego, a dzisiaj je zaniechano, jak choćby przygotowanie struktur państwa do przywracania normalnego funkcjonowania po zażegnanym konflikcie zbrojnym. Szczegółowej eksploracji naukowej poddane zostaną zagadnienia prawnoustrojowe Sił Zbrojnych RP, z czym wiązać się będą również podstawy ich organizacji oraz gwarancje socjalne i ekonomiczne żołnierzy w ramach służby wojskowej. Różnorodne zadania wykonywane przez siły zbrojne rodzą wielokrotnie wątpliwości związane z odpowiedzialnością karną i dyscyplinarną żołnierzy i pracowników wojska, co sprawia, że tej problematyce poświęcać trzeba wiele uwagi i poddawać ją analizie na gruncie nauki prawa. Żołnierz jak każdy obywatel zachowuje swoje konstytucyjne prawa do sprawiedliwego rozstrzygnięcia jego sprawy przed sądem, w toku całego postępowania karnego, i do obrony, z tego też względu – mając na względzie doświadczenie ostatnich lat – wiedza naukowa z zakresu podstaw prawnych funkcjonowania wojskowych organów ochrony prawnej musi być na bieżąco aktualizowana i weryfikowana. Warto także mieć na względzie ochronę danych osobowych i informacji niejawnych w tej jakże wrażliwej na czynniki destrukcyjne instytucji – organie państwa. Z tego też względu i tej problematyce poświęcona będzie niniejsza praca naukowa. Wziąwszy na koniec pod uwagę znaczenie doświadczenia innych państw i praktyczny pożytek płynący z wzorców postępowania, niniejsze zadanie naukowe poświęcone będzie również problematyce zagadnień prawnomiędzynarodowych i porównawczych Sił Zbrojnych RP.

Powyższe rozważania przekonują zespół autorski, że zakładane wyniki badań przyczynią się do głębszej penetracji przedmiotu poznania naukowego, rozszerzenia teorii naukowej oraz usprawnienia podejmowanych działań praktycznych.

Praca w sposób interdyscyplinarny prezentuje wiedzę z zakresu prawa, nauk o bezpieczeństwie, nauk o obronności, nauk o administracji oraz innych, tworząc spójną koncepcję podejścia teoretycznego i praktycznego w organizacji systemu prawa wojskowego.

Celem badań podjętych w pracy jest wyjaśnienie zakresu, roli, uprawnień i powinności Sił Zbrojnych RP w ramach obowiązującego na jej terytorium systemu prawa wojskowego. Konsekwencją będzie określenie związków, jakie zachodzą między Siłami Zbrojnymi RP a organami administracji publicznej na różnych szczeblach ich funkcjonowania, w realizacji misji z zakresu bezpieczeństwa narodowego, w tym obrony narodowej, dla tworzenia sprawnego Systemu Bezpieczeństwa Narodowego, a przede wszystkim dla zapewnienia wolnych od zakłóceń warunków bytu i rozwoju narodowego.

Zawarte w wynikach badań rozważania skoncentrują się na trzech aspektach:

Celem monografii jest scharakteryzowanie aspektów teoretyczno-prawnych oraz wskazanie kierunków rozwoju prawa wojskowego w relacji ze sferą cywilną. W związku z tym celami szczegółowymi są:

Celem poznawczym jest wniesienie zarówno nowych wartości do teorii bezpieczeństwa narodowego, w części dotyczącej materii prawnej, organizacyjnej i funkcjonalnej, ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji i powinności administracji publicznej na szczeblu terenowym w osiąganiu celów obrony narodowej, jak i wartości kiedyś zaniechanych.

Celem pragmatycznym jest twórcze wykorzystanie proponowanych mechanizmów i rozwiązań w sferze organizacji administracji publicznej w zakresie obrony narodowej oraz kreowanie rozwiązań praktycznych w tym zakresie, opartych również na doświadczeniach z poprzednich okresów funkcjonowania Polski.

Tezą pracy jest stwierdzenie, że sprawność i jakość organizacji Sił Zbrojnych RP, ich elementów kierowniczych i wykonawczych, w sposób naturalny przekłada się na sprawność i jakość organizacji systemu bezpieczeństwa narodowego poprzez wykorzystanie doświadczeń zarówno historycznych, jak i ostatnich dwóch dekad w tej materii.

Założenia i ograniczenia badawcze, jakie przyjęto dla określenia obszaru rozważań, są dwojakiego rodzaju: formalne, odnoszące się do jej warstwy teoretycznej, oraz merytoryczne, odnoszące się do warstwy treściowej. Zabieg ten jest podyktowany charakterem rozważań. W przypadku ograniczeń, ich dobór będzie podyktowany potrzebą zawężenia obszaru badawczego do problematyki określonej w celu pracy.

Osiągnięcie tak sformułowanego celu monografii wymagało wyjaśnienia wielu problemów. Problem główny określono w postaci pytania: Jaki jest stan wiedzy naukowej, pojęcie i zakres przedmiotowy, podmiotowy oraz funkcjonalny prawa wojskowego oraz za pomocą jakich kryteriów można dokonać jego systematyzacji? Dla rozwiązania tego problemu posłużono się następującymi problemami szczegółowymi:

Treść niniejszej monografii stanowi syntezę bogatych doświadczeń praktyki problemu oraz poglądów teoretycznych i doktryny prawa. Skuteczność i wydajność badań osiągnięta została przez zastosowanie teoretycznych i empirycznych metod stosowanych w naukach społecznych. Są to:

W konkluzji wskazane zostały podstawowe uwarunkowania i systemowe rozwiązania służące ujednoliceniu pozycji ustrojowej, misji i zadań Sił Zbrojnych RP oraz organów administracji publicznej w zakresie prawa wojskowego.

Ze względu na podjętą w pracy problematykę jej użyteczność ma wymiar teoretyczny, praktyczny oraz dydaktyczny. Autorzy umożliwili poznanie i zrozumienie istoty prawa wojskowego. Praca tworzy wykładnię wiedzy w tym zakresie, która może być wykorzystana w praktycznej działalności organów administracji publicznej i Sił Zbrojnych RP. W tym aspekcie spełnia standardy monografii oraz wypełnia istniejącą lukę poznawczą i dydaktyczną dla studentów. Rezultatem jest trwały efekt w postaci zbioru przepisów związanych z funkcjonowaniem Sił Zbrojnych RP.

Redaktorzy

Siły zbrojne są szczególnej natury, odróżniającym je od innych, organem państwa. Tylko one są narzędziem klasycznej wojny, posiadają wyjątkową cechę umożliwiającą jej dysponentom wywieranie przymusu wobec innych, w demokracjach są strażnikiem dóbr narodowych (m.in.: bezpieczeństwo, prawa i wolności człowieka i obywatela, suwerenność, integralność terytorialna), to one mają, jak słusznie stwierdza A. Heywood, odrębną kulturę i zestaw wartości, a także poczucie zespołowej solidarności, które przygotowuje żołnierzy do walki, zabijania i śmierci .

Nieuzasadnione sądy i archaiczna metodyka podejścia do roli sił zbrojnych w państwie, a także planowania ich rozwoju, prowadzi często do niebezpiecznych skutków w postaci ograniczenia starań władzy publicznej o utrzymanie nie tyle licznych, co dobrze uzbrojonych i wyszkolonych wojsk w służbie czynnej i, tym razem licznych i dobrze wyszkolonych, rezerw, ale także takich ich struktur, które zapewnią realizację względnie stałych i niezmiennych ról w państwie i środowisku międzynarodowym. Świadomość zatem praw i prawidłowości rządzących funkcjonowaniem państwa w środowisku międzynarodowym i jego areną wewnętrzną, a co istotne staranne rozeznanie złożoności problematyki bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego prowadzić powinno do jednego wniosku – rola sił zbrojnych nie zmniejszyła się ani trochę, wręcz przeciwnie, funkcje sił zbrojnych rozszerzyły się, a przy tym wzrosła jedynie możliwość i skuteczność wykorzystania innych, pozamilitarnych atutów siły narodowej. Błędem byłoby jednak twierdzenie, że owe inne środki bezpieczeństwa (dyplomatyczne, gospodarcze, normatywne, kulturowe i inne) niepoparte siłą zbrojną, także pośrednio, przyniosłyby zawsze korzystne rezultaty.

Niniejszy rozdział poświęcony jest określeniu roli sił zbrojnych w państwie, traktowanemu jako przyczynek do rozważań nad pojęciem i tożsamością systemu prawa wojskowego pośród innych gałęzi prawa, a przede wszystkim określeniu charakteru tej dziedziny wiedzy naukowej jako przedmiotu nauk o bezpieczeństwie, nauk o obronności oraz nauk prawnych (prawa i nauki o administracji).

Skąd się zatem bierze potrzeba omówienia roli sił zbrojnych w państwie i – z natury rzeczy – w środowisku międzynarodowym? Z czego wynika znaczenie tej problematyki dla prawa wojskowego? Otóż odpowiedź tkwi w szczególnej istocie sił zbrojnych i zasad ich funkcjonowania w państwie, w związku z czym istnieje potrzeba tworzenia i stosowania prawa wojskowego. Siły zbrojne są organem państwa o szczególnym przeznaczeniu, a to oznacza, że prawo, które powstawało wraz z państwem, jako uporządkowanym organizmem społecznym, ustaliło i ustala normy postępowania oraz porządek rzeczy w związku z ich istnieniem, misjami i działalnością. Mamy tu na względzie zarówno normy prawne traktowane jako dyrektywy postępowania, ale również jako ustalanie, usankcjonowanie pewnego porządku rzeczy, ustroju i organizacji oraz relacji zachodzących w ramach sił zbrojnych oraz między nimi a innymi podmiotami.

W przypadku sił zbrojnych spełniają się wszystkie funkcje prawa, które zastosowane w zakresie i w treści prawa wojskowego wywołują określone skutki, wypełniając pewne role wobec społeczeństwa. To z uwagi na cechy wojska (narzędzie wojny, element nacisku, gwarant suwerenności i porządku, zhierarchizowana, uporządkowana i karna organizacja) ważna będzie funkcja stabilizacyjna treści prawa wojskowego. Ewolucja sił zbrojnych, będąca następstwem dynamicznego rozwoju charakteru stosunków międzynarodowych i wewnętrznych, wiąże się z funkcją dynamizującą prawa wojskowego. Funkcję dystrybutywną prawa dostrzeżemy w różnych formach powszechnego obowiązku obrony ojczyzny, a także w ciężarach podatkowych, służących utrzymaniu sił zbrojnych oraz realizacji zadań obronnych służących m.in. wsparciu i zabezpieczeniu ich działań. Państwo, chroniąc określone wartości, musi zadbać o taką treść prawa wojskowego, która pozwoli zapobiec czynom im zagrażającym ze strony członków sił zbrojnych i całego wojska w ogóle. Rola ochronna treści prawa wojskowego jest zatem znacząca. Siły zbrojne to szczególnego typu organizacja, inna niż wszystkie inne podległe prawu krajowemu, której ramy działania określa prawo wojskowe w ramach funkcji organizacyjnej. Na przestrzeni dziejów służba wojskowa, bez względu na jej formę (armie stałe, najemne, masowe, zawodowe), mimo licznych patologii, kojarzona była zawsze z funkcją wychowawczą wojska. Z nią wiąże się funkcja wychowawcza prawa wojskowego, wskazującego na normy właściwego zachowania w związku ze służbą i misjami realizowanymi przez wojsko. Nadzór i kontrola nad wojskiem, wziąwszy pod uwagę doświadczenie, to nieodzowny element panowania władzy publicznej, która w normach prawnych określa ramy tych przedsięwzięć. Prawo też określa system kar i wyróżnień, odpowiednio za przestępstwa i wykroczenia oraz godne naśladowania i bohaterskie czyny żołnierzy i innych osób związanych z systemem wojskowym. W teorii naukowej podkreśla się państwo- i kulturotwórczą rolę sił zbrojnych. Taką rolę ma też spełniać prawo wojskowe, czego najwybitniejszym dowodem mogą być postanowienia Konstytucji 3 Maja. Ogólna przynajmniej refleksja nad funkcjami prawa wojskowego prowadzi do wniosku, iż jest ono doskonałą ilustracją wszystkich naraz funkcji prawa, a to nie aż tak częsta okoliczność.

Ustalenie roli i pozycji sił zbrojnych w państwie i środowisku międzynarodowym, poza uzasadnieniami natury filozoficznej, jak i historycznej, możliwe jest po uwzględnieniu treści wielu aktów prawa krajowego i międzynarodowego. Ze względu bowiem na przedmiot regulacji, jak i na podejście teleologiczne, możemy z dużym prawdopodobieństwem ustalić istnienie tej szczególnej gałęzi prawa, która reguluje i ustala tworzenie, organizację i funkcjonowanie sił zbrojnych, stosunki wewnątrz tej złożonej organizacji, jak i stosunki zachodzące między nią a innymi podmiotami życia politycznego, gospodarczego i społecznego.

Siły zbrojne zajmują w państwie miejsce szczególne, będąc zasadniczym narzędziem władzy publicznej, a jak to literacko ujął Czesław Znamierowski: „pancerzem ochronnym swojego kraju, a zarazem głównym słupem, na którym się opiera moc władcy” . Z przeznaczeniem, misjami, funkcjami i zadaniami sił zbrojnych (wojska) wiążą się normy stanowione przez suwerena (organy władzy), ustalające wszystko to, co się wiąże z wojskiem i co wynika z faktu jego istnienia i działania. Od tysięcy lat (sześciu, a może i więcej) istnieniu i kształtowaniu się państw towarzyszyły wojny. A to było zapewne praprzyczyną tworzenia się tej specyficznej organizacji, której zasadnicza rola sprowadzała się zawsze do niszczenia przeciwnika, zajmowania jego terytorium i powiększania władzy nad nim, a konsekwentnie do obrony przed napaścią innych, a także utrzymania porządku w państwie. Już Platon żądzą zbytku, budzącą chciwość na ziemie cudze i będącą przyczyną wojen, uzasadniał za niezbędny stan wojskowy, potrzebę żołnierzy zawodowych, którzy się niczym innym nie zajmują już od dziecka, tylko służbą wojskową. To on też zauważał potrzebę większego państwa „nie o drobiazg, tylko o całe wojsko, które w pole wyjdzie i będzie z nadciągającymi walczyło” o całe mienie i w obronie wszystkich w państwie. „Albowiem nie ma takiego reżimu – wyjaśnia Andrew Heywood – który utrzymywałby się przy władzy jedynie za sprawą politycznej legitymizacji administracyjnej skuteczności. Wszystkie systemy sprawowania rządów są w mniejszym lub większym zakresie podtrzymywane przez władzę przy użyciu środków przymusu, poprzez instytucje takie jak wojsko i policja. Środki przymusu, jakimi dysponują siły wojskowe i policyjne – podkreśla dalej Heywood – mogą służyć wielu celom politycznym” . Ta cenna wskazówka pozwala na dalej idące wnioski, z których wypływa sugestia co do treści prawa wojskowego. Chodzi mianowicie o to, że owe cele polityczne to w zasadzie cele państwa określone przez ośrodek władzy politycznej, ten, który występuje w roli suwerena lub z jego woli tę władzę formalnie sprawuje i panuje, dzierżąc władzę nad wojskiem.

Objaśniał to już Thomas Hobbes w słowach: „Albowiem moc, która ma bronić naród, polega na wojsku; a siła wojska polega na zjednoczeniu pod jednym rozkazem; i tę władzę rozkazodawczą ma wobec tego ustanowiony suweren, jako że samo rozkazywanie siłom zbrojnym, nawet bez wszelkiego innego ustanowienia, czyni suwerenem tego, kto rozkazuje” .

Siła zbrojna (wojsko) jest bez wątpienia rękojmią potęgi państwa (siły narodowej) i jego trwania i rozwoju, której podstawę stanowi również dobra dyplomacja, gospodarka, służby specjalne, kultura, poczucie tożsamości narodowej, kultura władzy i wiele innych czynników. Wszystkie one jednak bez ochrony wojskowej nie gwarantują utrzymania stałych, klasycznych wyznaczników bezpieczeństwa, a mianowicie suwerenności, integralności terytorialnej, nienaruszalności granic i ładu wewnętrznego.

Chociaż częściej opłaca się (szczególnie obecnie) stosowanie wpływów politycznych i ekonomicznych niż uciekanie się do interwencji zbrojnej, to jednak nadal siła wojskowa jest utożsamiana z jej ostatecznym zastosowaniem. Nietrudno przecież zauważyć, że w niemal wszystkich ostrych napięciach na przestrzeni dziejów, mających kluczowe znaczenie dla ewolucji świata, używanie środków polityki kończyło się zastosowaniem przemocy zbrojnej do osiągania zamierzonych celów, tak w wojnach sprawiedliwych, jak i niesprawiedliwych. W konsekwencji prowadziło to do unicestwienia zła, likwidacji imperiów i tworzenia nowych państw, stanowiło podstawę rozkwitu rozległych terytorialnie potęg i podporządkowania innych woli zwycięzcy . Pozwalało także (szczególnie we współczesnych nam czasach) na zastosowanie innych środków polityki, zaś u podłoża takiego działania legły nie zdobycze terytorialne, lecz stabilizacja, reakcja humanitarna i nie zawsze realna budowa systemu demokratycznego (Bałkany, Irak, Afganistan).

Już z dotychczasowych rozważań nasuwa się wniosek, potwierdzający zgodną opinię w tym zakresie, że siły zbrojne używane są zarówno na zewnątrz państwa, jak dla realizacji celów państwa (narodowych) w jego wewnętrznym zakresie aktywności (pełnią funkcję zewnętrzną i wewnętrzną).

Na koniec należy się odnieść do zagadnienia szczególnej natury. Wojsko jest swoistą grupą interesu, alternatywą dla władzy cywilnej, a także źródłem destrukcyjnego wpływu na porządek prawny w państwie.

Jako grupa interesu przez swoich obecnych i byłych prominentnych dowódców oddziałuje na politykę państwa, lobbuje w zakresie zbrojeń, a wręcz dąży do poprawy swojego statusu materialnego (wyposażenie, uzbrojenie) i finansowego (budżet, wynagrodzenia itp.). Przy zachowaniu reguł praworządności jest to objaw niegroźny, a wręcz pożądany. Jest jednak i inny obraz tej rzeczywistości, to korupcja, przestępczość zorganizowana i inne działania na szkodę sił zbrojnych i państwa, jego bezpieczeństwa, interesów ekonomicznych i obronności .

Wojsko w ekstremalnych okolicznościach może dążyć do przejęcia władzy, co miało już miejsce w historii Polski na przestrzeni wieków, a nadal spotykane jest w wielu niestabilnych państwach i terytoriach w stanie całkowitej destrukcji. Wojsko jest alternatywą władzy cywilnej także w czasie stanu wojennego (ew. wyjątkowego), ale to zagadnienie nie budzi wątpliwości, gdy dzieje się tak w świetle demokratycznych reguł określonych konstytucją i ustawami o stanach nadzwyczajnych.

Pozostaje jeszcze konieczność zwrócenia uwagi na możliwość buntu wojskowego, którego podłożem nie są cele polityczne, ale najzwyklejsza chęć realizacji żądań materialno-finansowych żołnierzy. Państwa na ogół zabezpieczają się przed tym poprzez wywiązywanie się z zobowiązań wobec żołnierzy w tym zakresie, przez zastosowanie środków karnych i dyscyplinarnych, ale także i przede wszystkim przez stosowanie środków wychowawczych, kształtowanie postaw moralnych i poszanowanie etosu zawodu żołnierskiego z postawami propaństwowymi włącznie. Polskie doświadczenia powinny być jednak przestrogą, gdyż tzw. buntownicze związki wojskowe były źródłem anarchii, wyrządzając przy tym ogromne szkody ludzkie i materialne. Te zjawiska są nieobce obecnym wydarzeniom w wielu miejscach na świecie. Te i poprzednie wątki są i powinny być brane pod uwagę choćby w zakresie stanowienia wojskowego prawa karnego.

Kształtowanie się systemowych rozwiązań odnoszących się do opieki zdrowotnej było i jest funkcją rozwoju cywilizacji, funkcją zachodzących w świecie przemian historycznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturowych czy rozwoju nauki. Procesy przemian, jakie miały miejsce w XIX i XX w., doprowadziły do ukształtowania się systemów, tzn. norm i reguł prawnych oraz zasad organizacyjnych odnoszących się do ochrony zdrowia. W połowie lat 90. ubiegłego stulecia w wyniku osiągniętej stabilizacji gospodarczej system ochrony zdrowia w Polsce uległ radykalnym zmianom. Efektem tych zmian było przyjęcie przez Sejm w lutym 1997 r. ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Przyjęte w ustawie rozwiązania oparto na quasi-bismarckowskim modelu ubezpieczenia, tworząc fundusz ubezpieczeniowy oparty na zamianie części podatku dochodowego od osób fizycznych na składkę ubezpieczeniową.

W myśl art. 68 Konstytucji RP każdy obywatel Polski bez względu na status społeczny ma prawo do opieki medycznej. System opieki zdrowotnej jest to zespół osób i instytucji, który ma na celu zapewnić opiekę zdrowotną ludności kraju. Jest on oparty na modelu ubezpieczeniowym. Kształtuje się na podstawie pięciu ustaw:

Władze publiczne niezależnie od sytuacji materialnej zapewniają wszystkim obywatelom równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Uczestnikami systemu są:

Do świadczeniodawców zaliczamy:

Ministerstwo Zdrowia jest głównym organem, który wytycza kierunki polityki zdrowotnej całego kraju i posiada pełne uprawnienia kontrolne, sprawuje również kontrolę poprzez działających przy nim konsultantów krajowych w poszczególnych specjalnościach medycznych.

Głównym źródłem finansowania całego systemu zdrowotnego jest składka przekazywana do NFZ. Obywatele obciążeni są obowiązkową składką ubezpieczeniową stanowiącą 9% dochodów osobistych (od roku 2013), która odprowadzana jest do instytucji ubezpieczenia zdrowotnego (NFZ).

Podstawowym ogniwem całego systemu zdrowotnego jest lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, który kieruje pacjentem w poruszaniu się po systemie opieki zdrowotnej. W przypadku gdy choroba pacjenta wymaga leczenia specjalistycznego, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) wypisuje skierowanie i kieruje pacjenta do poradni specjalistycznej lub szpitala.

Przytoczona już ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, która weszła w życie 1.10.2004 r., reguluje zagadnienia ochrony zdrowia wszystkich obywateli naszego kraju, w tym również żołnierzy pozostających w służbie czynnej. Bezpłatne świadczenia zdrowotne udzielane na podstawie powyższej ustawy przez wojskowe i inne podmioty lecznicze są finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Zakres i tryb udzielanych świadczeń zdrowotnych jest taki sam dla wszystkich obywateli, również żołnierzy, poza grupami pacjentów wskazanymi w ustawie (inwalidzi wojenni, inwalidzi I i II grupy, poszkodowani w czasie misji poza granicami kraju, chorzy na niektóre choroby przewlekłe i układowe itp.).

Wojskowa służba zdrowia jest istotnym elementem zabezpieczenia wojsk, stanowiąc odrębny system walki. Jej zdolność do działania i zakres możliwości wpływają bezpośrednio na zdolności wykonywania zadań przez siły zbrojne, a więc na powodzenie lub niepowodzenie misji.

Zabezpieczenie medyczne SZ RP ma na celu zapewnienie takiego stanu zdrowia żołnierzy i pracowników wojska, który umożliwi wykonanie zadań związanych z obronnością państwa, a w szczególności objęcie opieką rannych i chorych oraz ich leczenia, a także zapobieganie powstawaniu i rozpowszechnianiu się chorób. Obejmuje ono m.in. przedsięwzięcia: leczniczo-ewakuacyjne, profilaktyki zdrowotnej, sanitarnohigieniczne i przeciwepidemiczne oraz zaopatrywanie w sprzęt i medyczne środki materiałowe.

Aktualnie opieka zdrowotna w czasie „P” w SZ RP prowadzona jest w oparciu o podmioty lecznicze funkcjonujące w Oddziałach Gospodarczych (m.in. Wojskowe Oddziały Gospodarcze, Oddziały Zabezpieczenia, Komendy Portów Wojennych, Bazy Lotnicze), cywilne placówki służby zdrowia, szpitale resortowe podlegające Dyrektorowi Departamentu Wojskowej Służby Zdrowia – Szefowi Służby Zdrowia WP i cywilne, w ramach zawartych umów (kontraktów) z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ), które wpisane są do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Zgodnie z zapisami art. 55 ustawy z 10.06.2016 r. o działaniach antyterrorystycznych , nowelizującego ustawę o działalności leczniczej, opiekę zdrowotną mogą realizować również jednostki wojskowe, jednakże nadal brak jest w tym zakresie prawnym aktów wykonawczych, ze szczególnym uwzględnieniem zarządzenia MON wprowadzającego listę podmiotów leczniczych funkcjonujących według znowelizowanych zasad. Osłona przeciwepidemiczna, weterynaryjna, nadzór sanitarnohigieniczny oraz farmaceutyczny w Siłach Zbrojnych RP realizowany jest w oparciu o Wojskowe Ośrodki Medycyny Prewencyjnej (WOMP) podlegające Dyrektorowi Departamentu Wojskowej Służby Zdrowia – Szefowi Służby Zdrowia WP, których zakres działania jest ściśle powiązany z wykonywaniem zadań państwowych organów inspekcyjnych – inspekcja sanitarna , weterynaryjna i farmaceutyczna .

Zabezpieczenie medyczne SZ RP powinno spełniać najwyższe standardy opieki nad siłami, które zabezpiecza. Powinny one dorównywać przynajmniej standardom systemu zdrowotnego RP, a także dążyć do ich przewyższenia poprzez wdrożenie procedur, w których, przy maksymalnym wykorzystaniu wyposażenia medycznego i przy ograniczonej ilości personelu medycznego oraz jego specjalności, udaje się nieść pomoc – w jak najkrótszym czasie – jak największej liczbie poszkodowanych. Jest ono zapewniane poprzez zdolności medyczne, tworzące odpowiednie poziomy opieki medycznej. Klasyfikuje się je, zgodnie z zapisami dokumentów doktrynalnych NATO, w zależności od posiadanych zdolności określanych na etapach od Poziomu 1. do Poziomu 4. Każdy następny etap zawiera w sobie zdolności etapu poprzedniego, zwiększone o zakres i poziom fachowy, poszerzając w ten sposób swoje możliwości do udzielania pomocy .

Zakres udzielanej pomocy:

Podstawowym zadaniem wojskowej służby zdrowia jest zorganizowanie systemu ochrony zdrowia żołnierzy oraz przygotowanie jednostek medycznych do wykonywania zadań na wypadek kryzysów i zagrożeń bezpieczeństwa państwa. Niezależnie od warunków, w jakich realizuje się zabezpieczenie medyczne, jego misją jest zabezpieczenie działań poprzez zachowanie siły bojowej wojsk, ochrona życia oraz minimalizacja uszczerbku zdrowia, tak fizycznego, jak i psychicznego.

Dla zapewnienia opieki medycznej wojskowa służba zdrowia dysponuje strukturą organizacyjną, która obejmuje:

Podstawowa opieka zdrowotna w ramach stacjonarnej resortowej opieki zdrowotnej realizowana była na bazie ambulatoriów i ambulatoriów z izbą chorych jednostek i instytucji wojskowych, które funkcjonowały jako publiczne zakłady opieki zdrowotnej powołane i nadzorowane przez Ministra Obrony Narodowej . Umożliwiało to, zgodnie z obowiązującymi przepisami, świadczenie usług medycznych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej przez lekarzy (i pozostały personel medyczny) jednostek i instytucji wojskowych. Z usług tych mogli korzystać, o ile wyrazili taką wolę, żołnierze będący w służbie czynnej, kandydaci na żołnierzy wraz z rodzinami, emeryci i renciści wojskowi wraz z rodzinami, a także pracownicy wojska z rodzinami oraz inne osoby niezwiązane z resortem Obrony Narodowej. Jednocześnie należy podkreślić, że ambulatoria i ambulatoria z izbą chorych były usytuowane w strukturach jednostek i instytucji wojskowych, a pracujący tam lekarze pozostawali żołnierzami zawodowymi realizującymi zadania jednostek, w których aktualnie służyli, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z 19.03.2003 r. w sprawie utworzenia ambulatoriów – publicznych zakładów opieki zdrowotnej i ambulatoriów z izbą chorych – publicznych zakładów opieki zdrowotnej funkcjonowało 165 publicznych zakładów opieki zdrowotnej powołanych przez Ministra Obrony Narodowej.

Rok 2013 był rokiem, w którym organizacja podstawowej opieki zdrowotnej w Siłach Zbrojnych RP (SZ RP) ulega przemianom. W myśl cytowanej ustawy o działalności leczniczej świadczenia zdrowotne są udzielane w podmiocie leczniczym, który funkcjonuje w formie jednostki budżetowej. W powiązaniu ze zmianami w systemie zaopatrywania logistycznego i finansowego w SZ RP, podmiotami leczniczymi świadczącymi podstawową opiekę zdrowotną są Wojskowe Oddziały Gospodarcze lub jednostki pełniące ich funkcje, zgodnie z zarządzeniem Nr 12/MON Ministra Obrony Narodowej z 21.05.2013 r. w sprawie utworzenia, przekształcenia i likwidacji podmiotów leczniczych w formie jednostki budżetowej .

Lecznictwo specjalistyczne otwarte realizowane jest na bazie wojskowych specjalistycznych przychodni lekarskich (WSPLek) SPZOZ oraz w: poliklinikach wojskowych szpitali klinicznych SPZOZ, przychodniach lekarskich szpitali wojskowych SPZOZ, i przychodniach lekarskich SPZOZ Instytutów Badawczych: WIML i WIM. Przychodnie funkcjonują jako placówki nadzorowane przez organ założycielski, jakim jest Minister Obrony Narodowej. Aktualnie funkcjonują 31 przychodnie realizujące zadania lecznictwa specjalistycznego otwartego.

Lecznictwo specjalistyczne zamknięte/szpitalne realizowane jest na bazie szpitali wojskowych (podmiotów leczniczych) oraz przez dwa instytuty badawcze: Wojskowy Instytut Medyczny (WIM) i Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej (WIML), które posiadają w swojej strukturze podmioty lecznicze – szpitale. Jedynie w szpitalach: 1 Klinicznym Szpitalu Wojskowym – SPZOZ w Lublinie, 4 Wojskowym Szpitalu Klinicznym z Polikliniką – SPZOZ we Wrocławiu, 5 Wojskowym Szpitalu Klinicznym z Polikliniką – SPZOZ w Krakowie, 10 Wojskowym Szpitalu Klinicznym z Polikliniką – SPZOZ w Bydgoszczy, 7 Szpitalu Marynarki Wojennej – SPZOZ w Gdańsku-Oliwie, 108 Szpitalu Wojskowym z Przychodnią – SPZOZ w Ełku, 109 Szpitalu Wojskowym z Przychodnią – SPZOZ w Szczecinie oraz WIM i WIML w Warszawie pełnią służbę żołnierze zawodowi.

Celem niniejszego rozdziału jest przedstawienie zasad gospodarowania mieniem wojskowym, które pozostaje we władaniu Agencji Mienia Wojskowego na podstawie różnych tytułów prawnych, poprzez ustalenie statusu prawnego Agencji w nowym stanie prawnym .

Agencja Mienia Wojskowego powstała 1.10.2015 r. poprzez połączenie Wojskowej Agencji Mieszkaniowej utworzonej na podstawie ustawy z 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i Agencji Mienia Wojskowego utworzonej na podstawie ustawy z 30.05.1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego . Połączenie agencji nastąpiło przez przejęcie Agencji Mienia Wojskowego przez Wojskową Agencję Mieszkaniową. Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, w związku z przejęciem Agencji Mienia Wojskowego, wstąpiła we wszelkie prawa i obowiązki Agencji Mienia Wojskowego, w tym wynikające z koncesji, bez względu na charakter stosunku prawnego, z którego te prawa i obowiązki wynikają . Zgodnie z art. 121 ustawy o AMW Wojskowa Agencja Mieszkaniowa po połączeniu agencji otrzymała nazwę – Agencja Mienia Wojskowego.

Dyplomacja wojskowa jest kojarzona głównie ze stanowiskiem attaché wojskowego. Nazwa ta pochodzi z XIX w., ale wykonywana przez niego funkcja jest starsza. Pierwsze źródła na ten temat można już odnaleźć w starożytnym Rzymie. Także termin „dyplomacja” jest wieloznaczny, nawet jeżeli ograniczyć go do problematyki stosunków międzynarodowych. Istnieje przecież dyplomacja grup społecznych czy jednostek wobec siebie; tak określa się również formę mowy czy postępowania nie wprost dla zachowania pewnej dwuznaczności, czy wręcz zmylenia innych. Dyplomację traktuje się także jako zespół działań reprezentantów państwa opartych na regulaminach i instrukcjach, tradycji, a nawet ich inwencji własnej.

Prawo dyplomatyczne i konsularne należą do najstarszych dziedzin prawa międzynarodowego. W zakresie szerszym prawo to jest rozumiane jako system norm odnoszących się do statusu i funkcji organów państw w ich stosunkach zagranicznych, do przedstawicielstw dyplomatycznych i placówek konsularnych, misji specjalnych, przedstawicielstw państw przy organizacjach międzynarodowych, dotyczy ono także immunitetów i przywilejów organizacji międzynarodowych i ich pracowników .

Początki stosunków międzynarodowych datować można na okres starożytności, kiedy to zorganizowane grupy społeczne tworzące państwo zmierzały albo do nawiązania pokojowych kontaktów i wymiany dóbr z obcymi, albo też do opanowywania nowych terenów i podporządkowania sobie innych państw na drodze wojny. W obu tych przypadkach niezbędne było wysłanie przedstawicieli do danego państwa celem ustalenia sposobu działania. We wczesnym średniowieczu, kiedy to ukształtowały się wokół Morza Śródziemnego trzy rywalizujące ze sobą kręgi cywilizacyjne: zachodnio-europejski, bizantyjski i islamski (które prowadziły ze sobą nie tylko wojny, ale także wymianę handlową i kulturalną), wysyłano specjalnych posłów do rokowań.

Wśród myślicieli późnego średniowiecza pojawili się uczeni, którzy podkreślali znaczenie funkcjonowania pewnych mechanizmów współżycia i rywalizacji państw. Symbolem ewolucji myśli politycznej późnego średniowiecza i przechodzenia jej do renesansowego humanizmu był włoski polityk i pisarz (m.in. autor traktatu o sztuce wojennej) Niccolo Machiavelli, chociaż jego poglądy zawsze budziły i budzą kontrowersje. Jednak dopiero Hugo Grotius, prawnik i dyplomata holenderski, w 1621 r. w swym dziele O prawie wojny i pokoju sformułował świecką wizję systemu państw, których racjonalne i pragmatyczne działania miały być regulowane przez system prawny.

Odrodzenie przyniosło także, początkowo w państwach-miastach na Półwyspie Apenińskim, a potem w innych państwach europejskich, wiele nowych idei i rozwiązań praktycznych dotyczących stosunków międzynarodowych, m.in. system dyplomacji. Jednocześnie włoskie organizacje kupieckie, prowadzące ożywiony handel międzynarodowy (wzorem starożytnych greckich państw-miast) wysyłały swych przedstawicieli do państw basenu Morza Śródziemnego, by strzegli tam interesów własnych obywateli (przyjęta wtedy dla nich nazwa konsul – doradca, opiekun – nie była tożsama z tytułem wysokiego funkcjonariusza dawnego starożytnego Rzymu). Jednak szybki rozwój sieci stałych poselstw i konsulatów nastąpił dopiero po rewolucji przemysłowej i ukształtowaniu się państw narodowych .

W Rzeczpospolitej Polskiej rolę kontrwywiadu i wywiadu wojskowego wypełniają odpowiednio Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) oraz Służba Wywiadu Wojskowego (SWW). Obie formacje są podporządkowane bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej , co wyraźnie wyróżnia je na tle innych służb specjalnych (Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu i Centralnego Biura Antykorupcyjnego), które podlegają Prezesowi Rady Ministrów. Taka konstrukcja prawna niewątpliwie wzmacnia pozycję szefa MON, a jednocześnie uwidacznia bardzo „resortowy” charakter SKW i SWW. Należy zresztą podkreślić, że zgodnie z art. 3 ust. 8 u.p.o.o. w razie ogłoszenia powszechnej lub częściowej mobilizacji oraz w czasie wojny Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego stają się, z mocy prawa, częścią Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej .

Główne zadania, kompetencje i organizacja SKW oraz SWW są określone w ustawie z 9.06.2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (dalej jako: ustawa o SKW i SWW) . Natomiast status prawny funkcjonariusza SKW i SWW reguluje ustawa z 9.06.2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (dalej jako: ustawa o służbie funkcjonariuszy SKW i SWW) . Należy jednak podkreślić, że do całokształtu działalności SKW i SWW odnosi się bardzo wiele innych aktów prawnych różnej rangi – ustaw, rozporządzeń Prezesa Rady Ministrów, rozporządzeń i zarządzeń Ministra Obrony Narodowej.

Omawiając funkcjonowanie kontrwywiadu i wywiadu wojskowego z punktu widzenia problematyki prawa wojskowego, należy skoncentrować się na kilku istotnych elementach. Po pierwsze, należy scharakteryzować zadania, jakie ustawodawca postawił przed SKW i SWW w kontekście ochrony przed zagrożeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi dla obronności Państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP. Po drugie, należy przedstawić prawne podstawy działalności Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego ze szczególnym uwzględnieniem organizacji wewnętrznej obu służb oraz roli i kompetencji Szefów SKW i SWW. Po trzecie, scharakteryzować status prawny funkcjonariuszy SKW i SWW oraz ich uprawnienia przy wykonywaniu zadań operacyjno-rozpoznawczych i analityczno-informacyjnych. Po czwarte, wreszcie, opisać tak ważne w demokratycznym państwie prawnym rozwiązania służące cywilnej kontroli nad kontrwywiadem i wywiadem wojskowym.

W latach 1991–2006 rolę wywiadu oraz kontrwywiadu wojskowego w Polsce pełniły Wojskowe Służby Informacyjne (WSI). Były one następcą II Zarządu Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (1951–1990) oraz Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957–1990) zreorganizowanych w 1990 r. w Zarząd II Wywiadu i Kontrwywiadu Sztabu Generalnego WP .

Zadania i kompetencje WSI początkowo określała znowelizowana 25.10.1991 r. ustawa o powszechnym obowiązku obrony: „Wojskowe Służby Informacyjne wykonują zadania związane z rozpoznawaniem i przeciwdziałaniem zagrożeniom godzącym w obronność Państwa oraz naruszeniom tajemnicy państwowej w zakresie obronności, jak również przygotowują dla organów państwowych informacje i analizy istotne dla obronności Państwa” . Dwa lata później uchwalono ustawę z 9.07.2003 r. o Wojskowych Służbach Informacyjnych, która definiowała WSI jako służbę specjalną i służbę ochrony państwa właściwą w sprawach obronności państwa i bezpieczeństwa Sił Zbrojnych RP.

Zadania Wojskowych Służb Informacyjnych musiały być realizowane wyłącznie na rzecz lub w interesie Sił Zbrojnych, w związku z ich działalnością na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i poza jej granicami , a należały do nich m.in.:

Przez lata swojej działalności Wojskowe Służby Informacyjne wzbudzały jednak bardzo wiele kontrowersji. Efektem tego było rozwiązanie tej formacji z dniem 30.09.2006 r. i powołanie na jej miejsce z dniem 1.10.2006 r. Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (na mocy ustawy z 9.06.2006 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego ). Minister Obrony Narodowej, w drodze zarządzenia, powołał Komisję Likwidacyjną WSI oraz wyznaczył jej przewodniczącego, zaś Prezes Rady Ministrów, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, w drodze zarządzenia, po zasięgnięciu opinii Prezydenta, powołał Pełnomocnika do spraw organizacji SKW oraz Pełnomocnika do spraw organizacji SWW . Utworzono również Komisję Weryfikacyjną składającą się z 12 członków powoływanych przez Prezydenta oraz 12 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów.

Żołnierze zawodowi pełniący służbę w WSI oraz pracownicy zatrudnieni w WSI, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy, mogli złożyć Pełnomocnikom wniosek o wyznaczenie na stanowisko służbowe, mianowanie na funkcjonariuszy, albo zatrudnienie w SKW lub SWW. Do wniosku należało dołączyć oświadczenie (skierowane do Komisji Weryfikacyjnej) zawierające informacje, czy osoba składająca wniosek w okresie pełnienia służby albo zatrudnienia w WSI sama lub wspólnie i w porozumieniu z inną osobą dopuszczała się nielegalnych działań . Wyznaczenie na stanowisko służbowe, mianowanie na funkcjonariuszy albo zatrudnienie w SKW lub SWW następowało po zapoznaniu się ze stanowiskiem Komisji Weryfikacyjnej, co do zgodności oświadczeń z prawdą.

Ponadto zgodnie z art. 70a ustawy Komisja Weryfikacyjna przygotowała Raport wykazujący wiele nielegalnych działań żołnierzy i pracowników WSI . Raport został przekazany Prezydentowi RP, Prezesowi Rady Ministrów i wiceprezesom Rady Ministrów oraz Marszałkom Sejmu i Senatu, a następnie podany do publicznej wiadomości poprzez publikację w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Z dniem 1.10.2006 r. na miejscu WSI zaczęły funkcjonować dwie nowe formacje – Służba Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służba Wywiadu Wojskowego. Obie służby pełnią rolę urzędów administracji państwowej i podlegają Ministrowi Obrony Narodowej.

Siły Zbrojne RP zgodnie z art. 26 Konstytucji RP mają służyć ochronie niepodległości i niepodzielności państwa i jego terytorium, zapewniać bezpieczeństwo oraz nienaruszalność granic państwowych. Bezsprzecznie są to najważniejsze zadania stawiane przed wojskiem, które powinny być realizowane we wszystkich stanach bezpieczeństwa państwa, czyli w warunkach pokoju, kryzysu, lecz przede wszystkim wojny. Jak stwierdził W. Kitler, „we współczesnych państwach siły zbrojne są największą i najlepiej zorganizowaną, fundamentalną częścią organizacji państwowej, której sprawność decyduje o trwałości, stabilności i sile państwa, o jego suwerenności oraz o zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, dla stworzenia bytu i rozwoju narodowego” . W związku z tym, siły zbrojne nie mogą funkcjonować jedynie w obrębie kraju, ale muszą być także aktywne w środowisku międzynarodowym – zewnętrznym. Związane jest to przede wszystkim z zapewnieniem bezpieczeństwa międzynarodowego i przejawiać się może na kilka sposobów. Zasadniczo, zadanie to realizowane jest poprzez udział żołnierzy Wojska Polskiego w misjach poza granicami kraju, które wynikają z zobowiązań sojuszniczych. Mogą to być ćwiczenia, również wynikające z członkostwa w NATO. Żołnierze mogą także pełnić służbę w strukturach międzynarodowych organizacji. Z drugiej strony, przepisy przewidują również użycie Sił Zbrojnych RP poza granicami kraju w konfliktach zbrojnych.

Omawiając formy pełnienia służby wojskowej poza granicami państwa, konieczne jest, aby wskazać akty prawne oraz najważniejsze dokumenty strategiczne regulujące tę kwestię. Zagadnienie to wprost reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 10.03.2015 r. w sprawie pełnienia zawodowej służby wojskowej poza granicami państwa , które jest aktem wykonawczym do jednej z rudymentarnych ustaw, czyli ustawy z 11.09.2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Jednak przedstawiając ten temat, nie sposób nie odnieść się do ustawy o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa. Również w ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się nawiązanie do funkcjonowania Sił Zbrojnych RP poza terytorium państwa, lecz głównie w kontekście ich użycia oraz zastosowania środków przymusu bezpośredniego . O zadaniach Sił Zbrojnych RP związanych z bezpieczeństwem międzynarodowym mowa jest także w strategiach, co prawda nie są to wiążące akty prawne, ale ich wartość przy charakteryzowaniu działalności wojska jest ogromna . Należy zatem wziąć pod uwagę Strategię bezpieczeństwa narodowego RP i Strategię rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 , ale także, mimo że straciły już moc obowiązywania, Strategię obronności RP oraz Strategię udziału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach międzynarodowych . We wszystkich tych dokumentach podkreśla się jak ważnym, wręcz strategicznym celem jest udział polskich żołnierzy w operacjach poza granicami kraju. Należy jednak wyszczególnić, jakie są podstawy prawne pełnienia takiej służby oraz jaką formę może ona przybrać, a także rodzaje misji, na jakie mogą zostać wysłani polscy żołnierze. Podkreślenia wymaga, iż Siły Zbrojne RP biorą udział w operacjach międzynarodowych pod warunkiem celowości (interes państwa), swobody działania (wpływ na rozwój operacji) oraz ekonomii sił (wykorzystanie środków a realizowanie celów) .

Zawodowa służba wojskowa jest szczególnym rodzajem służby publicznej, podlegającej określonym rygorom i ograniczeniom. Stosunki służbowe żołnierzy zawodowych – co do zasady – nie są stosunkami pracy , mają charakter stosunków administracyjnoprawnych powstających w drodze powołania, w związku z dobrowolnym zgłoszeniem się do służby . Zgodnie z aktualnie wypowiadanymi poglądami w orzecznictwie, do mianowania w służbach mundurowych nie znajdują zastosowania postanowienia Kodeksu pracy w zakresie, w jakim regulują one stosunki zatrudnienia nawiązywane w drodze mianowania lub powołania w innych organach państwa . W wyroku z 3.10.2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, zgodnie z którym istnieją dwa rodzaje mianowania (nominacji). Mianowanie (nominacja), które powoduje powstanie stosunku pracy (tzw. służbowego stosunku pracy), o jakim mowa w art. 76 k.p., oraz mianowanie (nominacja), której skutkiem jest powstanie stosunku służbowego o charakterze administracyjnoprawnym. Drugi rodzaj mianowania dotyczy służb mundurowych . Stosunek służbowy funkcjonariusza służb mundurowych jest stosunkiem administracyjnoprawnym. Funkcjonariusz nie jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy. Zatem nie ma wobec niego zastosowania zasada subsydiarnego stosowania przepisów Kodeksu pracy zawarta w art. 5 tego Kodeksu .

Stosunek prawny powstały pomiędzy organem administracji publicznej w szerokim rozumieniu a zatrudnianą przez ten organ osobą, może posiadać trojakiego rodzaju charakter, tj. przybierać postać stosunku pracy, jeśli podstawą tego stosunku nie jest mianowanie, a także przybierać postać służbowego stosunku pracy, jeśli powstaje w związku z mianowaniem (art. 76 k.p.) albo przybierać postać kwalifikowaną, tj. administracyjnoprawnego stosunku zatrudnienia (służby) w formacjach zmilitaryzowanych, do którego nie będą znajdowały zastosowania przepisy Kodeksu pracy.

Należy zwrócić uwagę, że w sferze działań cywilnych organów państwa nawiązywany przez organ władzy publicznej służbowy stosunek pracy z mianowania, w porównaniu z umownym stosunkiem pracy, charakteryzuje się większą stabilnością, a więc zapewnia większe – niż przy umownym stosunku pracy – poczucie bezpieczeństwa i niezależności. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że pracownicy zatrudnieni na podstawie stosunku mianowania świadczą bowiem pracę o szczególnym znaczeniu dla państwa i dlatego istotne jest, aby w jej wykonywaniu nie kierowali się (nawet podświadomie) obawą utraty zatrudnienia . Bezwzględnie obowiązujący charakter przepisów przewidujących zatrudnienie na podstawie mianowania pozwala, w sytuacjach gdy ustawa nie zezwala na zatrudnienie pracownika na podstawie umowy o pracę, na traktowanie umowy o pracę z pracownikiem jako jego mianowania, jeżeli pochodzi od uprawnionego do tego organu i nie narusza innych przepisów dotyczących mianowania . Zarazem nawiązanie, jak i rozwiązanie tego stosunku następuje w drodze decyzji administracyjnej (art. 104 k.p.a.), w postępowaniu administracyjnym, regulowanym przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, a z niektórymi pracownikami mianowanymi także przepisami szczególnymi .

W cywilnych organach administracji publicznej źródłem służbowego stosunku pracy może być zarówno akt mianowania, jak i akt powołania. W piśmiennictwie wskazuje się, że akty mianowania i powołania należą do aktów administracyjnych o charakterze dwustronnym, które dla wywołania skutku prawnego wymagają zgody mianowanego (powołanego) . Akt mianowania i akt powołania wywołują skutki prawne dwojakiego rodzaju: w sferze administracyjnoprawnej w drodze tego aktu następuje powierzenie funkcji publicznej, a w sferze prawa pracy w drodze aktu mianowania lub powołania następuje nawiązanie stosunku pracy. O ile jednak stosunek pracy powstały w drodze mianowania charakteryzuje się dużą stabilizacją i dyspozycyjnością, to stosunek pracy powstały z powołania cechuje się dużą dyspozycyjnością i brakiem stabilizacji . Akty mianowania i powołania są dopuszczalne tylko wówczas, gdy szczególny przepis prawa tak stanowi i jedynie do stanowisk pracy określonych w prawie. Także treść aktu określa przepis prawa . Mianowanie jako podstawa stosunku pracy występuje w czterech obszarach związanych z zatrudnieniem. Wskazuje się, że mianowanie jako podstawa zatrudnienia występuje w sferze administracji publicznej, szkolnictwie, nauce oraz wymiarze sprawiedliwości .

Stosunek prawny powstały zarówno na podstawie aktu mianowania, jak i powołania jest – jak przyjmuje się w orzecznictwie – stosunkiem administracyjnoprawnym w sferze prawa pracy (służbowy stosunek pracy) . Powstaje on wyłącznie wówczas, gdy stroną tego stosunku jest organ wyposażony w ustawowe kompetencje do wydawania decyzji administracyjnych (aktów mianowania lub powołania) jednostronnie rozstrzygających o statusie prawnopracowniczym adresatów tych decyzji. Jeśli zatem podstawą wydania decyzji (aktu mianowania lub powołania) jest przepis prawa, a treść stosunku prawnego zatrudnienia stanowić będą regulacje zawarte w innych niż Kodeks pracy regulacjach prawa materialnego, to stwierdzić należy, że w tym zakresie jego charakter jest zbliżony do stosunku zatrudnienia osób pełniących służbę w formacjach mundurowych. O ile zatem zarówno stosunek prawny powstały na gruncie art. 76 k.p. i art. 68 k.p., jak również administracyjnoprawny stosunek zatrudnienia w formacjach mundurowych mają charakter stosunku służbowego, to jednak wskazać należy na istniejące między nimi różnice.

W piśmiennictwie jednolicie wypowiadany jest pogląd, zgodnie z którym akt mianowania kreujący stosunek pracy w sferze cywilnej administracji należy odróżnić od ściśle administracyjnego aktu mianowania „funkcjonariuszy”: zawodowych żołnierzy, funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Policji, Straży Więziennej, Straży Granicznej oraz Państwowej Straży Pożarnej . Przeciwko uznaniu stosunków służbowych funkcjonariuszy za stosunki pracy przemawiają unormowania art. 301 § 2 i art. 302 k.p. Wymienione przepisy byłyby bowiem zbędne w razie zaliczenia tych funkcjonariuszy do pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy . Okoliczność, że w odniesieniu do służb mundurowych nie znajdują zastosowania, nawet pomocniczo, przepisy Kodeksu pracy , musi wywoływać określone konsekwencje prawne, w szczególności związane z treścią stosunku służbowego, w tym zakresem obowiązków, sposobem podporządkowania i charakterem ponoszonej odpowiedzialności przez osoby będące stroną tego stosunku.