Balcarczyk Justyna, Prawo właściwe dla dobrego imienia osoby fizycznej i jego ochrony

Monografie
Opublikowano: LEX 2014
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Prawo właściwe dla dobrego imienia osoby fizycznej i jego ochrony

Autor fragmentu:

Wstęp

Twierdzenie dotyczące umiędzynarodowienia życia codziennego pada stosunkowo często w różnych kontekstach. Jego potwierdzenia nie trzeba jednak szukać w fachowej literaturze bądź prasie, lecz wystarczy przejść się wokół wrocławskiego rynku i przysłuchać turystom. Liczby języków, jakimi się posługują, nie będzie można zliczyć na palcach obu rąk. To samo spostrzeżenie można odnieść do portali społecznościowych. Ci, którzy z nich korzystają, w żadnym razie nie są ograniczani terytorialnie ani w kontekście pochodzenia osób, z którymi się kontaktują, ani komentowanych treści, ani w końcu języka, w jakim opinie te są wyrażane.

Powyższe doprowadziło do całkowitej zmiany roli prawa prywatnego międzynarodowego. Ze stosunkowo mocno osadzonej w doktrynie dziedziny prawa kolizjonistyka przekształciła się w zbiór zasad, których znajomość jest niezbędna w dzisiejszej rzeczywistości, teraz bowiem przekroczenia granicy częstokroć nawet nie zauważamy. To, jakiej kolosalnej zmianie uległo prawo prywatne międzynarodowe, uświadamiałam sobie za każdym razem, gdy byłam pytana przez osoby niemające wykształcenia prawniczego o temat mojej monografii. Odpowiadając, posługiwałam się przykładem portalu społecznościowego i zamieszczonego tam przez osobę przebywającą za granicą nieprzychylnego wpisu. Liczba przykładów, które słyszałam, i rad, których mi udzielano, za każdym razem otwierała mi oczy na to, z jakim zainteresowaniem spotykają się „teorie Savigny'ego”. I jak olbrzymie mają znaczenie.

Wybór tematyki poniższej monografii jest zakorzeniony w moich zainteresowaniach naukowych z poprzedniego etapu mojej pracy uniwersyteckiej, zakończonego obroną pracy doktorskiej. Dotyczyła ona problematyki nabierania przez jedno z dóbr osobistych – wizerunek – wartości majątkowej. Jako że od rozpoczęcia opracowywania tej problematyki dobra osobiste uznawałam za jedno z najciekawszych zagadnień prawa cywilnego, kontynuacja badań w tym zakresie jawiła mi się jako naturalna konsekwencja mojej wcześniejszej ścieżki naukowej. Los w tym przypadku zadecydował trochę za mnie, gdyż po uzyskaniu stopnia adiunkta zostałam poproszona o poprowadzenie zajęć dydaktycznych dotyczących prawa prywatnego międzynarodowego. Pozwoliło mi to odkryć tę dziedzinę, którą do tamtego czasu zgłębiałam bardziej od strony praktycznej niż naukowej. Dziedzinę, którą określam mianem „matematyki w prawie”. Tym samym połączenie obu tych płaszczyzn naukowych i zajęcie się problematyką dóbr osobistych w ujęciu transgranicznym stało się faktem.

Moją pierwszą próbą podjęcia tej tematyki był artykuł opublikowany w 2011 r. w Przeglądzie Prawa Prywatnego Międzynarodowego. Dotyczył on historii legislacyjnej wyłączenia zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prawa do prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienia, spod zakresu regulacji rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) (Dz. Urz. UE L 199 z 31.07.2007, s. 40). Został na nim oparty rozdział 4 niniejszej monografii. Kolejnym krokiem była publikacja przybliżająca turystykę zniesławieniową. Następnie badania kontynuowałam w trakcie rocznego pobytu na Chicago-Kent College of Law w ramach stypendium Fulbrighta oraz w Instytucie Maxa Plancka w Hamburgu, korzystając z dobrodziejstw tamtejszej biblioteki. Te doświadczenia uświadomiły mi wagę analizowanej problematyki oraz liczbę możliwych rozwiązań. Otworzyły mi także oczy na status quo istniejące na gruncie prawa europejskiego oraz na jego konsekwencje, które dalece przewyższyły to, co było możliwe do przewidzenia w momencie podjęcia decyzji o nadaniu takiego kształtu powyższemu instrumentowi prawa europejskiego.

Poniższa monografia składa się z pięciu rozdziałów, przy czym ustalenie ich kolejności było jednym z większych wyzwań związanych z całą pracą.

Rozdział 1 w sposób naturalny analizuje problematykę prawa właściwego dla przedmiotu ochrony. Rozważania toczone są dwutorowo – najpierw analizie poddane są te systemy, które nie przewidują odrębnej normy wskazującej na prawo właściwe dla dobrego imienia. Celem rozważań będzie poszukiwanie odpowiedzi na pytanie dotyczące powodu takiego stanu rzeczy. Na drugim biegunie znajdują się natomiast te porządki, które zawierają zasadę kolizyjną dla treści oraz znaczenia praw osobowości. Jako że jednym z nich jest ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 z późn. zm.), jej zostanie poświęcona szczególna uwaga. Rozważania zostaną więc skupione zarówno na łączniku przewidzianym w art. 16 ust. 1 p.p.m., jak i na jego ocenie.

Dalsze części pracy dotyczą już ochrony dobrego imienia. Problematyka ta jest przedmiotem regulacji art. 16 ust. 2 i 3 p.p.m., co jest efektem wyłączenia tego zagadnienia spod zakresu regulacji rozporządzenia Rzym II. Biorąc pod uwagę chronologię, to właśnie tej kwestii należało poświęcić uwagę w rozdziale 2. Takie ułożenie rozważań, choć systemowo poprawne, nie pozwoliłoby na przybliżenie w pierwszej kolejności znaczenia każdego z łączników, wykorzystywanych w różnych systemach prawnych do ustalenia prawa właściwego dla ochrony dobrego imienia wraz z zaletami oraz wadami. Z tego powodu rozdział 2 dotyczy ochrony dobrego imienia w systemach prawa kontynentalnego, pomimo że pozostawienie tej problematyki w rękach krajowych ustawodawców jest konsekwencją decyzji podjętej na etapie legislacji europejskiej. Analogicznie do rozdziału 1, ta część pracy oddzielnie analizuje te systemy, które przewidują odrębną normę kolizyjną tyczącą się tej problematyki, od tych porządków, które zaliczają ją do zakresu zasady ogólnej deliktowej. Jako że do pierwszej z tych grup zalicza się także krajowy porządek prawny, jemu zostanie poświęcona szczególna uwaga. Następnie rozważania zostaną przeniesione na grunt legis responsi oraz klauzuli porządku publicznego, która dla omawianego zagadnienia ma niebagatelne znaczenie.

Rozdział 3 przybliża rozwiązania istniejące w przedmiocie prawa właściwego dla ochrony dobrego imienia w systemach common law. W tym przypadku rozważania zostaną poprowadzone szerzej i przed przejściem do zagadnienia podstawowego przedstawione będzie tło, na jakim zasada kolizyjna dla ochrony dobrego imienia funkcjonuje. Bez takiego wprowadzenia analiza szczegółowa, bez osadzenia w rzeczywistości systemów anglosaskich, nie byłaby czytelna.

Kolejna część pracy – rozdział 4 – opisuje rozwój wydarzeń na arenie europejskiej oraz powody wyłączenia prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prawa do prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienia, spod zakresu regulacji rozporządzenia Rzym II. Jest to jeden z przykładów przegranej prawa z polityką i to bardzo bolesny, jako że w momencie podejmowania decyzji w tym zakresie żaden z unijnych polityków nie wyobrażał sobie, jak potężnym echem odbije się ta decyzja na arenie międzynarodowej i jakie konsekwencje przyniesienie.

Ostatni rozdział jest poświęcony przybliżeniu możliwych scenariuszy na przyszłość oraz postulatów, jakie są wysuwane w literaturze przedmiotu co do wypełnienia luki powstałej w wyniku wyłączenia z art. 1 ust. 2 lit. g rozporządzenia Rzym II. Rozważania zostaną zamknięte próbą wskazania możliwego scenariusza na przyszłość oraz opinią autorki co do europejskiej zasady kolizyjnej wyznaczającej prawo właściwe dla ochrony dobrego imienia, które to prawo mogłoby potencjalnie zyskać szerszą akceptację.

Na bazie powyższego wprowadzenia oraz oddawanej w ręce monografii wypada wyrazić życzenie, aby pochodzący z amerykańskiej publikacji z lat 50. cytat poprzedzający niniejszy wstęp z racji zarówno upływu czasu, jak i zmiany podejścia do kolizjonistyki okazał się już nieaktualny. Niniejsza rozprawa jest przy tym nieśmiałą próbą zaprzeczenia mu.

Autor fragmentu:

Rozdział1
Prawo właściwe dla dobrego imienia

1.1.Uwagi ogólne

W niniejszym rozdziale przedmiotem omówienia są reguły prawa prywatnego międzynarodowego wyznaczające prawo właściwe dla dobrego imienia. W tej kwestii na płaszczyźnie prawnoporównawczej można jednak wskazać na dwa skrajne poglądy. Zgodnie z pierwszym potrzeba wyodrębnienia niezależnej zasady kolizyjnej tyczącej się tego zagadnienia nie istnieje i wystarczające jest oparcie się na regulacji prawa właściwego dla ochrony dobra osobistego, które uległo naruszeniu. Stanowisko to jest szczególnie reprezentowane w doktrynie niemieckiej. Jemu zostanie poświęcona uwaga w początkowej części rozważań.

Następnie analizie zostanie poddane stanowisko przewidujące rozdzielenie z punktu widzenia prawa prywatnego międzynarodowego normy wskazującej na prawo właściwe dla dóbr osobistych od reguły kolizyjnej dotyczącej ich ochrony. W tym zakresie można wyodrębnić dwie główne drogi rozwoju, różniące się przesłankami, z których wywodzony był zastosowany łącznik. Zgodnie z pierwszą, reprezentowaną przez...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX