Podrecki Paweł (red.), Prawo Internetu

Wpływ Internetu na dzisiejszą gospodarkę powoduje, że instytucje prawodawcze większości państw uchwalają nowe przepisy prawne regulujące problematykę sieci komputerowych. Rozwój Internetu nie byłby jednak jedyną przyczyną podejmowania takich działań, gdyby nie szybki rozwój techniki, zwłaszcza telekomunikacji. Celem działalności prawotwórczej jest więc tworzenie nowych przepisów, które regulują zagadnienia globalnego środka komunikacji wykorzystującego nowe technologie.

Obok próby prawnego określenia kwestii technicznych, gospodarcze funkcje Internetu wyznaczają potrzebę tworzenia przepisów w obszarze handlu elektronicznego. E-commerce jest częścią współczesnego obrotu gospodarczego i nie sposób pominąć jego specyfiki wynikającej z posługiwania się elektronicznymi środkami przesyłania informacji i zawierania transakcji za pośrednictwem sieci. Istotną rolę pełni również świadczenie usług dostępnych za pośrednictwem Internetu, które określane są zbiorczą nazwą usług on-line. Świadczenie takich usług polega na udostępnianiu informacji za pośrednictwem serwisów i wyszukiwarek internetowych, prowadzeniu sklepów i aukcji internetowych oraz wykonywaniu usług finansowych.

W ramach świadczenia usług dostępnych w sieci drogą elektroniczną do zawierania umów wykorzystywane są głównie strony WWW oraz poczta elektroniczna. Strony WWW (World Wide Web) za pomocą umieszczonych odnośników umożliwiają interaktywną komunikację i organizowanie działalności komercyjnej, w szczególności tzw. wirtualnych sklepów. Poczta elektroniczna umożliwia natomiast szybkie przesyłanie wiadomości i danych za pośrednictwem Internetu pomiędzy użytkownikami sieci.

Regulacje prawne związane z Internetem zasadniczo zmierzają więc do określenia praw i obowiązków przedsiębiorców świadczących usługi w sieci oraz zapewnienia ochrony interesów użytkowników. Proces wprowadzania w życie nowych rozwiązań prawnych dotyczących Internetu powinien jednak w znacznym stopniu uwzględniać nie tylko postulaty doktryny prawa, ale także uwarunkowania ekonomiczne.

Internet jako sieć komputerowa charakteryzuje się co najmniej kilkoma cechami, które mają znaczenie w płaszczyźnie prawnej. Przede wszystkim podkreśla się globalny zasięg sieci, który powoduje, że sieć nie może zostać przyporządkowana lub kontrolowana przez jedno państwo. Równie istotną cechą Internetu jest interaktywność sieci, która umożliwia wymianę i wybór informacji oraz porozumiewanie się na odległość. Internet, będąc środkiem umożliwiającym komunikację, nie może być traktowany jako podmiot prawa ani jego przedmiot, w szczególności w kategorii własności. Internet nie ma także określonego operatora bądź dysponenta, nie można wskazać osoby lub przedsiębiorstwa odpowiedzialnego za zdarzenia, które następują w sieci. Ta swoistość powoduje, że podanie prawnej definicji Internetu w zasadzie nie jest możliwe, w związku z tym należy poprzestać na opisywaniu jego funkcjonowania w kontekście różnych dziedzin prawa.

Pamiętać należy również, że ze względu na powszechne zastosowanie Internet nie ma tylko technicznego lub informatycznego znaczenia. Problematyka prawna Internetu musi więc uwzględniać także szerszy aspekt funkcjonowania sieci, który wynika z konsekwencji społecznych. Uniwersalny wymiar Internetu skłania nawet do wprowadzania nowych pojęć, takich jak: społeczeństwo cybernetyczne i cyberprzestrzeń. Może to wywołać pokusę określenia nowych regulacji prawnych mianem „prawa cyberprzestrzeni” (por. J. Barta, R. Markiewicz: Czy powstanie kodeks cyberprzestrzeni, „Rzeczpospolita” z 10 listopada 1997 r., nr 262).

Tytuł książki „Prawo Internetu”, który został przyjęty przez autorów, nie odpowiada zatem istniejącej obecnie gałęzi prawa, która ma swój określony normatywnie zakres. Jest to określenie wybrane w celu opisania problematyki prawnej związanej z Internetem, która została częściowo uregulowana w polskim systemie prawnym. Przedmiotem poszczególnych rozdziałów pracy są najważniejsze zagadnienia Internetu w odniesieniu do najnowszych przepisów, tzn. nowelizacji kodeksu cywilnego z 14 lutego 2003 r., ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych i ustawy o podpisie elektronicznym. Obok przedstawienia nowych uregulowań, które odnoszą się wprost do Internetu, w pracy omówione zostały unormowania ustaw związanych z nowymi technologiami oraz środkami komunikacji i zarządzania informacją, gdzie istnieje potrzeba wykorzystywania określonych narzędzi w sieci. W tej części książki znalazł się więc komentarz do ustawy o ochronie baz danych i omówienie problematyki prawa komputerowego. Dostrzeżone zostały również kwestie związane z bezprawnymi zachowaniami w Internecie. Dotyczy to zwłaszcza nielegalnych praktyk polegających na naruszaniu praw wyłącznych do znaków towarowych i czynów nieuczciwej konkurencji naruszających interesy gospodarcze przedsiębiorców, w szczególności w zakresie komercyjnego wykorzystania poczty elektronicznej. W ramach przybliżenia problematyki handlu elektronicznego i zasad korzystania z sieci zostały opisane również podstawowe typy umów zawieranych w Internecie, instytucja pieniądza elektronicznego, ochrony konsumentów oraz ze względu na ogólnoświatowy zasięg Internetu – zagadnienia jurysdykcji i prawa właściwego. Odrębny rozdział został poświęcony ewolucji prawa autorskiego w kontekście społeczeństwa informacyjnego.

Większość polskich aktów normatywnych związanych z Internetem jest wprowadzana w życie w związku z procesem harmonizacji z prawem Unii Europejskiej. Z tego względu w poszczególnych rozdziałach następuje częste odwoływanie się do dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady oraz do zagranicznej literatury związanej z tą problematyką. Szczególnie istotne znaczenie ma w tym zakresie: dyrektywa 2000/31/WE w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego, w ramach rynku wewnętrznego, dyrektywa 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym i dyrektywa 1999/93/WE w sprawie wspólnotowych ram w zakresie podpisów elektronicznych.

Omawianie prawnych aspektów Internetu jest poprzedzone często wyjaśnieniem podstawowych pojęć. Koncepcją tej pracy nie jest jednak stworzenie swoistego leksykonu Internetu, ale zaprezentowanie przepisów dotyczących Internetu wraz z niezbędnym komentarzem. Z tych względów wyjaśnianie podstawowych zasad funkcjonowania Internetu zostało ograniczone, przy założeniu, że większość Czytelników dysponuje stosowną wiedzą lub korzysta w tym zakresie z fachowej literatury informatycznej.

Książka adresowana jest do szerokiego kręgu czytelników. W pierwszej kolejności do prawników zainteresowanych opracowaniem zawierającym kompleksowe omówienie problematyki Internetu z uwzględnieniem poglądów doktryny i elementów prawnoporównawczych, a także praktyki i orzecznictwa. Założeniem autorów jest jednak, aby z książki mogli korzystać nie tylko prawnicy, ale również wszystkie osoby, które korzystając z Internetu, chcą poznać jego podstawy prawne w kontekście obowiązującego prawa.

Składamy podziękowania Jerzemu Gawłowi za tłumaczenie materiałów z języka niemieckiego.

Autorzy